ابوالحسن بنی‌صدر

سید ابوالحسن بنی‌صدر (زاده ۲ فروردین ۱۳۱۲) سیاست‌مدار و اقتصاددان اهل ایران است، که نخستین رئیس‌جمهور تاریخ جمهوری اسلامی ایران بود. وی ریاست شورای انقلاب را نیز برعهده داشت. بنی‌صدر با تثبیت قدرت روحانیون حزب جمهوری اسلامی و نهادهای انقلابی زیر نظر آنان مخالف بود و دوران ریاست جمهوری او با تنش‌های بسیار و رویدادهایی چون انقلاب فرهنگی و حمله عراق به ایران همراه شد، تا اینکه در ۳۱ خرداد همان سال، با رأی مجلس شورای ملی (در حال حاضر مجلس شورای اسلامی) استیضاح شد و در روز ۱ تیر به‌طور رسمی از مقام خود عزل گردید.[5] وی سپس به همراه مسعود رجوی مرد شماره یک سازمان مجاهدین خلق، از ایران خارج شد، سپس در فرانسه به همراه مسعود رجوی با تشکیل شورای ملی مقاومت به مخالفت خود با حکومت جمهوری اسلامی پرداخت. وی در سال ۱۳۶۲ پس از حضور مجاهدین در عراق و در پی اعتراض به این خط‌مشی، از این شورا جدا شد.[6][7][8]

«بنی‌صدر» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، بنی‌صدر (ابهام‌زدایی) را ببینید.
سید ابوالحسن بنی‌صدر
نخستین رئیس‌جمهور ایران
مشغول به کار
۱۵ بهمن ۱۳۵۸ – ۱ تیر ۱۳۶۰
رهبرسید روح‌الله خمینی
پس ازایجاد جایگاه
پیش ازمحمدعلی رجایی
رئیس شورای انقلاب اسلامی ایران
مشغول به کار
۱۸ بهمن ۱۳۵۸[1] – ۲۰ مرداد ۱۳۵۹
پس ازسید محمد بهشتی
پیش ازانحلال شورا
وزیر امور اقتصادی و دارایی
مشغول به کار
۲۶ آبان ۱۳۵۸ – ۲۱ بهمن ۱۳۵۸[2]
پس ازعلی اردلان
پیش ازرضا سلیمی (سرپرست)[2]
وزیر امور خارجه
سرپرست
مشغول به کار
۲۶ آبان ۱۳۵۸ – ۸ آذر ۱۳۵۸
پس ازابراهیم یزدی
پیش ازصادق قطب‌زاده
نماینده مجلس خبرگان قانون اساسی
مشغول به کار
۲۸ مرداد ۱۳۵۸ – ۲۴ آبان ۱۳۵۸
حوزه انتخاباتیاستان تهران
اکثریت۱٬۷۵۲٬۸۱۶ (۶۹٫۴٪)[3]
اطلاعات شخصی
زاده
سید ابوالحسن بنی‌صدر

۲ فروردین ۱۳۱۲ (۸۸ سال)
باغچه، استان همدان، ایران
حزب سیاسیمستقل
دیگر عضویت‌های سیاسی
همسر(ان)عذرا حسینی
فرزنداندو دختر و یک پسر
خویشاوندانسید نصرالله (پدر)
سید فتح‌الله (برادر)
هیئت دولتکابینه شورای انقلاب
دولت نخست
امضا
وبگاهوبگاه رسمی
خدمات نظامی
وفاداریایران
سال‌های خدمت۱۳۵۸–۱۳۶۰
فرماندهنیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران
جنگ‌ها/عملیات‌هاجنگ ایران و عراق

زندگی‌نامه
ابوالحسن بنی‌صدر پس از فارغ‌التحصیلی در سال ۱۳۳۸

ابوالحسن بنی‌صدر در تاریخ ۲ فروردین ۱۳۱۲ در استان همدان زاده شد. پدرش نصرالله بنی‌صدر زاده روستای باغچه، از توابع شهرستان کبودرآهنگ و از روحانیون با نفوذ همدان[9] بود، که با روح‌الله خمینی نیز ارتباط دوستانه‌ای داشت. بنی صدر دیپلم خود را از دبیرستان شریعتی شهر همدان دریافت کرد. او در دانشگاه تهران، در رشته‌های اقتصاد و حقوق اسلامی تحصیل کرد و چهار سال در مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی فعالیت نمود. وی در سال ۱۳۴۰ با عذرا حسینی ازدواج کرد، که حاصل آن، دو دختر و یک پسر است.

بنی‌صدر نماینده دانشجویان دانشکده حقوق دانشگاه تهران در کنگره جبهه ملی ایران در سال ۱۳۴۱ و مسئول سازمان دانشجویان جبهه ملی در دانشگاه تهران بود.[10][11]

بنی‌صدر رهبری گروه کوچکی از دانشجویان مخالف شاه را به‌عهده داشت و دو بار به خاطر فعالیت‌های سیاسی دستگیر و روانه زندان شد. پس از مجروح شدن در قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، او کشور را ترک کرد و عازم فرانسه شد.[12] بنی‌صدر و حسن حبیبی (معاون اول پیشین برخی از رؤسای جمهور ایران) که از شاگردان احسان نراقی، نظریه‌پرداز، محقق و یکی از مؤسسان بنیاد فرهنگ ایران، زیر ریاست عالیه فرح پهلوی بودند، به همت نراقی برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند.[13] او از سوربن دکترا گرفت و بعدها در آن به تدریس پرداخت.[12][14] او به زبان‌های عربی و فرانسوی تسلط دارد.[15]

بنی‌صدر در دهه ۱۹۷۰ میلادی و سال‌های پیش از وقوع انقلاب، به‌عنوان یک ناسیونالیست و اسلام‌گرای پرشور و اقتصاددان انقلابی، با ایراد سخنرانی، چاپ و انتشار مقالات و کتب تألیفی خود، به مبارزه با حکومت شاه می‌پرداخت.[16] به عقیده اکبر هاشمی رفسنجانی، در طی این سال‌ها، بنی‌صدر که نزدیکی بیشتری با جبهه ملی احساس می‌کرد و خود را تئوریسین انقلاب می‌دانست، همواره درگیر رقابت با صادق قطب‌زاده (که او نیز در پاریس اقامت داشت) بود. قطب‌زاده نزدیکی فکری بیشتری با نهضت آزادی ایران داشت و به همین لحاظ بیشتر مورد تأیید مبارزین اسلامی بود.[17] در سال ۱۳۵۷ و اندکی پیش از وقوع انقلاب، با ورود روح‌الله خمینی به پاریس، او از معدود کسانی بود که در فرودگاه به استقبال او رفتند.[18] و سپس به جمع همراهان او پیوست. پس از ناآرامی‌ها و آشوب‌های داخلی که سبب رفتن شاه از ایران شد،[19] این دو در تاریخ ۱۲ بهمن سال ۱۳۵۷ با پرواز ایرفرانس[20] به کشور بازگشتند.

