فهرست وام‌واژه‌های جایگزین شده در ترکی استانبولی

ترکی استانبولی معاصر شامل وام‌واژه‌هایی در ترکی عثمانی ــ اغلب از عربی و فرانسوی و همچنین از فارسی و یونانی و ایتالیایی ــ بود که با واژه‌هایی با ریشهٔ ترکی توسط «انجمن زبان ترکی» (به ترکی: Türk Dil Kurumu, TDK) جایگزین شد. این کار به‌ عنوان بخشی از اصلاحات فرهنگی در چهارچوب اصلاحات گستردهٔ فرهنگیِ آتاترک پس از بنیانگذاری جمهوری نوین ترکیه بود.

فرهنگ لغات رسمی ترکی توسط انجمن زبان ترکی منتشر شد که دارای ۱۰۴٬۴۸۱ واژه بود که ۸۶٪ آنها ترکی بود و ۱۴٪ ریشهٔ خارجی داشتند.

ریشهٔ واژگان در فرهنگ واژگان ترکی

در سال ۲۰۰۵ Güncel Türkçe Sözlük فرهنگ لغات رسمی ترکی توسط انجمن زبان ترکی منتشر شد که دارای ۱۰۴٬۴۸۱ واژه بود که ۸۶٪ آنها ترکی بود و ۱۴٪ ریشهٔ خارجی داشتند.[1] در این میان، بیشترِ این واژگان برگرفته از یکی از زبان‌های عربی، فرانسوی، فارسی، ایتالیایی، انگلیسی، و یونانی بودند.[2]

وام‌واژه‌های عربی

* واژه‌هایی که هنوز کنار همتایان ترکی خود مورد استفاده هستند.

