بازاندیشی زبان فارسی
بازاندیشیِ زبانِ فارسی: ده مقاله، نامِ کتابی درباره‌یِ زبانِ فارسی است که آن را متفکرِ ایرانی، داریوشِ آشوری، نوشته است. مجموعه‌یِ مقاله‌هایِ این کتاب، بینِ سال‌هایِ ۱۳۵۵ تا ۱۳۷۵ خورشیدی، برایِ نشریه‌هایِ مختلف نگاشته شده و برایِ نشر در این کتاب، موردِ بازنگری قرار گرفته‌اند.([1] صفحه‌ی۷)
کتابِ بازاندیشیِ زبانِ فارسی، بیش از همه به آسیب‌شناسیِ زبانِ فارسی و بررسیِ ریشه‌یِ تاریخیِ این آسیب‌ها و عقب‌ماندگی‌ها می‌پردازد[2]، به مقایسه‌یِ تمدنِ ایرانی و تمدنِ مدرن و دگردیسی‌هایِ زبان در اثرِ برخوردِ این دو تمدن با هم توجه می‌کند[3] و ضمنِ بیانِ رابطهٔ بینِ زبانِ یک جامعه با فرهنگِ آن، تلاش می‌کند که با بازاندیشی و برطرف کردنِ مشکل‌هایِ زبانیِ این جامعه، راه حلِ برطرف شدنِ مشکل‌ها و معضل‌هایِ جامعهٔ ایرانی را بیابد.
 | |
| نویسنده(ها) | داریوشِ آشوری |
|---|---|
| عنوان اصلی | بازاندیشیِ زبانِ فارسی، ده مقاله |
| کشور | ایران |
| زبان | فارسی |
| موضوع(ها) | زبان شناسی |
| ناشر | نشر مرکز |
تاریخ نشر | تاریخ نشر فارسی: ۱۳۷۲ |
| شمار صفحات | ۱۹۵ |
| شابک | شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۰۵-۲۳۶-۲ |
فصل‌ها
- "دیباچه"
- "پیشگفتار"
- "پیرامونِ نثرِ فارسی و واژه‌سازی"
- "پسوندِ «ایسم» و مسئلهٔ برابریابی برایِ آن در فارسی"
- "نگاهی دیگر به دگردیسیِ زبانِ فارسی"
- "روحِ علمی و زبانِ علمی"
- "بازاندیشیِ زبانِ فارسی"
- "دگرگونی واژگانِ فارسی"
- "چند پیشنهاد دربارهٔ روشِ نگارش و خط فارسی"
- "زبانِ فارسی و کارکردهایِ تازهٔ آن"
- "علم و زبانِ علمی"
- "سرهم‌نویسی و جدانویسی"
شیوهٔ تشکیل
این کتاب، نخستین بار در سال ۱۳۷۲ با نامِ "بازاندیشیِ زبانِ فارسی: نه مقاله" انتشار یافت.[4] این مجموعه، شاملِ سخنرانی‌ها و مقاله‌هایی می‌شد که داریوش آشوری آن‌ها را در طیِ دو دهه ارائه کرده و در مجله‌ها و نشریه‌هایِ مختلف چون نگین، رودکی، نشرِ دانش، نقدِ آگاه و کلک به چاپ رسانده بود. در سال ۱۳۷۵، با اضافه شدنِ مقالهٔ جدیدی به این کتاب، نامِ فرعیِ آن به ده مقاله تغییر یافت. نامِ این مقاله، "سرهم‌نویسی و جدانویسی" بود و پیش‌تر، در همان سال، در مجلهٔ نگاه، نشر یافته بود. در بینِ مقاله‌هایِ این مجموعه، عنوانِ یکی از مقاله‌ها نیز موردِ ویرایش قرار گرفته است. مقاله‌یِ "پیرامونِ نثرِ فارسی و واژه‌سازی" -که قدیمی‌ترین مقاله‌یِ این کتاب نیز می‌باشد.- با نامِ اصلیِ "فارسیِ دری و فارسیِ دری‌وری" در سال ۱۳۵۵ در مجلهٔ نگین ارائه گردیده بود.([1] ص. ۷)
دیدگاه‌های کتاب
ریشه‌یابی تاریخی مشکل
