اژدر
اَژدَر یک سلاح انفجاری پرتابی است که از دریا و در درون آب پرتاب می‌شود. از انواع اژدر می‌توان از اژدر هواپایه نیز نام برد.
اژدر از پرتابه‌های خود-پیشران است که از رو یا زیر سطح آب پرتاب می‌شود و در درون آب حرکت کرده نزدیک به هدف یا پس از برخورد با آن منفجر می‌شود. بر خلاف کشتی‌های بزرگ، قایق‌ها، زیردریایی‌ها و هواپیماها توانایی حمل توپ‌های بزرگ را ندارند، بنابراین سلاحی کوچکتر و کارا طراحی شد تا این جنگ‌افزارها بتوانند بدون نیاز به حمل توپ‌های سنگین به کشتی‌های بزرگتر آسیب رسانده و آنها را نابود کنند. به ناوچه‌هایی که بر عرشهٔ خود اژدر دارند ناوچه اژدرافکن گفته می‌شود. اژدرها از درون لوله‌ای به نام اژدرانداز پرتاب می‌شوند و هدف از پرتاب آنها معمولاً نابودی زیردریایی‌ها است.
از آنجا که مقابله با اژدرها غیرممکن یا بسیار مشکل است این نوع سلاح در زمره مرگبارترین تسلیحات دریایی محسوب می‌شود.[1]
پیشینه
ساخت این نوع موشک به قرن‌ها قبل بر می‌گردد. در سال ۱۲۷۵ یک مهندس سوریه‌ای به نام حسن الرماه به توصیف انواع مواد قابل اشتعال و انفجار پرداخته بود، اژدر را این‌چنین توصیف کرده بود:
تخم‌مرغی که خودش حرکت می‌کند و سپس آتش می‌گیرد.
هم‌چنین در این متن به حرکت این وسیله بر روی آب اشاره شده بود.[2]
پیشینهٔ استفاده از این موشک‌ها (به معنای امروزی خود) به حوالی ۱۸۶۰ میلادی بازمی‌گردد.[3] در ۱۷ فوریهٔ سال ۱۸۶۴ برای اولین بار یک زیردریایی به نام ح.ل هانلی توانست با پرتاب یک اژدر به‌طور موفقیت‌آمیز کشتی یو.اس.اس هاوساتونیک را غرق کند .[4] تکنولوژی ساخت اژدرها به دوران قبل از جنگ جهانی دوم برمی‌گردد. اولین اژدر توسط یک انگلیسی به نام وایت‌هد در سال ۱۸۶۶ ساخته شد؛ که با هوای فشرده کار می‌کرد و مشخصه‌های اصلی آن بسیار ابتدایی بود. در زیر برخی از این ویژگی‌ها یاد شده‌است:
- طول: ۴ متر.
- سیستم رانش: موتور هوای فشرده با تک پروانه.
- قطر :۳۶ سانتی‌متر
- کنترل عمق: شیر هیدرواستاتیکی
- وزن: ۱۳۵ کیلوگرم
- کنترل سمت: ندارد
- سرعت: ۶ گره
- برد: ۲۰۰ متر الی۶۵۰ متر
که البته این مشخصات در برابر پیشرفت‌های امروزی اژدرها ناچیز است.
اژدرها در قرن بیستم
استفاده از اژدر در قرن بیستم به تدریج رایج شد. در جنگ جهانی اول، آلمان از این سلاح برای غرق کردن کشتی‌های حامل تدارکات انگلیسی استفاده کرد. در سال ۱۹۳۳ ژاپن برای اولین بار توانست اژدری کاملاً کارا را بسازد که به جای هوای فشرده به عنوان سوخت از اکسیژن خالص فشرده استفاده می‌کرد.[5] این اژدر تا سال ۱۹۴۵ در نیروی دریایی ژاپن بود.
انواع سامانه‌های پیشرانه
سامانه‌های سوخت رسانی در یک اژدر عبارتند از:هوای فشرده، گرمایی، اکسیژن خالص، سیمی، با چرخ طیاره، با باتری، مشابه موشک عادی و با توربین گازی .[3]
انواع سامانه‌های هدایت
سامانه‌های هدایت در یک اژدر عبارتند از:رادیویی، سیمی و خود هدایت شونده. ممکن است یک اژدر از هیچ‌کدام از سامانه‌های هدایتی استفاده نکند.[3]
انواع سامانه‌های پرتابه
یک اژدر را می‌توان از یک کشتی، قایق، هواپیما یا یک زیردریایی پرتاب کرد .[3]
اژدر مارک ۵۰
یکی از اژدرهای معروف Mark-50 نام دارد: اژدر Mark-50، اژدر سبک و پیشرفته ایالات متحده می‌باشد و علیه زیردریایی‌های سریع که در اعماق زیاد دریاها حرکت می‌کنند استفاده می‌شود. Mark-50 می‌تواند توسط تمامی هواگردهای ASW یا تیوب‌های اژدر روی رزمناوها پرتاب شود. قرار بود که Mark-50 به عنوان اژدری سبک و سریع جایگزین Mark-46 شود. اما در نهایت Mark-54 LHT به عنوان جایگزین Mark-46 انتخاب شد.
انرژی شیمیایی مورد نیاز برای سیستم متحرکه این اژدر (SCEPS) در نتیجه افشانه گاز سولفور هگزا فلوراید موجود در یک مخزن کوچک بر روی لیتیم جامد ایجاد می‌شود. این عمل گرمای زیادی تولید می‌کند که برای ایجاد بخار از آب دریا استفاده می‌شود. بخار ایجاد شده سبب گردش دورانی اژدر و افزایش قدرت پمپ موتور آن می‌شود.
