شبیه دیگران باش
شبیه دیگران باش یا ترنسکشوال در ایران مستندی است به کارگردانی طناز اسحاقیان که در سال ۲۰۰۸ دربارهٔ ترنسکشوالیسم در ایران ساخته شد. این مستند در جشنواره فیلم ساندنس و جشنواره فیلم برلین به نمایش گذاشته شد، و برنده ۳ جایزه از این جشنواره شد.
| شبیه دیگران باش | |
|---|---|
 | |
| کارگردان | طناز اسحاقیان |
| تهیه‌کننده | طناز اسحاقیان کریستف جرج |
| نویسنده | طناز اسحاقیان |
| فیلم‌بردار | امیر حسینی |
| تدوین‌گر | جی فروند |
| توزیع‌کننده | ولف ویدئو |
مدت زمان | ۷۴ دقیقه |
| زبان | فارسی |
طناز اسحاقیان یک ایرانی مقیم آمریکا و یک کارگردان است. وی، پس از خواندن مقاله‌ای در نیویورک تایمز دربارهٔ قانونی بودن تغییر جنسیت در ایران، کنجکاو شد و ایدۀ ساخت این مستند را گرفت. وی برای تأمین سرمایه ساخت این مستند اقدام کرد ولی ناموفق بود. اسحاقیان پس از تماس با نویسندۀ این مقاله اطلاعات تماس دکتر بهرام میرجلالی و اقای کریمی نیا در تهران را به دست آورد. اسحاقیان راهی ایران شده و در یک کلینیک تغییر جنسیت با خانواده‌ها و افراد مایل به تغییر جنسیت مصاحبه کرد تا سوژه‌های مناسب خود را پیدا کند. او متوجه شد ترنسکشوالهای زن به مرد در زندگی خود پس از تغییر جنسیت موفق‌تر هستند و هیچ میلی به همکاری در ساخت این مستند ندارند زیرا از این که با این مستند به عنوان ترنسکشوال معرفی شوند، مخالف بودند.
خلاصه داستان
مستند «شبیه دیگران باش» به مشکلات و مسائل ۲ فرد به نام‌های علی اصغر و انوش می پردازد. علی اصغر یک فرد ۲۴ ساله‌است که از رفتار دیگران با خود به ستوه امده و برای تغییر جنسیت به کلینیک میرداماد و دکتر میرجلالی مراجعه کرده‌است. وی هیچ علاقه‌ای به تغییر جنسیت ندارد و این کار را تنها به خاطر فشار اجتماعی انجام می‌دهد. خانواده علی اصغر وی را طرد کرده‌اند و علی اصغر پس ملاقات با ویدا (ترنسکشوال تازه عمل کرده) به کلینیک دکتر میرجلالی راهنمایی می‌شود. پس ازتغییر جنسیت نام نگار را برای خود انتخاب می‌کند و از خانواده طرد می‌شود. وی دچار افسردگی شدید شده‌است و اقدام به خودفروشی می‌کند.
انوش یک جوان ۲۰ ساله‌است که با ظاهر زنانه در جامعه حاضر می‌شود و دوست پسر انوش (علی) نیز از اینکه وی با این ظاهر باشد خوشحال است چون بیان می‌کند این ظاهر باعث می‌شود در خیابان امنیت بیشتری داشته باشند و مورد تمسخر مردم قرار نگیرند. مادر انوش از تغییر جنسیت انوش حمایت می‌کند. وی پس از تغییر جنسیت نام اناهیتا را برای خود انتخاب می‌کند و از این اقدام راضی است و ازدواج می‌کند.
در تمام فیلم این بحث است که هردوی این افراد به شدت خود را از همجنسگرایان جدا می‌دانند و این کار را زشت و ناپسند می‌دانند. در واقع منظور اسحاقیان این بوده‌است که افراد زیادی در ایران تنها به خاطر اینکه همجنسگرایی گناه و ناپسند است اقدام به تغییر جنسیت می‌کنند و دلیل اینکه ترنسکشوال بودن در ایران راحت‌تر از همجنسگرا بودن است افراد سعی می‌کنند تا خود را ترنسکشوال معرفی کنند[1] وی احساس کرد با مقایسه زندگی انوش و علی اهمیت نقش خانواده در ایران را می‌توان نشان داد.[2][3]
برنده شده جوایز
مستند «شبیه دیگران باش» در سال ۲۰۰۸ در جشنواره فیلم ساندس کاندید جایزه بهترین فیلم از نظر داوران شد و در فستیوال فیلم برلین برنده ۳ جایزه teddy (جایزه‌ای که به فیلم‌هایی با مضمون دگرباشان تعلق می‌گیرد)، جایزه عفو بین‌الملل و همچنین جایزه بهترین فیلم از نگاه داوران شد.[4] این مستند در فوریه ۲۰۰۸ از شبکه BBC با نام تغییر جنسیت در ایران پخش شد.[3] Robert Koehler نویسنده روزنامه variety می‌گوید «شبیه دیگران باش یک پنجره به سوی یک بخش پنهان از یک کشور و همچنین یک مستند بدون تعصب است.»[2] در سال ۲۰۱۰ نیز مستند شبیه دیگران باش نامزد دریافت جایزه از بیست و یکمین جشنواره glaad شد.[5]
نگاهی بر این مستند
این مستند با این نوشته اغاز می‌شود «همجنسگرایی در ایران غیرقانونی است و مجازات اعدام دارد ولی ترنسکشوالیسم قانونی است و انجام می‌شود.»
