سید محمد بهشتی

سید محمد حسینی بهشتی (زادهٔ ۲ آبان ۱۳۰۷ در اصفهان— درگذشتهٔ ۷ تیر۱۳۶۰ در تهران)[4] سیاست‌مدار و فقیه ایرانی و دومین رئیس دیوان عالی کشور پس از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، نخستین دبیرکل حزب جمهوری اسلامی و نایب رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی بود. گاهی از وی به عنوان نظریه‌پرداز ولایت فقیه نام برده می‌شد او از جمله افراد نزدیک به روح‌الله خمینی و از هواداران تشکیل حکومت اسلامی در ایران بوده و نقش بسیار مهمی در استقرار جمهوری اسلامی در ایران داشته‌است.

سید محمد بهشتی
دومین رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران رئیس دیوان عالی کشور
مشغول به کار ۴ اسفند ۱۳۵۸ – ۷ تیر ۱۳۶۰
رهبر	سید روح‌الله خمینی
پس از	سید مهدی سجادیان
پیش از	سید عبدالکریم موسوی اردبیلی
رئیس شورای انقلاب اسلامی ایران
مشغول به کار ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ – ۱۸ بهمن ۱۳۵۸[1]
پس از	سید محمود طالقانی
پیش از	سید ابوالحسن بنی‌صدر (به عنوان رئیس‌جمهور)
نماینده مجلس خبرگان قانون اساسی
مشغول به کار ۲۸ مرداد ۱۳۵۸ – ۲۴ آبان ۱۳۵۸
حوزه انتخاباتی	استان تهران[2]
اکثریت	۱٬۵۳۸٬۹۳۱ (۶۰٫۹٪)[2]
اطلاعات شخصی
زاده	سید محمد حسینی بهشتی ۲ آبان ۱۳۰۷ اصفهان، ایران
درگذشته	۷ تیر ۱۳۶۰ (۵۲ سال) تهران، ایران
علت مرگ	بمب‌گذاری در دفتر حزب جمهوری اسلامی
آرامگاه	بهشت زهرا، تهران
ملیت	ایرانی
حزب سیاسی	حزب جمهوری اسلامی (۱۳۶۰–۱۳۵۷)
دیگر عضویت‌های سیاسی	ائتلاف بزرگ (۱۳۵۹–۱۳۵۸) جامعه روحانیت مبارز (۱۳۶۰–۱۳۵۶) هیئت‌های مؤتلفه اسلامی (۱۳۴۴–۱۳۴۲)
همسر(ان)	عزت‌الشریعه مدرس مطلق
فرزندان	سید علیرضا سید محمدرضا ملوک‌السادات محبوبه‌سادات[3]
محل تحصیل	حوزه علمیه قم، دانشگاه تهران
تخصص	اجتهاد
دین	اسلام (شیعه)
امضا
وبگاه	www.beheshti.org

پدرش، سید فضل‌الله، مردی روحانی[5] و از مدرسین حوزه علمیه اصفهان بود و گاهی برای برپایی نماز جماعت به روستاهای پیرامون می‌رفت. محمد بهشتی در هفتم تیر ۱۳۶۰ و در پی انفجار در دفتر حزب جمهوری اسلامی کشته شد.

آموزش در کودکی و نوجوانی

در چهار سالگی به مکتب رفت. سپس به دبستان دولتی ثروت که بعدها ۱۵ بهمن نامیده شد وارد شد. در امتحان ورودی دبستان در کلاس ششم پذیرفته شد ولی به این علت که سن کمی داشت در کلاس چهارم نشست. در آزمون‌های پایان دورهٔ دبستان در شهر دوم شد و به دبیرستان سعدی رفت. پس از شهریور ۱۳۲۰، در سال دوم دبیرستان، همکاری‌اش با شاگردان مدرسه‌های دینی بیشتر شد و به طلبه شدن علاقه پیدا کرد. سرانجام در سال ۱۳۲۱ و در سن چهارده سالگی دبیرستان را رها کرد و به مدرسه صدر بازار رفت.[6]

خانواده

فرزند او سید علیرضا حسینی بهشتی، عضو هیئت علمی دانشکدهٔ علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، دبیرکل جمعیت توحید و تعاون و از بازداشت‌شدگان ناآرامی‌های انتخابات ریاست جمهوری دهم است.[7] سید محمدرضا حسینی بهشتی دیگر فرزند او، دانشیار فلسفه دانشگاه تهران و عضو پیوستهٔ فرهنگستان هنر است.[8] ملوک‌السادات حسینی بهشتی، فرزند ارشد او، استادیار پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران است.[9][10]

