ولی (اسلام)
ولی کلمه‌ای عربی به معنای شخص دارای ولایت می‌باشد؛ ولی به معنای دوست، یاور و سرپرست به کار رفته است. این کلمه در قرآن و متون اسلامی به کار رفته‌است و تفاوت تعریف و تفسیر آن از اختلافات اصلی میان شیعه و سنی می‌باشد. همچنین ولی در فقه و حقوق نیز این اصطلاح کار برد دارد. در ادبیات فارسی نیز از طریق صوفیان رواج گسترده یافته‌است.
واژه‌شناسی
راغب اصفهانی در کتاب مفردات القرآن گفته است «وَلاء» و همچنین «توالی» به این معنا است که دو چیز یا بیشتر، از یک جنس و بدون اینکه چیزی از غیر آن‌جنس حایل شود، کنار هم آید. این معنای لغوی ولاء و توالی است، و گاهی این لفظ به‌طور استعاره و مجاز در موارد زیر به کار می‌رود:
۱. قربی که از جهت مکان حاصل می‌شود.
۲. قرب از جهت نسبت.
۳. قرب از جهت دوستی و گفته می‌شود: «ولی فلان، دوست فلانی».
۴. قرب حاصل از نصرت و گفته می‌شود: «ولی فلانا، یاری کرد فلان را».
۵. از جهت اعتقاد. گفته می‌شود: «فلان ولی فلان، هم‌عقیده و هم‌سوگند اوست».
۶. در معنای مباشرت در کار و اختیار داری در آن، و گفته می‌شود: «فلان ولی لامر کذا، فلانی اختیار دار فلان کار است.»
وِلایت (به صدای پائین واو) و وَلایت (به صدای بالای آن) به یک معنا است، مانند دلالت و دلالت که هر دو به یک معنا است، و حقیقت ولایت عبارتست از بعهده‌گرفتن کار، و منصوب شدن بر آن و «ولی» و «مولی» هر دو استعمال می‌شوند در این معنا، البته‌هم در معنای اسم فاعل آن، یعنی موالی (به کسر لام) و هم در معنای اسم مفعول آن یعنی‌موالی (به فتح لام) و به مؤمن گفته می‌شود ولی‌الله ولی دیده نشده که بگویند مؤمن مولای‌خداست، ولی هم گفته می‌شود «الله ولی‌المؤمنین» و هم «الله مولا المؤمنین».[1]
در قرآن و حدیث
در قرآن به‌طور خاص این کلمه در آیهٔ ۵۵ سورهٔ مائده به کار رفته است:
إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَ هُمْ رَکِعُونَ جز این نیست که ولی شما خداست و رسول او و آنان که ایمان آورده‌اند، همان ایمان آورندگانی که اقامهٔ نماز و ادای زکات می‌کنند در حالی که در رکوع نمازند.
در حدیث غدیر خم نیز به‌طور خاص این کلمه یا یکی از مشتقات آن به کار رفته است:
«من کنت ولیّه فعلیّ ولیّه» یا «من کنت مولاه فهذا علی مولاه»[2]
دیدگاه های شیعه
در تفکرات شیعی «ولایت مستلزم تصرف یک دوست در امور دوست دیگر» بیان شده‌است و تأکید شده‌است چنانچه کفار به عنوان اولیای مسلمین در نظر گرفته شوند، به تدریج ایمان مسلمین تباه می‌گردد.[3]
منابع
- امامت> ولایت و خلافت
- javanemrooz.com/articles/religion/principles/article-65925.aspx
- مهدی ابوطالبی (۱۳۹۵)، عالمان شیعه و صیانت از سرمایه‌های ملی، کانون اندیشه جوان، ص. ۳۸-۳۹، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۵۹-۲۵۴-۶