آشوری در این کتاب، دو هدف را دنبال می‌کند. نخست می‌کوشد که مشکل‌هایِ فعلیِ زبانِ فارسی را ریشه‌یابی کند و دوم آن‌که این مشکل‌ها را چاره‌جویی کند.([1] ص. ۱۱) در بخشِ نخست، آشوری با بررسیِ میزانِ آمیختگیِ واژه‌هایِ عربی با واژه‌هایِ فارسی، در اثرهایِ نثر فارسی، نشان می‌دهد که این میزان، به شکلِ عجیبی از پایانِ سده‌یِ ششم و با کاهشِ نفوذِ سیاسیِ عربان در ایران، رو به افزایش می‌نهد. ([1] ص. ۲۰ نیز ص. ۱۰۲) ویران‌گرانِ زبانِ فارسی -کسانی که واژه‌ها و عبارت‌هایِ سنگین و درشتِ عربی را به زبانِ فارسی آوردند.- پیش از همه و بیش از همه منشی‌هایِ درباری بوده‌اند که واژه‌ها نزدشان به جایِ آن‌که حاملِ معانی و بیان باشد، هم‌چون ابزاری برایِ نشان دادنِ "فضل" و "دانش" بوده است. ([1] ص. ۲۰) بنابراین گناهِ آمیختگی واژگان عربی با فارسی، آن‌گونه که آشوری می‌گوید:
«نه به گردن هیچ عرب و عرب‌زبانی است و نه آمیختگیِ طبیعی زبان فارسی و عربی، به علتِ رابطهٔ همه جانبهٔ با یکدیگر، علت آن‌است، بلکه رشد یک بیماری به نام "سواد" و "فضل" آن را پدید آورده... ([1] ص. ۱۰۳)»
مشکل‌های زبان فارسی
آشوری بزرگ‌ترین گرفتاریِ نثر فارسی را، جدایی اندک‌اندکِ زبان گفتار و نوشتار می‌داند ([1] ص. ۱۴) که سبب می‌شود ما، آن‌چه را که در ذهن داریم، بی‌درنگ ننویسیم، بلکه آن را با عبارت‌های غریب، قالبی و جعلی آمیخته کنیم و سپس به روی کاغذ بیاوریم. ([1] ص. ۱۵) دیگر مشکلِ امروزیِ زبان فارسی، برخوردِ سنت‌پرستانه با زبان است که به سبب نگرانی از بریده شدنِ رابطهٔ زبان با "میراث فرهنگی"، راه را بر دگرگونی و بازسازی زبان می‌بندد. ([1] ص. ۸۰ و نیز ص. ۱۰۵) آشوری هم‌چنین برای زبان‌نگاره یا رسم‌الخط زبان فارسی نیز مشکل‌هایی را بر می‌شمارد؛ یکسانی و شباهتِ بین شکل حرف‌های آن، فراوان بودنِ نقطه‌های حروفِ آن، بدون قاعده بودن سرهم‌نویسی‌ها و جدانویسی‌های در آن، تعدادِ زیادِ حروفِ با صدایِ یکسان و نبودنِ نشانه برای برخی از مصوت‌های آن از جملهٔ مشکل‌های زبان‌نگارهٔ زبان فارسی است ([1] ص. ۱۳۱) که هر چند از نظر زیبایی‌شناسیک سبب برتری بر زبان‌های منطقی و قاعده‌مند (چون لاتینی) می‌شود، اما برای یک زبان علمی محدودیت‌هایی را فراهم می‌آورد. ([1] ص. ۱۷۶)
منابع
- آشوری، داریوش. بازاندیشیِ زبانِ فارسی، نشرِ مرکز، چاپِ چهارم، ۱۳۸۶
- گفتگو با داریوشِ آشوری، شورایِ گسترشِ زبان و ادبیاتِ فارسی، ۲۳ فروردینِ ۱۳۸۷
- گفتگویِ مسعودِ لقمان با داریوشِ آشوری: زبان و مدرنیت بایگانی‌شده در ۸ ژوئن ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine، وب‌گاهِ انسان‌شناسی و فرهنگ، ۲۶ آبانِ ۱۳۸۸
- «سازمانِ اسناد و کتاب‌خانه‌یِ ملیِ ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۷ اوت ۲۰۱۰.
| تألیف |
| ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ترجمه |
| ||||||||
