شب‌بو
شب‌بو، چلیپا گیاهی است از تیره شب‌بویان که زینتی است و به سبب دارا بودن گلهای معطر و زیبا غالباً در باغچه‌ها کشت می‌شود. شب بوی، شقاقی، شمشم، خمخم، خیر و و خیری نیز گفته می‌شود.
| شب‌بو (چلیپا) | |
|---|---|
_(7949439164).jpg.webp) | |
| شب‌بو (چلیپا) | |
| آرایه‌شناسی | |
| فرمانرو: | گیاهان |
| دسته: | گیاهان گلدار |
| رده: | دولپه‌ای‌ها |
| راسته: | کلم‌سانان |
| تیره: | شب‌بویان |
| سرده: | Matthiola Aiton |
مشخصات
شب انبوی، شب بوی یا منثور گلی که در شب بو می‌دهد و معمولاً در روز بو ندارد و آن اقسامی دارد. (فرهنگ نظام).
این گیاه برگهایش سبز روشن و گلش معطر و زرد و به الوان دیگر نیز می‌باشد. میوه‌اش خورجین و پوشیده از کرکهای کوتاه است. در این گیاه «آلکالوییدی» به نام «کری ئین» و «گلوکزیدی» به نام «کرانتین» یافت می‌شود که به مقدار فراوان در دانه گیاه موجود است.
دانه شب بو دارای روغنی است به مقدار زیاد که شامل اسیدهای: «اروسیک» و «لینولئیک» و «لینولنیک» می‌باشد. سابقاً در پزشکی این گیاه را در مورد سقط جنین بکار می‌بردند. شقاقی، شمشم، خمخم، خیر و، خیری و شب بوی نام دارد. بیخ شب بو را که به نام علف مریم نیز خوانده می‌شود، با این گیاه متفاوت است. (فرهنگ فارسی معین و نیز رجوع شود به گیاهشناسی گل گلاب ج ۱ ص ۲۰۷)
اقسام
- شب بوی انگلیسی؛ گیاهی است از تیره صلیبیان که آن را علف سیر نیز گویند. ارتفاعش بین ۳۰ تا ۵۰ سانتیمترو قسمتهای تحتانی آن کمی کرک دارد. ریشه و برگ این گیاه اگر در بین انگشتان فشرده شود بوی سیر از آن استشمام می‌شود و در اکثر نقاط ایران می‌روید. دیگر نام‌های آن: سیرک، حشیشه القثوم، سیرج و صارمساق اوتی است. (فرهنگ فارسی معین)
- شب بوی زرد؛ نوعی شب بو که دارای گل زرد است و بعلت زیبایی گلهایش بیشتر از انواع دیگر مورد توجه‌است. خیری اصفر. منثور اصفر. منظور از گل خیری که در ضمن اشعار گویندگان ادوار مختلف پارسی‌زبان آمده، همین گل است زیرا گلهایش دارای رنگ طلایی و تلالو خاصی است. (فرهنگ فارسی معین)
- شب بوی سلطانی؛ گونه‌ای شب بو که دارای گلهای زرد یا بنفش است و برگهایش دانه یی می‌باشد و ارتفاعش بالغ بر یک متر می‌شود و پایا است. دیگر نام‌های آن: شب بوی باغی، شب بوی درختی، منثور بری، خیری، و اصفر. (فرهنگ فارسی معین)
- شب بوی دریایی؛ گونه‌ای شب بو که دارای گلهای نسبتاً درشت بنفش قرمزرنگ است و تکثیرش به وسیلهٔ تخم به عمل می‌آید. (فرهنگ فارسی معین - رجوع به شب بوی سلطانی شود)
- شب بوی هراتی؛ گونه‌ای شب بو که دارای برگ‌های دراز و گلهای خوشه یی ارغوانی است عطر گلهای این گونه شب بو از دیگر انواع بیشتر است. تکثیر این گیاه به وسیلهٔ پاجوش و گاهی به وسیلهٔ تخم است. دیگر نام‌های آن: منسوج، منثور، منسوب، گل عروسان، گل عروس و شب بوی خانمی است. (فرهنگ فارسی معین).
