اقتصاد ایران

اقتصاد ایران یک اقتصاد ترکیبی و در حال گذار، شامل یک بخش عمومی بزرگ است، که در حدود ۶۰ درصد آن به شیوه متمرکز و دستوری اداره می‌شود.[15][16][17] بخش عمده‌ای از صادرات در ایران بر پایهٔ صادرات نفت و گاز است. در سال ۲۰۱۰ این صادرات ۶۰٪ درآمد دولت را شامل شده‌است.[11][17][18][19][20][21] اقتصاد ایران یکی از معدود اقتصادهای بزرگ است که در جریان بحران مالی ۲۰۰۷-۲۰۰۹ به‌طور مستقیم لطمه ندید.[22][23]

اقتصاد ایران
استان تهران صاحب ۲۵٪ از تولید ناخالص داخلی ایران است.[1]
واحد پولریال
سال مالی۱ فروردین
سازمان‌های تجاریاکو، اُپک، جیسف، تجارت جهانی (ناظر)، ...
آمارها
تولید ناخالص داخلیاسمی: ۴۸۴ میلیارد دلار
برابری‌قدرت‌خرید:۱٫۶۹ تریلیون دلار
(صندوق بین‌المللی پول، ۲۰۱۹ م)[2]
رتبه۲۱ ام (اسمی) / ۲۵ ام (برابری‌قدرت‌خرید)
رشد تولید ناخالص داخلی ۴٫۵٪- (تخمین صندوق بین‌المللی پول، ۲۰۱۹)[3]
سرانه تولید ناخالص داخلی۵٬۷۰۱ دلار (اسمی، ۹۸ ام)
۱۲٬۹۳۸ دلار (برابری‌قدرت‌خرید، ۱۰۰ ام)
(صندوق بین‌المللی پول، ۲۰۱۹ م)[4]
تولید ناخالص داخلی هر بخشکشاورزی (۱۰٪)، نفت (۲۵٪)، صنعت (۲۰٪)، خدمات (۴۵٪) (۲۰۱۱ م est.)[5]
اجزای تولید ناخالص داخلیمصرف خانگی (۵۰٫۲٪)
مصرف دولت (۱۳٫۳٪)
تولید سرمایه‌گذاری ثابت (۲۱٫۳٪)
سرمایه‌گذاری در موجودی (۱۴٫۱٪)
صادرات کالا/خدمات (۲۲٫۵٪)
واردات کالا/خدمات (−۲۱٫۳٪) (۲۰۱۷ م est.)
تورم (CPI) ۴۹٫۵٪ (آوریل ۲۰۲۱)[6]
جمعیت زیر خط فقر ۶۰٪ جمعیت با کمتر از ۲ دلار در روز زندگی می‌کنند (۲۰۲۰ میلادی)[7]
شاخص جینی▲ ۰٫۳۷ (FY 2015)[8] (فهرست کشورها)
نیروی کار۲۳٫۸۳ میلیون (۱۳۹۲);[9]
بی‌کاری ۲۸٫۱٪ (۲۰۱۹)
میانگین حقوق خالصخانوارهای شهری:

ماهیانه معادل ۱۶۰ دلار آمریکا (۲۰۱۹)

خانوارهای روستایی:

ماهیانه معادل ۱۳۰ دلار آمریکا (۲۰۱۹)
صنایع اصلینفت، پتروشیمی، صنعت باغداری، صنعت فرش، شیلات و دامداری، فولادسازی، صنایع شیمیایی، ذوب آلومینیوم، خودرو، قطعه‌سازی، داروسازی، انرژی، صنعت نیروی برق، لوازم خانگی، الکترونیک و مخابرات، صنعت چرم، صنایع سلولزی، زیست‌فناوری، کشتی‌سازی، چاپ و نشر، صنایع متنوع دستی، گردشگری و هتلداری، صنعت بانکداری و بیمه، نساجی، ساخت‌وساز، تولید سیمان و دیگر مصالح ساختمانی، فراوری مواد غذایی (به‌ویژه پالایش شکر و تولید روغن)، جنگ‌افزارسازی
رتبه آسانی انجام کسب و کار▲ ۱۳۲ام (۲۰۱۴ م)[10]
تجارت
صادرات▼ ۱۰۰ میلیارد دلار (۲۰۱۷ م est.)
کالاهای صادراتینفت‌وگاز (۸۰٪)، فراورده‌های پتروشیمیایی، میوه‌وخشکبار، فرش، فولاد، خودرو
شرکای اصلی صادرات چین ۲۲٫۱٪
 هند ۱۱٫۹٪
 ترکیه ۱۰٫۶٪
 کره جنوبی ۷٫۶٪
 ژاپن ۷٫۱٪ (۲۰۱۲ م est.)
واردات▲ ۷۰٫۵۳ میلیارد دلار (۲۰۱۷ م est.)
کالاهای وارداتیکالاهای واسطه و مواد خام صنعتی (۴۶٪)، کالاهای اساسی (۳۵٪)، مواد غذایی و دیگر کالاهای مصرفی (۱۹٪)، خدمات فنی
شرکای اصلی واردات امارات متحده عربی ۳۳٫۲٪
 چین ۱۳٫۸٪
 ترکیه ۱۱٫۸٪
 کره جنوبی ۷٫۴٪ (۲۰۱۲ م est.)
سهم سرمایه‌گذاری خارجیدریافت: ▲ ۴۱٫۴۵ میلیارد دلار (۳۱ دسامبر ۲۰۱۳ est.) (۵۶ام؛ ۲۰۱۲)
در خارج:▲ ۳٫۶۴۵ میلیارد دلار (۳۱ دسامبر ۲۰۱۳ est.) (۶۶ام؛ ۲۰۱۲ م)
استقراض ناخالص خارجی ۱۵٫۶۴ میلیارد دلار (۲۰۱۳ م est.)
امور مالی عمومی
بدهی‌های عمومی ۱۴٫۲٪ از تولید ناخالص داخلی (۲۰۱۷ م est.);
پی‌نوشت: شامل بدهی تضمین‌شدهٔ عمومی
کسری بودجه ۴٫۵٪ از تولید ناخالص داخلی (۲۰۱۳ م est.)
درآمدها۴۷٫۸۴ میلیارد دلار (۲۰۱۳ م est.) (بر مبنای نرخ ارز، نه ق‌ب‌خ)[11]
مخارج۶۶٫۳۸ میلیارد دلار (۲۰۱۳ م est.) (بر اساس نرخ ارز)
کمک‌های اقتصادی۱۲۱ میلیون دلار (۲۰۰۸ م est.)[12]
رتبه اعتبارواحد اطلاعات اقتصادی:
CCC (ریسک حاکمیتی)
CCC (ریسک ارزی)
CC (ریسک بخش بانک)
CC (ریسک سیاسی)
B (ریسک ساختار اقتصادی)
CC (ریسک کشوری)
(بهمن ۱۳۹۳)[13]
ذخایر خارجی▼ ۶۸٫۰۶ میلیارد دلار (۳۱ دسامبر ۲۰۱۳ م est.)
۷۴٫۰۶ میلیارد دلار (۲۰۱۲ م)
۱۱۰ میلیارد دلار (۲۰۱۱ م)[14]
۸۰ میلیارد دلار (۲۰۱۰ م)[14]
پی‌نوشت: بیشتر ذخیره‌های ارزی ایران در کشورهای بیگانه بلوکه شده‌است
منبع اصلی داده‌ها: اطلاعات‌نامهٔ جهان سازمان سیا
همهٔ مقدارها -مگر موردهای ذکرشده- به دلار آمریکا است
اقتصاد ایران
تاریخ اقتصاد
ایران باستان • پیش از انقلاب • پس از انقلاب • برنامه‌های توسعهٔ اقتصادی
بخش‌های اقتصادی
نفت • کشاورزی • صنایع • معادن • ساختمان • خدمات • بخش خصوصی
اقتصاد سیاسی
قانون اساسی • روابط اقتصادی با جهان • شرکای اقتصادی • نظام اقتصادی • بانکداری بدون ربا • استقلال اقتصادی • اصل ۴۴ قانون اساسی
سازمان‌های اقتصادی
دولت • بانک مرکزی • سازمان امور مالیاتی • سازمان برنامه و بودجه • سازمان شرکت‌های صنعتی • سازمان اقتصاد اسلامی • سازمان حسابرسی • وزارت امور اقتصادی و دارایی • شورای پول و اعتبار • شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی • سازمان بازرسی کل کشور • سازمان بورس اوراق بهادار
اقتصاددانان
حسین عظیمی آرانی • جمشید پژویان • داوود دانش‌جعفری • فریبرز رئیس‌دانا • محسن رنانی • محمدعلی همایون کاتوزیان • محمد طبیبیان • محمد مالجو
وزرا
علی اردلان • ابوالحسن بنی‌صدر • محسن نوربخش • حسین نمازی • محمدجواد ایروانی • محسن نوربخش • مرتضی محمدخان • حسین نمازی • طهماسب مظاهری • سید صفدر حسینی • داوود دانش جعفری • حسین صمصامی • سید شمس‌الدین حسینی • علی طیب‌نیا
اتفاق‌های مهم
هدفمندسازی یارانه‌ها • بحران جهش نرخ ارز در ایران • بحران اقتصادی ۹۹–۱۳۹۷ ایران
آمار و ارقام
میزان تورم • میزان بیکاری • پیشینهٔ فقر • درآمد سرانه • آهنگ رشد جمعیت • تراکم جمعیت • تولید ناخالص داخلی • تشکیل سرمایه ثابت ناخالص • هزینه‌های مصرفی بخش خصوصی • هزینه‌های مصرفی بخش دولتی • تراز حساب تجاری • تراز بازرگانی • صادرات کالا • واردات کالا • کل بدهی‌های خارجی • نقدینگی • پول • شبه‌پول • درآمدهای دولتی • پرداخت‌های هزینه‌ای دولت • واگگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای • تملک دارایی‌های سرمایه‌ای • کسری تراز عملیاتی و سرمایه‌ای • شاخص کل قیمت بورس • ارزش سهام و حق تقدم مامله‌شده • حجم سهام و حق تقدم معامله شده • نرخ دلار • نرخ یورو •
از سلسله مقالات دربارهٔ
ایران‌شناسی
موضوعات
ایران‌شناسان
نهادها
نشریات و کتاب‌ها
  • گفتاورد
  • موضوعات ایران
  • درگاه تاریخ
  • درگاه ایران

