آبیاری کوزه‌ای

آبیاری کوزه‌ای یا آبیاری تراوا، یکی از روشهای سنتی و دیرینه آبیاری زیر سطحی است که در آن از کوزه‌های سفالی برای آبیاری استفاده می‌شود. این روش که یکی از روشهای باستانی، کم مصرف و ارزان قیمت آبیاری شناخته می‌شود، از دیرباز در مناطق خشک و نیمه خشک ایران به کار گرفته می‌شده‌است. از جمله جاهایی که این نوع آبیاری رواج داشته‌است، می‌توان به کنارهٔ کویر لوت کرمان و پیرامون شهرهای یزد و میبد اشاره کرد. ساده‌ترین نمونه برای آبیاری کوزه‌ای، سبزه‌های سفره هفت سین نوروز هستند، که در کوزه‌های سفالی سبز شده باشند.[1]

آبیاری کوزه‌ای

شیوه انجام

در این روش از کوزه‌های متخلخلی از جنس گل رس استفاده می‌شود که بدون لعاب هستند. شیوهٔ کار چنین است که گودالی را در زمین و پیرامون ریشه درخت می‌کنند و کوزه‌های گلی را دورن آن چال می‌کنند و اطرافشان را با خاک و کود پر می‌کنند ، به گونه‌ای که سر کوزه بیرون خاک بماند. پس از آنکه کوزه از آب شد، آب به تدریج از دیواره سفالی کوزه تراوش می‌کند و به خاک وارد می‌شود. در این روش آب از کوزه با سرعتی به بیرون نشت می‌کند که تحت تأثیر جذب ریشه گیاه است.[2]

ویژگی‌ها
  • تنظیم خودکار آبدهی:

هنگام کارگذاشتن کوزه در خاک، سطح بیرونی کوزه بر اثر مکش خاک خشک پیرامونش، به تدریج آب از خود تراوش می‌کند، پس از چند روز که خاک اطراف کوزه نم دار شد، تراوش آب کوزه کمتر می‌شود و دوباره با کاهش مقدار نمناکی خاک، میزان آب دهی کوزه بیشتر می‌شود. این توانایی تنظیم خودکار آبدهی همانند سیستم‌های آبیاری پیشرفته‌ای رفتار می‌کند که در آن‌ها مکش سنج[3] و کنترلر به کار برده شده‌است.[1]

  • پالایش:

آبی که درون کوزه ریخته می‌شود، توسط لایه‌های سفالی کوزه پالایش فیزیکی می یابد و در نتیجه می‌توان آبهایی را که میزان شوری شان نسبتاً بالا ست نیز در کشاورزی به کار برد.[4]

  • صرفه جویی:

در این روش به علت جلوگیری از تبخیر سطحی، با کمترین مقدار آب، بیشترین مقدار محصول بدست می آید.[5]

از میان رفتن و احیا

به کارگیری این روش از حدود ۵۰ سال پیش منسوخ شده‌است. دلیل آن نیاز به نیروهای انسانی فراوان برای کارگذاشتن کوزه‌ها در خاک و نیز احتمال شکستن و خرد شدن آن‌ها هنگام شخم زنی توسط ماشین آلات کشاورزی بود. وارد شدن فناوری حفر چاه‌های عمیق و پمپ‌های آب هم از دیگر دلایل آن بود.[4] با توجه به کم‌آبی‌ها و نیاز به صرفه جویی در منابع آبی، هم اکنون سامانه‌های آبیاری نوین با برگرفتن از از آبیاری کوزه‌ای و با بهره از لوله‌های سفالی اختراع شده‌اند که با رویکرد تحت فشار یا اختلاف سطحی کار می‌کنند.

جستارهای وابسته

پانویس
  1. «شرح آبیاری کوزه‌ای». انحمن مهندسی کشاورزی آب. ۲۱ اسفند ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۱۳ آوریل ۲۰۱۵.
  2. بیژن مجد زاده - محمد باقر راهنما (۱۳۸۶). «بررسی آبیاری کوزه‌ای درخت پسته به صورت خودکار با نیروی مکش خاک». نهمین سمینار سراسری آبیاری و کاهش تبخیر. دریافت‌شده در ۱۳ آوریل ۲۰۱۵.
  3. Tensiometer
  4. «آبیاری کوزه‌ای سنتی که زنده می‌ماند». انجمن مهندسی کشاورزی-آب. ۲۱ اسفند ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ آوریل ۲۰۱۵.
  5. «طرح آبیاری زیرزمینی با لوله‌های کوزه‌ای در مهران به اجرا درآمد». خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران. ۲۵ خرداد ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۱۴ آوریل ۲۰۱۵.

منابع

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ آبیاری کوزه‌ای موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.