** واژه‌های تازه به فراوانیِ واژه‌های قدیمی استفاده نمی‌شوند.

واژه در ترکی عثمانی و ترجمه نحوهٔ تلفظ نوین ترکی عثمانی در ترکی نوین معنی در انگلیسی توضیح
عجله acele *aceleivedi **urgent(ly)واژهٔ ترکی از ivmek به‌معنی شتافتن و عجله کردن ریشه گرفته‌است.
عضله ʻaḍaleadelekasmuscleFrom the verb kasmak which means "to tend". The modern word has practically replaced the old one.
عفو ایتمکʻafv itmek*affetmekbağışlamakto forgiveIn Turkish, etmek is an auxiliary verb which verbalizes a noun corresponds to the verb "to do" in English. In this case af is the Arabic loan word. Affetmek is still in popular use.
عائله ʻaile *aileocak **family
عقد ʻaqd *, مُقاوله mukâveleakit, mukavelesözleşme, anlaşma,bağıtcontract
عقل ʻaql *akılus **wisdomWhile the Turkish word is almost never used, its derivatives (such as uslu, meaning demure, well-behaved) are more widely employed.
علاقه*alaka(lı)ilgi(li)relevant, related to
عامل ʻâmilamiletkenfactor
عملیّة ʻamaliyyahameliyeişlemoperation, process
عامه ammeammekamupublic, community
عنعنه a'naneananegelenek, görenektradition
عساکر asakir *asker **soldierWhile the Turkish word is never used, its derivatives (such as subay, meaning army officer) are more commonly used.
عصر asr *asıryüzyılcenturyThe compound Turkish word literally means hundred-year
بارز bâriz *barizkesin, belliobvious, accurate
بسیط basîṭ *basitkolayeasy, simpleواژهٔ قدیمی به‌معنی ساده است، درحالی‌که واژهٔ نو به‌معنی آسان است.
bazı *bazıkimisome (pronoun)
أبیَض abyâz *beyazakwhiteواژهٔ عربی و واژهٔ ترکی در معانی گوناگونی به‌کار می‌روند.
جمعة camiʻah *camîatoplulukcommunity
cebrencebrenzorlaforcefully
جلسة calsah *celseoturum(law) hearing, session
ceninisakıtceninisakıtdüşükmiscarriageSee the section "word derivations" above to see how this word is derived.
جنوب cenûbcenupgüneysouth
جرحة cerahahcerahatirinpus
جواب cevâb *cevapyanıtanswer.Cevap is still in popular use
جهاز cihaz *cihazaygıtapparatus
جواری civarı *civarıdolaylarıapproximately, around
جمله cümle *cümletümce **sentence.واژهٔ جمله همچنان به‌گستردگی استفاده می‌شود.
دفعه defʻa *, کَرّه kere *defa, kerekeztimes (repetition)An example is: I did this three times. Both defa and kere are still in popular use.
dâ'ir *dairilişkinpertinent (to)
دفینه define *definegömütreasureواژهٔ ترکی از ریشهٔ göm- به‌معنی دفن کردن می‌آید.
دلیل delil *delilkanıtevidence
دور devr *devirçağera
دوره devre *devredönemsemesterواژهٔ عربی در معنی گوناگونی به‌کار می‌رود و دیگر به‌معنی دوره یا نیمسال کاربرد ندارد.
ابعاد ebʻâd *ebatboyutdimension, size.ebʻâd is the plural of بعد (buʻd، buut).
ابدی ebedî *ebedîsonsuzforeverواژهٔ ترکی دقیقاً معنی "بی‌پایان" می‌دهد.
اجداد ecdâdecdatataancestryواژهٔ ترکی آتا دقیقاً به‌معنی پدر است.
اجل ecel *ecelölüm(predestined time of) death
اجنبی acnebi*ecnebiel, yadstranger, foreigner
ادبیات edebiyyat *edebiyatyazınliterature
اهمیات ehemmiyyetehemmiyetönemimportance
البسه elbise *elbisegiysiclothواژهٔ عربی البسه، مانند عربی، جمع واژهٔ لباس است.
أمر emr *emirbuyruk **order, command
امنیه amniyyah *emniyetgüvenliksecurityواژهٔ ترکی از واژهٔ güven به‌معنی اعتماد گرفته شده‌است.
اثر eser *eseryapıtproduction (music, film)The Turkish word is derived from the verb root yap-, meaning to do.
اسیر esîr *esirtutsakhostageThe Turkish word is derived from the root of the verb tut-, meaning to hold.
اطراف etraf *etrafortalıksurroundings, surrounding areaThe Arabic word is the plural of the word taraf, which means side (see below in this list).
اوراق evrâk *evrakbelgepaper documentIn Arabic, evrāk is the plural of vārāk; in modern Turkish, evrak is used as a singular.
اول evvel *evvelöncebeforeواژهٔ ترکی از واژهٔ ön به‌معنی جلو ریشه گرفته‌است، درحالی‌که واژهٔ اول در عربی به‌معنی نخست است.
فعال faʻâl *faaletkinactiveواژهٔ ترکی از et- به‌معنی انجام دادن گرفته شده‌است.
فائد faiz *faizürem **, getiriinterest (monetary)While the word ürem is never used, the latter word is common in daily language rather with the meaning of yield.
فقیر، فقره fakir, fukara *fakiryoksulpoorThe Turkish word is derived from the word yok. This word is a negation word, which can mean there is not, do (does) not have, do (does) not exist.
فایدة fâydah *faydayararbenefit, utility
فن fenn *, علم ʻilm *fen, ilimbilimscienceThe Turkish word is derived from the verb root bil-, meaning to know.
فیضان feyezanfeyezantaşkınflood, overflow
فرقة furqahfırkatayrılıkdisparityواژهٔ ترکی از واژهٔ ayri به‌معنی جدایی و گوناگون گرفته شده‌است.
فکر fikr *fikirgörüşopinionThe Turkish word is derived from the verb root gör-, meaning to see.
فعل fiʻl *fiileylemverbThe Turkish word is derived from the verb eyle-, which is derived from the auxiliary verb et-, meaning to do.
غرب garbgarpbatıwestPlease see the beginning of this article for the derivation of this word.
غیر gayrgayriolmayan, başka, dışınon-, otherIn Arabic, "gayr-i" is a prefix which means non- as in "he is a non-Muslim"; "he is not a Muslim". The term gayrimüslim (non-Muslim) remains the politically correct term in Turkey, used frequently in newspapers etc.
غذاء gıda *gıdabesinfood
حادثه hadise *hadiseolayevent, happening, fact, occurrenceThe Turkish word is derived from the verb ol-, meaning to be, to become.