تحصیلات حوزوی و دانشگاهی

در سال ۱۳۲۱ وارد مدرسهٔ صدر شد و پس از آموختن زبان و ادبیات عربی، منطق، کلام و سطوح فقه و اصول، در سال ۱۳۲۵ راهی قم شد و به مدرسهٔ حجتیه رفت. در قم خارج فقه و اصول را نزد سید محمد محقق داماد و روح‌الله خمینی فراگرفت و در درس سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محمد تقی خوانساری و حجت کوه کمری نیز حاضر می‌شد.[11] بخشی از کفایه را نزد مرتضی حایری یزدی و بخش دیگر آن را به همراه مکاسب نزد محقق داماد خواند. درس منظومه منطق و کلام که در اصفهان نیمه‌کاره مانده بود به دلیل کم بودن استاد فلسفه در قم ادامه نیافت و بیشتر به فقه و اصول می‌پرداخت. در کنار تحصیلش در قم، همانند اصفهان، تدریس نیز می‌کرد و درآمد زندگی‌اش را از این راه برآورده می‌کرد.

در سال ۱۳۲۷ دیپلم ادبی را با شرکت در آزمون متفرقه گرفت و به دانشکدهٔ علوم معقول و منقول (دانشکدهٔ الهیات و علوم اسلامی کنونی) دانشگاه تهران وارد شد. گواهی کارشناسی رشتهٔ معقول (فلسفه و حکمت اسلامی) را در سال ۱۳۳۰ از دانشگاه تهران دریافت کرد. عنوان پایان‌نامهٔ او «بساطت یا ترکب جسم» بود که آن را با هدایت محمود شهابی خراسانی با درجهٔ عالی به پایان رساند.

بهشتی پس از گرفتن کارشناسی تصمیم داشت برای یادگیری فلسفهٔ غرب با بورس تحصیلی‌ای که در آن پذیرفته شده بود به اروپا سفر کند. در آن زمان او در کلاس‌های فلسفه در گفتگوهایی که می‌شد اشکال می‌گرفت، با استاد جدل می‌کرد و استاد نیز به همان شیوه پاسخش را می‌داد و گاه حتی پرسش و پاسخ‌ها به داد و فریاد کشیده می‌شد. به همین دلیل از فلسفهٔ اسلامی ناامید شده بود. در همان دوره محمدحسین طباطبایی از تبریز به قم می‌آید. بهشتی به این استاد جدید هم امیدی نداشت و فقط به دلیل پافشاری دوستش مرتضی مطهری، در یک جلسه از کلاس‌های وی حاضر شد. پس از کلاس اشکالی که به درس وی داشت به او گفت. طباطبایی با دقت به حرف او گوش کرد و با او با آرامش و بدون تعصب و تندی بحث کرد. این برخورد طباطبایی روی بهشتی اثر ژرفی گذاشت، به گونه‌ای که او از آموختن در خارج از کشور پشیمان شد و به قم بازگشت. در درس‌های اسفار ملاصدرا و کتاب شفای ابن سینا و نیز کلاس‌های گفت و شنید کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم نزد طباطبایی حضور می‌یافت. در این دوره بخشی از وقتش را به آموزش درس زبان انگلیسی در دبیرستان‌های قم اختصاص می‌داد، از جملهٔ آن‌ها دبیرستان حکیم‌نظامی بود. در ۱۳۳۳ نیز دبیرستان دین و دانش را در قم بنیان نهاد.[12]

در سال ۱۳۳۵ دورهٔ دکترای خود را در رشتهٔ فلسفه آغاز کرد. اما با توجه به سفر به آلمان نتوانست به موقع دوره را به پایان برساند و سرانجام در سال ۱۳۵۳ از پایان‌نامه دکترای خود با نام «مسائل ما بعد الطبیعه در قرآن» دفاع کرد.

در سال ۱۳۳۹ به‌همراه علی مشکینی، عبدالرحیم ربانی شیرازی و سید محمدرضا گلپایگانی و آموزگاران دیگر برآمدند تا به حوزهٔ علمیهٔ قم سازماندهی بیشتری بدهند. این تلاش به تهیهٔ طرح و برنامه‌ای هفده ساله برای فراگیری علوم اسلامی انجامید. این طرح پایهٔ برپایی مدرسه‌هایی چون مدرسه حقانی شد.

