تسوگ
تَسوگ (شکل عربی‌شده‌اش: تسوج و طسوج) یکی از واحدهای تقسیمات کشوری ایران در زمان ساسانیان بود.
در زمان ساسانیان تقسیمات کشوری ایران به قرار سرزمین (ایالت)، خوره (استان) و تسوگ (شهرستان) و رُستاگ (دهستان) بود.[1]
در روزگار ساسانی عراق امروزی را در تقسیمات بزرگ‌تر کشوری دل ایرانشهر می‌نامیدند و دل ایرانشهر به یازده استان و شصت تسوگ (شهرستان) بخش می‌شد.[2]
واژهٔ پارسی میانهٔ تَسوم به معنای چهارم است و تسوگ مشتقی از آن و به معنی یک‌چهارم است. بنابراین تسوگ در کاربرد اولیهٔ خود به عنوان یک‌چهارم ناحیه بزرگ‌تر از خود در تقسیمات کشوری در نظر گرفته می‌شده‌است.[3]
اصطلاح تسوگ بیشتر برای سرزمینهای عراق عرب به کار می‌رفته، مانند تسوگ انبار در یمن و تسوگ‌های بزرگ‌شاپور، مَسْکِن، بُداة و جُبَّه در عراق. اما در ایران هم کاربرد داشته‌است، مانند تسوگ‌های رویدشت و روذ در اصفهان و تسوگ فارس. ظاهراً تقسیم اراضی به طسوج بر اساس آبیاری بوده و ربع دانگ اراضی را شامل می‌شده‌است.[4]
منابع
- یاقوت حموی ج ۱ ص ۴۱.
- محمدی ملایری، محمد: فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، جلد دوم: دل ایرانشهر، تهران، انتشارات توس ۱۳۷۵.
- تورج دریایی، شاهنشاهی ساسانی، برگردان مرتضی ثاقب‌فر، نشر ققنوس، چاپ یکم، ۱۳۸۳. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۴۳۶-۸، ص۱۳۰.
- دانشنامهٔ جهان اسلام، سرواژةٔ تسوج. بازدید ۹ اوت ۲۰۰۸.