حافظه hâfıza *hafızabellekmemoryThe new word is commonly used in electronics, like computer memory, i.e. önbellek for cache
خفیف hafif *hafifyeğni **light (in weight)جایگزین ترکی به‌ندرت استفاده می‌شود.
حفریّات hafriyyâthafriyatkazıexcavationThe Turkish word is derived from the verb root kaz-, meaning to dig.
حق haqq *hakpayportionThe old word hak has many other meanings in Turkish.
حقیقت haqîqat *hakikatgerçekreality
حاکم hâkim *hâkimyargıçjudge
حال hâl *, وضعیت vazʻiyet *hâl, vaziyetdurumsituation
خلیطه halîtahalitaalaşımalloy
حامله haʻmile *hamilegebepregnant
خراب harâb *harapyıkıkruin
حرارت harâret *hararetısı ¹, sıcaklık ²heat¹, temperature²The old word can be used in both meanings in Turkish language.
حرکة harekkat *hareketdevinim **movement, motion
حرف harf *harfses, imce **letterThe new word also means "sound".
حصره hasret *hasretözlemlonging
حساس hassas *hassasduyarlısensitive
حشره haşere *haşereböcekinsect
خطا hatâ *, قصور kusûr *hata, kusuryanlışmistake
خاطره hâtıra *hatıraanımemoir
حیات hayât *, عمر ömr *hayat, ömüryaşam, dirim**life
حیثیت haysiyyet *haysiyetsaygınlıkrespectability
حزم hazm *hazımsindirimdigestion
هدیه hediyye *hediyearmağangift
هیئت hey'et *heyetkurulboard (company)
حدت hiddet *hiddetkızgınlık, öfkeanger
حکایة hikâye *hikâyeöyküstory
خلاف hilâfhilafkarşıtopposite
حس his *hisduygufeeling
خواجه hôca *hocaöğretmenteacher
حقوق hukuk *hukuktüze **(judiciary) lawThe Turkish word is not commonly used; however, its derivatives (such as tüzük, meaning regulations, statute) are more widespread
خصوص husûs *hususkonusubject
حضور huzûr *huzurdirlik **comfort
حجرة hucre *hücregöze **cellThe new word is seldom used. There is a word göze meaning spring, fountainhead, regularly used especially in rural areas, commonly also in East of the Turkey, and not a one derived by TDK.
هجوم hücûm *hücumsaldırıattack
حرمت hürmet *hürmetsaygırespect
اصرار ısrar *ısrarüstelemeinsisting
ابتدائی ibtidâ'îiptidaiilkelprimary; primitive
اجتماع içtimaiçtimatoplantımeeting, gathering
içtimaiçtimakavuşumnew moon (astronomy)
اجتماعی içtimaiiçtimaitoplumsalcommunal
ادرار idrar *idrarsidikurineواژهٔ عربی ادرار به‌معنی شیر به‌دست آوردن است، ولی واژهٔ ترکیِ جایگزین‌شده از فعل قدیمیِ ترکیِ siymek به‌معنی شاشیدن ریشه گرفته‌است.
افتخار iftihâr *iftiharövünmepride
احتراس ihtiras *ihtirastutkupassionThe Turkish word tutku is derived from the verb root tut- which means to hold
احتواء ihtivaihtiva etmekiçermekto comprise
احتیاج ihtiyâc *ihtiyaçgereksinme or gereksinimneediĥtiyâj is the actual Arabic plural form of ĥatej, meaning need
اختیار ihtiyâr *ihtiyaryaşlıold (age)The Turkish word literally means with age.
احتیاط ihtiyâtihtiyatyedekbackup, spare
اقتباس iktibasiktibasalıntıcopying (in literature; referencing)
علاوه ilave *ilaveekaddition
الهام ilhâm *ilhamesininspiration
عمار ʻimâr *imarbayındırlıkconstruction, development
امکان imkân *imkânolanakopportunity, possibility
املاء imlâ *imlayazımorthography
امتحان imtihânimtihansınav, yazılıexamination
امتیاز imtiyâz *imtiyazayrıcalıkfranchise
انحسار inhisârinhisartekelmonopoly
انسان insân *insankul **humanThe new word is used almost only in religious context.
انطباع intibaintibaizlenimimpression
انتحال intihalintihalaşırmaplagirism
ارتفاع irtifâʻ *irtifayükseklikaltitudeواژهٔ قدیمی تنها در ترابری هوایی به‌معنی ارتفاع هواپیما به‌کار می‌رود.
ارثی irsî *ırsikalıtsal, kalıtımsalhereditary
اسم ism *isimadname
إستحصال istiḥṣālistihsalüretimproduction
إستقلال istiqlal *istiklalbağımsızlıkindependence, freedom
استراحة istirâhat *istirahatdinlenmerest
إستثقال istisḳālistiskalaşağılamaabasement
استثناء istisnâ' *istisnaaykırıexception
اشتغال iştigâliştigaluğraş / uğraşıoccupation
اشتراک iştirâk *iştirakortaklıkassociation
ایضاح izâh *izahaçıklamaclarification
ازدواج izdivâcizdivaçevlilikmarriage
قابلیه kâbiliyet *kabiliyetyetenek / yetitalent, ability
قادر kader *kaderyazgıfate
قفة qaffa *kafabaşhead
کافی kâfi *kâfiyeterenough
کائنات kâ'inât *kâinatevrenuniverse
قلب kalb *kalpyürekheart
قانون kânûn *kanunyasalaw
قانون اساسی kanunuesasikanunuesasianayasaconstitution (law)
قافیه kâfiye *kafiyeuyakrhyme
کانون اول kânûn-ı evvelaralıkDecember
کانون ثانی kânûn-ı sânîocakJanuary
کلمه kelime *kelimesözcükword
قرمز ghermez *kırmızıal **redThe Arabic and the Turkish words are used in somewhat different contexts.
قسم kısm *kısımbölümpart
کتاب ketab *kitapbetik **bookThe Turkish word is derived from an old Turkic verb bitimek, meaning to write. However, the old Turkic verb is ultimately a loanword from Chinese word pi-ti, meaning brush, writing apparatus. The new word is used in computing in the meaning of script.
کفر kufr *küfürsövme **curse
قوّة kuvvet *kuvvetgüç or erkpower, forceواژهٔ قدیمی به‌معنی نیرو وارد کردن به‌کار می‌رفت، درحالی‌که واژهٔ نو به‌معنی قدرت و زور است.
کرة küre *küreyuvar **sphere
لطیفه lâtîfelatifeşakajokeواژهٔ نو نیز از ریشهٔ واژهٔ عربی "شَقاً به‌معنی دلسوزی و ناگواری گرفته شده‌است.
لسان lisân *lisandillanguageDil هم‌معنی فیزیولوژیکیِ زبان و هم معنای گفتار و گویش را می‌دهد، درحالی‌که لسان تنها معنی گفتار و گویش را می‌دهد.
لغات lûġatlügatsözlükdictionary
لزوملو lüzûmlu *lüzumlugereklinecessary
معاش maʻâş *maaşaylıksalary
معباد maʻbed *mabettapınaktemple