اقتصاد ایران از دید برابری اقتصادی، پس از جنگ ایران و عراق به گونه‌ای تنظیم شد که به شکل‌گیری غول‌های اقتصادی حکومتی و فلج‌سازی مردم و به ویژه جوانان تحصیل‌کرده انجامید. بر اساس نظر متداول میان اقتصاددانان، فرصت‌های اقتصادی در ایران برای همه مردم آن، برابر نیستند و شمار بسیاری از «فلج بودن» اقتصاد قشرهای ضعیف و جوان ایرانی خبر داده‌اند.[24][25] قیمت بالای نفت در سال‌های گذشته به دولت ایران این امکان را داده‌است تا سالیانه بالغ بر ۹۰ میلیارد دلار، ارزآوری داشته باشد.[26][27][28] اقتصاد تنها رشد متوسط را به خود دیده‌است. ناکارآمدی اقتصاد و سرمایه‌گذاری ناکافی داخلی و خارجی باعث ایجاد تورم در سال‌های گذشته شده‌است.[29][30]

ایران از لحاظ تولید ناخالص داخلی بر پایهٔ برابری قدرت خرید، بیست‌وپنجمین اقتصاد بزرگ جهان است و بر پایهٔ نرخ تبدیل ارز براساس فهرست صندوق بین‌المللی پول، اقتصاد ایران رتبه ۲۱ را در جهان دارا می‌باشد.[31][32]

اما به نسبت جمعیت، یا همان میزان تولید ناخالص ملی سرانه (GDP per capita) که از اصلی‌ترین معیارهای توسعه‌یافتگی است، ایران در سال ۲۰۱۹ با سرانهٔ ۱۲٬۹۳۸ دلار آمریکا در رتبه ۱۰۰ جهان از میان ۱۸۷ کشور موردبررسی بانک جهانی، جای گرفته‌است.[33]

همچنین بنابر گزارشی که مؤسسه کردیت سوئیس منتشر کرده‌است، میانگین دارایی هر فرد در ایران ۴٬۷۷۹ دلار آمریکا به‌ازای هر بزرگسال بالای ۱۸سال است که از این لحاظ در میان ۱۷۴ کشور موردبررسی در سال ۲۰۱۸، در رتبه ۱۱۹ جهان قرار گرفته‌است.[34]

صندوق بین‌المللی پول در ماه مه ۲۰۱۱ نرخ رشد اقتصادی ایران را صفر درصد پیش‌بینی کرد اما پس از اعتراض ایران این نرخ رشد را به ۲٫۵ درصد افزایش داد که با این وجود هنوز بسیار کمتر از متوسط نرخ رشد جهانی و منطقه‌ای است. به گزارش صندوق بین‌المللی پول تورم ایران در سال ۲۰۱۱ بالاترین تورم منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و به میزان ۲۲٫۵ درصد پیش‌بینی شده‌است.[35]

ایران بزرگترین تولیدکننده پسته،[36] زعفران،[37] خاویار،[38] زرشک،[39] فیروزه،[40] میوه‌های شفتی (مثل زردآلو)[41] و فرش دستباف[42] در جهان است. این کشور همچنین بزرگترین ذخیره روی در جهان را دارد.[43]

ایران همچنین هشتمین تولیدکننده میوه،[44] پنجمین تولیدکننده خیار و بادمجان، سومین تولیدکننده زردآلو و سومین تولیدکننده بادام و گردو،[45] هشتمین نیروی بزرگ نظامی بر اساس شمار نفرات،[46] دوازدهمین بر اساس رتبه جهانی،[47][48] نهمین دارنده تانک نظامی،[49] چهارمین تولیدکننده سیمان،[50] نهمین تولیدکننده آهن،[51] هشتمین تولیدکننده لیمو،[52] دهمین تولیدکننده انگور،[53] هشتمین تولیدکننده مرغ،[54] سومین تولیدکننده گاز طبیعی،[55] ششمین تولیدکننده نفت،[56] سومین صادرکننده نفت،[57] ششمین تولیدکننده پیاز،[58] سومین تولیدکننده هندوانه،[59] هفتمین تولیدکننده گوجه فرنگی،[60] هفتمین تولیدکننده مرکبات،[61] هفتمین تولیدکننده پشم[62] سیزدهمین تولیدکننده آهک[63] دومین تولیدکننده پرلیت[64] پنجمین تولیدکننده باریت[65] در جهان است.

در ۱۶ ژانویه ۲۰۲۰ اندیشکده مؤسسه مالی بین‌المللی، مستقر در واشینگتن، اعلام کرد اقتصاد ایران در سال ۲۰۱۹ مالی (تا پایان ماه مارس) ۴٫۶ درصد کوچک شده بود که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال جاری مالی در ایران (پایان ماه مارس) اقتصاد ایران ۷٫۲ درصد کوچک شود.[66]

پیشینه
نوشتار اصلی: تاریخ اقتصادی ایران
رشد تولید ناخالص داخلی و جمعیت ایران در میان سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۸۶

پیش از انقلاب اسلامی، ایران رشد اقتصادی سریعی داشت. در طول دهه ۱۳۵۰ مدرن و صنعتی شدن جامعه ایران که به‌طور سنتی جامعه‌ای کشاورزی بود قابل توجه بود.[67][68] خروج سرمایه از ایران درست پیش و پس از انقلاب تا سال ۱۳۵۹ حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلار آمریکا بود.[69]

به گفته برخی پول فراوان نفت به محمدرضا پهلوی اجازه می‌داد که صنایع بزرگی را در خارج بخرد یا در ایران ایجاد کند اما این صنایع برای کشور توسعه‌نیافتهٔ ایران استفادهٔ چندانی نداشت. همچنین نابودی کشاورزی در پی اصلاحات ارضی، ایران را به یک کشور مصرفی که برپایهٔ پول نفت اداره می‌شد، تبدیل کرد.[70] در مقابل، بخش خصوصی اقتصاد ایران متشکل از کارآفرینان و صنعتگران مستقل، در طول چند دهه ایران را به صنعتی‌ترین کشور منطقه و بخشی از نظام تولید و صادرات جهانی تبدیل کرد. پس از انقلاب، اتفاق مهم این بود که در جریان مصادره‌های اوایل انقلاب، بخش مهمی از اقتصاد خصوصی ایران که در طول چند دهه پا گرفته بود؛ به نفع دولت و بنیاد مستضعفان به‌عنوان یک نهاد شبه‌دولتی مصادره شد.[71][72][73]

جمعیت ایران در مدت زمان بیست سال بیش از دو برابر شد و هم‌زمان با افزایش جمعیت جوان، اگرچه بخش بزرگی از جمعیت از سال ۱۳۴۰ در بخش کشاورزی فعال بودند اما ایران واردکنندهٔ عمده مواد غذایی بود. مشکلات اقتصادی باعث مهاجرت مردم از حومه به شهرها گردید.

