مقام گوگ‌تپه
مقام گوگ‌تپه (به ترکمنی: گؤگ‌دپه مُقامی) نام یکی از مقامات موسیقی ترکمنی است که در دستگاه مخمّس و قرق‌لر ارائه شده‌است.[1] گؤگ‌تپه نام نبردی بود که در دوازدهم ژانویه ۱۸۸۱ میان نیروهای روسیه تزاری و ترکمنها رخ داد و به شکست ترکمنها انجامید. انفجار قلعه گؤگ‌تپه یا گؤگ دفه به منزله پایان چندین دهه مقاومت ترکمنها در برابر تهاجمات ارضی روسیه به‌شمار می‌رفت.
این نبرد و انفجار قلعه گؤگ‌تپه سینه به سینه نقل شد و در فرهنگ و ادبیات ترکمنی تأثیری شگرف بر جای نهاد. شاعران ترکمن متأثر از این رخداد به بیان مشاهدات خود از این ماجرا و احساسات خود در قالب شعر، مرثیه، داستان و غیره پرداختند.
اطلاق عنوان مقام گؤگ‌تپه پس از نبرد گؤگ‌تپه در موسیقی سنتی ترکمن رایج شد و به سبب اهمیت موضوع، مقام گؤگ‌تپه یکی از مقامات موسیقی ترکمنی شناخته شد. ضرب‌آهنگ این مقام با الهام از اندوه ترکمنان در پی سقوط گؤگ‌تپه تنظیم شد. به روایت یوسف قوجق[2]، سازنده مقام گؤگ‌تپه نوازنده‌ای گمنام بوده‌است که نویسنده او را یاش‌بخشی یعنی خنیاگر جوان نامیده‌است. دوازدهم ژانویه روز سقوط گؤگ‌تپه در جمهوری ترکمنستان، روز خاطره نامیده شده‌است.[3]
در مقام این رخداد، شعرای ترکمن اشعار بسیاری سروده‌اند. از آن جمله شاعر سرشناس ترکمن مسکین قلیچ مرثیه‌ای تحت عنوان بلا لاردان نشان سروده که بسیار زیبا می‌باشد.[4]
جستار وابسته
منابع
- دکتر مجید تکه، نقل از موسیقی ترکمنی، محمدتقی مسعودیه، انتشارات مؤسسه فرهنگی-هنری ماهور، تهران، ۱۳۷۹
- در کتاب نبرد در قلعه گؤگ‌تپه
- آرازمحمد سارلی، تأثیر فاجعه گؤگ‌تپه در ادبیات ترکمنی، مجله آسیای مرکزی و قفقاز سال چهارم، دوره دوم، شماره ۱۱، ۱۳۷۴
- آرازمحمد سارلی، تاریخ ترکمنستان (ج.۱)، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، تهران، ۱۳۷۳
- ن. خوجه گلدیف، گؤگ‌دپه مقامی، عشق‌آباد ترکمنستان، ۱۹۲۲
- نبرد در قلعه گؤگ‌تپه، یوسف قوجق، انتشارات سوره، ۱۳۷۶
- نگرشی بر موسیقی محلی ترکمن، موسی جرجانی
- مختصری از این مرثیه به همراه ترجمه آن در وبلاگ دکتر محمدرضا بیگدلی ضیغمی