مادة maddî *maddîözdeksel **material, materialisticThe Turkish word is exclusively used in the context of philosophy.
مفصل mafsalmafsaleklemligamentThe old word is used for "hinge" (non-anatomical).
مغدور mağdûr *mağdurkıygın **wronged, injuredThe new word is almost never used.
مغلوبیات maʻlubiyyat *mağlubiyetyenilgidefeat
محفوظ mahfuzmahfuzsaklıhidden
مخلوق mahlûk *mahlukyaratıkcreatureSometimes the plural of the old word ("mahlukat") is used by its singular meaning.
محصول mahsûl *mahsulürünproductThe old word is used for the noun "produce".
مخصوص mahsûs *mahsusözgüpeculiar
مقصد maksad *, غایه gaye *, هدف hedef *maksat, gaye, hedefamaç or erekgoal
معقول maʻkûl *makuluygun, elverişlireasonable
معنة maʻnah *mânaanlammeaning
معنوی manevî *manevîtinsel **moral, spiritualThe Turkish word is exclusively used in the context of philosophy.
مانع mâniʻ *maniengelobstacle
مصرف masraf *masrafgider, harcamacost
mavi *mavigökçe **blueThe Turkish word is derived from the word gök, meaning sky. Although the Turkish word is rarely used in the context of color, it is a common female name, meaning pleasant, beautiful.
مَجاز mecaz *, استعارَة istiaremecaziğretileme, eğretilememetaphor
مجبور mecbûr *mecburzorunluobligation, obligatoryBoth the new and the old words can be used as either a noun or an adjective.
مجهول mechûl *meçhulbilinmeyenunknown
مدنی madanni *medeniuygarcivil
مدنیات madanniyyat *medeniyetuygarlıkcivilization
مفهوم mefhûm *mefhumkavramconcept
مکروه mekrûh *mekruhiğrençdisgustingThe old word also has the religious meaning: Disliked, used by all Muslims. Its Arabic meaning is hated
melekemelekealışkanlıkhabit
melez *melezkırmahybrid
مملکت memleket *memleketülkecountryThe old word is used for "one's native region"
مراسم merâsim *merasimtörenceremony
مرثیه mersiyemersiyeağıtelegy
مسافه mesafe *mesafeuzaklıkdistance
mesamemesamegözenekpore
مثانة mesane *mesanesidik kesesiurinary bladder
مثلاً meselâ *meselaörneğinfor example
mesele *meselesorunproblem
مسعود mesʻûd *mesutmutlu, sevinçlihappy
مسئولیات maʻsûliyyat *mesuliyetsorumlulukresponsibility
مشهور meşhûr *meşhurünlüfamous
مشروبات meşrûbât *meşrubatiçecekbeverage
موقع mevkiʻ مکان mekân *mevki, mekânyer, konumlocation
میل meyl *meyileğim, eğiliminclination
مزار mezar *mezargömüt **cemeteryThe Turkish word is derived from the verb göm-, which means to bury.
منطقة mıntıkamıntıkabölgeregion
mısra *mısradizeverse
مراث mirâs *miraskalıt **inheritanceThe new word is almost never used, but its derivatives are in use, such as kalıtımsal (hereditary).
مسافر misâfir *misafirkonukguest
مثال misâl *misalörnekexampleThe Turkish word comes from the verb örmek, meaning to knit, to interweave.
مسکین miskîn *miskinuyuşuk, mıymıntılazy
معامله muʻâmele *muameledavranıştreatment, behavior
معما muʻammâmuammabilmecepuzzle, trivia
معاصر muʻâsırmuasırçağdaş, güncelcontemporary
معاون muʻâvin *muavinyardımcıhelper
معجزه muʻcize *mucizetansık **miracleThe new word is almost never used.
مغذی mugaddiimugaddibesleyicinourisher
مغالطه mugalatamugalatayanıltmacadeceptive statement
مغنی، مغنیه muganni, muganniyemuganni,muganniyeşarkıcısinger
مغایرة mugayeretmugayeretaykırılıkirregularity
مغایر mugayirmugayiraykırıirregularThe old word has only remained as a legal term meaning adverse.
mugbermuğberküskün, gücenmiş, dargınthe state of one not talking to another
muglak *muğlakçapraşıkambiguous
مخابره muhaberemuhabereiletişim, iletişmecommunication
مهاجرة muhaceretmuhaceretgöçemigration
مهاجم muhacimmuhacimsaldıran, saldırıcıattacker, offender
مهاجر muhacirmuhacirgöçmenimmigrant
محدب muhaddepmuhaddepdış bükeyconvex
محافظة muhafaza *muhafazakorumaconservation
muhafazakar *muhafazakartutucuconservative
محافظ muhafızmuhafızkoruyucuprotector
محاکمه muhakeme *muhakemeyargılama, uslamlamajudgment, argumentation
مدة muddat *müddetsüreduration
محقق muhakkak*muhakkakkesin(likle)certain(ly)
محقق muhakkikmuhakkiksoruşturmacıinvestigator
محال muhalmuhalolanaksızimpossible
مخالفة muhallaffat *muhalefetkarşıtlıkoppositionواژهٔ عربی در زمینهٔ سیاست همچنان کاربرد دارد.
مخمن muhammenmuhammenoranlanan, ön görülenpre-determined
مخمس muhammesmuhammesbeşgenpentagon
muhamminmuhamminön görenone that pre-determines
محاربه muhârebe, حرب harbmuharebe, harpsavaşwar
محارب muharipmuharipsavaşçıwarrior
محرر muharrermuharreryazılı, yazılmışwritten
محرک muharrikmuharrikkışkırtıcı, ayartıcıprovoker
muharrişmuharriştırmalayan, irkiltenaggravator
muhassamatmuhasamatçarpışmacollusion
محاصره muhasaramuhasarakuşatmasiege
محاسبه muhasebe *muhasebesaymanlıkaccounting, bookkeeping
محاسبجی muhasebeci *muhasebecisaymanaccountant, bookkeeper
muhassırmuhasırkuşatanone that envelops
muhassalamuhassalabileşkeresultant
muhassasmuhassasayrılmışreserved
muhatmuhatkuşatılmışone that's enveloped, sieged
muhavvilmuhavvildönüştürenconverter
muhavvilemuhavviledönüştürücütransformer
محتمل muhtemelmuhtemelolasıpossible
محتویات muhteviyyâtmuhteviyatiçindekileringredients
مقدس mukaddesmukaddeskutsalsacred
منتظم muntazam *muntazamdüzgün, düzenlitidy
مربع murabbaʻmurabbakaresquareواژهٔ kare خود یک واژهٔ فرانسوی (carré) است.
murafaamurafaaduruşmacourt hearing
معتدل muʻtedilmutedilılım(lı)moderate(ly)
موفقیت muvaffakıyyetmuvaffakiyetbaşarısuccess
مبالغه mübalâgamübalağaabartmaexaggeration