آغاز مبارزات سیاسی

هر چند که در سال‌های ۱۳۲۹ و ۱۳۳۰ و ۱۳۳۱ در گردهمایی‌ها و نشست‌های سیاسی نهضت ملی شدن صنعت نفت در تهران و اصفهان شرکت می‌کرد، اما به گونه پیگیر تلاش‌های خود به رهبری روح‌الله خمینی را در سال ۱۳۴۱ و با تشکیل کانون دانش‌آموزان قم، با همراهی محمد مفتح، آغاز کرد. پس از سخنرانی او در جشن روز مبعث در دانشگاه تهران، هسته‌ای پژوهشی برای پژوهش پیرامون حکومت اسلامی تشکیل شد. به دستور ساواک، از قم به تهران فرستاده شد[13] و در آن‌جا با هموندان هیئت‌های موتلفه اسلامی ارتباط برقرار کرد. با پیشنهاد شورای مرکزی مؤتلفه، روح‌الله خمینی برای این گروه شورای روحانیت و فقاهت تعیین کرد که محمد بهشتی به همراه مرتضی مطهری، محی الدین انواری و مهدی مولایی تشکیل دهندهٔ آن بودند. در سال ۱۳۴۳ در اثر فشار ساواک از آموزش و پرورش منتظر خدمت شد.[14][15]

در سال ۱۳۴۳ کار ساختمان مسجدی در هامبورگ که ساخت آن با حمایت سید حسین طباطبایی بروجردی و هزینه شاه آغاز شده بود، رو به پایان بود. به دلیل بازگشت محمد محققی (نمایندهٔ سید حسین طباطبایی بروجردی) به ایران، مسلمانان هامبورگ از مراجع قم برای مسجد درخواست روحانی کردند. سید محمدهادی میلانی و حایری، بهشتی را برای این کار انتخاب کردند.[16] از سوی دیگر به دلیل جان‌باختن نخست‌وزیر حسن علی منصور به دست فداییان اسلام و نقش شاخهٔ نظامی هیئت‌های موتلفه در آن، دوستان بهشتی به دنبال خارج کردن او از کشور بودند. نخست ساواک از صدور گذرنامه برای این سفر جلوگیری کرد.[17] اما با تلاش سید احمد خوانساری این مشکل برچیده شد و او در اسفند ۱۳۴۳ به آلمان رفت و در شکل‌گیری مرکز اسلامی هامبورگ و اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا (گروه فارسی‌زبانان) ایفای نقش کرد.[18] در این مدت به سفر حج رفت و نیز سفرهایی به ترکیه، سوریه، لبنان و عراق برای آشنایی با تلاش‌های اسلامی و دیدار با موسی صدر و روح‌الله خمینی انجام داد.[19] در ۱۳۴۹ سفری به ایران داشت که در آن سفر از سوی ساواک ممنوع‌الخروج شد و اقامت ۵ سالهٔ او در آلمان پایان یافت.

کوشش‌ها پس از بازگشت تا انقلاب

بهشتی در مراسم تحلیف ابوالحسن بنی صدر

انقلاب ۱۳۵۷ ایران
پیش‌زمینه و علل شعارها نام‌ها روابط خمینی و آمریکا

پس از بازگشت به ایران، دوباره در آموزش و پرورش مشغول به کار شد و سپس به عنوان کارشناس ارشد در کتاب‌های علوم دینی در سازمان تدوین کتاب‌های درسی ایران اشتغال داشت و به همراه محمد جواد باهنر به گردآوری کتاب‌های درسی برای مدرسه‌ها پرداخت. وی همچنین از سوی وزارت فرهنگ به مأموریت‌هایی، از جمله به آبادان، فرستاده شد.[20][21] علاوه بر آن در کنار کارهای علمی و تکمیل کتاب‌های در دست نگارشش و کارهای حوزه، جلسه‌های تفسیر قرآن را در «مکتب قرآن» برگزار می‌کرد که دختران و پسران جوان در آن شرکت می‌کردند. نیز در مناسبت‌های گوناگون به سخنرانی می‌پرداخت. در فروردین ۱۳۵۴ به اتهام اقدام علیه امنیت ملی بازداشت شد و چند روزی را در زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری گذراند.[22] پس از آن دیگر جلسات تفسیر ادامه نیافت. از سال ۱۳۵۵ در تلاش‌هایی برای ایجاد هسته‌های تشکیلاتی شرکت داشت که به ایجاد جامعه روحانیت مبارز انجامید. از سال ۱۳۵۶ با اوج‌گیری انقلاب بر دامنهٔ کوشش‌هایش افزود. در بهار ۱۳۵۷ سفری به اروپا و آمریکا داشت. هدف او در این سفر دیدار با دانشجویان و استادان دانشگاه و هماهنگی حرکت‌های سیاسی گروه‌های باورمند به رهبری روح‌الله خمینی بود. پس از سفر خمینی به فرانسه نیز برای دیدار با او به پاریس رفت. در عاشورای ۱۳۵۷ پس از سخنرانیش بازداشت شد و مدت کوتاهی را در زندان اوین و کمیتهٔ مرکزی بود.[23]