بنی‌صدر، مهدی بازرگان و روح‌الله خمینی در آستانه پیروزی انقلاب در ایران

ابتدای انقلاب
بنی صدر در کنار احمد خمینی، به هنگام جشن پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری
ابوالحسن بنی صدر در کنار روح‌الله موسوی خمینی. خمینی حکم ریاست جمهوری بنی صدر را در بیمارستان قلب، نوشت و به او داد.
انقلاب ۱۳۵۷ ایران
پیش‌زمینه و علل
شعارها
نام‌ها
روابط خمینی و آمریکا

بنی صدر تنها سه روز بعد از ورود به ایران سخنرانی‌های خود را در دانشگاه شریف آغاز کرد. این جلسات و سخنرانی‌ها به مدت ده روز یعنی تا زمان پیروزی انقلاب طول کشید. به محض ورود به ایران و با موافقت روح‌الله خمینی بنی صدر عضو شورای انقلاب شد، ولی حاضر به همکاری با دولت موقت نشد و مهدی بازرگان نیز پذیرای این پیشنهاد نبود.[21]

در این دوره نقد دولت موقت جزو برنامه‌ها و مقالات بنی صدر بود. وی در یک سخنرانی جنجالی دولت موقت را مورد خطاب قرار داد و آن را به ضعف، عدم توانایی ایجاد تغییرات در دستگاه حکومتی، سهل انگاری و سستی در قضیهٔ کردستان متهم ساخت.

بعد از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، خمینی که عهده‌دار کنترل کشور بود، دولت موقت را به کار گمارد و بنی صدر را ابتدا در ماه تیر ۵۸ به معاونت وزارت اقتصاد و دارایی و سپس در ماه آبان به سمت وزیر اقتصاد و دارایی منصوب کرد.[12][22] بنی صدر همچنین از ابتدای بهار ۱۳۵۸ به عضویت شورای انقلاب درآمد و تا خاتمهٔ عملکرد شورای انقلاب در تیر ۱۳۵۹ به عضویت خود در این شورا ادامه داد. عمده فعالیت‌های این شورا به صورت مخفی صورت می‌گرفت. با تسخیر سفارت آمریکا در تهران که محل جاسوسی و مخابره اطلاعات محرمانه به ایالات متحده بود، به یکی از مخالفین اصلی آن تبدیل شد.[23][24]

مدتی بعد از استعفای دولت موقت مهدی بازرگان، او با حمایت جامعه روحانیت مبارز[25] برای انتخابات ریاست جمهوری کاندید شد و در پنجم بهمن ماه ۱۳۵۸ با به دست آوردن حدود یازده میلیون رأی به عنوان اولین رئیس‌جمهور تاریخ ایران انتخاب گشت.

او در این انتخابات، ۷۶ درصد آرا را کسب کرد. رقبای وی در این انتخابات، حسن حبیبی، احمد مدنی، صادق طباطبایی، داریوش فروهر، صادق قطب‌زاده، کاظم سامی، محمد مکری، حسن غفوری‌فرد و حسن آیت بودند و تعداد آرای این افراد مجموعاً بیست و سه درصد شد.

آرای ماخوذه در انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۵۸)
پوستر تبلیغاتی برای بنی‌صدر با شعار عدالت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی

سرپرست وزارت کشور در زمان برگزاری انتخابات هاشمی رفسنجانی بود.[26]

ریاست‌جمهوری
  • تنفیذ ریاست جمهوری
دو کودک که برای تبلیغ نامزدی بنی‌صدر در اولین انتخابات ریاست جمهوری ایران، عکسی از وی را در دست دارند.

بنی‌صدر پس از احراز پست ریاست جمهوری، اهدافی چون دوباره‌سازی مراکز قدرت، از دور خارج کردن تدریجی سپاه پاسداران، دادگاه‌های انقلاب و کمیته‌ها و ادغام آن‌ها در سایر سازمان‌های دولتی، کاستن نفوذ روحانیون و همچنین ایجاد طرحی برای توسعه اقتصادی کشور را در دستور کار خود قرار داد بود. روح‌الله خمینی به بنی‌صدر اجازه داد تا پیش از تشکیل مجلس، در ماه بهمن ۱۳۵۸ و با ادای سوگند، حکم ریاست جمهوری خویش را دریافت کند و در مراسم تنفیذ طی سخنان کوتاهی از وی خواست تا مابین قبل از ریاست جمهور و بعد از ریاست جمهور در اخلاق روحی وی تفاوتی نباشد.[27][28]

  • ریاست شورای انقلاب و فرماندهی کل قوا

بنی صدر همچنین یک ماه پس از پیروزی در انتخابات، با حکم خمینی به ریاست شورای انقلاب که هیئت سیاست‌گذار و نظریه‌پرداز ایران محسوب می‌شد، منصوب گشت. خمینی همچنین به منظور تثبیت موقعیت او، سمت فرماندهی کل قوا را نیز به او محول کرد.[29][30] با این حال کوشش بنی‌صدر در جهت متمرکزتر کردن قدرت در دست خویش و مسئله وجود مراکز چندگانه قدرت، او را مانند نخست‌وزیر پیشین مهدی بازرگان، در رویارویی با روحانیون حزب جمهوری اسلامی چون سید علی خامنه‌ای و اکبر هاشمی رفسنجانی قرار داد که می‌کوشیدند تا او را همانگونه که هست؛ عاملی تشریفاتی و بی‌نفوذ جلوه دهند.[12]

این منازعات، بر فضای سیاسی کشور در دوران ریاست جمهوری او تأثیر بسیار نهاد. بنی‌صدر در انحلال دادگاه‌های انقلاب، سپاه پاسداران و کمیته‌ها و همچنین تحت کنترل درآوردن قوه قضائیه و رادیو و تلویزیون شکست خورد. خمینی شخصاً، مقام ریاست دیوان عالی کشور را به سید محمد حسین بهشتی[31] و دادستانی کل را به موسوی اردبیلی[32] که از اعضای بلندپایه حزب جمهوری اسلامی بودند، محول نموده بود.[29]

