بانکداری در ایران

پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، سیستم بانکی ایران تغییر شکل یافت تا بر اساس قوانین اسلامی بدون ربا اداره شود. در سال ۲۰۱۰ هفت بانک تجاری بزرگ در ایران فعالیت دارد.[1] در مارس ۲۰۱۴، دارایی‌های بانکی ایران بیش از یک سوم از دارایی‌های کل برآورد شده بانک‌های اسلامی در جهان را تشکیل می‌داد. به گزارش رویترز، با استفاده از داده‌های بانک مرکزی، این دارایی‌ها در مجموع برابر ۱۷۳۴۴ تریلیون ریال یا ۵۲۳ میلیارد دلار آمریکا با نرخ ارز بازار آزاد است.[2]

از سال ۲۰۰۱، دولت ایران به سمت آزادسازی بخش بانکی حرکت کرده‌است، اگرچه پیشرفت کندی داشته‌است. در سال ۱۹۹۴ بانک مرکزی مجوز ایجاد موسسات اعتباری خصوصی را صادر کرد و در سال ۱۹۹۸ بانک‌های خارجی (بسیاری از آنها دفاتر نمایندگی خود را در تهران تأسیس کرده بودند) مجاز به ارائه خدمات کامل بانکی در مناطق آزاد تجاری ایران بودند. بانک مرکزی تلاش کرد تا با استفاده از سرمایه‌های خصوصی و خصوصی‌سازی بخشی از بانک‌های تجاری موجود، این امر را دنبال کند و به دنبال آزادسازی بخش و تشویق توسعه صنعت رقابتی تر و کارآمد تر باشد. از نظر بسیاری، بانک‌های دولتی به عنوان واسطه‌های مالی عملکرد ضعیفی دارند. مقررات گسترده‌ای از جمله کنترل نرخ بازده و اعتبار یارانه ای برای مناطق خاص در حال اجرا است.[3] بخش بانکی در ایران به عنوان یک مانع بالقوه در برابر حذف یارانه‌ها تلقی می‌شود، زیرا انتظار نمی‌رود این طرح تأثیر مستقیمی بر بانک‌ها بگذارد.[4]

در سال ۲۰۰۸، تقاضا برای خدمات بانکی سرمایه‌گذاری محدود بود. اقتصاد همچنان تحت سلطه دولت است. ادغام و اکتساب به ندرت اتفاق می‌افتد و معمولاً فقط بین بانک‌های داخلی انجام می‌شود که نیازی به مشاوره استاندارد بین‌المللی ندارد. بازارهای سرمایه در مراحل اولیه توسعه قرار دارند.[5] «خصوصی سازی» از طریق بورس اوراق بهادار شامل فروش شرکت‌های دولتی به سایر بازیگران دولتی شده‌است. همچنین شرکت‌های خصوصی قابل توجه کمی وجود دارند که بتوانند از مزایای بورس برای جذب سرمایه بهره‌مند شوند. در سال ۲۰۰۹، بازار قابل توجهی از اوراق قرضه شرکتی وجود نداشت.[6][7] بانکداری الکترونیکی در ایران به سرعت در حال توسعه است. سرمایه اولیه ۷۰ میلیون دلاری مورد نیاز برای افتتاح هر بانک الکترونیکی که به تصویب شورای پول و اعتبار رسیده‌است، با ۲۰۰ میلیون دلار لازم برای تأسیس یک بانک خصوصی در کشور مقایسه می‌شود.[8]

پیشینه
نوشتار اصلی: پیشینه بانکداری در ایران

مالکیت بانک‌های ایران

مالکیت بانک‌ها درایران به سه نوع دولتی، نیمه دولتی و خصوصی تقسیم‌بندی می‌شوند. برخی موسسات مالی و اعتباری و صندوق‌های قرض الحسنه نیز در ایران فعالیت‌هایی شبیه بانکداری انجام می‌دهند. برخی از بانک‌های خارجی نیز در ایران دارای شعبه[9] می‌باشند.

