شوادان
شوادان یا شوادون در معماری جنوب غرب ایران -بخصوص دزفول و شوشتر به‌علت شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب حاکم بر آنجا، معماران برای فراهم کردن شرایط اسایش و زندگی راحتی- فضایی سردابی در زیرزمین در نظر می‌گیرند، ضخامت دیوار و مصالح خشت و آجر در قالب عایق حرارتی و از همه مهم‌تر وجود حفره‌هایی در دیوار و سقف تعبیه می‌شود کمکی است بسیار ارزنده برای عدم انتقال هوای گرم به داخل محیطی که انسان زندگی می‌کند. با توجه به عوامل ناسازگار اقلیمی این منطقه، استفاده از سطوح زیرین زمین، استفاده از شبستان و شودان را پی می افکند. زندگی کردن در گرم‌ترین روزهای تابستان در هوایی معتدل را امکان‌پذیر می‌کند.شوادان که از آن با شبادان نیز نام برده شده‌است، در سطحی پائین تر از شیستان قرار می‌گیرد و به منزلهٔ زیرزمینی ست عمیق که زندگی در شرایط ناسازگار اقلیمی را مهیا می‌کند.[1]
تاریخچه
در گذشته برای تأمین آب شهر، دست به حفر قنات‌هایی می زدند که نیاز محله‌ها را برطرف سازد. از این قنات‌ها در هر محله چندین دسترسی به کوچه‌ها وجود داشت. مردم آب را به زیر زمین خانه‌ها هدایت می‌کردند. در زمان صفویه به علت پایین آمدن سطح آب، مردم برای گریز از گرما به زیر زمین‌هایی در عمق بسیار پناه می‌بردند که به نام شبادان معروف گشت. دربارهٔ اطلاق نام شودان به این زیر زمین‌ها باید ذکر شود که در مناطق کویری کلمهٔ شبو به معنای زیر استفاده می سده است. تا جایی که به زیرزمین شبوزمین می‌گفتند.[2]
تأثیر جنس زمین در شوادان
شودان در دو شهر دزفول و شوشتر بعلت تفاوت جنس زمین، ویژگی‌هایی را برای هر کدام ایجاد کرده‌است. دزفول با جنس قلوه سنگی بودن زمین شرایط بهتری را نسبت به شوشتر داراست . حفر در هر زاویه و هر عمقی با وسعت بیشتری را امکان‌پذیر می نماید. بعلت خلل و فرج‌های موجود در آن عمل تهویه در ان آسان‌تر صورت می‌گیرد و باعث می‌شود که هوا خنک تر و خشک تر شود . در شوشتر با لایه‌های گلی محدودیت فضا را پیش رو داشتیم و نیاز به طاق زنی را عنوان می‌کرد.[2]
تأمین روشنایی شوادان
نور در شوادان توجه خاصی به ان شده‌است . از حفره‌هایی در سطح حیاط یا بام به نام سی‌سرا برای ورود نور و در مواردی برای تهویه نیز استفاده شده‌است.[2]
نحوه ی ارتباط با بنا
با مشاهدهٔ استقرار شوادان در دزفول و شوشتر به اختلاف‌هایی در مکان یابی آن مواجه هستیم . ساختمان شودان در یک بنای مسکونی در دزفول به صورت دو بخش مجرای اندرونی و بیرونی است که امکان دسترسی هریک را تنها در محدودهٔ خود میسر می‌سازد و به ندرت می‌توان ارتباط این دو را در زیر دید که اکثراً این ارتباط جهت تهویه است.[2]
منابع
- قبادیان ، وحید ، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران ،انتشارات دانشگاه تهران ، 1377
- مصطفی ربوبی ، فرنگیس رحیمه ، شبستان_شوادانwww.noormags.ir