  • انتخابات اولین دوره مجلس
ابوالحسن بنی‌صدر در حال سوگند یاد کردن در مجلس شورای ملی

نخستین انتخابات مجلس پس از انقلاب در روز ۲۴ اسفند ۵۸ (و دور دوم آن ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۹) در میان اتهاماتی مبنی بر وجود تقلب در آن، برگزار شد. با اعلام نتایج رسمی انتخابات، نامزدهای حزب جمهوری اسلامی، ۱۳۰ کرسی از مجموع ۲۴۱ کرسی را در حالی از آن خود نمودند که انتخابات در همه ۲۷۰ حوزه تکمیل نشده بود. نامزدهای مورد حمایت بنی‌صدر و نهضت آزادی ایران بازرگان نیز هرکدام تعدادی اندک از کرسی‌ها را به دست آوردند.[12][29] احزاب چپ چون مجاهدین خلق، فدائیان خلق و حزب توده هیچ کرسی‌ای از مجلس را به دست نیاوردند. تسلط حزب جمهوری اسلامی بر مجلس زمانی که مدارک و اعتبارنامه‌های نمایندگان جبهه ملی و مناطق کرد زبان یا نمایندگان مستقل رد شدند بیشتر شد. هاشمی رفسنجانی نیز از اعضای مؤسس حزب جمهوری اسلامی سخنگوی مجلس شد.[29]

  • انقلاب فرهنگی
بنی‌صدر در حال بوسیدن دست آیت‌الله خمینی در بیمارستان قلب تهران (مراسم تنفیذ)

در اواخر فروردین ماه سال ۱۳۵۹ شورای انقلاب با تأیید خمینی و با هدف تصفیه دانشگاه‌ها از استادان و دانشجویان دگراندیش، به گروه‌های سیاسی تندروی مخالف با نیروهای مذهبی حاکم در جمهوری اسلامی که عمدتاً خاستگاه دانشجویی داشته و دانشگاه را فضای امن سیاسی و کانون فعالیت‌های خود به‌شمار می‌آوردند، مهلتی سه روزه داد تا دفاتر خود را تخلیه کنند. در طی این روزها درگیری و خشونت در دانشگاه‌های ایران به ویژه در دانشگاه تهران به اوج خود رسید و در اثر جو متشنج ایجادشده به خاطر شلوغ‌کاری تعداد اندکی از دانشجویان تندرو و مخالف با جمهوری اسلامی، چند تن کشته و صدها نفر مجروح شده و این سرآغاز رویدادی شد که ازآن به عنوان «انقلاب فرهنگی ایران» یاد می‌شود.[33][34] بنی‌صدر که از حامیان اصلی انقلاب فرهنگی بود و نیروهای چپ، اصلی‌ترین منتقدان وی محسوب می‌شدند، صبح روز دوم اردیبهشت همراه با انبوهی از مردم تهران به دانشگاه تهران رفت و با سخنرانی خود مصوبه شورای انقلاب را ابلاغ نموده و بر ضرورت انقلاب فرهنگی تأکید کرد.[34][35][36]

  • انتخاب نخست‌وزیر
خبر توقیف روزنامه انقلاب اسلامی با صاحب امتیازی و مدیر مسئولی ابوالحسن بنی‌صدر

مجلس شورای اسلامی که اکثریت آن را اعضای حزب جمهوری اسلامی تشکیل می‌داد، اولین شخصی را که بنی صدر برای نخست‌وزیری انتخاب کرده بود، نپذیرفت.[29][37]
در ۲۹ تیر ۱۳۵۹ طی یک سخنرانی سید روح‌الله خمینی اعلام می‌کند که: «این اشخاصی که انقلابی نیستند باید در راس وزارتخانه‌ها نباشند؛ و آقای بنی‌صدر باید امثال این‌ها را معرفی به مجلس نکند و اگر کرد، مجلس رد بکند و هیچ اعتنا نکند.»[38] این کشمکش حدود یک ماه ادامه یافت و مجلس مجدد کاندیداهای بنی‌صدر شامل حسن حبیبی، محمدعلی رجایی، غروی، موسی کلانتری و حتی مصطفی میرسلیم از اعضای حزب جمهوری را برای احراز پست نخست‌وزیری نپذیرفت.[39] بنی‌صدر که از عدم اقبال مجلس به این گزینه‌ها آگاه بود، در اول مرداد ازسید احمد خمینی به عنوان گزینه نخست‌وزیری نام برد و این موضوع با مخالفت آیت الله خمینی مواجه شد.[40] پس از آن کمیته‌ای مشترک بین مجلس و دولت تشکیل شد و این هیئت ۳ نفر را به مجلس معرفی کرد. در جلسه غیرعلنی هم با رای‌گیری محمدعلی رجایی به عنوان نخست‌وزیر معرفی شد. در ۱۸ مرداد رجایی با ۱۵۳ رأی موافق، ۲۴ مخالف و ۱۹ ممتنع نخست‌وزیر شد.[39] حزب جمهوری، محمدعلی رجایی، یک معلم سابق مدرسه خیابانی را با حمایت بهشتی معرفی نمود و بر آن پافشاری کرد.[29][41][39] سرانجام دو ماه پس از انتخابات مجلس، بنی‌صدر از سر اجبار، رجایی را که مورد تأیید او نبود در مرداد ۱۳۵۹ به سمت نخست‌وزیری دولت خویش انتخاب کرد[29] اما بنی‌صدر با سه نفر که توسط رجایی برای کابینه نامزد شده بودند شامل موسوی به عنوان وزیر امور خارجه به دلیل «خودسر» بودن، دکتر محسن نوربخش به عنوان وزیر اقتصاد و بهزاد نبوی به عنوان وزیر امور اجرایی به دلیل چپ‌گرا و عضو سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی بودن مخالفت کرد. پس از مذاکرات بسیار، نهایتاً نبوی توسط بنی‌صدر پذیرفته شد و نوربخش به عنوان قائم مقام وزیر اقتصاد منصوب شد.[42]

بنی‌صدر (چپ) سوار بر موتور در جبهه جنگ ایران و عراق

در اواخر ماه شهریور همان سال، عراق به خاک ایران یورش برد که آتش جنگی هشت ساله بین این دو کشور را برافروخت.[12] او در روز دوم مهرماه همان سال تهدید به بستن تنگه‌ی هرمز نمود.

