یحیی بن ابیمنصور
بزیست فروزان یا ابوعلی یحیی بن ابیمنصور (که پس از مسلمان شدن بدین نام مشهور شد)، اخترشناس بزرگ ایرانی است.
او در اصل از اهالی طبرستان بود که به بغداد مهاجرت کرد و در خدمت فضل بن سهل که از وزیران نامدار ایرانی بود، درآمد. از این رو دورهٔ زندگانی وی، به اواخر سدهٔ دوم و اوایل سدهٔ سوم بازمیگردد. پس از کشته شدن فضل، او منجم دربار مامون شد. وی در رصدی که در سال ۲۱۵ هجری قمری، گروهی از اخترشناسان به دستور مامون انجام دادند شرکت داشت و بزرگ منجمان به شمار میآمد. گروهی از ریاضیدانان برجسته از جمله محمد بن موسی خوارزمی بر این کار نظارت داشتند. ابی منصور سرپرست گروههایی نجومی بود که با رصد محیط زمین را یافتند.
تنها اثر نجومی وی، زیج ممتحن است.او نیز مانند بسیاری از همکاران خود، نتایج حاصل از رصدهای خود به همراه عدهای از منجمان را در زیجی در رصدخانهٔ شماسیهٔ بغداد گرد آورد که نسخهای از آن در دست است. پژوهشهایی که در بارهٔ این زیج به عمل آمده است، نشان میدهد که ابیمنصور در محاسبهٔ ماهگرفتگی و خورشیدگرفتگی، از روشی تقریبی استفاده کرده است که آثار بطلمیوس در آن دیده نمیشود. در ۸۲۹ - ۸۳۰ در بغداد به رصدهای نجومی پرداخت و کتابهای متعددی در نجوم نوشت و زیجی موسوم به زیج ممتحن مأمونی تألیف کرد. او در حدود ۸۳۱ میلادی درگذشت و در حلب سوریه به خاک سپرده شد.
هارون بن علی، نوهٔ یحیی، درگذشته در ۹۰۰ - ۹۰۱ در بغداد، هم زیجی پرداخت که بسیار متداول شد و ابزارهای نجومی ساخت.
منابعها
- ماهنامهٔ دانشمند، شمارهٔ ۵۵۷، اسفندماه ۱۳۸۸، ایرانیان اخترشناس، مریم خادمی و یاسمن قدیمی، صفحهٔ ۳۶
- سارتن، جرج. مقدمه بر تاریخ علم. ترجمهٔ غلامحسین صدری افشار. انتشارات علمی و فرهنگی.