پس از انقلاب ۱۳۵۷

با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ او دبیر شورای انقلاب بود. به دلیل باور نیرومند به کار حزبی در ۲۹ اسفند ۱۳۵۷ حزب جمهوری اسلامی را به همراه سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، اکبر هاشمی رفسنجانی، سید علی خامنه‌ای و محمد جواد باهنر بنیان کرد که به زودی به مخالفان سرسخت رئیس‌جمهور ابوالحسن بنی صدر تبدیل شد.[24] بهشتی در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی شرکت کرد و برای تدوین قانون اساسی انتخاب شد.

در ۴ اسفند ۱۳۵۸ به دستور روح‌الله خمینی، ریاست دیوان عالی کشور یعنی بلندپایه‌ترین مقام قضایی در آن زمان را بر عهده گرفت و تا زمان ترور شدنش در این سمت بود.[25] ۲۲ اسفند ۱۳۵۹ در نامه‌ای به سید روح‌الله خمینی با اشاره به حمایت‌های وی از بنی‌صدر اینگونه نوشت: «اگر اداره جمهوری اسلامی به وسیله صاحبان بینش دوم (بنی صدر) را در این مقطع اصلح می‌دانید، ما به همان کارهای طلبگی خویش بپردازیم و بیش از این شاهد تلف شدن نیروها در جریان این دوگانگی فرساینده نباشیم.»[26]

در ۲ تیر ماه ۱۳۶۰، پس از برکناری ابوالحسن بنی‌صدر به همراه محمد علی رجایی و اکبر هاشمی رفسنجانی عضو شورای موقت ریاست جمهوری شد.

ترور

وی در شامگاه ۷ تیر سال ۱۳۶۰ دربمب‌گذاری در دفتر حزب جمهوری اسلامی منسوب به سازمان مجاهدین خلق ایران در حین سخنرانی در تالار حزب جمهوری اسلامی کشته شد. سازمان مجاهدین خلق تا به امروز مسئولیت این انفجار را بر عهده نگرفته و همچنین انکار نکرده‌است.[27]

جزئیات بمب‌گذاری به این شکل است که یک بمب بر ستون اصلی ساختمان حزب و یک بمب دقیقاً زیر تریبون بهشتی قرار داده شده که بعد از انفجار سقف پایین می‌آید و چندین نفر کشته و زخمی می‌شوند. بر اساس گفته خبرگزاری تسنیم یکی از جملاتی که چندین نفر به عنوان آخرین جمله بهشتی ذکر کرده‌اند، قریب به این مضمون است که بهشتی پس از چند لحظه مکث می‌گوید: «بچه‌ها بوی بهشت می‌آید، شما هم می‌فهمید بوی بهشت را؟ آیا این عطر دلنشین نیست !!!»[28]

بنابر اسناد ساواک از اعترافات وحید افراخته، او ادعا کرده‌است در سال ۵۴ نیز سازمان مجاهدین خلق به دنبال ترور بهشتی بوده‌است. تقی شهرام معتقد بوده‌است چون این کار از نظر تبلیغاتی صلاح نیست، بهتر است با روش‌هایی چون زیر گرفتن بهشتی توسط اتومبیل این کار را انجام شود. به هر حال در سال ۵۴ این کار توسط این سازمان عملی نمی‌شود.[29]

موزه

خانه سید محمد بهشتی در محله قلهک تیر ماه ۹۲ به موزه سرا تبدیل و افتتاح شد.[30] این منزل از دو بخش تشکیل شده‌است و هنرمندان سعی کردند که هر دو بخش را به نمایش بگذارند؛ یک بخش مربوط به زندگی اجتماعی بهشتی همچون قسمت اتاق جلسات است که در این منزل اتفاقات زیادی در قبل و بعد از انقلاب اسلامی رخ داد و او حداقل دو بار با یورش مأموران ساواک بازداشت شد؛ همچنین جلسات متعددی میان نواندیشان دینی، شورای انقلاب، شورای روحانیت مبارز که در این مکان شکل گرفته که مربوط به زندگی اجتماعی او در این منزل است. بخش دیگر قسمت خانوادگی این بنا است که تداعی کننده خاطراتی از رفتارهای او با خانواده است.[31]