مجادله mücâdele *mücadeleçaba, uğraşendeavor
مجرد mücerritmücerritsoyutabstract
مدافعه müdâfaʻamüdafaakorumasustain, protect, defend
مداخله müdâhale *müdahalekarışmaintervention
مدت müddet *müddetsüreduration
مدرکه mudrikemüdrikeanlıkintellect (in psychology)
mudrirmüdriridrar söktürücüdiuretic
muebbet *müebbetyaşam boyu, sonsuzlifelong, foreverIn today's Turkish, the Arabic word is exclusively used in the meaning of lifelong prisonment
mueccelmüeccelertelenmişdelayed
مؤدب mueddepmüeddepusluwell behaved, demure
مؤلفات muelleffatmüellefat(yazılı) yapıt(written) piece
مؤلف، محرِّر muellif, muharrirmüellif, muharriryazarwriter
مؤمن muemmenmüemmensağlanmışsecured
مؤنث muennesmüennesdişilfeminine
مؤسسه mu'essesemüessesekurumfoundation
muessifmüessifüzücüsaddenning
مؤثر muessirmüessirdokunaklıtouching
مؤسس muessismüessiskurucufounder
mueyyidemüeyyideyaptırımsanction
مفکره mufekkrirehmüfekkiredüşünce gücüthought capacity
muferrihmüferrihiç açıcırelaxing, refreshing
مفرد mufrettmüfrettekilsingular
مفلس muflismüflisbatkınone that's gone bankrupt
مهم mühim *mühimönemliimportant
مؤمن mü'minmümininanan, inançlıbeliever
مناسبت münâsebet *münasebetilişkirelation
مراجعت mürâcaʻatmüracaatbaşvuruapplication
مرکب mürekkebmürekkepbirleşmiş, birleşikcomposed ofواژهٔ mürekkep هنوز به‌معنی جوهر استفاده می‌شود.
مرتب murrettipmürettipdizgicitype setter
مسابقه müsâbakamüsabakakarşılaşmamatch, competition
مسامحه müsâmahamüsamahahoşgörütolerance
مساوی musavimüsavieşitequal
مستهجن müstehcen *müstehcenuygunsuzinappropriate, obscene
مستملک mustamlakmüstemlekesömürgecolony (exploitee)
مسوده müsvedde *müsveddetaslakdraft
مشابه، مماثل muşabbih, mumassilmüşabih, mümasilbenzersimilar
مشبهات muşşabbahatmüşabehetbenzerliksimilarity
مشخص müşahhasmüşahhassomutconcrete (in concept) (opposite of abstract)
مشکل müşkülmüşkülçetin **difficult
muşkul-pesendmüşkülpesenttitizfussy
مشرک muşrikmüşrikçoktanrıcıpolytheist
مشتق müştakmüştaktürevderivative
muştehimüştehiistekliwilling (person)
مشتکی muştekimüştekiyakınan, sızlananone who complains, whiner
مشتملات muştemilatmüştemilateklentiattachment, appandage
مشترک muşterek *müşterekortakpartner
muşterekenmüşterekenortaklaşajointly
مشتری muşteri *müşterialıcı, alımcıcustomer
mut'amüt'ageçici kazançtemporary earning
مطالعه mütâlâʻamütalâadüşüncethought
متارکه mütârekemütarekeantlaşmaarmistice
متعدد muteadditmüteadditbirçoka lot, many
متفن muteaffinmüteaffinkokuşukmalodorous
متعهد muteahhid *müteahhitüstencicontractor
muteahhidlikmüteahhitliküstencilikcontractor (as a profession)
muteakibenmüteakibenarkadanfollowing
متعاقب muteakibmüteakipsonra, ardındanafter, thereafter
متعالیه mutealiyemütealiyedeneyüstücülüktranscendentalism
متعلق muteallikmüteallikilişkin, ilgilirelated (to)
متعمم muteammimmüteammimyaygınlaşmış, genelleşmişsomething that has widespread
متعارفه mutearifemütearifebelit **axiomThe French word aksiyom is more common
متبقی mutebakimütebakikalanremaining
mutebasbısmütebasbısyaltakçıslimy
متبدل mutebeddilmütebeddildeğişen, kararsızone that changes, undecided
متبسم mutebessimmütebessimgülümseyen, güleçone that smiles
متجنس mutecanismütecanisbağdaşıkhomogenous
mutecasirmütecasiryeltenenone who dares
متجاوز mutecavizmütecavizsaldırganattacker
متدین mutedeyyinmütedeyyindindarreligious
متأثر muteessirmüteessirüzüntülüsad (person)
متفکر mutefekkirmütefekkirdüşünürthinker, intellectual
متفرق müteferrikmüteferrikdağınıkuntidy
متحمل mutehammilmütehammildayanıklıdurable
متحرک muteharrikmüteharrikdevingen, oynarmobile
متخصص mütehassısmütehassısuzmanexpert
متشبث muteşşebbismüteşebbisgirişimcientrepreneur
متوازی mütevâzî *mütevazialçakgönüllühumble
متوفی muteveffamüteveffaölü, ölmüşdead
متفق muttefik *müttefikbağlaşık **ally
مزایده muzayyadehmüzayedeaçık arttırmaauction
مزمن müzminmüzminsüreğenchronicThe new word is seldom used.
نادر، اندر nadir *, ender *nadir, enderseyrekrare(ly)
نغمه nağmenağmeezgimelody
nafile *nafileboşunafutile
نصیحت nasîhat *nasihatöğütadvice, counsel
نظیر nâzırnazırbakanminister
نفس nefes *nefessolukbreath
نسیج nesiçnesiçdokutissue
نسل nesl *nesilkuşakgeneration
نتیجه netîce *neticesonuçresult
نزیف nezifnezifkanamahemorrhage
نصف nısfnısıfyarı(m)half
نهایت nihâyet *nihayetson(unda)final(ly)
نکاحدر ترکی نوین nikâh * nikâhdüğünweddingواژهٔ nikâh برای مراسم ازدواج استفاده می‌شود، درحالی‌که düğün به‌معنی مهمانی عروسی به‌کار می‌رود.
نسبت nisbet *nispetoranratio
نطق nutk *nutuksöylevspeech
رغما ragmen *rağmenkarşındespite, in spite of
رفاه rafāh *refahgönençprosperity
رأی re'yreyoyvote
رئیس re'îsreisbaşkanpresident
روح ruh *ruhtin **spiritواژهٔ ترکی تقریباً هرگز استفاده نمی‌شود مگر در متن‌های فیلسوفانه.
رطوبه rutûbet *rutubetyaşlık, ıslaklıkmoisture
رؤیا rü'ya *rüyadüşdream
سادهّ، سائد sade, sa'aid *sadeyalınplainواژهٔ ترکی به‌ندرت استفاده می‌شود.
صفحة safha *safhaevre, aşamastage, phase
صفراء safra *safraödbile
ساحل sahil *sahilkıyıcoast
صاحب sahip *sahipiye **ownerواژهٔ ترکی به‌ندرت استفاده می‌شود؛ به‌هرروی معمولاً در متن دستور زبان و هنگام توصیف پسوند مالکیت به‌کار می‌رود.
sahte *sahtedüzmecefake
samimî *samimiiçtensincereواژهٔ ترکی دقیقاً معنی "از درون" می‌دهد.
سطح sathsatıhyüzeysurface
