قرارداد سلف
قرارداد سَلَف یا عقد سَلَف قراردادی است که در آن عرضه‌کننده بخشی از دارایی پایه را به ازای بهای نقد و مطابق قرارداد سلف به فروش می‌رساند تا در دوره تحویل به خریدار تسلیم کند. خریدار می‌تواند معادل دارایی پایه خریداری شده را در یک قرارداد سلف موازی استاندارد به فروش رساند که به این قرارداد نیز به اختصار سلف می‌گویند. اوراق سلف نوعی صکوک است و امنیت بیشتری نسبت به اوراق مشارکت دارد.[1] مطابق شریعت اسلام استفاده از این نوع عقد برای برخی کالاها همچون طلا و سکه به عنوان دارایی پایه مجاز نیست. قراردادهای سلف روشی برای تأمین نیاز نقدینگی شرکت‌ها از راه جذب سرمایه‌گذاری هستند. از دیگر کاربردهای مهم این اوراق جبران کسری بودجه دولت‌ها است، به این شکل که دولت به جای پیش‌فروش محصولات و مواد خام به خارج از کشور، به ویژه در زمانی که بنا به دلایل سیاسی و اقتصادی قیمت پیش‌فروش مواد خام پایین است، با انتشار اوراق سلف، محصولات را مستقیماً به مردم پیش‌فروش می‌کند و در زمان سررسید به وکالت از طرف صاحبان اوراق محصولات یا مواد خام را در بازار جهانی نقداً به فروش می‌رساند و از این راه با صاحبان اوراق تسویه می‌کند؛ در این فرایند تفاوت قیمت نقد و سلف در غالب سود به مردم تعلق می‌گیرد.[2]
سَلَف در لغت به‌معنای پیش‌پرداخت، قبول کردن و اطاعت نمودن است.[3]
در حقوق
بیع سلف یا بیع سلم یا بیع مال مضمون هنگامی است که مبیع کلی و در ذمه، ثمن نقد و معلوم و تعهد فروشنده (مسلم‌الیه) در تسلیم مبیع به خریدار (مسلم)، مؤجل است. در فقه امامیه یکی از شرایط صحت بیع سلف، لزوم قبض ثمن در مجلس عقد است اما در قانون مدنی به لزوم قبض ثمن تصریح نشده‌است.[4][5]
اصطلاح‌ها
اوراق سلف
سَلَف از اقسام بیع و عکس نسیه است. هنگامی‌که شخصی تولید یا ارایهی کالای معینی را مورد هدف قرار می‌دهد، با انتشار این نوع صُکوک قادر خواهد بود تا منابع مالی مورد نیاز خود را تأمین کند. در واقع سرمایه‌گذاران در این اوراق، کالای مورد نظر را پیش خرید کرده‌اند.
اختیار فروش تبعی
اختیاری است که از سوی عرضه‌کننده همراه با معاملهٔ سلف به خریدار داده می‌شود و بر مبنای آن خریدار می‌تواند تعداد مشخصی از دارایی پایه را به قیمت «قیمت اعمال» تعیین‌شده در «مشخصات قرارداد» به فروش رساند. در قرارداد سلف موازی استاندارد این اختیار تنها به خریدار سلف موازی استاندارد انتقال می‌یابد.[1]
گواهی سلف
گواهی سلف سندی است که شامل مجموع دارایی‌های خریدار از قرارداد سلف می‌شود. در دروهٔ معاملاتی این گواهی مبنای انجام معامله‌هاست و پس از آن مبنای تسویهٔ نقدی یا تحویل فیزیکی قرارداد سلف خواهد بود.[1]
تاریخچه
صکوک یا اوراق سلف نخستین بار در سال ۲۰۰۱ میلادی توسط کشور بحرین منتشر شدند. مؤسسه پولی بحرین برای نخستین بار در حوزه کشورهای خلیج فارس اقدام به انشار اسنادی دولتی به ارزش ۲۵ میلیون دلار امریکا و به شکل اوراق ۳ ماهه و با عنوان «صکوک سلم» و مطابق با قوانین اسلامی کرد که نرخ بازدهی ثابت ۹۵٫۳ درصدی داشتند و بر نرخ بهره مبتنی نبودند.[3]
تفاوت اوراق سلف با دیگر اوراق
در اوراق سلف، بر خلاف اوراق مشارکت و سهام، خریدار در مالکیت و مدیریت بنگاه شریک نخواهد بود. از سوی دیگر امکان تعیین دامنهٔ سود این اوراق وجود دارد و از این نظر برای افراد ریسک‌گریز مناسب است. همچنین بر خلاف اوراق اجاره که درآمد ثابتی دارند، اوراق سلف میزان کف و حداکثر سود برای خریدار در نظر می‌گیرند که طبیعتاً باید سود بیشتری از اوراق اجاره داشته باشد اما ریسکش نیز بیشتر است.[1]
قرارداد سلف نفتی
قراردادهای سلف نفتی روشی برای پیش‌فروش نفت هستند.[1] شرکت‌های نفت از این روش برای تأمین مالی و به عنوان یک روش جذب سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند.[6] خریدار این اوراق می‌تواند آن‌ها را واگذار کند که در این صورت هر انتقال یک سلف موازی مستقل محسوب می‌شود. همراه با ااوراق سلف نفتی یک حواله هم تحویل خریدار می‌شود که نشان‌دهندهٔ تعهد شرکت ملی نفت در برابر فروش نفت به فرد است. با توجه به در نظر گرفتن کف سود در این اوراق، دارندهٔ اوراق می‌تواند در صورت متضرر شدن نفت را در زمان سررسید به شرکت ملی نفت بفروشد. این اوراق را شرکت ملی نفت در شبکه بازار سرمایه یا بانکی عرضه می‌کند که سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌توانند نسبت به خرید آن‌ها اقدام کنند.[1]
منابع
- آرزو نوری (۱۳ دی ۱۳۹۱). «چه کسی بشکه‌های نفت را تحویل می‌گیرد؟». هدف اقتصاد. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶.
- «اوراق سلف (سلم)». شرکت مدیریت دارایی بازار سرمایه. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۹ آذر ۱۳۹۱.
- حسین کفشگر جلودار. «اوراق سلف Sukuk Salaf». پژوهشکده باقرالعلوم. دریافت‌شده در ۱۹ آذر ۱۳۹۱.
- شهید ثانی (۱۳۸۵). ترجمه مباحث حقوقی شرح لمعه. ترجمهٔ اسدالله لطفی. تهران: مجد. ص. ۱۳۱. شابک ۹۶۴-۷۸۲۰-۲۴-۰.
- کاتوزیان، ناصر (۱۳۸۴). دورهٔ عقود معین، حقوق مدنی. ۱. تهران: شرکت سهامی انتشار. ص. ۱۷۴ و ۳۱۷. شابک ۹۶۴-۳۲۵-۰۱۰-۵.
- سید عباس موسویان (پاییز ۱۳۸۹). «اوراق سلف، ابزاری برای تأمین مالی پروژه‌های بالادستی صنعت نفت». مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.