پس از پایان جنگ ایران و عراق، دولت ایران سعی در توسعه ارتباطات، ترابری، تولیدات، مراقبت‌های پزشکی، آموزش و صنعت انرژی (از جمله آینده نگری دربارهٔ قدرت هسته‌ای خود) و همچنین یکپارچه‌سازی ارتباطات و زیرساخت‌های ترابری با کشورهای همسایه کرد.[74] در طول جنگ با عراق، حدود ۳۰۰ هزار نفر از ایرانیان کشته و حدود ۵۰۰ هزار نفر دیگر مجروح شدند. ادعا می‌شود که این رویداد، خسارتی در حدود ۵۰۰ میلیارد دلار آمریکا بر اقتصاد ایران تحمیل کرد.[75][76]

رئیس اتاق بازرگانی ایران در اوایل سال ۱۴۰۰ گفت که با وجود همهٔ پتانسیل‌ها سهم اقتصاد ایران از اقتصاد جهانی نسبت به ۴۰ سال پیش از این تاریخ، نصف شده‌است.[77]

تولید ناخالص داخلی

بر اساس گزارش سالیانهٔ اوپک در سال ۲۰۰۷، رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) در ایران در سال ۲۰۰۶، ۴٫۹ و در سال ۲۰۰۷، ۵٫۴ درصد بوده‌است که در هردو سال کمتر از میانگین کشورهای عضو این سازمان (به ترتیب ۵٫۸ و ۶ درصد) بوده‌است.[78]

بر اساس آمار بانک جهانی در سال ۲۰۰۸، رشد تولید ناخاص داخلی در ایران ۷٫۸ درصد بوده‌است.[79] در سال ۲۰۰۸ میلادی، تولید ناخالص داخلی ایران از لحاظ برابری قدرت خرید (Power Purchasing Parity) در حدود ۸۴۱٫۷ میلیارد دلار بوده، که اقتصاد این کشور را در رده شانزدهم جهانی پس از استرالیا و بالاتر از کشورهای هلند، سوئد و بلژیک قرار می‌داد.[80]

اما تولید ناخالص داخلی ایران بر مبنای نرخ ارز (Exchange Rate) در سال ۲۰۰۹ در حدود ۳۸۲٫۳ میلیارد دلار بود که این کشور را در ردهٔ ۲۹ جهان قرار می‌داد.[81] همچنین ایران برمبنای میزان تولید ناخالص ملی سرانه (GDP per capita) که از اصلی‌ترین معیارهای توسعه‌یافتگی است، در سال ۲۰۱۹ با سرانهٔ ۱۲٬۹۳۸ دلار آمریکا در رتبه ۱۰۰ جهان است.[82]

افت شدید

تولید ناخالص داخلی ایران در دوره ۳ ساله تشدید تحریم‌های غرب (سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴) ۱۶۰ میلیارد دلار آمریکا کاهش یافت و ایران در رده‌بندی اقتصادهای بزرگ جهان طی این مدت ۷ پله نزول کرد. بر این اساس تولید ناخالص داخلی ایران طی دوره سه ساله ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ با افت ۲۸ درصدی مواجه شد. ایران که در سال ۲۰۱۱ در رتبه ۲۱ بزرگترین اقتصادهای جهان قرار داشت در سال ۲۰۱۴ به جایگاه ۲۸ نزول داشته‌است. پیش از تشدید تحریم‌ها یعنی در سال ۲۰۱۱ تولید ناخالص داخلی ایران ۵۷۶ میلیارد دلار آمریکا برآورد شده بود که با تشدید تحریم‌ها این رقم در سال پس از آن به ۵۵۷ میلیارد دلار کاهش یافت. روند نزولی تولید ناخالص داخلی ایران در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ نیز ادامه یافت و رقم تولید ناخالص داخلی ایران در این سال‌ها به ترتیب به ۴۹۳ میلیارد دلار و ۴۱۵ میلیارد دلار رسید. در عین حال تحریم‌ها تنها عامل کاهش تولید ناخالص داخلی نبوده‌است بلکه افت شدید قیمت نفت نیز به ویژه در سال ۲۰۱۴ به این روند دامن زده‌است.[83]

۱۳۹۸
  • گزارش بانک جهانی در ژوئن ۲۰۱۹ (خرداد ۱۳۹۸) رشد اقتصادی در ایران را منفی ۴٫۵ درصد پیش‌بینی کرده‌است. در حالی که در ژانویه ۲۰۱۹ منفی ۳٫۶ پیش‌بینی شده بود.[84][85]
  • بانک جهانی روز پنج‌شنبه ۱۹ دی اعلام کرد، تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۱۹ نسبت به سال ۲۰۱۸ حدود ۸٫۷ درصد کاهش یافته‌است. بر اساس ارزیابی بانک جهانی، در ۲۰۲۰ میلادی رشد اقتصادی ایران صفر درصد خواهد بود. صندوق بین‌المللی پول در مهر ماه، رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۱۹ را منفی ۹٫۵ درصد ارزیابی کرده بود.[86]

صادرات
درآمد نفتی ایران (۲۰۰۶–۲۰۱۰)[87]
سالدرآمد نفتی ایران (میلیارد دلار)
۲۰۰۶۵۷٫۶۱۹
۲۰۰۷۶۶٫۲۱۴
۲۰۰۸۸۷٫۰۵۰
۲۰۰۹۵۶٫۳۴۲
۲۰۱۰۷۱٫۵۷۱

ایران در سال ۲۰۰۷ میلادی، مجموعاً ۸۳ میلیارد دلار آمریکا صادرات داشته‌است.[88]

محمود احمدی‌نژاد در روز صنعت و معدن در جمع صنعتگران کشور اظهار داشت: ۴ سال پیش هم قطعنامه‌های متعددی علیه ایران صادر شد. صادرات صنعتی در آن زمان ۶ میلیارد دلار بود به رغم وجود همه مشکلات اقتصادی اکنون صادرات صنعتی ما به حجم ۱۸ میلیارد دلار رسیده‌است؛ و همچنین اعلام کرد که تا سال ۱۳۹۲ صادرات ایران در بخش صنعتی به بیش از ۶۰ میلیارد دلار خواهد رسید.[89]

اتحادیه تولیدکنندگان کاشی و سرامیک پاکستان به دفتر درآمدهای فدرال اعلام کرده‌است که بر اساس اسناد گمرکی‌شان، هر ماه حجم قابل توجهی کاشی و سرامیک ایرانی وارد پاکستان می‌شود، و حجم بسیار بیشتری از سرامیک‌های ایرانی نیز به صورت قاچاق و بدون مجوز وارد پاکستان می‌گردد، این اتحادیه به دفتر درآمدهای فدرال پاکستان اعلام کرده‌است که، واردکنندگان در ماه مارس ۲۰۱۴، بیش از ۳٫۲ میلیون متر مربع کاشی و سرامیک از ایران وارد کردند، که بیشترین میزان واردات کاشی و سرامیک به پاکستان از یک کشور بوده‌است.[90]

بازرگانان ایرانی، کاشی و سرامیک را با قیمتی تا «۳۵ درصد ارزان‌تر از کاشی و سرامیک تولید پاکستان»، عرضه می‌کنند و بر اساس اعلام اتحادیه تولیدکنندگان کاشی و سرامیک پاکستان، شماری از واحدهای تولید کاشی و سرامیک پاکستان تعطیل شده‌اند و برخی‌دیگر نیز به همین دلیل در آستانه تعطیلی قرار گرفته‌اند.[90]

در تاریخ ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰ اعلام شد تجارت ایران و چین افت چشمگیری در سال ۲۰۱۹ داشته‌است، به‌طوری که صادرات ایران به چین بیش از ۳۶ درصد کاهش داشته و به ۱۳ میلیارد و ۴۳۴ میلیون دلار افت کرد و صادرات چین به ایران نیز با کاهش حدود ۳۱ درصدی به ۹ میلیارد و ۵۹۰ میلیون دلار رسید.[91]