او به سیاست‌هایی معتقد بود که موجب مخالفت حزب جمهوری اسلامی و مجلس و روحانیونی که پیشتر از او حمایت کرده بودند، شد. حزب، روزنامه جمهوری اسلامی را منتشر می‌کرد و بنی صدر شروع به انتشار روزنامه انقلاب اسلامی نمود.

در نهم ماه آبان، بنی‌صدر طی نامه‌ای رسمی به آیت الله خمینی، وزیران کابینه نخست‌وزیر را که بی‌کفایت خطاب کرده بود، تهدیدی بزرگ‌تر از تجاوز عراق به خاک کشور خواند. وی همچنین در این نامه از نادیده گرفتن هشدارهایش در مورد وخیم‌تر شدن اوضاع اقتصادی و پافشاری‌هایش مبنی بر نیاز به سازماندهی مجدد نیروهای مسلح، گله کرد. این نامه و همچنین مخالفت‌های او در گروگان‌گیری اعضای سفارت آمریکا در تهران، خشم مجلس وقت (که اکثریت آن از اعضای حزب جمهوری اسلامی تشکیل می‌شد) را برانگیخت.[12]

بنی صدر در ۱۴ اسفند ۱۳۵۹ در دانشگاه تهران سخنرانی کرد و از وجود شکنجه در زندان‌های ایران خبر داد. این سخنرانی باعث جنجال‌های زیادی در فضای سیاسی ایران شد.[43] او در ماه‌های آغازین سال ۱۳۶۰ دیگر از حمایت خمینی برخوردار نبود. در اوایل خرداد ماه، خمینی بدون نام بردن از بنی صدر، او را تقبیح کرد و شخصی خواند که خویش را بالاتر از قانون می‌بیند و به مصوبات مجلس بی‌اعتنا است. چند روز بعد روزنامه انقلاب اسلامی توقیف شد و خمینی بنی‌صدر را از سمت فرماندهی کل قوا برکنار کرد.[44] هم‌زمان نیروهای حزب‌اللهی به خیابان‌ها آمده و خواستار اعدام بنی صدر شدند. بنی صدر از آنجا که به تنهایی توان مقابله با مخالفانش را نداشت و پیشتر هیچگاه به ایجاد یک حزب اقدام نکرده و با هیچ حزبی نیز ائتلاف ننموده بود، با سازمان مجاهدین خلق که سازمانی تندرو و منتقد حکومت وقت و دارای تشکیلاتی سازمان‌یافته و مسلح بود، متحد شد.[41] مجاهدین خلق نیز در پی تعارضات شدید با حکومت، از بنی‌صدر حمایت کرده و در تاریخ ۲۹ خرداد ۱۳۶۰، مسعود رجوی رهبر این سازمان به همراه بنی صدر که در خفا به سر می‌برد، مردم را به قیام فراخواندند و از هوادارانشان خواستند تا علیه حکومت در خیابان‌ها حضور یابند.

صحنه‌ای از رویدادهای ۳۰ خرداد ۱۳۶۰

یک روز پس از آن در ۳۰ خرداد ۱۳۶۰، تظاهرات بزرگی در شهرهای مختلف کشور نظیر تهران، آمل، اصفهان، تبریز، شیراز، مشهد، اهواز، اراک، زاهدان، سنندج، همدان، بندرعباس و ارومیه به راه افتاد، چنان‌که درتهران حدود پانصد هزار نفر با سازماندهی مجاهدین خلق، در خیابان‌ها به سردادن شعار، اعتراض و درگیری با نیروهای حزب‌اللهی پرداختند.[45][46][47] حکومت نیز با اعلام آیت الله خمینی و دیگر روحانیون حامی او به سرعت عکس‌العمل نشان داد، چنان‌که تنها در اطراف دانشگاه تهران از هر دو طرف حدود ۵۰ نفر کشته، ۲۰۰ نفر مجروح و ۱۰۰۰ نفر دستگیر شدند. چندین نفر از دستگیرشدگان از جمله چند دختر نوجوان، در آن روز بدون محاکمه به دلیل احراز جرم و اعلام عدم پشیمانی اعدام شدند.[48]

برکناری از ریاست جمهوری
روزنامه جمهوری اسلامی پس از عزل بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا
نوشتار اصلی: عزل بنی‌صدر

فرایند بررسی کفایت سیاسی رئیس‌جمهور در غیاب وی از ۲۰ خرداد ۱۳۶۰ آغاز شد و تا ۳۱ خرداد همان سال به طول انجامید.[49][50] در این روز مجلس شورای اسلامی با اکثریت ۱۷۷ نفر در مقابل ۱۲ رأی ممتنع و یک رأی مخالف رأی بر عدم کفایت بنی‌صدر داد. مهدی بازرگان، ابراهیم یزدی، یدالله سحابی، احمد سلامتیان، علی گلزاده غفوری، اعظم طالقانی، حسین انصاری‌راد، احمد صدر حاج سیدجوادی، عزت‌الله سحابی، علی‌اکبر معین‌فر، احمد غضنفرپور، سید محمدمهدی جعفری، محمد مجتهد شبستری و هاشم صباغیان از جمله نمایندگانی بودند که در جلسه عدم کفایت رئیس‌جمهور حضور نیافتند.[51] عزت‌الله سحابی با برکناری بنی صدر مخالفت کرد و علیه علی خامنه‌ای از مخالفان بنی صدر در مجلس سخنرانی کرد.[52] سپس نمایندگان موافق برکناری رئیس‌جمهور از جمله حسن آیت، سید علی خامنه ای، موسوی خوئینی‌ها، عبدالحمید دیالمه، محمد رشیدیان، فؤاد کریمی و محمد یزدی ضمن پاسخگویی به اظهارات طرفداران بنی صدر به تشریح دلایل عدم کفایت سیاسی وی پرداختند.[53][54] حکم مجلس یک روز بعد به امضای خمینی، که از همراهی بنی‌صدر با مجاهدین خلق برآشفته بود، رسید.[12][55]

حوادث پس از برکناری از ریاست جمهوری و خروج از کشور

در روز هفتم تیر ۱۳۶۰ در حالی که در دفتر حزب جمهوری اسلامی، اجلاسی از سران آن در حال برگزاری بود، بمب قدرتمندی منفجر شده و بیش از هفتاد تن از مقامات بلندپایه حکومتی از جمله سید محمد بهشتی (دبیرکل حزب و رئیس دیوان عالی کشور)، ۴ تن از وزرای کابینه دولت و ۲۷ نماینده مجلس جان باختند.[29] جمهوری اسلامی، مجاهدین خلق را که پس از حوادث خشونت‌آمیز سی‌ام خرداد ماه، اعلان مبارزه مسلحانه علیه حکومت نموده بود، عامل این اقدامات اعلام کرد و در پی آن سرکوبی شدیدی شامل اعدام هزاران تن از هواداران مجاهدین از سوی حکومت روی داد.

