تاماهاک بی‌جی‌ام-۱۰۹
تاماهاک بی جی ام-۱۰۹ موشک جنگی دور برد مادون سرعت صوت از نوع موشک کروز است که قابلیت پرتاب و استفاده در همه شرایط آب و هوایی و جوی را دارد. این موشک در دهه ۱۹۷۰ برای پرتاب از زیر دریایی‌های داخل آب به صورت دوربرد، ارتفاع پایین، و قابل شلیک از زیر دریایی‌های داخل آب در شرکت جنرال داینامیکس آمریکایی طراحی شد. از آن زمان تا کنون این موشک چندین بار در شرکت‌های زیر مجموعه‌ای و غیر زیر مجموعه‌ای ارتقا یافته‌است و هم‌اکنون در شرکت ریتون ساخته می‌شود.
| موشک کروز تاماهاک | |
|---|---|
 | |
| نوع | موشک کروز دوربرد مادون سرعت صوت قابل استفاده در همه شرایط آب و هوایی |
| تاریخ تولید | |
| سازنده | جنرال داینامیکس (آغازگر) |
| قیمت واحد | ۱/۸ میلیون دلار بلاک۴ |
| خصوصیات | |
| وزن | ۱۴۴۰ کیلوگرم |
| طول | ۵/۵۶ متر بدون بوستر، ۶/۲۵ متر با بوستر |
| قطر | ۰/۵۲ متر |
| کلاهک | متعارف، ۴۵۰ کیلوگرم بالپاپ، یا پخش‌کننده خوشه‌ای بی‌ال‌یو-۱۰۸ ، یا کلاهک هسته‌ای با ظرفیت ۲۰۰ کیلوتن تی‌ان‌تی دابلیو۸۰ |
| موتور | ویلییامز اینترنشنال اف۱۰۷-دابلیوآر-۴۰۲ توربوفن سوخت مورد استفاده:تی‌اچ دیمر و بوستر سوخت جامد |
| طول بال | ۲/۶۷ متر |
| برد موثر |
۲/۵۰۰ کیلومتر |
| سرعت | مادون سرعت صوت حدود ۸۸۰ کیلومتر در ساعت |
| سامانه هدایت |
جی‌پی‌اس، تی‌ئی‌آرسی‌اوام، دی‌اس‌ام‌ای‌سی |
| سکوی پرتاب |
سامانه پرتاب عمودی (وی‌ال‌اس) و تیوب‌های افقی اژدرهای زیر دریایی معروف به تی‌تی‌ال |
مشخصه‌های موشک تاماهاک
تاکنون چندین مدل برای موشک تاماهاک بی جی ام-۱۰۹ تولید شده که از کلاهک‌های مختلف در آن‌ها استفاده می‌شود. گونه‌های مورد استفاده شامل مدل متعارف برای حملات زمینی (تی ال ای ام-سی)، تاماهاک با بمب منشعب شونده برای حملات زمینی (تی ال ای ام-دی)، تاماهاک مجهز به کلاهک هسته‌ای (تی ال ای ام-ای) و (تی ال ای ام-ان) و موشک تاماهاک ضد موشک ناوهای جنگی (تی ای اس ام) می‌شود. موشک‌های تی ال ای ام بلاک ۳ که در سال ۱۹۹۳ به کار گرفته شدند دارای برد بیشتر و مجهز به گیرنده‌های سامانه موقعیت‌یاب جهانی بودند که دقت آن‌ها را در هدف یابی بیشتر می‌کرد. تی ال ای ام‌های بلاک ۴ نیز مجهز به سامانه‌های تطبیق دهنده موقعیت هدف دیجیتالی (دی اس ای ام سی) همراه با توربوجتهای پیشرفته تر بودند. موتورهای مدل دبلیو آر-۴۰۲ در تی ال ای ام‌های بلاک ۳ مجهز به کنترل کننده‌های سوختی بودند که قابلیت سرعت کم یا سرعت زیاد را به تاماهاک در طول پرواز می‌داد. این موتور همچنین از لحاظ سوختی مقرون به صرفه بود. موشک‌های تاماهاک بلاک ۴ فاز ۲ توانایی حملات ضربتی تر و عمیقتر را دارند و مجهز به سیستم‌های هدف یاب متحرک هستند که اجسام متحرک را در روی زمین هدف یابی می‌کنند.