مرکز آمار ترکیه، صادرات این کشور به ایران در ۱۱ ماهه ۲۰۱۹ به ۲٫۱ میلیارد دلار رسید که نسبت به دور مشابه سال ۲۰۱۸ حدود ۲۰۰ میلیون دلار کاهش نشان می‌دهد. همین مرکز اعلام کرد واردات ۱۱ ماهه این کشور از ایران در سال ۲۰۱۹ را نزدیک ۳٫۲ میلیارد دلار عنوان کرده‌است. این رقم در دور مشابه سال ۲۰۱۸ حدود ۶٫۵ میلیارد دلار بود.[92]

واردات

ارزش دلاری واردات ایران در سال ۱۳۹۷ برابر با ۴۱٬۲۳۶٬۱۶۸٬۴۴۶ دلار آمریکا بوده که این مقدار در مقایسه با سال ۱۳۹۶ کاهش چشم‌گیری داشته‌است.[93]

بیشترین ارزش دلاری واردات در طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۷، متعلق به سال ۱۳۹۰ با ارزش ۵۷٬۴۸۷٬۵۴۶٬۳۴۶ دلار بوده‌است.[94]

بیشترین ارزش دلاری کالاهای وارد شده به کشور ایران در طی سال ۱۳۹۷ به ترتیب مربوط به کشورهای چین، امارات متحده عربی، هند، جمهوری کره و سوئیس بوده‌است.[95]

در طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۷، کمترین میزان ارزش دلاری واردات متعلق به سال ۱۳۸۹ با ارزش ۲۳٬۹۶۷٬۰۹۸٬۳۵۲ دلار واردات، بوده‌است.[96]

بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط اداره گمرک تا مارس سال ۲۰۲۰ میلادی، تجارت خارجی ایران به ۷۸ میلیارد دلار رسیده بوده‌است که ۴۰ میلیارد دلار از آن، به وزن ۳۲ میلیون تن، متعلق به واردات است.[97]

طی ۷ ماه اول سال ۱۳۹۹، کشورهای عمده طرف معامله واردات به ترتیب شامل چین با پنج میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار، امارات متحده عربی با چهار میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار، ترکیه ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار، هند با یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار و آلمان قریب به یک میلیارد دلار بودند.[98]

گمرک اعلام کرده‌است که تجارت خارجی ایران با مجموعه کشورهای عضو اکو در ۸ ماه اول سال ۱۳۹۹ بالغ بر ۲٬۸۱۷٬۳۱۳٬۴۵۱ دلار و معادل ۳ میلیون و ۴۸۱ هزار و ۳۰۴ تن کالا بوده‌است.[99]

از جمله کالاهای وارداتی ایران از کشورهای عضو اکو عبارتند از مواد اولیه تولید، نخ، پنبه، جو، دانه کتان، عدس، لوبیا، تجهیزات پزشکی، مواد اولیه صنعتی، انواع اسید، تجهیزات صنعتی و ماشین‌آلات کشاورزی.[100]

تغییرات قیمت کالاهای وارداتی از عوامل تعیین‌کننده و تأثیرگذار بر میزان مبادلات خارجی میان کشورها هستند. با در نظر گرفتن سال ۱۳۹۵ بعنوان سال پایه، روشن می‌شود که تغییرات میانگین شاخص قیمت دلاری کالاهای وارداتی در چهار فصل منتهی به تابستان ۱۳۹۹، برابر با ۳۶٫۴ درصد بوده‌است.[101]

این میزان در مقایسه با تورم سالانهٔ بهار ۱۳۹۹ (برابر با ۳۳٫۲ درصد) حدود ۳٫۳ واحد درصد افزایش داشته‌است.

همچنین تغییرات شاخص قیمت دلاری کالاهای وارداتی در تابستان ۱۳۹۹ نسبت به فصل مشابه سال پیش ۴۴٫۱ درصد است که در مقایسه با تورم نقطه به نقطه بهار سال ۱۳۹۹ (برابر با ۳۷٫۲ درصد) حدود ۶٫۹ واحد درصد افزایش داشته‌است.[102]

تک‌نرخی کردن ارز و چالش‌های اقتصاد ایران

تقسیم‌بندی بخش‌های اقتصاد ایران در سال ۲۰۰۲

  نفت (14.9٪)
  ساخت (13.9٪)
  معدن (1.0٪)
  کشاورزی (13.9٪)
  ساخت و ساز (4.0٪)
  تجارت، رستوران، هتل (13.9٪)
  ترابری، انبار کالا، ارتباطات (8.9٪)
  آب، برق و گاز (2.0٪)
  خدمات دیگر (27.7٪)

تک‌نرخی شدن ارز اقدامی بسیار مثبت، مؤثر و عامل مهم برای جلوگیری از مفاسد و رانت خواری است[103] و اقتصاد ایران نیازمند ارز تک‌نرخی است.[104]

با اقدامات انجام شده از سال ۶۸، در فروردین ۷۲ برای نخستین بار ارز در اقتصاد ایران تک‌نرخی شد که هفت ماه تداوم یافت.[105]

در سال ۸۹ به دلیل تورم زاید و رشد نقدینگی باز هم فاصله میان نرخ ارز دولتی و ارز آزاد ایجاد شد و باز هم شاهد ارز دونرخی و در نتیجه رانت و فساد بود.[105]

در سال ۹۳ هدف اعلام شده از سوی مسئولان تک‌نرخی شدن ارز در بازار آزاد و بانک‌ها از ابتدای پاییز ۱۳۹۳ بوده‌است که البته مشخص نیست این هدف در چه زمانی عملی خواهد شد.[106]

میزان حقوق‌های پرداختی از جانب دولت در اقتصاد ایران

بر اساس گزارشی در اردیبهشت ۱۳۹۷، دولت برای کارمندانش سالانه حدود ۸۲ هزار میلیارد تومان حقوق پرداخت می‌کند، البته حقوق‌های پرداختی به همین شمار خلاصه نمی‌شود و اگر بازنشستگان و مستمری‌بگیران، کارمندان نهادهای غیردولتی که از دولت حقوق می‌گیرند، نظامی‌ها و… را به این جمع اضافه کنیم، دولت درمجموع به حدود ۸٬۵ میلیون نفر حقوق می‌دهد که این شمار حدود ۳۵ درصد شاغلان ایران هستند.

صندوق جهانی پول اعلام کر ده است ایران حدود یک‌چهارم هزینه‌هایش را صرف پرداخت حقوق به کارمندانش می‌کند که این رقم بیشتر از میانگین جهانی است.

در سال ۱۳۸۰، کارکنان تابع قانون خدمات کشوری و سایر مقررات استخدامی، ازنظر تحصیلات: ۲۰ درصد پایین‌تر از دیپلم، ۲۹ درصد دیپلم، ۲۱ درصد فوق‌دیپلم، ۲۷ درصد لیسانس، ۲ درصد فوق‌لیسانس و ۱٬۶ درصد دکترا بوده‌اند که در سال ۱۳۹۵، به ۵ درصد زیر دیپلم، ۱۷ درصد دیپلم، ۱۵ درصد فوق‌دیپلم، ۵۰ درصد لیسانس، حدود ۱۰ درصد فوق‌لیسانس و ۴ درصد دکترا تغییر یافته‌است.

یک‌چهارم هزینه‌های ایران صرف پرداخت حقوق به کارمندان می‌شود؛ این گزارشی است که صندوق جهانی پول اعلام کر ده است. بر اساس این گزارش، ایرانی‌ها بیشتر از کشورهای درحال‌توسعه، پولشان را صرف حقوق کارمندان دولت می‌کنند.

بر اساس گزارشی در اردیبهشت ۱۳۹۷، میانگین حقوق کارمندان دولت حدود ۲ میلیون و ۹۴۰ هزار تومان است. اگر این رقم را در ۱۲ ماه سال ضرب کنیم، عددی که برای پرداخت سالیانه به کارمندان دولت به‌دست می‌آید، رقمی نزدیک به هشتاد و دو هزار و پانصد و نود میلیارد تومان است. البته این عدد بزرگ حقوق و دستمزد دولتی‌ها به همین رقم خلاصه نمی‌شود و دولت به حدود ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر دیگر حقوق پرداخت می‌کند. آن‌ها کارکنان نیروهای نظامی، بازنشسته‌ها و مستمری‌بگیران، کارکنان نهادهای غیردولتی و شهرداری‌ها هستند که سهمی از بودجه را سالانه دریافت می‌کنند.