سیاره sayyâreseyyarearaba, taşıtcarInterestingly,"araba" is the outdated expression for "car" in Arabic. The current word in Arabic for car is "Seyyara" but in Turkish seyyar, means "transportable" or given to travel.
سبب sebeb *sebepnedenreason
سفاره safaratsefaretbüyükelçilikembassy
سلامت selâmetselametesenlikhealth, soundness
سما semâsemagöksky
سنه sene *seneyılyear
seviye *seviyedüzeylevel
صحت sıhhatsıhhatsağlıkhealth
سحر sihr *sihirbüyümagic
صحبت sohbet *sohbetsöyleşichatاین واژه در زمینهٔ متفاوتی استفاده می‌شود.
سؤال su'âlsualsoruquestion
صلح sulhsulhbarışpeace
صنع sunîsuniyapayartificialواژهٔ ترکی از yapmak ریشه گرفته‌است به‌معنی انجام دادن.
سکوت sükûtsükûtsessizliksilenceواژهٔ ترکی به‌معنی "بی‌صدایی" است.
sürʻat *sürathızvelocity, speedIn physics, the old word word is used for speed (scalar) and the new word is used for velocity (vectoral). The new word is actually a loanword from Persian خیز (khiz), meaning "move!"
شاهد şâhid *şahittanıkwitnessواژهٔ ترکی از فعل tanımak به‌معنی شناختن ریشه گرفته‌است.
شاعر şair *şairozanpoet
شرق şarkşarkdoğueastواژهٔ ترکی از فعل doğmak به‌معنی زاده‌شده گرفته شده‌است.
شرط şart *şartkoşulcondition
şatafat(lı)şatafat(lı)gösteriş(li)spectacular (noun and adjective)
شمال şimâlşimalkuzeynorth
şuʻûr *şuurbilinçconscienceواژه ترکی از فعل بیلمک گرفته شده است که به معنی دانستن است.
şübheli *şüphelisanıksuspect; someone charged with an offense
تعلق taalluktaallukilinticonnection, relation
طبقه tabaqqa *tabakakatmanlayer
طبیعت ṭabîʻat *tabiatdoğanatureواژهٔ ترکی از ریشهٔ doğmak به‌معنی زاده‌شده آمده‌است.
طبیعی ṭabîʻî *tabiidoğalnaturalواژهٔ عربی بیشتر معنی البته و مشخصاً می‌دهد، درحالی‌که واژهٔ جایگزین‌شده چنین معنایی ندارد.
تعبیر، افاده taʻbîr, ifâde*tabir, ifadedeyiş**narration
ṭâbiyet*tâbiyetuyruk**nationality
تحلیل tahlil *tahlilinceleme(laboratory) test (as in medicine)
تخمین tahmin *tahminkestirim **guess, prediction
تعقیب taʻkib*takipizlem **follow-upواژهٔ ترکی از izlemek ریشه گرفته‌است به‌معنی مراقب بودن یا پاییدن.
طلب ṭaleb *talepistekrequest, demand, wish
طلبه ṭalebetalebeöğrencistudent (plural of طالب ṭâlib, "seeker" [of knowledge])
تعمیر taʻmîr *, تعدیلات taʻdîlât *tamir, tadilatonarımrepair, renovation
طرف taraf *tarafyanside
taraftar *taraftaryandaşsupporter, proponentدر حالی که وازه ترکی بسیار پرکاربرد است، واژه عربی تنها برای هوادار تیمهای ورزشی به کار می‌رود.
تاریخ tarih *tarihgünay **date (in time)واژه ترکی گون آی به معنی روز و ماه است و واژه تاریخ هنوز بکار می‌رود.
تسلط tasalluttasallutsarkıntılık(sexual) harassment
تصور tasavvurtasavvurcanlandırma, tasarıimagine
تصدیق tasdîk *tasdikonayapprove
تصحیح tashîhtashihdüzeltmecorrection
تصویر tasvîr *tasvirbetimlemedescription
طیاره tayyâretayyareuçakairplane
توصیه tavsiye *tavsiyesalıkadvice
تعادل teʻâdülteadüldenklikequivalence
تعامل teʻâmülteamültepkime, davranışreaction, behavior
تبسم tebessümtebessümgülümsemesmile
تبدیل tebdîltebdildeğişiklikchange
تبریک tebrîk *tebrikkutlamacongratulateواژه تازه همچنین به معنی مراسم و جشن نیز بکار می‌رود.
تجلی tecellîtecellibelirmeemerge, appear
تجسم tecessümtecessümgörünmeappearance, manifestation
تجربة tecrübe *tecrübedeneyimexperience
تجهیزات techîzât *teçhizatdonanımequipment
تداوی tedavi *tedavisağaltım **therapy
تدبیر tedbîr *tedbirönlemprecaution
تأثر te'essürteessürüzüntüagony
teferruatteferruatayrıntıdetail
تکامل tekâmültekamülevrim, başkalaşımmaturation, metamorphosis, evolution
تقاعد tekaʻüdtekaütemeklilikretirement
تکفل tekeffültekeffülyükümlenmestanding surety
تکلیف teklîf *tekliföneriproposal
تکرار tekrar *tekraryineagain
تلاش telâş *telaştasa, kaygıworry
تناسب tenâsübtenasüpuyumcongruity
تنبیه tenbîh *tembihuyarıwarning
tercîh etmek *tercih etmekyeğlemekto prefer
ترجمه tercüme *tercümeçeviritranslation
تردد terreddut *tereddütduraksamahesitancy
ترتیب tertip *tertipdüzenorder, tidiness
تأثیر tesir *tesiretkieffect
تسلی teselli *teselliavunmaconsole
تشخیص teşhis *teşhistanıdiagnosisواژه تانی از فعل تانیماک به معنی شناختن گرفته شده است.
تشکیل teshkilteşkil etmek oluşturmak to constitute
تشرین اول teşrîn-i evvelekimOctober
تشرین ثانی teşrîn-i sânîkasımNovember
تشویق teşvik *teşviközendirme, kışkırtma(providing) incentive, provocation
usûl *usulyöntemmethod
عنصر unsur *unsur öğe constituent, element
عنوان unvan *ünvansan(professional) title
اسلوب uslup *üslupbiçem **style
وعد vaʻd *vaatsözpromise (noun)
واقعه vakʻâ *vakaolayevent
وقور vakûrvakurağır başlıdignifiedواژهٔ ترکی جایگزین‌شده دقیقاً به‌معنی "سرسنگین" است..
وصف vasf *vasıfnitelikfeature, quality
واسطه vasıtavasıtaaraçvehicle
وسیع vâsivâsienginvast
وطن vatan *vatanyurthomeland
vatandaş *vatandaşyurttaş **citizenواژه ترکی در بیشتر از سی سال پیش، بیشتر استفاده می‍شد.
vaz geçmek *vazgeçmekcaymak **to change one's mind; to give up (on something/someone)Here, vaz is the Persian loan word, and geçmek is a Turkish auxiliary verb.
وظیفه vazîfe *vazifegörevtask, mission
و ve *veileandAlthough the Turkish word is also very common, it cannot always replace the Arabic word. For example, in a sentence like, I came and I ate, the Turkish word ile cannot be used in this context.
وهم vehmvehimkuruntuapprehension, fancy
ولایة vilâyet*vilayetilprovince
تفسیر tefsîr *tefsiryoruminterpretation, analysis, comment
ضبط dzabt *zabıttutanakminute of proceeding, trial
ضمیر zamîr *zamiradıl **pronoun
زاویه zaviyezaviyeaçı angle