مدل‌های مختلف
چندین مدل مختلف از موشک بی‌جی‌ام-۱۰۹ تاماهاک وجود دارد. استفاده از کلاهک‌های مختلف در تاماهاک امکان‌پذیر است.
- بی‌جی‌ام-۱۰۹ای. موشک تهاجمی زمینی-هسته‌ای (تی‌ال‌ای‌ام-ان) با کلاهک هسته‌ای دابلیو۸۰ که هم‌اکنون از خدمت خارج شده‌است.
- بی‌جی‌ام/آرجی‌ام-۱۰۹بی. موشک ضد کشتی تاماهاک (تی‌ای‌اس‌ام) - که مدل ضد کشتی و هدایت شونده با رادار است.
- بی‌جی‌ام-۱۰۹سی. تاماهک تهاجمی زمینی-متعارف (تی‌ال‌ای‌ام-سی) با کلاهک واحد.
- بی‌جی‌ام-۱۰۹دی. تاماهک تهاجمی زمینی-کمکی (تی‌ال‌ای‌ام-دی) با جنگ‌افزارهای فرعی.
- آرجی‌ام/یوجی‌ام-۱۰۹ئی (تی‌ال‌ای‌ام بلاک ۴) - مدل ارتقا یافته تی‌ال‌ای‌ام-سی
- بی‌جی‌ام-۱۰۹جی گریفون از نوع موشک کروز شلیک شونده از زمین (جی‌ال‌سی‌ام)- که از خدمت خارج شده‌است.
- ای‌جی‌ام-۱۰۹اچ/ال میان برد هوا به سطح (ام‌آرای‌اس‌ام)- که با موشک توربوجت ای‌اس‌ام کوتاه بردتر است و هرگز به خدمت وارد نشده‌است.
تاماهاک‌های تاکتیکی
یکی از بهسازی‌های بزرگ موشک تاماهاک ساخت تاماهاک مجهز به جنگ مبتنی بر شبکه است که در این حالت تاماهاک از داده‌های مختلف از طریق گیرنده‌های اطلاعات مختلف مانند هواپیماها، پهپادها، ماهواره‌ها، سربازان پیاده، تانک‌ها، و ناوها برای رهیابی و یافتن هدف خود استفاده می‌کند. تاماهاک همچنین می‌تواند اطلاعات را از طریق گیرنده‌هایش به فرستنده‌های یاد شده بفرستد. این جزئی از سامانه شبکه‌ای است که پنتاگون اجرا کرده‌است. تاماهک تاکتیکی مجهز به تی‌ای‌ال‌ام با دوربین تلویزیونی برای داشتن دید طولانی‌تر میدان جنگ هستند که این سامانه این امکان را به فرماندهان می‌دهد که ببینند چقدر هدف از بین رفته‌است یا اینکه از فرستادن موشک به هدف منصرف شوند و به هدف دیگری بفرستند. بعلاوه تاماهاک‌های تاکتیکی قابلیت این را دارند که دوباره برنامه‌ریزی شوند. یعنی در حال پرواز قابلیت حمله به ۱۶ هدفی که از قبل تعریف شده‌است، با استفاده از سامانه‌های مختلف هماهنگ کننده جی‌پی‌اس ثبت شده در حافظه‌شان را دارند. همچنین موشک می‌تواند وضعیت خود را به فرمانده گزارش کند. این نوع موشک در اواخر سال ۲۰۰۴ در خدمت نیروی دریایی آمریکا درآمد.
در مه ۲۰۰۹ سازنده‌های سامانه‌های موشکی ریتون موشک کروز زمینی تاماهاک بلاک ۴ را ارتقاء دادند، به طوریکه این موشک قابلیت تخریب یا از ازبین بردن کشتی‌های مستحکم در برد ۹۰۰nm را داشت.