دوم مرداد ۱۳۶۰، دومین انتخابات ریاست جمهوری برگزار گردید و محمدعلی رجایی با به دست آوردن بیش از ۱۳ میلیون رأی دومین رئیس‌جمهور ایران شد. میزان مشارکت در این دوره ۶۴٫۲ درصد بود.[56] او دبیرکل جدید حزب جمهوری اسلامی، محمدجواد باهنر را به مقام نخست‌وزیری خویش برگزید.

بنی صدر و مسعود رجوی که قیام مورد انتظار آنان که منجر به سرنگونی حکومت شود، رخ نداد، در ساعت ۲۲:۴۵ سه‌شنبه ۶ مرداد ۱۳۶۰، از فرودگاه مهرآباد و با هواپیمایی که بهزاد معزی هدایت آن را بر عهده داشت از ایران گریخته و با عبور از کشورهای ترکیه، قبرس، یونان و شمال ایتالیا، در یک فرودگاه نظامی واقع در حومه پاریس به زمین نشستند.[57] معزی پیشتر نیز هدایت هواپیمای شاه را به قصد مراکش بر عهده داشت. فردای آن روز کانال دو تلویزیون فرانسه بنی‌صدر را نشان داد در حالی که سبیلش را تراشیده و در کنار مسعود رجوی، سلامتیان و سرهنگ معزی ایستاده بود. رجوی و بنی صدر به همراه برخی گروه‌های دیگر، شورای ملی مقاومت ایران را برای مبارزه با حکومت جمهوری اسلامی تشکیل دادند.

هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود اشاره کرده که در ابتدا نسبت به فرار بنی‌صدر، تعمداً ممانعتی از سوی دستگاه‌های امنیتی، صورت نپذیرفته بود.[58]

در رسانه‌های ایران عکسی از بنی صدر با پوشش زنانه و ابرو برداشته منتشر شد.[59][60] نشریه ایران نیوز چاپ آمریکا وابسته به ایرانیان مقیم ایالت کالیفرنیا همان ایام گزارشی از نحوه فرار بنی صدر نوشت در بخشی از این گزارش به تراشیدن سبیل و زیر ابرو برداشتن و موهای رنگ‌شده بنی صدر اشاره شده‌است.[61] دو ماه پس از حادثه بمب‌گذاری ماه تیر، در انفجار مهیب دیگری در دفتر ریاست‌جمهوری به تاریخ ۸ شهریور، رجایی و باهنر کشته شدند و حوادث خشونت‌آمیز دیگر در آن سال ادامه یافت. برآورد اشتباه مجاهدین خلق از میزان آسیب‌پذیری حکومت و اقدامات مسلحانه آنان نهایتاً بر قدرت حامیان خمینی افزود، به‌طوری‌که تمامی مراکز تصمیم‌گیری در اختیار آنان قرار گرفته و فضای سیاسی کشور بسته شد. بدین ترتیب، همه گروه‌های سیاسی، جز آن‌هایی که در ردیف نیروهای «مکتبی» قرار داشتند، از میدان خارج شدند.[62][63]

در پی اقدامات مجاهدین خلق در حمایت از عراق در جریان جنگ این کشور با ایران، در سال ۱۹۸۴ میلادی، بنی صدر از شورای ملی مقاومت خارج شد.[12][63]

بنی‌صدر در دادگاهی که برای واقعه ترور میکونوس در آلمان تشکیل شد و مقامات عالی نظام جمهوری اسلامی را به دست داشتن در ترور رهبران مخالف کُرد متهم کرد، علیه نظام جمهوری اسلامی شهادت داد. او اکنون در ورسای، شهری در حومه پاریس، تحت مراقبت امنیتی دولت فرانسه اقامت دارد و به انتشار منظم هفته‌نامه «انقلاب اسلامی در هجرت» پرداخته‌است.[14][64]

شهادت در دادگاه میکونوس
بنی‌صدر در کنفرانسی در ونیز در سال ۲۰۰۹

پس از ترور رهبران حزب دموکرات کردستان در رستوران میکونوس برلین که به ترور میکونوس معروف شد. بنی صدر در دادگاه متهمان این ترور حاضر شد و شهادت داد این ترور به فرمان سیدعلی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران و با امضای اکبر هاشمی رفسنجانی صورت گرفته‌است. دادگاه رسیدگی به پروندهٔ میکونوس ۵ سال طول کشید و در پایان، دادگاه کاظم دارابی و سه لبنانی به نام عباس رایل، یوسف امین و محمد عطریس را به عنوان عاملان این جنایت محکوم کرد. دادگاه برلین همچنین شماری از رهبران بلندپایه جمهوری اسلامی را به عنوان آمران این فاجعه مجرم شناخت.[65][66]

دیدگاه‌ها

دیدگاه‌های دیگران دربارهٔ بنی‌صدر

این بخش تأیید یا رد نمی‌شود:

  • سید روح‌الله خمینی بنی صدر را فاقد شم سیاسی دانسته و معتقد بود وی یازده میلیون رأی را تباه کرد.[71]
  • سردار رحیم صفوی فرمانده سابق سپاه پاسداران در برنامه تلویزیونی سال ۱۳۸۷، در پاسخ به سؤال مجری برنامه مبنی بر اینکه «می‌گویند بنی صدر در جنگ و دفاع خیلی به ما خیانت کرد ولی هیچ‌کس نگفته خیانت او چه بود»، با کمال تعجب اظهار داشت: «من هم نمی‌توانم کلمه خیانت را به کار ببرم. بلکه نفهمی او را نسبت به موضع خودش که رئیس‌جمهور بود و فرمانده کل قوا بود اما انقلاب اسلامی را درک نکرده بود و عظمت امام را و اینکه بالاخره باید تابع امام باشد. البته نسبت به مسئله جنگ هم چیزی نمی‌فهمید.»
  • دریابان علی شمخانی وزیر سابق دفاع و دبیر کنونی شورای عالی امنیت ملی نیز در برنامه‌ای تلویزیونی که به صورت زنده از شبکه تهران پخش می‌شد، پس از آنکه مجری برنامه با طرح سؤالی، مبنی بر اینکه «جریان نامه‌ای که بعد از فتح خرمشهر برخی فرماندهان نظامی به بنی صدر نوشتند و دستور عقب‌نشینی ایشان را تقبیح کردند، چه بود»، پرسید، خطاب به وی گفت: «بنی‌صدر اصلاً آن موقع نبود. بنی صدر تا زمانی که در خاک ایران بود و فرمانده کل قوا بود، هیچ عملیات موفقی انجام نداد. بنی‌صدر در عملیات سال ۵۹ که می‌خواست خرمشهر را آزاد کند و شکست خورد و فاجعه هویزه رخ داد، قصد خیانت نداشت! بنی صدر دنبال پیروزی بود و اگر پیروز می‌شد، تانکهایی که به سمت بصره می‌رفتند تانکهایی در تهران به سمت کرسی‌های قدرت می‌رفتند و می‌گفت من عامل پیروزی‌ام؛ لذا بنی صدر خیانت نکرد»[72][73]
  • محمد غرضی خائن بودن بنی‌صدر را رد کرد و فقط او را قدرت‌طلب دانست.[74]
  • سیّد علی خامنه‌ای رهبر ایران در دیدار با مسئولان جمهوری اسلامی پس از انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم، بدون نام بردن از بنی صدر رفتار وی را در دوقطبی سازی جامعه در سال ۵۹ خطرناک توصیف کرد و مسئولان را از تکرار آن روش برحذر داشت.[75]

پیشنهاد ترور

انیس نقاش عامل ترور ناموفق شاپور بختیار در مصاحبه با روزنامه ایران از قصد برخی افراد سپاه برای ترور بنی صدر گفت:[76]

بعد از دستگیری من و فرار بنی صدر برخی از بچه‌های سپاه به دیدار امام رفتند و درخواست ترور بنی صدر را طرح کردند. اما امام نپذیرفت.

نوشته‌ها
  • خیانت به امید
  • سیر اندیشه در سه قاره[77]
  • زن و زناشویی[78]
  • اصول راهنمای اسلامی[79]
  • سیاست آمریکا در ایران
  • آمریکا و انقلاب
  • اکتبر سورپرایز
  • ایران گیت
  • جامعه‌شناسی خانواده در ایران
  • اقتصاد توحیدی[80]
  • شهادت در قرآن
  • عدالت اجتماعی[81]
  • رابطه مادیت و معنویت[82]
  • مجموعه مقالات دربارهٔ منزلت و حقوق زن[83]
  • انسان حق، قضاوت و حقوق انسان در قرآن[84]
  • موازنه ها[85]
  • برنامه‌ای برای عمل سیاسی مداوم[86]
  • نامه ها[87]
  • کیش شخصیت[88]
  • مقدمه و متن پیش‌نویس قانون اساسی[89]
  • میثاق شورای جبهه مقاومت ملی[90]
  • نقد تضاد و تناقض در منطق صوری[91]
  • سیستم‌های اطلاعاتی[92]
  • روش تحقیق[93]
  • روش شناخت بر پایه توحید[94]
  • ترجمه کتاب مکانیسم‌های رشد از عقب ماندگی[14]
  • ایران و نقش مدرس
  • عقل آزاد[95]
  • جریان تحول سپاه پاسداران به حزب سیاسی مسلح[94]
  • مافیای مأمور سرکوب‌های خیابانی[96]
  • مافیای اطاعاتی[97]
  • مافیای قوه قضاییه[98]
  • تضاد و توحید[99]
  • تعمیم امامت[100]
  • صد مقاله[101]
  • مشکلات سیاسی ایران[102]
  • بیان آزادی، حق حیات و مجازات اعدام[103]
  • توطئه آیت‌الله‌ها
  • توانایی و ناتوانی[104][104]
  • زن در شاهنامه[105]
  • بنی صدر سخن می‌گوید
  • تحقیقی مفصل دربارهٔ مردم سالاری
  • توتالیتاریسم و روش مبارزه با آن
  • اصول راهنما و بنیادهای مردم سالاری
  • رهبری و احزاب
  • عدالت
  • رشد و فلسفه عقل
  • نفت و سلطه[106][107][108][109]

