اشاره (زبان‌شناسی)
در زبان‌شناسی، مفهوم اشاره (به انگلیسی: deixis) بر این پدیده اطلاق می‌شود که درک برخی عبارت‌ها، مثلاً ضمایر شخصی، نیاز به اطلاعات دیگری که در متن موجود است دارد. به سخن دیگر، اشاره شیوهٔ ارجاع توسط عبارت‌هایی است که معنای خود را از درون بافت متن بدست می‌آورند. واژه‌ها زمانی اشاره‌ای هستند که معنای آنها بسته به زمان و مکان تغییر کند. ضمایر شخصی (من، تو، او ....)، عبارت‌های زمانی (حالا، دیروز ، ...)، و عبارت‌های مکانی (اینجا، آنجا،...) از جمله عبارت‌های اشاره‌ای هستند.
انتخاب یک نوع از عبارات ارجاعی، از بین سایرین، تا حد زیادی بر این اساس است که چه چیزی را گوینده فرض می‌کند که شنونده پیش از این می‌دانسته است. در زمینه‌های بصری مشترک، آن ضمایری که عملکردشان به عنوان عبارات اشاره‌ای است (برای مثال، «این را بگیر»، «به او نگاه کن»)، برای یک ارجاع موفق ممکن است کافی باشد، اما جایی‌که هویت پیچیده‌تر باشد، عبارات اسمی پیچیده‌تری را بکار می‌گیرند. (برای مثال، «آن خارجی با نگاه مسخره را بیاد داری؟»)
پس ارجاع، آشکارا به اهداف گوینده (برای مثال، شناخت چیزی) و اعتقادات گوینده (به این معنا، آیامی‌توان از شنونده انتظار داشت که چیز خاصی را بداند؟) در کاربرد زبان ارتباط دارد.
گونه‌ها
نظام اشاری عبارت است از:
- الفاظ اشاری دالّ بر شخص، یعنی ضمائر شخصی اوّل شخص و دوم شخص،
- الفاظ اشاری دالّ بر زمان، یعنی نظام زمانی و قیود زمانی،
- الفاظ اشاری دالّ بر مکان، یعنی قیود مکان («اینجا» و «آنجا»)، اسماء و ضمایر اشاره («این»، «آن»، «اینها/اینان»، و «آنها/آنان»)،
- شگردهای نوشتاری دالّ بر گفتار، مانند «در بالا» و «پیش‌گفته»، و
- اشاری‌های اجتماعی: ضمایر خودمانی یا مؤدّبانه‌تر و رسمی‌تر که دالّ بر شأن اجتماعی گوینده و شنونده/شنوندگان‌اند.
منابع
- Wikipedia contributors, "Deixis," Wikipedia, The Free Encyclopedia, (accessed September 26, 2013).