علی لاریجانی، رئیس سابق مجلس گفته‌است که از بیست‌وپنج هزار نیروی فعال در صداوسیما دوازده هزار نفر آن مازادند.

نیروهای مازاد به گفته لاریجانی «۹۰ درصد بودجه جاری کشور را جذب خودکرده و فضای تنفسی برای کارهای دیگر نمی‌گذارند». وزارت نیرو هم اعلام کر ده است که ۲۵ هزار و ۷۰۰ نیروی مازاد در وزارت نیرو وجود دارد.[107]

خام‌فروشی و ابرشرکت‌ستیزی
نوشتار(های) وابسته: زنجیره ارزش

بسیاری از صنایع ایران در سال‌های گذشته با کمبود مواد خام نظیر سنگ‌آهن، فراورده‌های نفتی، محصولات پتروشیمی، گندله و زغال‌سنگ مواجه شده‌اند که از صادرات خام آنان حکایت دارد؛ و از دلایل آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  1. نبود تعرفه‌های صادراتی و وارداتی متناسب با میزان ارزش افزوده آن محصول یا ماده؛ بدین صورت که در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته، برای جلوگیری از خام‌فروشی و هدایت نقدینگی به سمت صنایع با ارزش افزوده بیشتر، تعرفهٔ صادرات هر ماده یا محصول از رابطه مستقیم با حجم و جرم آن محصول نسبت به ارزش یا ارزش افزوده آن و تعرفهٔ واردات به‌شکل معکوس آن حاصل می‌گردد؛ یعنی هرچه جرم و حجم محصولی نسبت به ارزش آن بیشتر باشد؛ مالیات بیشتری بر صادرات آن و مالیات کمی بر واردات آن وضع می‌گردد.[108][109]
  2. عدم اصلاح ساختاری در شرکت‌های داخلی برای تبدیل آنان به ابرشرکت، پیش از واگذاری آنان به بخش خصوصی یا شبه‌دولتی؛ به‌طور مثال دولت بسیاری از کشورها پیش از واگذاری شرکت‌های فولادسازی، همه سهام معدن سنگ‌آهن و معدن زغال‌سنگی که پیش‌تر تأمین‌کننده مواد خام فولادساز مربوطه بوده را همراه با کنسانتره‌سازی معادن موردنظر، به شرکت‌های فولاد واگذار می‌کنند؛ در حالی‌که در ایران معادن و صنایع فولادی به‌طور جداگانه واگذار گردیدند که همین امر موجب گردید که فولادسازان همواره جهت تأمین سرمایه در گردش موردنیاز برای خرید مواد خام خود، اقدام به گرفتن وام از بانک‌ها کنند که خود منجر به بدهکاری فولادسازان، افزایش نقدینگی در جامعه و تورم در اقتصاد ایران گشته‌است. همچنین در صنایع خودروسازی ایران نیز بسیاری از شرکت‌های قطعه‌سازی زیرمجموعهٔ خودروسازان، تحت عناوینی مانند فروش اموال مازاد از شرکت مادر جدا گردیدند که بجز تأثیرات تورمی منجر به ایجاد توافقات خرید قطعه میان دو شرکت و بالطبع فاکتورسازی و فسادهای مربوطه گردیده‌است. در اوایل دههٔ ۶۰، دو شرکت صنایع آذرآب و ماشین‌سازی اراک نیز که پیش‌تر یک شرکت واحد بودند، به دو شرکت مجزا بدل شدند. همچنین در صنایع نفت از اوایل دههٔ ۸۰ پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها ادغام‌نشده و به‌طور جداگانه واگذار گردیدند. این معضل در ایران به تفکر جزیره‌ای معروف شده‌است.[110][111]

تورم

نرخ تورم در سال ۱۳۹۷ در ۵ سال پیش از آن در ایران به بالاترین سطح رسید. طبق گزارشی از شاخص قیمت مصرف‌کنندگان، نرخ تورم به بیش از ۲۰۰ درصد در پایان اسفند ۱۳۹۷ رسیده‌است.

سوداگری تورمی

به‌گفته بسیاری ار کارشناسان اقتصادی بخش بزرگی از تورم ایران ناشی از سوداگری و سودجویی در حوزه‌های مانند ارز، طلا، سکه، خودرو و املاک است که با اقداماتی مانند مالیات تصاعدی بر مازاد نیاز آنان، می‌توان بخش بزرگی از تورم اقتصادی ایران را از میان برد و نقدینگی را به‌سوی تولید و بازار سرمایه هدایت نمود.[112]

حذف صفر از پول ملی

با سقوط ریال که در طول بیست سال گذشته ارزش آن روند نزولی داشته، رئیس بانک مرکزی و مقامات جمهوری اسلامی اعلام کردند که قرار است صرفاً به جهت سهولت در محاسبات مالی و آماری، چند صفر از پول ملی ایران حذف شود تا ارزش ظاهری پول جمهوری اسلامی ایران در مقابل سایر ارزها متعادل‌تر به نظر آید. اگرچه زمان دقیقی برای اجرای این طرح رسماً اعلام نشده اما گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که تا پیش از سال ۱۴۰۰ اتفاق خواهد افتاد. ممکن است واحد پولی جدید ایران، «تومان» نامگذاری شود که در کنار آن زیر پول «قران» نیز وجود خواهد داشت.

هدفمندسازی یارانه‌ها

هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران به فرایند حذف تدریجی یارانه‌ها از مواد سوختی، مواد خوراکی، آب، برق و سایر اقلام در ایران گفته می‌شود که بخشی از این یارانه‌های حذف شده (۶۰ درصد در سال ۱۳۹۰) به صورت نقدی به مردم پرداخت می‌شود و سایر درآمد این کار صرف کارهای عمرانی و فرهنگی می‌شود. این کار در اواخر دههٔ ۱۳۸۰ به اجرا گذاشته شد و بخش عمدهٔ آن در دههٔ ۱۳۹۰ انجام خواهد شد.

مطالبات ایران از کشورها

کشورهای بدهکار به ایران سه دسته تقسیم می‌شوند:

  • گروه اول: کشورهای سودان و اردن که بدهی آن‌ها به پیش از انقلاب بر می‌گردد.
  • گروه دوم: کشورهایی که بدهی آن‌ها به بیش از ۲۰ سال پیش بازمی‌گردد. در این گروه نام کشورهایی مانند تانزانیا، نیکاراگوئه و کره شمالی دیده می‌شود.
  • گروه سوم: در این گروه کشورهایی مانند چین، هند، ژاپن و کره جنوبی قرار دارند که بدهی آن‌ها در سال‌های گذشته شکل گرفته و عمده مطالبات ایران مربوط به آن‌ها است.[113]

رتبه در زمینه فساد

مطابق آمار سازمان شفافیت بین‌المللی، رده ایران در جدول فساد اداری و مالی، در سال ۲۰۱۵ صدوسی‌ام بوده. ایران از این لحاظ با کشورهایی چون اوکراین، کامرون، نپال، نیکاراگوئه و پاراگوئه در یک ردیف قرار گرفت.[114]

رتبه جهانی سعادت

«گزارش جهانی سعادت» در سال ۲۰۱۹، سه‌شنبه ۱۹ مارس منتشر شد. بر اساس این گزارش ایران در رتبه ۱۱۷ کشور قرار گرفت که نسبت به سال ۲۰۱۸، ۱۱ رتبه تنزل داشته‌است. کشورهای فنلاند، دانمارک، نروژ، ایسلند، هلند، سوئیس، سوئد، نیوزیلند، کانادا و اتریش به ترتیب در رتبه‌های ۱ تا ۱۰ قرار دارند.[115]

اقتصاد ایران و توسعه پایدار

بر اساس نتایج مطالعه ارزیابی ساختار اقتصاد ایران با رویکرد توسعه پایدار که از طریق یک الگوی پیشنهادی بر اساس مفهوم توسعه پایدار ارائه شده، جهت شناسایی و محاسبه شاخصه‌های توسعه پایدار در ایران بر اساس چارچوب دسته‌بندی موضوع- زیر موضوع[۱]، مطالعه ایی اسنادی، پیمایشی و محاسباتی با استفاده از بالغ بر ۸۰ شاخصه پایداری توسعه انجام گرفته‌است.