وام‌واژه‌هایی با ریشهٔ فارسی

*واژه‌های تازه به فراوانیِ واژه‌های قدیمی استفاده نمی‌شوند.

ترکی عثمانی تلفظ نوینِ واژه در ترکی عثمانی مترادف در ترکی نوین معنی در انگلیسی توضیح
برابرberaberbirlikte*together
بوسهbuseöpücükkiss
جنگcenksavaşwar
چابکçabukivedi *quick(ly)واژهٔ ترکی از ivmek ریشه گرفته‌است به‌معنی شتافتن و عجله کردن.
چارهçareçözümsolution
چهرهçehreyüzface
چنبرçemberyuvarlakcircle
چشیدçeşittürkind, varietyÇeşit همچنان پرکاربرد است.
چهاریکçeyrekdörtte birquarterهر دو معنیِ یکی از چهار می‌دهند.
دردdertağrıpainDert تغییر معنی داده و اکنون به‌معنی مشکل استفاده می‌شود.
دیگرdiğeröbür, ötekiother
دشمنdüşmanyağı *enemyجایگزین ترکی تقریباً هرگز استفاده نمی‌شود.
اندیشهendişekaygıworry (noun)
گزیدهgüzideseçkinéliteخواهشا برای دیدن ریشه seçkin به آغاز همین نوشتار بنگرید. ""
خستهhastasayrı*patient, sickجایگزین ترکی تقریباً هرگز استفاده نمی‌شود.
همیشهhemîşeher zamanalwaysوازه فارسی تقریباً دیگر استفاده نمی‌شود؛ ولی "هر زمان" نیز فارسی است.
هنوزhenüzdahayetهر دو واژه همچنان استفاده می‌شوند.
زیرکkurnazaçıkgözlücunningواژهٔ ترکی به‌معنی چشم‌باز است. هر دو واژه استفاده می‌شود.
مهتابmehtapay ışığımoonlight
پاپوشpabuçayakkabıshoeهر دو معنی پاپوش می‌دهند.
سرخوشsarhoşesrik *drunkواژه ترکی از es به معنی ضربه ریشه گرفته است و معنی سرمستی و سرخوشی نمی‌دهد. واژه ترکی دیگر بکار نمی‌رود.
سرserbaşhead
سربست (مجاز)serbesterkin *free, footlooseواژهٔ ترکی تقریباً هرگز استفاده نمی‌شود.
سرسریserseribaşıboşbum, runaboutواژه ترکی به ندرت استفاده می‌شود.
سیاهsiyahkarablackهر دو واژه در موقعیتهای گوناگونی مورد کاربرد قرار می‌گیرد.
بهارsonbahargüz*fall (season)واژه سون بهار در ترکی به معنی پایان بهار است و برای پاییز بکار می‌رود. برای بهار ایلکبهار بکار می‌رود که به معنی بهار نخستین است که معمولاً تنها بهار گفته می‌شود.
شهرşehirkentcityواژه کنت از زبان سغدی آمده است. زبان سغدی زبانی ایرانی تبار بود که دیگر وجود ندارد.
تازهtazeyeninewتازه و یئنی در موقعیتهای گوناگونی بکار می‌روند. تازه به معنی تازه و یئنی به معنی نو بکار می‌رود.
تنبلtembelhaylazlazy
ویرانviranyıkıkruin
یاورyaveryardımcıhelperواژه فارسی به ندرت استفاده می‌شود.
یک نسک (یکنواخت)yeknesaktekdüzemonotonous
یکپارهyekparebütünwhole
زهرzehirağı *poison, toxinجایگزین ترکی به ندرت استفاده می‌شود.
سنگینzenginvarsıl *, varlıklırichواژه ترکی به ندرت استفاده می‌شود.
زورzorçetin *difficultهردو استفاده می‌شوند، ولی çetin به‌معنی بسیار سخت است.

وام‌واژه‌هایی با ریشهٔ فرانسوی

بیشترِ وام‌واژه‌های فرانسوی هنوز به‌گستردگی در ترکی استفاده می‌شوند.

* واژه‌هایی که هنوز در کنار همتایان ترکی خود مورد استفاده هستند.