آثار

• آموزش مواضع
• از حزب چه می‌دانیم
• اقتصاد اسلامی
• اهمیت شیوهٔ تعاون
• بانکداری و قوانین مالی اسلام
• باید و نبایدها
• بررسی و تحلیلی از جهاد، عدالت، لیبرالیسم، امامت
• بهداشت و تنظیم خانواده
• پنج گفتار
• التوحید فی القرآن
• توکل از دیدگاه قرآن
• حج در قرآن
• حق و باطل
• خدا از دیدگاه قرآن
• دکتر شریعتی، جستجوگری در مسیر شدن
• ربا در اسلام
• رسالت دانشگاه و دانشجو
• روش برداشت از قرآن
• سرود یکتاپرستی
• سلسله درسهای اسلامی - مسئله مالکیت
• سلسله درسهای اسلامی - شناخت
• شناخت از دیدگاه فطرت
• شناخت از دیدگاه قرآن
• طرح لایحهٔ قصاص
• مبارزهٔ پیروز
• مبانی نظری قانونی اساسی
• محیط پیدایش اسلام
• مکتب و تخصص
• نقش آزادی در تربیت کودکان
• نقش تشکیلات در پیشبرد انقلاب اسلامی ایران
• نماز چیست؟
• وظائف انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا در برابر جوانان مسلمان
• ویژگی‌های انقلاب اسلامی ایران

نگارخانه

• 
  حضور سید علی خامنه‌ای بر سر مزار سید محمد حسینی بهشتی در آرامگاه شهدای هفتم تیر، ۱۱ بهمن ۱۳۹۱
• 
  حضور محمد بهشتی در راهپیمایی تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷
• 
  مزار بهشتی در آرامگاه شهدای هفتم تیر

جستارهای وابسته

• محمدعلی رجایی
• محمدجواد باهنر
• محمد مفتح

پانویس

1. Nikola B. Schahgaldian, Gina Barkhordarian (March 1987), The Iranian Military Under the Islamic Republic (PDF), RAND, p. 129, ISBN 0-8330-0777-7, retrieved 9 July 2018
2. راهنمای استفاده از صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. ۴. مجلس شورای اسلامی. ۱۳۶۸. ص. ۳۴۳.
3. «یادی از شهیدبهشتی به قلم علیرضا بهشتی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱ مه ۲۰۱۱.
4. شهادت آیت الله دکتر بهشتی و 72 تن از یارانش پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه
5. شهید بهشتی از زبان خود وی تبیان
6. مصاحبه با روزنامهٔ جمهوری اسلامی، منتشر شده درتاریخ ۱۳/۴/۱۳۶۰
7. BBC فارسی - ایران - علیرضا بهشتی دچار عارضه قلبی شد
8. «آفتاب - دکتر محمدرضا بهشتی: طرح بایدها و نبایدهای اخلاقی از یک منظر خاص نادرست است». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۸ آوریل ۲۰۱۲.
9. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۳.
10. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۱ مارس ۲۰۱۸.
11. زندگینامه: محمد حسینی بهشتی [(۱۳۰۷- ۱۳۶۰) سایت روزنامه همشهری
12. نگاهی به زندگینامه شهید بهشتی؛ از تولد تا شهادت باشگاه خبرنگاران جوان
13. اقدام برای جابجایی از اداره فرهنگ قم به تهران بایگانی‌شده در ۳ اوت ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine، در پایین مقالهٔ سیری در زندگی و مبارزات دکتر بهشتی بایگانی‌شده در ۳ اوت ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine، محمد رضا تمری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
14. زندگی‌نامه شهید بهشتی (قسمت دوم)، سایت تبیان
15. سال‌شمار زندگی شهید بهشتی بایگانی‌شده در ۱۹ ژوئیه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine، وب‌سایت بنیاد نشر و آثار و اندیشه‌های سید محمد بهشتی.
16. زندگی‌نامه شهید بهشتی پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه
17. سیری در زندگی و مبارزات دکتر بهشتی بایگانی‌شده در ۳ اوت ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine، محمد رضا تمری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
18. «اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا». نشر بقعه. ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۲۵ آذر ۱۳۹۷.
19. زندگینامه آیت الله دکتر شهید بهشتی صدا و سیما
20. خانم وزیر. خاطرات و دست‌نوشته‌های فرخ‌رو پارسا. تألیف منصوره پیرنیا. انتشارات مهر ایران. چاپ ۲۰۰۷. شابک ۰۹۲۱۳۳۶۹۲۸ ص۲۳۶–۲۳۷
21. خانم وزیر. خاطرات و دست‌نوشته‌های فرخ‌رو پارسا. گردآوری منصوره پیرنیا. انتشارات مهر ایران. چاپ ۲۰۰۷. شابک ۰۹۲۱۳۳۶۹۲۸ ص۲۳۶
22. اتهام بازداشت شهید بهشتی: اقدام علیه امنیت کشور بایگانی‌شده در ۳ اوت ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine، در ذیل مقالهٔ سیری در زندگی و مبارزات دکتر بهشتی بایگانی‌شده در ۳ اوت ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine، محمد رضا تمری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
23. نامهٔ تحویل به کمیته بایگانی‌شده در ۳ اوت ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine، در ذیل مقالهٔ سیری در زندگی و مبارزات دکتر بهشتی بایگانی‌شده در ۳ اوت ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine، محمد رضا تمری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
24. [زندگینامه شهید بهشتی] بیتوته
25. محمد حسین بهشتی، نخستین رئیس انقلابی دیوان عالی کشور جام جم آنلاین
26. «پیام به ملت و مسئولان کشور (بیانیه ده ماده‌ای دربارهٔ حل اختلافات)». سایت جامع امام خمینی.
27. O'Hern, Steven K. Iran's Revolutionary Guard: The Threat that Grows While America Sleeps. Potomac Books. ISBN 978-1-59797-701-2.
28. «مروری بر آنچه در هفتم تیر رخ داد؛ بچه‌ها بوی بهشت می‌آید». خبرگزاری تسنیم. ۶ تیر ۱۳۹۷.
29. جمعی از پژوهشگران (۱۳۹۸)، سازمان مجاهدین خلق، پیدایی تا فرجام (1344-1384)، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
30. «خانه موزه شهید بهشتی افتتاح شد».
31. «موزه سرای شهید بهشتی».

