قدم‌خیر
قدم‌خیر قلاوند دختر کیخاقنی از طایفه قلاوند ایل بالاگریوه در بخش الوار اندیمشک و از زنان مبارز اواخر قاجار و ابتدای حکومت پهلوی در زمان رضاخان بود.
| قدم‌خیر قلاوند | |
|---|---|
| زادهٔ | ۱۲۷۸ کوه تنگوان لور، اندیمشک |
| درگذشت | ۱۳۱۲ خورشیدی شوش |
| آرامگاه | گورستان دزفول |
| ملیت | ایرانی |
| نژاد | لُر |
| شناخته‌شده برای | از زنان مبارز عصر رضاخان |
| عنوان | بانو قدم‌خیر لرستانی |
| همسر(ها) | صف‌قلی قلاوند |
| فرزندان | محمدخان قلاوند |
| والدین | کیخاقنی (کدخداقندی) قلاوند، جواهر قلاوند |
زندگی
قدم‌خیر متولد ۱۲۷۸ در بخش الوار شهرستان اندیمشک در میان عشایر قلاوند بود. پدرش کیخا قأنی (کدخدا قندی) ریاست طایفه قلاوند را به عهده داشت و مادرش جواهر همسر اول کدخدا قأنی بود. بواسطه زندگی در خانواده بزرگ طایفه، دانش مردم داری و نیز مهارتهای سوارکاری و تیر و تفنگ را با شایستگی فراگرفت. تنها فرزند او پسری به نام محمدخان از شوهرش صف‌قلی قلاوند بود، شوهر وی صف‌قلی قلاوند در نبرد با ارتش ایران کشته شد.[1]
اشتهار قدم‌خیر
قدم‌خیر زنی دلاور، رشید و خوش هیکل بود که در هنگام هجوم نیروهای رضاخان برای سرکوب عشایر (۱۳۱۱–۱۳۰۵ هجری شمسی) به سبب رشادت‌های زیاد ازجمله مبارزه مسلحانه در کنار برادرانش و کمک به رساندن خوراک و تجهیزات نبرد به نیروهای جنگی عشایری شهرت بسیاری پیدا کرد. این نبردها به کشته شدن شوهرش صف‌قلی خان و دو برادرش انجامید و اگرچه این جنگ‌ها نهایتاً به شکست عشایر انجامید، دلاوری‌های قدم‌خیر و دوشادوش شدن با جنگاوران عشایر و ویژگی‌هایی مانند وفاداری و ذلت ناپذیری از او درمیان مردم لر چهره‌ای محبوب و افسانه‌ای ساخته‌است.[2] فریا استارک از سیاحان خارجی‌ای که به لرستان سفر کرده و نویسنده کتاب سفرنامه لرستان و ایلام و الموت در مورد قدم‌خیر می‌نویسد: «داستان قدم‌خیر یعنی زنی که پنج سال قبل با دولت جنگیده بود را برایم بازگفت و روایت می‌کرد که قدم‌خیر زنی زیبا بوده‌است که با پسرعموی خود ازدواج کرده بود، زن و شوهر عادت داشته‌اند که با هم به جنگ دشمنان بروند. قدم‌خیر مانند مردان ایل سوار بر اسب تیراندازی می‌کرد».[3] وقتی که گوینده لر شجاعت‌های قدم‌خیر را با آن همه برازندگی و زیبائی و دلاوری می‌ستاید، شنونده به یاد حماسه گردآفرید شاهنامه حکیم طوسی می‌افتد.[4]
| قدم‌خیر دو هار میا میلش وه قیه | تفنگچی ده میدونش خوشی نییه | |
| قدم‌خیر دو هار میا میلش و جنگه | آلمانی دو پیچ سوهش پر د شنگه | |
| مال بوه قدم‌خیر ده کوس و کاوه | چشیاکش چی بطری پر ده شراوه | |
| قدم‌خیر قدم زنه دمین گلالو | سر زینش برف گرت سوه اش د بارو | |
| کولای سیت بونم دو بلگ پینه | چیشات د نازکی افتو نینه | |
| کلنجه زرین کردیسه وری | بورِن سِیل کَنی دل آیمه میری | |
| سرداری ژه ور کچکله ژنی | بالابرز رنگین سرونی سری |
ترجمه:
- قدم‌خیر از آن پایین می‌آید و عزم نبرد می‌آید. هیچ مبارزی در میدان رزم او روی خوش ندیده‌است!
- قدم‌خیر از پایین می‌آید و عزم نبرد دارد. موزر پر از فشنگی در پیچ گلونی سربندش مخفی کرده‌است.
- خانه پدر قدم‌خیر در منطقه کوس و کاوه است و چشمان او از زیبایی به شیشه‌ای پر از شراب شبیه است!
- قدم‌خیر در منطقه مین گلالو قدم می‌زند. سرزین اسبش را برف و جلوی سربندش را باران فراوان گرفته‌است.
- سایبانی از برگ‌های ظریف پونه برات درست کنم. تا چشمان نازنین و ناز پرورده‌ات را آفتاب اذیت نکند.
- کلنجهٔ (لباس لری) زیبایی پوشیده و بیایید ببینید خیلی دلرباست.
- لباس سرداری به تن این زن زیبا روی است و خوش قدو بالا با گلونی زیبایش
درگذشت
بانو قدم‌خیر قلاوند، در سال ۱۳۱۲ هجری شمسی چهارسال پس از کشته شدن برادران و شوهرش در شوش درگذشت و در گورستانی کنار پل قدیم دزفول به خاک سپرده شده‌است.[5]
منابع
- تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان، حمید ایزدپناه، ۱۳۷۶، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
- موسیقی در فرهنگ لرستان، اسکندرامان الهی بهاروند، ۱۳۸۴، نشر افکار
- سفرنامه الموت لرستان و ایلام، ص=۵۴، فریا استارک، ۱۳۶۰، گویش‌شناسی،
- جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان، ص=۵۲و۵۳، محمدعلی ساکی، ۱۳۴۳، گویش‌شناسی
- بالاگریوه، مرادحسین پاپی (۱۳۹۰). تبار هخامنش دیار بالاگریوه. افلاک. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۱۸۶-۰۰۹-۹.
- کانال تلگرام ایل قلاوند، عمادقلاوندی، شامد ۵-۴-۶۱-۲۹۷۲۶۰-۱-۱