وام‌واژه مترادف ترکی معنی در انگلیسی تلفظ اصلی فرانسوی
ajanda *andaçagendaagenda
akselerasyonivmeaccelerationaccélération
aksesuar *süsaccessory (decorative)accessoire
aktif *etkinactiveactif
alternatif *seçenekalternative (noun)alternatif
analiz *çözümlemeanalysisanalyse
asimilasyon, anabolizma *özümlemeassimilation, anabolismassimilation, anabolisme
astronomi *gökbilimastronomyastronomie
avantaj *üstünlükadvantageavantage
doneveridatadonnée
detay *ayrıntıdetaildétail
direkt *doğrudandirectlydirect
dikte *yazdırımdictationdictée
doktrinöğretidoctrinedoctrine
doküman *belgedocumentdocument
domestik *evcildomesticdomestique
dominantbaskındominantdominant
egzersiz *alıştırmaexerciseexercice
endemik *salgınendemicendémique
enerji *erkeenergyénergie
enflamasyon *yangıinflammationinflammation
enformatikbilişiminformation technologyinformatique
enteresan *ilginçinterestingintéressant
eritrositalyuvarred blood cellérythrocyte
eksper *bilirkişiexpertexpert
faks *belgeç, belgegeçerfaxfax
faktör *etkenfactorfacteur
fenomen *olguphenomenonphénomène
filoloji *dilbilimphilologyphilologie
filtre *süzgeçfilterfiltre
fizyoloji *işlevbilimphysiologyphysiologie
fonksiyon *işlevfunctionfonction
fotokopi *tıpkıbasımphotocopyphotocopie
garanti *güvenceinsurance, assurancegarantie
global *küreselglobalglobal
gramerdil bilgisigrammargrammaire
grup *öbekgroupgroupe
halüsinasyon *sanrıhallucinationhallucination
histolojidoku bilimihistologyhistologie
homojen *bağdaşıkhomogenoushomogène
illüzyon *yanılsamaillusionillusion
istatistik *sayımlamastatisticsstatistiques
izolasyon *yalıtımisolationisolation
kalite *nitelikqualityqualité
kampüs *yerleşkecampuscampus
kapasite *sığa, kapsamcapacitycapacité
karakter *kişilik character, personalitycaractère
kategori *ulamcategorycatégorie
kompleks *karmaşıkcomplexcomplexe
komünikasyoniletişimcommunicationcommunication
konsantrasyon *derişimconcentrationconcentration
konsolidasyon *süreletmeconsolidation (economics)consolidation
kontrol *denetimcontrolcontrôle
korelasyonbağıntıcorrelationcorrélation
kramp *kasınç(muscle) crampcrampe
kriter *ölçütcriteriacritères
kronik *süreğenchronic(ally)chronique
kuaför *güzellik salonu/berberbeauty/hair salon, barbercoiffeur
lenf *ak kanlymphlymphe
liste *dizelgelistliste
lokositakyuvarwhite blood cellleucocyte
medya *basın-yayınmediamédia
mekanizma *düzenekmechanismmécanisme
meridyen *boylamlongitudeméridien
mesaj, posta *iletimessagemessage
metamorfoz *başkalaşımmetamorphosismétamorphose
metot *yöntemmethodméthode
monoton *tekdüzemonotonousmonotone
mobilya *?furnituremobilier
moral *özgüçmoralmorale
mutasyon *değişinimmutationmutation
normal *olağannormalnormal
objektif *nesnelobjectiveobjectif
organizasyon *düzenlemeorganizationorganisation
orijinal *özgünoriginaloriginal
otorite *yetkeauthorityautorité
overyumurtalıkovaryovaire
paradoks *çelişkiparadoxparadoxe
paralel *enlemlatitudeparallèle
parazit *asalakparasiteparasite
pasif *edilgenpassivepassif
performans *başarımperformanceperformance
plaj *kumsalbeachplage
plato *yaylaplateauplateau
popüler, favori *gözdepopular, favoritepopulaire, favori
prensip *ilkeprincipalprincipe
prezentasyonsunumpresentationprésentation
primerbirincilprimaryprimaire
problem *sorunproblemproblème
prodüktöryapımcıproducerproducteur
program *izlenceprogramprogramme
proje *tasarıprojectprojet
prosedür *işlem, işleyişprocedureprocédure
prosessüreçprocessprocès
provokasyonkışkırtmaprovocationprovocation
radyoaktif *ışın etkinradioactiveradioactif
randıman *verimefficiencyrendement
rapor *yazanakreportrapport
rejisöryönetmendirectorrégisseur
resesifçekinikrecessiverécessif
restoran *aşevirestaurantrestaurant
rezistansdirençresistancerésistance
sekunder, sekonderikincilsecondarysecondaire
sekreter *yazmansecretarysecrétaire
sembol *simgesymbolsymbole
semptom *belirtisymptomsymptôme
sendrom *belirtisyndromesyndrome
sentez *bireşimsynthesissynthèse
sistem *dizgesystemsystème
simülasyon *öğrencesimulationsimulation
solüsyonçözeltisolutionsolution
spesifiközelliklispecificspécifique
spesiyalözelspecialspécial
standart *ölçünstandardstandard
statik *durukstaticstatique
statü *durumstatusstatut
subjektif *öznelsubjectivesubjectif
teori *kuramtheorythéorie
tretuvarkaldırımpavement / sidewalktrottoir
tümör *urtumortumeur
versiyon *sürümversionversion
viraj *dönemeçturn (as in traffic)virage
ultrason *yansılanım (the act of echoing)ultrasoundultrason

وام واژه‌هایی از دیگر زبان‌ها

* واژه‌هایی که هنوز کنار همتایان ترکی خود مورد استفاده هستند.

وام واژه مترادف ترکی معنی در انگلیسی زبان اصلی تلفظ اصلی توضیح
akutiveğenacute(ly)Germanakut
angarya *yüklentidrudgery, forced laborGreekαγγαρείαواژه ترکی همچنان استفاده نشده است.
endoskopi *iç görüm ("inside seeing")endoscopyEnglishواژه ترکی کمتر رایج است.
fetüs *dölütfetusLatinFetvsواژه ترکی گهگاه استفاده می‌شود.
genetik *kalıtım (bilimi) ("the science of heredity")geneticsGermanGenetikهر دو واژه ترکی و وام واژه استفاده می‌شوند.
hegemonya *boyundurukhegemonyGreekηγεμονίαواژه ترکی بیشتر استفاده می‌شود.
İnternet *Genel AğInternetEnglishواژه ترکی هنوز استفاده نشده است.
konsonantünsüzconsonantGerman[3]Konsonantوام واژه امروزه دیگر رایج نیست.
kundura *ayakkabıshoeItalianconduraواژه ترکی بیشتر رایج است.
otoban *otoyolhighwayGermanAutobahn
vokalünlüvowelGerman[4]Vokalوام واژه امروزه رایج نیست.

منابع

  1. "Güncel Türkçe Sözlük". Turkish Language Association. 2005. Archived from the original on 12 March 2007. Retrieved 2007-03-21.(ترکی)
  2. "Türkçe Sözlük (2005)'teki Sözlerin Kökenlerine Ait Sayısal Döküm (Numerical list on the origin of words in Türkçe Sözlük (2005))". Turkish Language Association. 2005. Archived from the original on 1 March 2007. Retrieved 2007-03-21.(ترکی)
  3. TDK Online Dictionary - konsonant بایگانی‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
  4. TDK Online Dictionary - vokal بایگانی‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.