منابع

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به سید محمد بهشتی در ویکی‌گفتاورد موجود است.

• وب‌سایت بنیاد نشر و آثار و اندیشه‌های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی، بازبینی ۳ فروردین ۱۳۸۶.
• تبیان(قسمت اول) و (قسمت دوم)، بازبینی ۳ فروردین ۱۳۸۶.
• مرکز اسلامی هامبورگ، بازبینی ۱۴ مرداد ۱۳۸۶.
• حیات، بازبینی ۱۴ مرداد ۱۳۸۶.
• مصاحبهٔ دکتر بهشتی با روزنامهٔ جمهوری اسلامی، منتشر شده درتاریخ ۱۳/۴/۱۳۶۰
• مصاحبهٔ تلویزیونی محمدرضا بهشتی در برنامهٔ مثلث شیشه‌ای (شبکهٔ تهران) ۶ تیر ۱۳۸۷
• ماجرای همسر "آلمانی!" شهید بهشتی

سِمَت‌های سازمان‌های ناسودبَر
پیشین: محمد محققی لاهیجی	رئیس مرکز اسلامی هامبورگ ۱۳۴۴ – ۱۳۴۹	پسین: محمد مجتهد شبستری
مناصب احزاب سیاسی
عنوان جدید	دبیرکل حزب جمهوری اسلامی ۱۳۵۷ – ۱۳۶۰	پسین: محمدجواد باهنر
کرسی پارلمانی
عنوان جدید	نایب رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی ۱۳۵۸	انحلال مجلس
مناصب سیاسی
پیشین: سید محمود طالقانی	رئیس شورای انقلاب اسلامی ایران ۱۳۵۸	پسین: سید ابوالحسن بنی‌صدر
پیشین: مهدی بازرگان به عنوان نخست‌وزیر	رئیس حکومت ایران به عنوان رئیس شورای انقلاب اسلامی ایران ۱۳۵۸	پسین: سید ابوالحسن بنی‌صدر به عنوان رئیس‌جمهور
مناصب قضایی
پیشین: سید مهدی سجادیان	رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران رئیس دیوان عالی کشور ۱۳۵۸ – ۱۳۶۰	پسین: سید عبدالکریم موسوی اردبیلی
عنوان جدید	رئیس شورای عالی قضایی ۱۳۵۹ – ۱۳۶۰