تفکر مراقبتی
مراقبت یکی از ابعاد تفکر در برنامه درسی فلسفه برای کودکان تهیه شده توسط لیپمن است. لیپمن مراقبت را تاکید روی چیزی می داند که به آن احترام می گذاریم و قدر و ارزش آن را می دانیم . از نظر او مراقبت دو معنا را در برمی گیرد یکی داشتن دغدغه نسبت به موضوع تفکر و دیگری دغدغه نسبت به شیوه تفکر. لیپمن برای اضافه کردن تفکر مراقبتی به ابعاد آموزش تفکر دو دلیل می آورد: نخست اینکه مراقبت به عنوان یک عمل شناختی اعتبار زیادی دارد؛ دوم اینکه بدون مراقبت تفکر یک عنصر ارزشی را ازدست می‌دهد و رویکرد تفکر نسبت به موضوعش بی تفاوتی و بی اعتنایی می شود.
لیپمن تفکر مراقبتی را به ۵ نوع تقسیم می کند:
- تفکر قدرشناس(appreciative) : این نوع تفکر یعنی توجه به امور مهم. این توجه صرفاً ابراز احساسات نیست بلکه نوعی ارزش گذاری به چیزها به دلیل روابطشان با چیزهای دیگراست. مثلاً ارزش قائل شدن برای یک هدیه به دلیل ارزش داشتن احساساتی است که گیرنده هدیه نسبت به ما ابراز می کند یا قدردانی از یک اثر هنری ناشی از لذتی است که از مشاهده ی روابط حاکم بر بخش های مختلف آن حاصل می شود.
- تفکرعاطفی(affective) : در این نوع تفکر عاطفه ما بخشی از استدلال ماست. مثلاً اگر به دنبال دلیل موجهی برای خشمی باشیم که آگاهی از سوءاستفاده از یک کودک در ما ایجاد می کند می توان این را بیان کرد که سوء استفاده از مظلوم نادرست است. یعنی چون نادرستی که یک معیار شناختی است منجر به یک هیجان عاطفی در ما می شود بنابراین هیجان حاصله نوعی قضاوت است.
- تفکر فعال(active): این نوع تفکر خود به دو نوع تقسیم می شود یکی تفکر محافظتی و دیگری عملیاتی. وظیفه این تفکر فعالیت برای مراقبت از چیزهایی است که برای فرد گرامی است که می تواند هم امور محسوس (مثلاً محیط زیست، سلامتی فرد) و هم انتزاعی(حقیقت، معنا، ارزش) باشد.
- تفکر هنجاری(normative): تفکر درباره ی بایدهاست. از نظر لیپمن کندوکاو درست از هست به باید می رسد.
- تفکر همدلانه(empathic): این نوع تفکر یعنی قراردادن خود به جای دیگری و تجربه احساس او.همدلی به کمک تخیل اخلاقی قابل تحقق است. تخیل اخلاقی به ویژه هنگامی اهمیت می یابد که ما خودمان را درنقش افرادی که غیراخلاقی عمل می کنند قرار دهیم و بتوانیم ارزشیابی آنها را درک کنیم تا دلایل بهتری برای قضاوت خود داشته باشیم.
به نظر می رسد تاکیدی که لیپمن برشناختی بودن ابعاد مختلف تفکر مراقبتی دارد تلاشی برای رفع دوگانگی عقل و احساس است. یعنی رویکردی که عواطف را نوعی عمل شناختی و انسان را قادر به کنترل و تصحیح عواطف می داند. از نظر شارپ در جامعه‌ی کندوکاوی که کودکان تشکیل می دهند یاد می گیرند که مراقب ابزار کندوکاو باشند، مراقب پرسشهایی که ارزش کندوکاو دارند باشند، مراقب شکل گفتگو باشند، و مراقب یکدیگر باشند. با توجه به مطالب فوق می توان گفت تفکر مراقبتی مراقبت از حس پیوندی است که باید بین ما و جهان پیرامونمان وجود داشته باشد تا نگران سرنوشت آن شویم.[1]
منابع
- برای مطالعه بیشتر به کتاب تفکر در تعلیم و تربیت مراجعه کنید.
- کتاب تفکر در تعلیم و تربیت، متیو لیپمن
- مقاله‌ی تفکر به منزله‌ی مراقبت،متیو لیپمن