متأسفانه در این مستند هیچ بار علمی و مستندی وجود ندارد. باز هم اشتباه رایج و غلط مصطلحی انجام شده‌است که یک گرایش جسمی را با ترنسکشوالیسم مقایسه می‌کندو کارگردان این مستند به این مطلب توجه نکرده‌است.
در این مستند زندگی ۲ فرد به صورت موازی مورد بررسی قرار می‌گیرید علی اصغر (نگار) و انوش (اناهیتا). نگار بیان می‌کند وی هیچ علاقه‌ای به تغییر جنسیت ندارد و اگر در ایران نبود شاید هیچ گاه دست به این کار نمی‌زد ولی چون در ایران و تحت فشار جامعه به خاطر نوع پوشش است این کار را می‌کند. دلیل دیگر وی برای تغییر جنسیت ترس از گناه و شرم وی از همجنسگرایی است. در واقع نگار یک ترنسکشوال نیست بلکه طبق مقیاس هری بنجامین یک ترنس وستیت واقعی است ولی در این مستند هیچ صحبتی از این مطلب نمی‌شود و نگار را تا انتهای مستند یک ترنسکشوال می‌خواند و این شبهه را ایجاد می‌کند که یک ترنسکشوال اگر تحت فشار جامعه نباشد هیچوقت اقدام به تغییر جنسیت نمی‌کند. این مطلب در تضاد با تعریف ترنسکشوالیسم است. ""ترنسکشوال کسی است که با تمام وارونگی‌های موجود خود را متعلق به جنس دیگر (مرد به زن و زن به مرد) میداند و ارزو و میل شدیدی به گذراندن مراحل درمانی و جراحی برای تغییر جنسیت دارد""[6]
در این مستند ۲ هدف و نتیجه گیریی وجود دارد:
- حمایت خانواده‌ها از ترنسکشوالیسم و ترنسکشوال تأثیر به سزایی در زندگی ترنس‌ها را دارد و نقش خانواده‌ها بسیار مؤثر است.
- افراد زیادی در ایران تنها به خاطر فرار از این مطلب که همجنسگرا خوانده شوند و مجازات شوند اقدام به تغییر جنسیت می‌کنند.
هدف اول این مستند کاملاً واضح و روشن است و هر بیننده‌ای را متوجه می‌کند و به تفکر وا می‌دارد ولی هدف دوم این مستند به روشنی مشخص نیست و باعث شبهه و قضاوت غلط در بیننده می‌شود و این تصور را به وجود می‌اورد تمام ترنسکشوال‌ها تنها به خاطر فشار اجتماع و ترس اقدام به تغییر جنسیت می‌کنند و حتی هدف اول را نیز تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و خانواده را مصمم می‌کند تا این فرد را حمایت نکند.
اشکال وارد شده دیگر به این مستند این است که در این مستند هیچ صحبتی از اولین ترنسکشوال ایرانی به میان نمی‌آید در صورتی که بارزترین نمونه موفق ترنسکشوالیسم در ایران مریم خاتون پور ملک ارا است.
این مستند در بین ترنسکشوالهای ایرانی مخالفان زیادی دارد و این مستند را یک سویه و غیر واقعی می‌دانند.
جستارهای وابسته
مراجع
- ‘Be Like Others’ Director Tanaz Eshaghian on Sundance, Sex Changes, and the Ayatollah - Vulture
- http://www.variety.com/index.asp?layout=festivals&jump=review&id=2478&reviewid=VE1117936019
- BBC NEWS | Middle East | Iran's 'diagnosed transsexuals'
- Nominees | GLAAD
- American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition (Text Revision). American Psychiatric Publishing. ISBN 0-89042-025-4