ایمنی‌زایی
در علم ایمنی‌شناسی فاکتورها یا عواملی وجود دارند که یک ایمونولوژیست می‌تواند با استفاده از آن‌ها قبل از ورود یک آنتی ژن به بدن انسان میزان تحریکسیستم ایمنی توسط آن آنتی ژن را بدست آورد. این عوامل که در اینجا به اختصار به معرفی آن‌ها می‌پردازیم عبارتند از:
- بیگانه بودن ماده برای بدن
- ساختمان ژنتیکی میزبان
- مصرف مواد همراه یا آدجوانت
- شکل آنتی ژن
- بار الکتریکی آنتی ژن
- چرخش نوری
- ترکیب شیمیایی یا ماهیت آنتی ژن
- اندازه مولکولی آنتی ژن
- مقدار آنتی ژن
- راه ورود آنتی ژن
- جدول تزریقات
- وابستگی آنتی ژن به لنفوسیت تی
- جنس میزبان
بیگانه بودن ماده برای بدن
هر چقدر ساختمان آنتی ژن با ساختمان مولکولی بدن میزبان تفاوت داشته باشد پاسخ سیستم ایمنی به آن قوی تر خواهد بود و بالعکس
ساختمان ژنتیکی میزبان
گاهی شخصی دارای ژنتیک خاصی است که در برابر یک آنتی ژن خاص پاسخ نمی‌دهد یا یک آنتی ژن بیماری‌زا در بدن او توان بیماری زایی ندارد. مانند مقاومت افراد ناقل ژن کم خونی داسی شکل در برابر بیماری مالاریا
مصرف مواد همراه یا آدجوانت
این مواد اکثراً برای قوی تر کردن تأثیر واکسن‌هایی که ایمونوژن ضعیفی هستند همراه با آن‌ها تزریق می‌شوند. معروف‌ترین آدجوانت، آدجوانت کامل فروند است که متشکل است از روغن معدنی، آب و میکروب کشته سل. آدجوانت ناکامل فروند فاقد میکروب کشته شده سل است.
آدجوانت‌ها با جلوگیری از تخریب زود هنگام آنتی ژن، افزایش فعالیت ماکروفاژها و لنفوسیت‌ها، ایجاد التهاب موضعی، افزایش دوام آنتی بادی در خون عمل می‌کند.
آدجوانت‌ها با افزایش اثر آنتی ژن در خیلی از موارد سبب کاهش هزینه‌های ساخت واکسن می‌شوند و از این باب مقرون به صرفه‌اند.
شکل آنتی ژن
اپی توپ‌هایی که در زوایای آنتی ژن واقع شده‌اند انعطاف بیشتری دارند و بیشتر سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند. آنتی ژن‌های غیر محلول و ذره‌ای و همچنین آنتی ژن‌های کروی شکل (در مقایسه با رشته‌ای) به میزان بیشتری سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند.
بار الکتریکی آنتی ژن
هر چه بار الکتریکی یک آنتی ژن بیشتر باشد به شرط در دسترس بودن اپی توپ‌های آن قدرت تحریک ایمنی آن‌ها بیشتر است. در مواردی مانند دکستران آنتی ژن کاملاً فاقد بار الکتریک است. همچنین اگر بار الکتریکی آنتی زنی مثبت یا منفی باشد بار پادتن آن مخالف بار الکتریکی آن است.
چرخش نوری
بدن اکٍر اوقات به فرم L ترکیبات آنتی زنیک واکنش نشان می‌دهد و در برابر فرم D مقاومت نشان می‌دهد. این ویژگی در ساخت داروهایی که حساسیت ایجاد می‌کنند مانند پنی سیلین‌ها می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
ترکیب شیمیایی یا ماهیت آنتی ژن
به‌طور کلی آنتی ژن‌های محلول در آب (پروتئین وکربوهیدرات) بهتر سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند تا آنتی ژن‌های محول در چربی (لیپید‌ها و اسید نوکلئیک‌ها).
اندازه مولکولی آنتی ژن
هر چقدر که یک آنتی ژن سنگین تر باشد بیشتر سیستم ایمنی را تحریک می‌کند. معمولاً آنتی ژن‌های دارای وزن مولکولی کمتر از ۱۰۰۰۰ دالتون سیستم ایمنی را تحریک نمی‌کنند.
مقدار آنتی ژن
طبیعتاً هر چقدر که میزان آنتی ژن وارد شده بیشتر باشد پاسخ ایمنی در برابر آن نیز با شدت بیشتری خواهد بود.
راه ورود آنتی ژن
از آنجایی که نحوه آرایش سیستم ایمنی در نقاط مختلف بدن متفوت است، پاسخ ایمنی بر اساس نحوه ورود آنی ژن نیز متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال در صورتی که تزریق داخل جلدی باشد بدن در پاسخ IgG تولید می‌کند و اگر داخل صفاقی باشد آنتی بادی تولید شده بیشتر IgEخواهد بود. همچنین پاسخ ایمنی در تزریق داخل وریدی شدیدتر از سایر حالت‌ها است.
جدول تزریقات
اگر یک آنتی ژن به دفعات و به صورت متوالی وارد بدن شخص شود، ایمنی فعال در مقابل آن به خوبی تشکیل نخواهد شد؛ لذا در واکسیناسیون باید فاصله مناسبی بین تزریقات قرار داده شود.
وابستگی آنتی ژن به T-cell
لنفوسیت‌های نوع B برای شناسایی آنتی ژن نیاز به معرفی آنتی ژن با کمک لنفوسیت‌های T دارند؛ لذا به به آن دسته از آنتی ژن‌ها که برای مقابله با آن‌ها به هر دو دسته لنفوسیت نیاز است.
جنس میزبان
از آنجا که سنتز آنتی بادی در بدن زنان بیشتر است زنان نسبت به عفونت‌های چرک زا مقوم تر هستند. در مقابل در مردان شدت واکنش‌های ازدیاد حساسیت تأخیری کمتر است. بنابراین کمتر به بیماری‌های خود ایمنی دچار می‌شوند. این یعنی بیماری‌های خود ایمنی در زنان بیشتر است.
منابع
- کتاب ایمونولوژی ابوالعباس
- کتاب اصول و تفسیر آزمایش‌های سرولوژِ بالینی