محل سرمایه‌گذاری بانک‌ها

سرمایه‌های بانک‌ها در ایران بیشتر در بخش خدمات و بازرگانی سرمایه‌گذاری می‌شود. دلیل آن سود بیشتر سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها نسبت به تولید می‌باشد. طبق برخی آمارها، بنظر می‌رسد پولی را که مردم به شکل سپرده در این بانک‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند، در پروژه‌های تجاری بزرگ و لوکس سرمایه‌گذاری می‌شود. بانک‌ها به شکل کلی و بانک‌های خصوصی به شکل ویژه تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری در تولید و پروژه‌هایی که بازگشت سرمایه مطمئنی ندارند، از خود نشان نمی‌دهند.[10]

قرض‌الحسنه

قرض‌الحسنه یکی از نهادهای مالی اسلامی است. در نظام مالی اسلامی از این ابزار برای تأمین مالی افرادی استفاده می‌شود که نه آن قدر ناتوانند که مستحق پرداخت‌های جبرانی شوند و نه آنقدر توانایی مالی دارند که بتوانند در جهت ارتقای سطح زندگی خود فعالیت نمایند. بخش مهمی از منابع قرض الحسنه بانک‌ها به مصرف وام رفع احتیاج کارکنان خود آن بانک‌ها می‌رسد؛ و اکثر بانک‌ها از دادن پاسخ به مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در این زمینه امتناع نموده‌اند. در تنها بانکی که حاضر شد این اطلاعات را بدهد حدود نیمی از کل وام‌های قرض الحسنه اعطایی به کارمندان آن بانک تخصیص داده شده بود.[11]

سپرده‌گذاری

با توجه به نرخ تورم موجود در ایران، سود سپرده سیستم بانکی نمی‌تواند ارزش پول سپرده‌گذاران را حفظ نماید؛ بنابراین نه تنها سودی را عاید سپرده‌گذاران نمی‌کند، حتی سپر تورمی مناسبی نیز برای سپرده‌گذاران فراهم نمی‌سازد.[12]

میزان فساد در بانک‌ها

برخی معتقدند، فساد موجود در نظام بانکی ایران یکی از راه‌های اصلی تبدیل شدن سرمایه داران ایرانی به مفسدان اقتصادی است.[13] و این فساد از انحراف سراسری موجود در نظام بانکی ایران نشات می‌گیرد و عدم نظارت دستگاه‌های ذی‌ربط در حسن اجرای قوانین نیز یکی از دلایل فساد در این سیستم می‌باشد؛ و تنقیح نشدن قوانین پولی و بانکی و خصوصاً عدم هماهنگی بین قانون بانکداری بدون ربا و قوانین پولی و بانکی نیز می‌تواند از دلایل اصلی فساد در سیستم بانکی کشور ایران باشد.[14]

خلق پول

در ایران تحت هر شرایطی خلق پول به نفع نظام بانکی انجام می‌شود.[15]

ربا

چون در فقه اسلامی دریافت ربا و پول اضافی از وام‌گیرنده حرام است، اعطای تسهیلات بانکی در ایران در قالب عقود اسلامی[16] صورت می‌گیرد؛ ولی نظام بانکداری در ایران بیش از آنکه به فکر حذف ربا و انجام بانک‌داری بر اساس اصول اسلامی باشد، به فکر اجرای عملیات مبتنی بر قانون و حفظ ظاهر معاملات در قالب معاملات اسلامی است، فارغ از ماهیت و نیت که مهم‌ترین اصل در همه اعمال از دیدگاه اسلام است. آنچه نصیب سیستم بانکداری ایران شده، بوروکراسی بیشتر برای حفظ ظواهر شرعی است. در حالیکه هم‌اکنون در اغلب سیستم‌های بانکی پیشرفته دنیا، مراودات سپرده گذاران با بانک‌ها بر مبنای ربا نیست.[17]

کشور ایران جزو معدود کشورهای مدعی نظام بانکداری کاملاً اسلامی است و نظامهای بانکداری متعارف جهان، در بازار آن جایگاهی ندارند. اما این موضوع نتوانسته بانکداری ایران را در سطح جهانی مطرح سازد. اغلب دیده می‌شود که پیشگامان بانکداری اسلامی، بانک‌های غیر ایرانی و حتی بانک‌های غیر اسلامی هستند.[18]

واکنش فقها به نظام بانکی کشور
  • جوادی آملی: دشمن درونی ما غده سرطانی رباست /خداوند صریحاً در قرآن فرمود گزینه نظامی من در مقابل ربا روی میز است
  • مکارم‌شیرازی: بانک‌ها گوششان بدهکار بانکداری اسلامی نیست/هرچه می‌خواهیم بانکداری را اسلامی کنیم باز هم غربی است
  • حائری‌شیرازی: فعالیت بانک‌ها ربوی است/دلار «پولِ زور» است
  • علوی گرگانی: قراردادهای بانکی نباید حرام باشند
  • سبحانی: وظیفه بانک، تجارت است یا امانت‌داری؟ / صرف تجارت با پول مردم ربا را برنمی‌دارد[19]

فهرست بانک‌ها در ایران

در کشور ایران بانک‌های دولتی و نیمه دولتی و خصوصی تحت نظارت و مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران فعالیت دارند که به شرح زیر است:

بانک‌های دولتی
بانک‌های تجاری دولتی
بانک‌های تجاری نیمه دولتی
بانک‌های تخصصی دولتی

بانک‌های غیردولتی تجاری (خصوصی)

پس از انقلاب ۵۷ تمامی بانک‌های خصوصی در ایران بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی، دولتی اعلام شدند، اما رفته رفته تأسیس مؤسسه‌های مالی و اعتباری از سال ۱۳۷۶ زمینه‌ساز تأسیس بانک‌های خصوصی شد. نهایتاً بانک مرکزی در اسفند ۱۳۷۷ موافقت خود را با تأسیس بانک‌های خصوصی اعلام کرد.[20]

بانک‌های قرض‌الحسنه
مؤسسات اعتباری غیربانکی
بانک ادغامی

به موجب اطلاعیه بانک مرکزی ایران در تاریخ ۱۱ اسفند ۱۳۹۷ باید بانک‌های زیر در بانک سپه ادغام می‌شدند،[21] ولی ادغام کامل این بانک‌ها تا سال ۱۳۹۹ به درازا کشید.

بانک‌های مشترک ایرانی-خارجی

شعب بانک‌های خارجی در ایران

منابع
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به بانکداری در ایران در ویکی‌گفتاورد موجود است.
  1. Khan, Muhammad Akram (2013). What Is Wrong with Islamic Economics?: Analysing the Present State and Future Agenda. Edward Elgar Publishing. pp. 294–5. ISBN 978-1-78254-415-9. Retrieved 26 March 2015.
  2. "MIDEAST MONEY-Iran's isolated banks may have slow, painful return to global system". Reuters. May 12, 2015. Archived from the original on 24 September 2015. Retrieved 3 August 2015.
  3. "Iran's Economy" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2017-06-27. Retrieved 2012-02-08.
  4. Turquoise Partners: "Iran Investment Monthly" - October 2010 بایگانی‌شده در ۲۰۱۰-۱۲-۱۴ توسط Wayback Machine Retrieved October 30, 2010
  5. "Iran Financial Services Forecast", Economist Intelligence Unit, The Economist, 18 August 2008
  6. "Iran Financial Services Forecast", Economist Intelligence Unit, The Economist, 18 August 2008
  7. "Federation of Euro-Asian Stock Exchanges". FEAS. Archived from the original on 2011-07-17. Retrieved 2010-02-15.
  8. "Press TV". Press TV. Archived from the original on 8 February 2010. Retrieved 2010-02-15.
  9. "شعب بانک‌های خارجی در ایران" (به Persian). Central Bank of the Islamic Republic of Iran. Archived from the original (PDF) on 25 May 2012. Retrieved 2012-05-24.
  10. http://www.tabnak.ir/fa/news/367185/بانک‌ها-پول-مردم-را-در-برج‌های-تجاری-سرمایه‌گذاری-می‌کنند-فیلم
  11. http://jahannews.com/vdcc1sqix2bq4s8.ala2.html
  12. http://javanonline.ir/fa/news/621029/درآمد-بانكها-در-شرايط-ركود-تورمي
  13. http://www.irna.ir/fa/News/81084595/مجلس/نظام_بانکداری_خانه_تکانی_گسترده_نیاز_دارد__برای_تورم_و_بیکاری_فکری_کنید
  14. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مارس ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۳ مارس ۲۰۱۴.
  15. عطا بهرامی (۳۱ فروردین ۱۳۹۹). «بهرامی: خلق پول برای تراز بانک‌ها خوب اما برای تولید بد است؟! / منافع برخی مسئولین مانع اصلی عدم شفافیت». خبرگزاری دانشجو.
  16. http://banki.ir/akhbar/1-news/15204-دانستنی-های-بانکی-عقود-اسلامی-بانکداری-کدامند؟
  17. http://www.shia-news.com/fa/news/20919/آيا-بانك‌هاي-ايراني-بانك‌داري-اسلامي-را-رعايت-مي‌كنند
  18. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  19. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/09/29/1270626/واکنش-همزمان-5-مجتهد-و-مرجع-تقلید-به-نظام-بانکی-ربوی-گزینه-های-نظامی-خدا-روی-میز-است
  20. «فعالیت بانک‌های خصوصی مجاز اعلام شد». روزنامه همشهری. ۶ اسفند ۱۳۷۷.
  21. اطلاعیه بانک مرکزی در خصوص ادغام بانک‌های وابسته به نیروهای مسلح در بانک سپه وبگاه بانک مرکزی ایران

وبگاه بانک مرکزی

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.