نتایج محاسبات در مورد اقتصاد ایران و در پنج دهه ۱۳۴۰، ۱۳۵۰، ۱۳۶۰، ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ نشان می‌دهد که، در موضوع فقر و نابرابری تنها در دهه ۱۳۸۰ به پایداری مطلوب دست یافته‌ایم و هر چند از دهه ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰ روند پایداری رو به بهبود بوده‌است، اما در دهه ۱۳۷۰ با افت شدید شاخصه‌های فقر و نابرابری روبرو شده‌ایم. با توجه به اعمال سیاست‌های تعدیل اقتصادی در این دهه و دوره سازندگی پس از جنگ، می‌توان اثر منفی اعمال سیاست‌های تعدیل اقتصادی را بر پایداری در حوزه فقر و نابرابری مشاهده کرد.

در موضوع بهداشت عمومی و امنیت غذایی پایداری مطلوب در سه دهه ۱۳۵۰، ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ مشاهده شده‌است. به‌خصوص وضعیت پایداری بهداشت عمومی در دو دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۸۰ در مقایسه با دهه‌های پیش از آن از بهبود قابل توجهی برخوردار بوده‌است که از دلایل اصلی این بهبود افزایش سرانه مصرف لبنیات و گوشت، کاهش مرگ و میر کودکان و افزایش امید به زندگی، افزایش سرانه مراقبت‌های بهداشتی اولیه و افزایش سرانه مخارج بهداشتی است. همچنین وضعیت نامطلوب این شاخصه در دهه ۱۳۶۰ با توجه به شرایط جنگی در کشور با انتظارات هماهنگی دارد.

در موضوع جمعیت روند تغییرات پایداری و مقایسه آن با تغییرات رشد و توسعه اقتصادی در ایران نشان می‌دهد که با توجه به رقم بالای پایداری جمعیت در دو دهه گذشته و تغییرات پایداری در دهه‌های پیش از آن، ایران در شرایط طلایی پنجره جمعیتی[۲] قرار دارد. عدد مربوط به میانگین نسبت وابستگی در دو دهه ۱۳۷۰ (۴۳/۸۸) و ۱۳۸۰ (۳۰/۳) مؤید همین موضوع است.

در موضوع آموزش، هرچند پایداری به‌طور متناوب در نیم قرن گذشته در حال بهبود و افزایش بوده‌است اما بجز دهه ۱۳۸۰ که عدد پایداری اندکی از ۵۰ درصد فزونی یافته‌است، هیچگاه وضعیت مطلوبی در این حوزه مشاهده نشده‌است. نتایج محاسبات گویای ضعف ساختاری در بخش آموزش و ضرورت تجدید نظر در برنامه‌ریزی و سیستم‌های آموزشی در کشور است.

در موضوع حکمرانی به استثنای دهه ۱۳۴۰ نتایج محاسبات نشان می‌دهد که نه تنها پایداری مطلوبی در دهه‌های گذشته در کشور وجود نداشته‌است، بلکه روند تغییرات پایداری در حوزه حکمرانی، نزول متناوب شاخصه‌های این بخش را نشان می‌دهند. وضعیت تغییرات شاخصه‌های پایه این حوزه و از جمله شاخصه‌های مهار فساد (شمار جرایم ثبتی و قتل عمد)، حاکمیت قانون (پرونده‌های موجود در دستگاه قضایی) و اثر بخشی دولت (نسبت بودجه دولت به GDP و سهم مالیات از درآمد دولت) در طول زمان، مؤید همین مطلب هستند.

در موضوع توسعه سیاسی، بهبود قابل ملاحظه ایی در پایداری دو دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۸۰ در مقایسه با دهه‌های پیش از آن مشاهده می‌شود. تحولات سیاسی نظیر افزایش درجه بازبودن اقتصاد، افزایش مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌ها و افزایش قابل ملاحظه مشارکت مردم در انتخابات، در دهه ۱۳۵۰ که در نهایت به پیروزی انقلاب اسلامی در ایران منجر شد و همچنین توجه خاص به بحث توسعه سیاسی در سال‌های پایانی دهه ۱۳۷۰ و سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۸۰ و خصوصاً اجرایی کردن قانون انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا (که پیش از آن اجرایی نشده بود) می‌تواند از دلایل اصلی بهبود وضعیت توسعه سیاسی در این دو دهه باشد. این در حالی است که پایداری توسعه سیاسی در دهه ۱۳۶۰ به شدت کاهش یافته‌است که با توجه به شرایط جنگی حاکم بر کشور و تحولات سیاسی پس از انقلاب ۱۳۵۷، با انتظارات تطابق دارد.

در موضوع پایداری زیست‌بوم (اکوسیستم و منابع طبیعی) نه تنها هرگز وضعیت مطلوبی در نیم قرن گذشته مشاهده نشده، بلکه وضعیت پایداری همواره در حال نزول و بدتر شدن بوده‌است. می‌توان چنین استدلال کرد که این عامل همواره یکی از دلایل عمده کاهش شاخص پایداری کل در ایران بوده‌است و در صورت حفظ روندهای موجود، در آینده نیز، تخریب زیست‌بوم در ایران به بدتر شدن وضعیت پایداری کل خواهد انجامید.

شبیه به موضوع زیست‌بوم در موضوع آب نیز پایداری در نیم قرن گذشته همواره نزولی و در حال کاهش بوده‌است، با این تفاوت که پایداری در این حوزه از مقدار مطلوب در دو دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به مقادیر بسیار نامطلوب در دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ کاهش یافته‌است. همچنین نتایج محاسبات مربوط به حساسیت الگو در دهه ۱۳۸۰ نشان می‌دهد، که در میان حوزه‌های مختلف، بحرانی‌ترین حوزه پایداری موضوع آب است و بهبود پایداری در شاخصه‌های این بخش می‌تواند بیشترین اثر را بر افزایش پایداری کل داشته باشد. گرچه سهمی از وضعیت نامطلوب ایجاد شده در حوزه آب می‌تواند به شرایط اقلیمی ایران و خشکسالی در دهه‌های گذشته مربوط باشد، اما بر اساس نتایج محاسبات شاخصه‌ها، سهم عمده‌ای از پایین بودن عدد پایداری در حوزه آب، به مدیریت غیر بهینه عرضه و تقاضای منابع آبی بازمی‌گردد که به افزایش سرانه مصرف آب، کاهش ذخایر آب‌های زیر زمینی و افزایش شدت مصرف آب منجر شده‌است.

پایداری در موضوع کشاورزی شبیه به پایداری آب، به تناوب نزولی و در حال کاهش بوده‌است. تا جایی که رقم پایداری کشاورزی در دهه ۱۳۸۰ از رقم پایداری در حوزه آب نیز پایین‌تر آمده‌است. می‌دانیم که آب یکی از ملزومات اصلی در بخش کشاورزی به حساب می‌آید و با توجه به اینکه در ایران سهم عمده‌ای از منابع آبی در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، وجود همبستگی میان پایداری بخش آب و بخش کشاورزی قابل توجیه است. همچنین عواملی نظیر افزایش استفاده از کودهای شیمیایی و سموم آفت کش و همچنین افزایش شدت مصرف انرژی در بخش کشاورزی از عوامل دیگر کاهش شدید پایداری کشاورزی در ایران هستند.

موضوع زیرساخت‌های شهری و روستایی از جمله موضوعاتی است که در بهبود پایداری شاخصه‌های زیربنایی سهم عمده‌ای ایفا کرده‌است. وضعیت پایداری در این حوزه همواره صعودی بوده و در دو دهه ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ به وضعیت مطلوبی رسیده‌است که نشان دهنده موفقیت برنامه‌های عمرانی شهری و روستایی در کشور است.

برخلاف موضوع زیر ساختهای شهری و روستایی در موضوع ترابری، پایداری روندی نزولی داشته‌است و عدد پایداری از مقادیر مطلوب در سه دهه ۱۳۴۰، ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ به مقادیر نامطلوب در دو دهه ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ نزول کرده‌است. با توجه به عدم کفایت سرمایه‌گذاری در زیر ساختهای ترابری و عدم نوسازی ناوگان ترابری زمینی و هوایی در دهه‌های گذشته، در کنار کیفیت و ایمنی پایین وسایل ترابری شهری، جاده‌ای و هوایی که به آلایندگی و افزایش سوانح و حوادث جاده‌ای و هوایی در این بخش منجر شده‌است، نزول پایداری در حوزه ترابری ایران با انتظارات همخوانی دارد.