جستارهای وابسته

منابع
  1. Nikola B. Schahgaldian, Gina Barkhordarian (March 1987), The Iranian Military Under the Islamic Republic (PDF), RAND, p. 129, ISBN 0-8330-0777-7, retrieved 9 July 2018
  2. «کمیته پاکسازی». دنیای اقتصاد. تهران: دنیای اقتصاد تابان. سال چهاردهم (۳۷۰۰): ۳۰. ۲۱ بهمن ۱۳۹۴.
  3. راهنمای استفاده از صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. ۴. مجلس شورای اسلامی. ۱۳۶۸. ص. ۳۴۲.
  4. Houchang E. Chehabi (1990). Iranian Politics and Religious Modernism: The Liberation Movement of Iran Under the Shah and Khomeini. I.B.Tauris. p. 200. ISBN 1-85043-198-1.
  5. «علت عزل «بنی‌صدر» از فرماندهی کل قوا توسط امام خمینی». خبرگزاری مشرق. ۲۰ خرداد ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۹.
  6. http://www.iran-interlink.org/files/farsi%20pages%206/haghi061204.htm. دریافت‌شده در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۷. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  7. http://www.iran-ghalam.net/1393/11/01/کنکاشی-در-مورد-شورای-ملی-مقاومت/. دریافت‌شده در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۷. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  8. شهروند 1387 تیر شماره 52
  9. دوران مبارزه. علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی. جلد اول. زیر نظر محسن هاشمی رفسنجانی. دفتر نشر معارف انقلاب. صفحهٔ ۱۴۶
  10. کنگره جبهه ملی ایران - به کوشش امیر طیرانی -- نشر گام نو --۱۳۸۸
  11. رویدادها و داوری‌ها - خاطرات مسعود حجازی -۲ جلد - انتشارت صمدیه و انتشارات نیلوفر
  12. "ابوالحسن بنی‌صدر". دانشنامه بریتانیکا. 2008. Retrieved 17 April 2008.
  13. از کاخ شاه تا زندان اوین. احسان نراقی. خدمات فرهنگی رسا. تهران. ۱۳۷۲
  14. «نمایش عضو مجلس تدوین: ابوالحسن بنی صدر». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۵ ژوئن ۲۰۱۱.
  15. http://www.majleskhobregan.ir/fa/MohagheghView.html?ItemID=704. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۶. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  16. اصول راهنما و ضابطه‌های حکومت اسلامی. ابوالحسن بنی صدر. پاریس. ۱۳۵۳
  17. دوران مبارزه. علی اکبر هاشمی رفسنجانی. جلد اول. زیر نظر محسن هاشمی رفسنجانی. دفتر نشر معارف انقلاب. صفحات ۲۸۳ و ۲۸۴
  18. صد مقاله. ابوالحسن بنی صدر. پیام آزادی. زمستان ۵۸صفحهٔ ۲۴۸
  19. http://www.britannica.com/biography/Abolhasan-Bani-Sadr / (انگلیسی)/ Bani-Sadr joined Ayatollah Ruhollah Khomeini’s entourage during the latter’s exile in France. After civil unrest forced the shah to flee Iran
  20. ماروین زونیس مدعی است که بنی صدر کرایه چارتر این پرواز را با چک بی محل خود پرداخته بود (منبع: شکست شاهانه. ماروین زونیس. عباس مخبر. انتشارات طرح نو. تهران. ۱۳۷۰)
  21. «زندگی بنی صدر در ۶۰ ثانیه». پایگاه تحلیلی خبری سلام خبر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۲۱.
  22. «حکم انتصاب آقای بنی صدر به سمت وزیر اقتصاد و سرپرست وزارت امور خارجه». سایت جامع امام خمینی.
  23. بحران. همیلتون جردن. کتاب‌سرا. تیرماه ۱۳۶۲
  24. آمریکا دربند. پیر سالینجر. کتاب‌سرا. دیماه ۱۳۶۲
  25. «داستان انتخاب بنی صدر به ریاست جمهوری از زبان شهید محلاتی». وبگاه رسمی مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ۲۹ بهمن ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ فوریه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۵ اسفند ۱۳۸۶.
  26. «روزنامه جمهوری اسلامی- سه شنبه ۱۶ بهمن ماه ۱۳۵۸شماره ۲۰۳- ص۱۲».
  27. «حکم تنفیذ ریاست جمهوری آقای بنی صدر». سایت جامع امام خمینی.
  28. «سخنرانی روح‌الله خمینی در بیمارستان قلب تهران در مراسم تنفیذ اولین رئیس‌جمهور اسلامی ایران (۱۳۵۸/۱۱/۱۵)».
  29. "ایران پس از پیروزی انقلاب ۵۷ (ریاست جمهوری بنی‌صدر)". Iran Chamber Society. 2008. Retrieved 26 May 2008. External link in |ناشر= (help)
  30. «حکم انتصاب آقای بنی صدر به سمت فرماندهی کل قوا». سایت جامع امام خمینی.
  31. «حکم انتصاب آقای سید محمد حسینی بهشتی به سمت رئیس دیوان عالی کشور». سایت جامع امام خمینی.
  32. «حکم انتصاب آقای سید عبد الکریم موسوی اردبیلی به سمت دادستان کل کشور». سایت جامع امام خمینی.
  33. انقلاب فرهنگی: رویارویی سیاسی یا اسلامی کردن دانشگاه، وبگاه رادیو فردا، ۰۱/۰۲/۱۳۸۶
  34. تولد از بطن خشونت: به بهانه سالروز تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی وبگاه بی‌بی‌سی فارسی، ۱۳ ژوئن ۲۰۰۶
  35. نیکی کدی و یان ریچارد. Modern Iran: Roots and Results of Revolution. صص. ۲۵۰.
  36. ایران تحت سلطه آیت‌الله‌ها به قلم دیلیپ هیرو، صفحهٔ ۱۶۰
  37. «The Cornell Daily Sun, Volume XCVII, Number 3, 29 August 1980 PDF».
  38. «سخنرانی در جمع اعضای شورای عالی قضایی (رسمیت مجلس- معرفی دولت جدید)». سایت جامع امام خمینی.
  39. چگونگی رسیدن شهید رجایی به مسند ریاست‌جمهوری ایران اکونومیست
  40. «نامه به آقای بنی صدر (رد پیشنهاد نخست‌وزیری آقای سید احمد خمینی)». سایت جامع امام خمینی.
  41. انتخابات ریاست جمهوری (اول و هفتم) در وبگاه روزنامه ایران، شماره ۲۱۴۷ - سال هشتم - دوشنبه ۲۰ خرداد ۱۳۸۱
  42. «The Political Evolution of Mousavi». کالج اجتماعی‌ها هیوستن ‏(en)‏. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۵.
  43. سخنرانی روز ۱۴ اسفند بنی صدر در دانشگاه تهران، بی‌بی‌سی فارسی، بازیابی در تاریخ ۹ تیر ۱۳۹۰
  44. «حکم عزل ابو الحسن بنی صدر از فرماندهی نیروهای مسلح». سایت جامع امام خمینی.
  45. Radical Islam: Iranian Mojahedin بایگانی‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine, by Ervand Abrahamian, Page 1, Publisher: I B Tauris & Co Ltd (December 31, 1989), ISBN 1-85043-077-2, ISBN 978-1-85043-077-3
  46. Iranian Mojahedin, by Ervand Abrahamian, Page 218, Publisher: I B Tauris & Co Ltd (December 31, 1989), ISBN 1-85043-077-2, ISBN 978-1-85043-077-3
  47. ««برخی از کارکنان دفتر بنی‌صدر هم اعدام شدند»»، رادیو زمانه، ۱۱ فروردین ۱۳۸۸ بازیابی‌شده در ۳۱ مارس ۲۰۰۹.
  48. Radical Islam: Iranian Mojahedin بایگانی‌شده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine, by Ervand Abrahamian, Page 219, Publisher: I B Tauris & Co Ltd (December 31, 1989), ISBN 1-85043-077-2, ISBN 978-1-85043-077-3
  49. عدم کفایت سیاسی بنی‌صدر در قاب تصویر
  50. چهارده دلیل برای اثبات عدم کفایت بنی‌صدر،نطق در مجلس شورای اسلامی در جلسه بررسی کفایت سیاسی بنی‌صدر
  51. «خبرآنلاین - کدام یک از نمایندگان در جلسه عدم کفایت رئیس‌جمهور حضور نیافتند؟». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۱.
  52. «خبرآنلاین - سخنان عزت‌الله سحابی در جلسه بررسی عدم کفایت بنی صدر و پاسخ صریح آیت‌الله خامنه‌ای». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۱.
  53. «مشروح مذاکرات دوره اول مجلس، جلسه مورخ ۱۳۶۰/۳/۳۰». کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس.
  54. «صورت مشروح مذاکرات دوره اول مجلس، جلسه مورخ ۱۳۶۰/۳/۳۱». کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس.
  55. «حکم عزل ابو الحسن بنی صدر از ریاست جمهوری اسلامی ایران». سایت جامع امام خمینی.
  56. «نگاهی به انتخابات ریاست جمهوری در ایران». موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
  57. «فرار بنی صدر و رجوی». موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
  58. هاشمی رفسنجانی، اکبر (۱۳۷۸). کارنامه و خاطرات سال ۱۳۶۰: عبور از بحران/به اهتمام یاسر هاشمی. تهران: دفتر نشر معارف انقلاب. شابک ۹۶۴-۹۱۵۴۳-۳-۷.
  59. خبرآنلاین - شعار مردم پس از فرار بنی‌صدر: اون که می‌گه مقاومت، لچک‌به‌سر دررفته / عکس
  60. MACKEY, ROBERT (December 9, 2009, 3:01 pm). "Iran's State Media Mocks Arrested Student Leader Pictured in Women's Clothing" (به English). The New York Times. Retrieved December ۱۰, ۲۰۰۹. Check date values in: |تاریخ= (help)
  61. هفته نامه فارسی‌زبان ایران نیوز، چاپ آمریکا، شماره ۱۱۱، یکشنبه۱۸ مرداد ۱۳۶۰
  62. مطبوعات سیاسی از ۵۷ تا ۸۰ بایگانی‌شده در ۲۷ مه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine در وبگاه روزنامه ایران، شماره ۲۱۳۶ - سال هشتم - دوشنبه ۶ خرداد ۱۳۸۱
  63. نیکی کدی و یان ریچارد. Modern Iran: Roots and Results of Revolution. صص. ۲۵۳.
  64. ابوالحسن بنی صدر، وبگاه بی‌بی‌سی فارسی، ۱۱ بهمن ۱۳۸۷
  65. رادیو زمانه - "عاملان ترور میکونوس آزاد شدند"
  66. Patterns of Global Terrorism 1996 - Germany
  67. «خمینی نه فرهمند بود و نه دانش و درایت لازم برای اداره جامعه داشت». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۸ مارس ۲۰۱۱.
  68. «باور نمی‌کردیم خمینی دروغ بگوید». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۸ مارس ۲۰۱۱.
  69. چه کسانی در انفجار حزب جمهوری نقش داشتند؟ در یوتیوب
  70. بنی صدر: دفاع از حقوق انسان ایجاب می‌کند هر ایرانی و غیر ایرانی از حقوق آقایان موسوی و کروبی با تمام توان دفاع کند | انقلاب اسلامی در هجرت
  71. «سخنرانی روح‌الله خمینی در جمع قشرها مختلف مردم به تاریخ ۱/تیرماه ۱۳۶۰».
  72. «اظهارات تعجب‌برانگیز دو فرمانده (خبر ویژه)». روزنامه کیهان. ۴ خرداد ۱۳۸۷ شماره ۱۸۹۰۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در 18 اوت 2012. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  73. فرماندهان جنگ: بنی‌صدر خائن نبود (رادیو زمانه، ۴خرداد۱۳۸۷)
  74. ناگفته‌های خواندنی محمد غرضی؛ همه اطلاعات را به آیت‌الله منتظری می‌دادم/ حرف آقای هاشمی در مورد آقای مصباح درست است
  75. «سخنرانی مورخ ۱۳۹۶/۳/۲۲ در دیدار مسئولان نظام».
  76. افشای ماجرای نخستین ترور بختیار خبرآنلاین
  77. «سیر سیاسی در سه قاره». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  78. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  79. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  80. «فصل هفتم». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  81. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۲ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  82. «رابطه». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  83. «Abolhassan Banisadr - به سایت آقای بنی صدر خوش آمدید». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  84. «Abolhassan Banisadr - Hoghuhe bashar - به سایت آقای بنی صدر خوش آمدید». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  85. «فهرست موضوعات». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  86. «ابوالحسن بنی صدر». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  87. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۳ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  88. «ابوالحسن بنی صدر». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  89. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  90. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  91. «عدم تناقض در منطق صوری». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  92. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  93. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  94. «جریان تحول سپاه پاسداران به حزب سیاسی مسلح -۱». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  95. «Abolhassan Banisadr - Agle Azad - به سایت آقای بنی صدر خوش آمدید». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  96. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  97. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  98. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  99. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  100. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  101. «صد مقاله جلد دوم». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  102. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  103. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  104. «توانایی و ناتوانی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  105. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  106. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۲ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  107. «Abolhassan Banisadr - به سایت آقای بنی صدر خوش آمدید». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئیه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  108. «پرسشها از حسن رضائی و». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.
  109. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۱.