سامانه‌های پرتابی
هر موشک تاماهاک از محفظه‌های تحت فشار که موشک را در حمل و نقل محافظت می‌کند و به عنوان لوله پرتاب عمل می‌کند پرتاب می‌شود. این محفظه‌ها در جعبه پرتابگر جنگی (ای‌بی‌ال) قرار گرفته‌اند. مانند ناو جنگی میزوری، سامانه‌های پرتابگر عمودی (وی‌ال‌اس) در سایر کشتی‌ها، سامانه‌های پرتابگر کپسولی (سی‌ال‌اس) در زیر دریایی‌های رده لس آنجلس که بعداً ساخته شدند، یا در تیوب‌های اژدر های زیردریایی‌ها. تا کنون تمام کشتی‌هایی که از ای‌بی‌ال استفاده می‌کنند از رده خارج شده‌اند.
تمام پرتابگرهای زیر دریایی‌ها (که یوجی‌ام-۱۳۹) نامیده می‌شوند، بعد از اینکه براثر فشار هوا پرتاب شدند (به صورت عمودی از طریق وی‌ال‌اس)، یا اینکه با ضربه آب (به شکل افقی از طریق تیوب اژدر) پرتاب شدند، موشک از آب خارج شده و بوستر سوخت جامد برای چند ثانیه برای پرواز هوایی روشن می‌شود، تا اینکه موشک روی حالت کروز برود. بعد از رسیدن به حالت پرواز بالهای موشک برای بالا رفتن باز می‌شوند، موشک در حالت پرواز هوایی قرار می‌گیرد، و موتور توربوفن برای پرواز موشک کروز شروع به کار می‌کند.
ویژگی‌های بارز موشک کروز تاماهاک[1]
برد بالا، موضع‌گیری سریع
بنا به گفته یکی از فرماندهان ارشد برنامه امنیت بین‌المللی ایالات متحده و از اعضای پروژه دفاع موشکی، موشک توماهاک برای اولین بار در عملیات طوفان صحرا (Desert Storm) در سال 1991 مورد استفاده قرار گرفت و در آن زمان از محبوبیت بالایی نیز در بین فرماندهان این عملیات برخوردار شد. پس از آن نیز در سال 2011 این تسلیحات موشکی در لیبی به کار برده شد.
یکی از بزرگترین مزیت‌های موشک کروز Tomahawk بُرد بالای آن است؛ بنا به ادعای ارتش ایالات متحده، برخی مدل‌های این موشک قادر به طی مسافتی تا 2500 کیلومتر هستند.
علاوه بر این، موشک توماهاک قادر است به سرعت هدفگیری کند. در واقع، بنا به گفته یکی دیگر از فرماندهان ارتش آمریکا، شما تنها کافی‌ست یک ایمیل به کشتی حامل این موشک ارسال کرده و در آن مختصات محل مورد نظر جهت حمله را بدهید و پس از آن، کلید شلیک را بفشارید؛ موشک پرتاب خواهد شد. بدیهی است که این کار با این سرعت از توان یک هواپیمای جنگندۀ سرنشین‌دار خارج است.
ناوبری پیشرفته موشک توماهاک
موشک کروز توماهاک جهت ناوبری و طی مسیر خود، ترکیبی از GPS و تطبیق دیجیتالی تصویر محل مورد نظر را به کار می‌بندد تا با دقت بیشتری به اهداف خود اصابت کند. تطبیق دیجیتالی تصویر در واقع عکس‌هایی هستند که دوربین این موشک در حین اصابت به محل مورد نظر گرفته و موشک، این عکس‌ها را با تصاویر قبلی که در عملیات شناسایی گرفته شده‌اند مقایسه می‌کند.