اژدر سبک Mark-50
سازنده: Alliant Techsystems, Westinghouse طول:۲٫۲۸ متر وزن:۳۴۰ کیلوگرم قطر:۳۲۴ م م سرعت:۴۰ گره سر جنگی: تقریباً ۴۵کیلوگرم.
انواع اژدر ایرانی
حوت
در سال ۸۵ و در جریان برگزاری رزمایش پیامبر اعظم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، خبر شلیک «اژدر حوت» در خلیج فارس رسانه‌ای شد. اژدر حوت سریع‌ترین اژدر دنیا در آن زمان معرفی شد. این سلاح سرعت پیمایش ۱۰۰ متر بر ثانیه با سرجنگی ۲۱۰ کیلوگرمی و پیشرانه سوخت جامد است. «حوت» قابلیت شلیک از قایق‌های تندرو و زیردریایی را دارد و می‌تواند در شعاع ۱۵ کیلومتری اهداف سطحی و زیر سطحی را منهدم کند. آنچه که باعث تمایز حوت در میدان نبرد می‌شود، سرعت زیاد آن است که عملاً شناور هدف، قابلیت فرار را ندارد. سامانه حباب‌سازی که در قسمت ابتدایی حوت قرار دارد هم باعث می‌شود که موشک مسیر خود را در لایه‌ای از هوا سیر کند و کمترین تماس را با آب داشته باشد.[6]
۵۵۳
دیگر اژدری که در نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد "اژدر ۵۵۳ " است که از زیردریایی‌های کلاس کیلو (نوح-طارق-یونس) شلیک می‌شود. عدد ۵۵۳ نشانگر قطر اژدر به اندازه ۵۵۳ میلیمتر است. برد این اژدر در مدل‌های مختلف بین ۱۸ تا ۲۲ کیلومتر است و از سر جنگی ۳۰۰ کیلوگرمی شدید الانفجار بهره می‌برد که برای انهدام اهداف بزرگ به کار گرفته می‌شود. سرعت اژدر ۵۵۳ در برابر "حوت" کمتر است، به طوری که سرعت پیمایش آن در بیشترین حد خود به ۲۲ متر بر ثانیه می‌رسد اما به دلیل وزن سر جنگی، قدرت تخریب آن بیشتر است. باید خاطرنشان کرد زیر دریایی‌های کلاس کیلو قادر به حمل ۱۸ تیر از اژدر ۵۵۳ هستند که ۶ تیر آن آماده به شلیک و ۱۲ تیر آن در محفظه انبار است.
TEST-71
سومین اژدر موجود در نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران اژدر TEST-71 است که از جمله دقیق‌ترین اژدرهای دنیا است. علت دقت بالای آن استفاده از دو سیستم هدایت «سونار» و «تلویزیونی» است. سونار نوعی سیستم رهگیری است که در آن با انتشار امواج صوتی و دریافت بازتاب این امواج موقعیت هدف مشخص می‌شود. این اژدر ۱۸۰۰ کیلوگرمی دارای سر جنگی شدید الانفجار ۲۰۵ کیلوگرمی است. بیشینه سرعت آن ۲۰ متر بر ثانیه، برد آن ۲۰ کیلومتر و عمق درگیری آن ۵۰۰ متر است. از این مدل در زیردریایی‌های کلاس کیلو استفاده می‌شود.
والفجر
آخرین اژدر تولیدی ایران، «اژدر پیشرفته والفجر» است که با حضور سردار دهقان وزیر دفاع و فرمانده نداجا در سازمان صنایع دریایی از خط تولید آن رونمایی شد. در خصوص این اژدر بجز چند تصویر اطلاعات بیشتری منتشر نشده اما آنچه را که می‌توان گفت این است که «والفجر» از خانواده اژدرهای ۵۵۳ میلیمتری است که هدایت آن با استفاده از رادار و سونار است. این سیستم هدایتی باعث افزایش دقت اژدر می‌شود به طوری که در صورت فریب سیستم سونار، بلافاصله سیستم رادار وارد عمل می‌شود و تا لحظه برخورد آن را هدایت می‌کند. آنگونه که وزیر دفاع ایران گفته «این اژدر از سرجنگی شدید الانفجار برخوردار است.» با توجه به تصاویری که از والفجر منتشر شده به نظر می‌رسد که سر جنگی این اژدر بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم وزن داشته باشد که باعث افزایش تخریب آن می‌شود.[1]
جستجو
پانویس
- «بررسی تخصصی 4 اژدر ساخت ایران؛ از حوت تا والفجر». پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۷ مهر ۱۳۹۴.
- A History of Greek Fire and Gunpowder, Johns Hopkins University Press, 1999, p. 203, ISBN 0-8018-5954-9
|first1=missing|last1=in Authors list (help) - «مقالهٔ آستین ژوزف، اژدرها». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۳ ژانویه ۲۰۱۱.
- Housatonic
- Boyne Pages 127, 254
- اژدر حوت پر سرعت‌ترین اژدر جهان
منابع
- Wikipedia contributors, "Torpedo," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Torpedo&oldid=187340254 (accessed January 31, 2008).
- مقاله ی آستین ژوزف، اژدرها، فوریه‌ی سال ۲۰۰۱
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ اژدر موجود است. |