در موضوع انرژی تنها در دو دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۸۰ عدد پایداری در وضعیت مطلوبی قرار داشته‌است. از علل مطلوب بودن عدد پایداری در دهه ۱۳۵۰ بهره‌وری بالای انرژی به همراه تولید بالای نفت و سرانه پایین مصرف انرژی در این دهه است. در حالی که در دهه ۱۳۸۰ با وجود افزایش سرانه مصرف انرژی، از علل اصلی مقدار مطلوب پایداری می‌توان به افزایش تولید برق، افزایش تولید نفت همراه با افزایش بهره‌وری انرژی در این دهه اشاره کرد. در کل مشاهدات نشان می‌دهند که رابطه معنا داری میان پایداری بخش انرژی با بهبود شرایط تولید، افزایش بهره‌وری انرژی و کاهش سرانه مصرف انرژی در ایران وجود دارد.

در موضوع شاخصه‌های اقتصادی (رشد اقتصادی) عدد مطلوب پایداری تنها در دهه ۱۳۵۰ در مقدار ۸۱ درصد تجربه شده‌است و در چهار دهه دیگر پایداری شاخصه‌های اقتصادی نامطلوب است. هرچند عدد پایداری در دهه ۱۳۸۰ نسبت به دهه پیش از آن دو برابر شده‌است. علت اصلی مطلوب بودن پایداری شاخصه‌های اقتصادی در دهه ۱۳۵۰ بالا بودن عدد مربوط به شاخصه‌های بهره‌وری نیروی کار، تولید سرانه ناخالص داخلی، نسبت مالیات به تولید، سهم بالای سرمایه‌گذاری از تولید و پایین بودن نسبت بدهی دولت به تولید بوده‌است. در چهار دهه ۱۳۷۰٬۱۳۶۰٬۱۳۴۰ و ۱۳۸۰ در کنار سایر شاخصه‌ها (نظیر نرخ تورم، شدت مصرف انرژی و هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه) در شاخصه‌های کلیدی مطرح شده نیز وضعیت چندان مطلوبی وجود نداشته‌است.

پایداری در موضوع تجارت خارجی وضعیتی تناوبی را در پنج دهه گذشته تجربه کرده‌است، بطوری‌که در دو دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۷۰ پایداری تجاری مطلوب و در سه دهه دیگر نامطلوب بوده‌است. بالاترین رقم پایداری در بخش تجارت خارجی با توجه به عدد بالای شاخصه‌های موازنه تجاری کالاها و نسبت صادرات غیرنفتی به واردات در دهه ۱۳۷۰، مربوط به این دهه است.

در نهایت موضوع الگوهای تولید و مصرف در مدل ساختاری پیشنهادی مورد بررسی قرار گرفته‌است. عدد پایداری در این موضوع و در پنج دهه گذشته به تناوب کاهش یافته و از مقادیر مطلوب در دو دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به مقادیر نامطلوب سه دهه گذشته نزول کرده‌است. افزایش شدید سرانه مصرف سوخت‌های فسیلی، برق و آب همراه با افزایش شدت مصرف آب و انرژی از علل اصلی افت شدید پایداری الگوهای تولید و مصرف در ایران است.

برآیند تغییرات پایداری شاخصه‌ها در ۱۵ موضوع مورد بررسی در نهایت محاسبه عدد پایداری کل (توسعه پایدار) را برای مجموعه اقتصاد ایران ممکن کرده‌است. نتایج محاسبات نشان می‌دهد که عدد پایداری کل در دو دهه ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ نامطلوب و در سه دهه دیگر مقدار پایداری کل هرچند پایین اما مطلوب بوده‌است. در پنج دهه گذشته، بالاترین مقدار توسعه پایدار در ایران در دهه ۱۳۵۰ با عدد ۶۷ درصد تجربه شده‌است. همچنین نتایج محاسبات نشان می‌دهد که با وجود کاهش شدید عدد مربوط به شاخصه‌های محیطی (زیست‌بوم، آب و کشاورزی)، با افزایش عدد پایداری کل از ۴۱ درصد در دهه ۱۳۷۰ تا رقم ۵۸ درصد در دهه ۱۳۸۰ مواجه بوده‌ایم. این محاسبه نشان می‌دهد که در صورت عدم تخریب شاخصه‌های محیطی جایگاه ایران در موضوع توسعه پایدار با توجه به بهبود شاخصه‌های اجتماعی و اقتصادی می‌توانست در رتبه‌ای به مراتب بالاتر قرار گیرد.[116]

در ایران قیمت مواد غذایی به‌طور غیر قانونمند بالا می‌روند به‌طوری‌که تنها در هفته اول فروردین ۹۸ قیمت پیاز چهار بار افزایش پیدا کرد. قیمت گوشت بیش از ده برابر قیمت پیاز است که کارگران قادر به خرید آن نیستند.[117]

جستارهای وابسته

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ اقتصاد ایران موجود است.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به اقتصاد ایران در ویکی‌گفتاورد موجود است.
  • درگاه وزارت امور اقتصادی و دارایی جمهوری اسلامی ایران
  • «Iran GDP». Google. ۱۹۶۶–۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۴ اسفند ۱۳۹۰.