پیوند به بیرون
مناصب سیاسی
پیشین:
ابراهیم یزدی		 وزیر امور خارجه
سرپرست
۱۳۵۸		 پسین:
صادق قطب‌زاده
پیشین:
علی اردلان		 وزیر امور اقتصادی و دارایی
۱۳۵۸		 پسین:
رضا سلیمی
سرپرست
پیشین:
سید محمد بهشتی		 رئیس شورای انقلاب اسلامی ایران
۱۳۵۸ – ۱۳۵۹		 انحلال شورا
رئیس حکومت ایران
به عنوان رئیس شورای انقلاب اسلامی ایران
۱۳۵۸ – ۱۳۵۹		 پسین:
محمدعلی رجایی
به عنوان نخست‌وزیر
عنوان جدید رئیس‌جمهور ایران
۱۳۵۸ – ۱۳۶۰		 پسین:
محمدعلی رجایی
مناصب نظامی
پیشین:
سید روح‌الله خمینی		 فرمانده کل نیروهای مسلح
۱۳۵۸ – ۱۳۶۰		 پسین:
سید روح‌الله خمینی
  1. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۹.
  2. http://www.fardanews.com/fa/news/692642/دلیل-انتشار-گفتگو-با-بنی‌صدر-از-زبان-دهباشی
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.