از دیگر جنبه‌های این سیستم ناوبری، ابزاری‌ست که با نام ترکام (TERCOM) شناخته می‌شود. عملکرد این ابزار اینگونه است که تصاویر به دست آمده از نقشه‌های قبلی را با اندازه‌گیری‌هایی که رادارهای ارتفاع‌سنج مستقر بر روی موشک محاسبه کرده‌اند، مقایسه می‌کند. سپس موشک بر اساس ورودی‌های این الگوریتم، سیستم ناوبری داخلی خود را (شامل مجموعه‌ای از سنسورها مانند شتاب‌سنج و ژیروسکوپ برای اندازه‌گیری میزان چرخش) به‌روزرسانی کرده و در صورت نیاز، تغییر جهت می‌دهد.
موشک توماهاک همچنین قادر است موقعیت خود را به صورت لحظه‌ای تغییر داده و آن را با توجه به شرایط جدید، به‌روزرسانی کند.
ناوبری دقیق این امکان را به موشک توماهاک می‌دهد تا با ارتفاعی پایین‌تر پرواز کرده و از دید رادارها در امان بمانند. آن‌ها همچنین می‌توانند در مسیری غیر خطی حرکت کرده و به محل مورد نظر اصابت کنند. این ویژگی باعث می‌شود تا موشک قادر باشد در مسیر خود از موانع عبور کند. این امکان همچنین باعث می‌شود تا در یک زمان چندین موشک به سمت هدف شلیک شود.
از دیگر ویژگی‌های موشک کروز توماهاک این است که امکان برنامه‌ریزی این سلاح جهت کندی حرکت یا تاخیر در رها کردن بمب متصل به آن وجود دارد. بنا به ادعای ارتش آمریکا، در حمله موشکی هفته گذشته به سوریه، همه 59 موشک کروز با فاصله 1 ثانیه پس از دیگری به محل مورد نظر اصابت کردند.
مشخصات فنی و قیمت موشک توماهاک
موشک‌های توماهاک حدوداً 5.6 متر طول داشته و می‌توانند کلاهکی با وزن 450 کیلوگرم یا تا 166 بمب کوچک در اندازه نارنجک دستی را با خود حمل کنند. در ابتدا، موشک با موتور داخلی خود حرکت می‌کند و در هنگام پرواز، بالهای کناری آن ظاهر می‌شوند که موشک را قادر می‌سازد تا با سرعتی معادل 880 کیلومتر بر ساعت پرواز کند. شرکت Raytheon، سازنده موشک کروز توماهاک ، در حال حاضر در حال طراحی و توسعه نسخه‌ای ارتقایافته از این موشک است که می‌تواند ارتباط دوطرفه ماهواره‌ای با اشیای مستقر در زمین (مانند تانک‌ها و کشتی‌ها) داشته و مجهز به سیستم ناوبری قدرتمندتر و دقیق‌تری باشد.
در سال مالی 2016، نیروی دریایی ایالات متحده 214 عدد از این موشک را با هزینه هر کدام 1.5 میلیون دلار تولید کرده‌است. البته این قیمت شامل هزینه‌های تحقیق و توسعه نیز می‌شود که با کم کردن این ارقام، هزینه خالص یک موشک 900 هزار دلار برآورد شده‌است.
خصوصیات کلی
- نوع موشک: موشک کروز مادون سرعت صوت، دور برد برای اهداف روی زمین
- موتور: موتور توربوفن کروز اف ۱۰۷-دبلیو آر-۴۰۲ ویلیامز اینترنشنال، بالا بر سوخت جامدی
- طول:۵٬۵۶ متر، ۶٬۲۵ متر همراه با بالا برنده
- وزن: ۱۴۴۰ کیلوگرم همراه با بالا برنده.
- قطر: ۵۱٬۸۱ سانتیمتر
- عرض بال: ۲٬۶۷ متر
- برد: هدف زمینی، کلاهک متعارف، ۱۱۰۴ کیلومتر
- سرعت: ۸۸۰ کیلومتر در ساعت
منابع
- Wikipedia contributors, "BGM-109 Tomahawk," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=BGM-109_Tomahawk&oldid=227049648
- FAS Military Analysis Network