خبرگزاری اقتصاد ایران

رسانه

منابع
  1. Anthony H. Cordesman (September 23, 2008). "The US, Israel, the Arab States and a Nuclear Iran. Part One: Iranian Nuclear Programs" (PDF). Center for Strategic and International Studies. Retrieved September 25, 2010.
  2. https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=48&pr.y=4&sy=2019&ey=2019&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=429&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC&grp=0&a=. Missing or empty |title= (help)
  5. Iran Investment Monthly بایگانی‌شده در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine. Turquoise Partners (April 2012). Retrieved July 24, 2012.
  6. https://tradingeconomics.com/iran/inflation-cpi
  7. Djavad Salehi-Isfahani (August 5, 2008): "Has Poverty Increased in Iran Under Ahmadinejad?". Brookings Institute. Retrieved November 29, 2010.
  10. "Doing Business in Iran". بانک جهانی. Retrieved December 3, 2014.
  11. IRNA: Crude price pegged at dlrs 39.6 a barrel under next year's budget. Retrieved December 5, 2008.
  12. "Development Economics, Development Data Group (DECDG)". World Bank. March 27, 2009. Retrieved July 12, 2009. |contribution= ignored (help)
  13. Iles, Toby (March 5, 2014). Pat Thaker, eds. "Iran: risk assessment" Check |url= value (help). Economist Intelligence Unit (subscription required). Retrieved March 28, 2014.
  14. Minister: Iran Facing No Problem in Currency Reserves, Revenues بایگانی‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine. Fars News Agency, April 18, 2012. Retrieved May 2, 2012.
  16. PressTV: Iran privatizes $۶۳bn of state assets. Retrieved January 28, 2010.
  17. Economist, Jan 18, 2003
  18. PressTV: Iran oil exports top 844mn barrels Retrieved June 16, 2010
  19. Foreign and CommonWealth Office: Iran's entry. Retrieved June 21, 2009.
  20. The Rise of the Pasdaran: RAND corporation Retrieved June 10, 2010
  21. Abrahamian, History of Modern Iran, (2008), p.178
  22. Ajazeera.net: The tragicomedy of Iran sanctions Retrieved May 22, 2010
  23. The World’s Worst Economies - Daniel Fisher - Full Disclosure - Forbes
  24. Iran Political Economy since the Revolution, 501, 502, 211.
  25. A Look at the Political Economy of Iran, Rahmanzadeh Haravi, Mohammad. 332.
  26. Iran's entry
  27. "Iran Inflation Rate". index Mondi. http://www.indexmundi.com/iran/inflation_rate_(consumer_prices).html.
  28. Iran's inflation reaches four year low. Retrieved February 27, 2010.
  29. Frances Harrison (January 8, 2007). "Huge cost of Iranian brain drain". BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/6240287.stm.
  30. Gheissari, Ali (April 2, 2009). Contemporary Iran: Economy, Society, Politics. USA: Oxford University Press. pp. 3–4 (Paperback edition). ISBN 0-19-537849-0.
  31. http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(PPP)
  32. http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(nominal)
  33. «GDP per capita, PPP (current international $) | Data». data.worldbank.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۰۲.
  34. Anthony Shorrocks; Jim Davies; Rodrigo Lluberas (October 2018). "Global Wealth Report". Credit Suisse.
  35. صندوق بین‌المللی پول: ایران رکورددار تورم خاورمیانه و آفریقای شمالی است
  36. faostat.fao.org فائو
  37. In summary, Saffron is a traditional production of Iran and production share of this product is 93.7% of the world total production idosi.org
  38. news.bbc.co.uk news.bbc.co.uk
  39. Photos: Picking Zereshk (dried fruit of Berberis vulgaris) in Birjand, Iran payvand.com
  40. Iran is the world's largest producer of this mineral; it is also mined in the Southwest US, primarily in Arizona and Nevada. wisegeek.org
  41. http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx
  42. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۵.
  43. http://www.iranconmin.de/en/leftnavigation/market
  44. TOP 10 FRUIT PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
  45. https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_largest_producing_countries_of_agricultural_commodities
  50. TOP 10 LARGEST CEMENT PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
  51. TOP TEN IRON PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
  52. TOP TEN LEMON PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.co
  53. TOP 10 GRAPES PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
  54. TOP 10 CHICKEN PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
  55. TOP 10 NATURAL GAS PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
  56. TOP 10 HIGHEST OIL PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
  57. TOP 10 LARGEST OIL EXPORTING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
  58. TOP 10 LARGEST ONION PRODUCING COUNTRY IN THE WORLD worldknowing.com
  59. TOP 10 LARGEST WATERMELON PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
  60. TOP 10 LARGEST TOMATO PRODUCING COUNTRY IN THE WORLD worldknowing.com
  61. TOP 10 LARGEST CITRUS PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
  62. TOP 10 LARGEST WOOL PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
  63. «ایران سیزدهمین تولیدکننده بزرگ [[آهک]] در جهان شد». ماین نیوز. تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک)
  64. «ایران، دومین تولیدکننده بزرگ پرلیت در جهان شد».
  65. «ایران، پنجمین تولیدکننده بزرگ [[باریت]] در جهان». تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک)
  66. مؤسسه مالی بین‌المللی می‌گوید اقتصاد ایران کوچکتر می‌شود
  67. Iran's Industrial Progress (part 1) در یوتیوب دریوتیوب. Retrieved January 20, 2010.
  68. Iran's Industrial Progress (part 2) در یوتیوب دریوتیوب. Retrieved January 20, 2010.
  69. Migration information source: Iran. Retrieved July 18, 2009.
  70. اوضاع اقتصادی ایران در دوران پهلوی دوم
  71. نیوز، اخبار روز ایران و جهان | آفتاب (۱۳۹۷/۱۱/۲۳–۰۹:۴۷). «پشت‌پرده «مصادره اموال» در زمان انقلاب| سرنوشت آن همه سرمایه چه شد؟». fa. دریافت‌شده در 2020-10-23. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  72. «شبه دولتی‌های قدرتمند و نظارت ناپذیر در اقتصاد ایران». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۳.
  73. Welle (www.dw.com)، Deutsche. «ویرانگری انقلاب ۵۷ در اقتصاد ایران | DW | 19.02.2019». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۳.
  74. «Iranian Economy in Six Snapshots». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۰.
  75. "Iran-Iraq war". Microsoft Encarta. 2008.
  76. Globalsecurity.org: Iran-Iraq war (1980–1988). Retrieved October 21, 2009.
  77. «سهم ایران از اقتصاد جهان طی 40 سال گذشته نصف شد | خبرگزاری فارس». www.farsnews.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۰۶-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۶-۰۲.
  78. Ulunma Angela Agoawike. "OPEC in the world economy" (PDF). opec Annual report. Organization of the Petroleum Exporting Countries Public Relations and Information Department. p. ۵. Retrieved 8 September 2010.
  79. "Iran, Islamic Rep. at a glance" (PDF). وبگاه بانک جهانی. 12 September 2009. p. Data & Statistics of IRAN. Archived from the original (PDF) on 7 October 2010. Retrieved 8 September 2010.
  80. "CIA - The World Factbook -- Rank Order - GDP (purchasing power parity)", CIA, 6 March 2008 بازدید در تاریخ ۱۶ مارس ۲۰۰۸.
  81. GDP - official exchange rate 2009 country rankings - Flags, Maps, Economy, Geography, Climate, Natural Resources, Current Issues, International Agreements, Population, Social...
  82. «GDP per capita, PPP (current international $) | Data». data.worldbank.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۰۲.
  83. نزول ۷ پله‌ای جهانی اقتصاد ایران خبرگزاری انتخاب
  84. پیش‌بینی بانک جهانی برای ایران: کمترین رشد اقتصادی بعد از نیکاراگوئه
  85. پیش‌بینی بانک جهانی از اقتصاد ایران: رشد تولید ناخالص داخلی ایران به پائین‌ترین سطح می‌رسد
  86. بانک جهانی: ایران بیشترین افت تولید ناخالص داخلی را در جهان دارد
  87. «درآمد نفتی ایران چند میلیارد دلار است؟». تابناک. ۲۸ تیر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۲۷ بهمن ۱۳۹۰.
  88. تازه‌ترین گزارش سازمان تجارت جهانی: اوج‌گیری چین و افول ایران - © ۲۰۰۹تمام حقوق این وب‌سایت بر اساس قانون کپی‌رایت برای رادیو فردا محفوظ است
  89. رئیس‌جمهور: سال ۹۲ صادرات صنعتی به مرز ۶۰ میلیارد دلار خواهد رسید
  90. «صادرات کاشی و سرامیک ایران صدای تولیدکنندگان پاکستانی را درآورد- اخبار اقتصادی - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۳-۰۴.
  91. افت چشمگیر تجارت ایران و چین در سال ۲۰۱۹
  92. وزیر تجارت ترکیه: افت ۱٫۵ میلیارد دلاری صادرات به ایران در پی تحریم‌ها
  93. «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران». ۱۳۹۷.
  94. «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران». tccim.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  95. «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران». tccim.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  96. «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران». tccim.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  97. «اخبار ایران و جهان | خبرگزاری تسنیم | Tasnim». www.tasnimnews.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  98. «خبرگزاری جمهوری اسلامی |صفحه اصلی | IRNA News Agency». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  99. «روزنامه دنیای اقتصاد | پرمخاطب‌ترین روزنامه اقتصادی کشور». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  100. «روزنامه دنیای اقتصاد | پرمخاطب‌ترین روزنامه اقتصادی کشور». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  101. «گزارش مقدماتی شاخص قیمت کالاهای وارداتی اعلام شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۱۲-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  102. «گزارش مقدماتی شاخص قیمت کالاهای وارداتی اعلام شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۱۲-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
  103. http://khabareghtesadi.com/fa/news/11304/تک-نرخی-کردن-ارز-و-چالشهای-اقتصاد-ایران
  104. http://www.drmoneyman.com/اقتصاد-ایران-نیازمند-ارز-تک-نرخی-است/
  105. http://www.eghtesadeiranonline.com/vdcauunue49nuu1.k5k4.html
  106. http://www.eranico.com/fa/content/23845
  107. مخبر، تیم نرم‌افزاری. [www.mokhbernews.ir/otherpages/Page1 «دولت چه تعداد کارمند حقوق بگیر دارد؟»] مقدار |پیوند= را بررسی کنید (کمک). مخبر. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۰.
  108. 2161 (۲۰۱۹-۰۹-۱۷). «خام فروشی ممنوع؛ تعرفه صادرات مواد خام معدنی افزایش می‌یابد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۷.
  109. «تعرفه صادرات مواد معدنی خام اعلام شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۷-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۷.
  110. Behnegarsoft.com (۲۰۲۰-۰۸-۱۵). «ماین نیوز - تفکر جزیره‌ای معادن سرنوشت ذوب‌آهن را به خطر می‌اندازد». ماین نیوز | پایگاه خبری تحلیلی معادن و صنایع معدنی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۷.
  111. «فولاد مبارکه 18 میلیون تنی تا 2 سال دیگر». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۰۴.
  112. «جزئیات طرح مجلس برای اخذ مالیات عایدی سرمایه | اقتصاد آنلاین». www.eghtesadonline.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۳.
  113. روزنامه اطلاعات بین‌المللی چاپ لندن شماره ۴۶۴۲ / ۱ ژوئیه ۲۰۱۴ /۱۰ تیر ۱۳۹۳ صفحهٔ ۳.
  114. «سالم‌ترین و فاسدترین کشورهای جهان معرفی شدند (+جدول)».
  115. گزارش «سعادت» در جهان: فنلاند در صدر، ایران در رتبه ۱۱۷
  116. محمد علی فنی (۲۰۱۶-۱۲-۱۳). «ارزیابی ساختار اقتصاد ایران با رویکرد توسعه پایدار». http://quarterly.risstudies.org/article_33412_0.html. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  117. Price Of Onions In Iran Jump Fourfold In Matter Of Weeks
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.