تقی خان درانی
تقی خان درانی (از اهالی دران از روستاهای منطقهٔ کوهپایه کرمان) حاکم شورشی کرمان در زمان کریم خان زند بود که مدت سه سال، بر کرمان حکومت کرد و پیروزی‌های بسیاری برابر زندیه بدست آورد تا سرانجام به دست نظرعلی خان زند دستگیر شد و توسط کریم خان زند کشته شد. و همچین نوادگان او هم اکنون در استان کرمان سکونت دارند. [1]
وضعیت کرمان پیش از شورش تقی خان
قبل از روی کار آمدن کریم‌خان کرمان در دست شاهرخ‌خان افشار بود که پدران وی از زمان صفویه حکومت کرمان را در اختیار داشتند؛ به همین سبب، در این ناحیه دارای نفوذ و شهرت بودند. شاهرخ‌خان بعد از قتل نادر از نفوذ و قدرت محلی استفاده نمود و با همراه ساختن بزرگان حکومت کرمان را به‌دست گرفت. بعدها شاخرخ‌شاه افشار نیز به این ترتیب را تأیید کرد[2]
فتح کرمان
کریم‌خان تا سال ۱۱۷۲ق به‌علت گرفتاری‌های داخلی متعدد نتوانسته بود به کرمان بپردازد. در این سال خدامرادخان، ایشیک‌آقاسی، را به حکومت کرمان و سرکوبی شاهرخ‌خان مأمور کرد. در برخوردی که بین دو طرف در نزدیکی بهاباد کرمان رخ داد شاهرخ‌خان کشته شد و خدامرادخان زند چهار سال بدون کوچک‌ترین حادثه‌ای به حکومت ادامه داد. تا اینکه تقی‌خان درانی، مردی از سپاه نادرشاه از اهالی کرمان، پس از رنجشی که از خدامرادخان پیدا کرده بود طی نبردی شبانه موفق شد شهر کرمان را به تصرف درآورد[3][4]
درگیری با زندیه
پس از فتح کرمان توسط تقی خان، کریم خان زند دو تن از سرداران خود با نام‌های محمدامین‌خان گروسی و امیرگونه‌خان افشار را به کرمان گسیل داشت ک هبه دلیل اختلاف‌های بین این دو سردار، امیرگونه‌خان افشار بازگشت ولی محمدامین‌خان گروسی موفق به ورد به شهر و فتح آن گشت و حاکم دیگری برای شهر مشخص شد ولی در زمان بسیار کوتاهی، تقی خان موفق به فتح دوباره شهر گشت.
پس از فتح مجدد شهر، کریم‌خان حاکم یزد را مأمور به بازپس‌گیری شهر کرد ولی او نیز موفق نشد. خان بافقی به اتفاق سپاهی از تفنگچیان اردستانی و نائینی و عده‌ای از سپاهیان محمدامین‌خان گروسی که در یزد اقامت داشتند به جانب کرمان حرکت کرد. همین که تقی‌خان درانی از حرکت حاکم یزد مطلع شد یکی از ملازمان خود به نام محمد، مشهور به محمد برات را مأمور دفع وی نمود. حاکم یزد وقتی از حرکت محمدبرات آگاهی یافت با اینکه بین طرفین بیش از چهار فرسنگ فاصله بود از حمله و تصرف کرمان منصرف شد و به یزد بازگشت[5][6]
پس از هزیمت محمدتقی‌خان بافقی، کریم خان، علی‌خان شاهسون را مأمور فتح کرمان کرد. او با اینکه توانست چهار ماه شهر را محاصره کند، هدف گلوله یکی از مدافعان قرار گرفت و کشته شد. پس از این حادثه، سپاهیان علی‌خان پراکنده شدند و به شیراز بازگشتند[7]
فتح کرمان توسط زندیه و کشته شدن تقی خان
سرانجام وکیل، نظرعلی‌خان زند را مأمور سرکوبی شورش تقی‌خان درانی کرد. سپس تقی‌خان درانی دستگیر و به شیراز به خدمت وکیل فرستاده شد. بنا به‌دستور کریم‌خان، مردی که سه سال تمام حکومت کرمان را در اختیار داشت به مرگ محکوم شد.[8][9]
جستارهای وابسته
منابع
- تاریخ گیتی گشا، ص۱۵۲–۱۵۳
- تاریخ‌گیتی‌گشا؛ ص ۴۵
- تاریخ‌گیتی‌گشا؛ ص ۵۱
- ورهرام، غلامرضا؛ تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر زندیه؛ ص ۵۷
- اریخ گیتی‌گشا؛ ص ۵۷–۵۸
- تاریخ روضةالصفای ناصری؛ ج۹، ص ۸۱
- تاریخ گیتی‌گشا؛ ص ۵۸
- تاریخ‌گیتی‌گشا؛ ص ۶۰
- فارسنامه ناصری؛ ج۱، ص ۶۰۹