آتش‌سوزی سینما رکس آبادان

سینما رکس آبادان در شب هنگام ۲۸ مرداد ۱۳۵۷ و در حین نمایش فیلم گوزن‌ها دچار آتش‌سوزی گردید و چند صد نفر به همین دلیل کشته‌شدند.[1] تحقیقات حاکی از عمدی بودن حریق بود. همزمانی این رویداد با اعتراضات انقلاب ۱۳۵۷ و طولانی شدن رسیدگی به آن در سال‌های پس از انقلاب، گمانه‌های مختلفی را پیرامون عاملان این حادثه ایجاد کرد.

آتش‌سوزی سینما رکس آبادان
موقعیتآبادان، ایران
تاریخ۲۸ مرداد ۱۳۵۷
۲۰:۲۱ (ساعت رسمی ایران)
نوع هدف
آتش‌افروزی، کشتار جمعی، تروریسم
درگذشته‌ها۴۲۰ تا ۷۰۰ نفر
مرتکب‌هاحسین تکبعلی‌زاده محمد علوی‌تبار و ۲ نفر از دوستانشان
نگاره روزنامه اطلاعات از خاموش‌سازی آتش در سینما رکس آبادان

در آتش‌سوزی سینما رکس آبادان، انقلابیون، ساواک را متهم کردند و سید روح‌الله خمینی واقعه سینما رکس را «شاهکار بزرگ شاه برای بدنام کردن انقلاب» خواند.[2] پس از انقلاب ۵۷، مشخص شد این عمل توسط انقلابیون به سرکردگی حسین تکبعلی‌زاده انجام شد که بعد از انقلاب توسط قاضی موسوی با چند نفر دیگر به اعدام محکوم شد.[3][4]، درمستندی در سال ۱۴۰۰ طبق سخنان آیت اله رفسنجانی به این موضوع پرداخته شد.

چگونگی آتش‌سوزی
نگاره پیکر بی‌جان کشته‌شدگان سینما رکس آبادان

یکی از مهمترین حوادث سال ۵۷ که باعث خشمگین کردن مردم و سرعت بخشیدن به انقلاب ۵۷ شد، فاجعه به آتش کشیدن سینما رکس آبادان بود. علت خشمگینی مردم، نسبت دادن این فاجعه به عوامل حکومت پهلوی بود.[5][6] در حدود ساعت ۲۱:۴۵ شب ۲۸ مرداد طبق آمار دقیق ۶۳۰ نفر از کسانی که به تماشای فیلم گوزن‌ها در آخرین سانس به سینما رفته بودند در آتش سوختند.[7] تعداد کشته‌شدگان بعداً به بیش از ۶۷۷ نفر افزایش یافت.[8]

انقلاب ۱۳۵۷ ایران
پیش‌زمینه و علل
شعارها
نام‌ها
روابط خمینی و آمریکا

سینما در زمانی دچار آتش‌سوزی شد که در حال نمایش فیلم گوزن‌ها، ساخته مسعود کیمیایی بود. این فیلم به گونه‌ای اشاره کوتاه و گذرایی داشت به روزهای فرار و مرگ یک مبارز مسلح علیه حکومت پهلوی و بسیاری بر این عقیده بودند که فیلم به بخش کوچکی از واقعه سیاهکل پرداخته‌است. همین امر موجب برخی گمانه‌زنی‌ها مبنی بر دخالت ساواک در این آتش‌سوزی گردید.

در مقابل در فضای انقلابی سال ۱۳۵۷ مقامات وقت حکومت پهلوی با نسبت دادن این رویداد به «مارکسیست‌های اسلامی» آن‌ها را متهم کردند «به جای تمدن بزرگ، وحشت بزرگ» به مردم می‌دهند.[9][10]

شاه بعدها از این عمل دادستان گلایه کرد و در کتاب پاسخ به تاریخ نوشت «مقصر واقعی به عراق گریخت و در آنجا دستگیر شد. اعترافات او ثبت شد؛ ولی قضاتی که مرعوب شده یا جبون بودند بر این قضیه سرپوش گذاشتند.»[11]

اما مخالفان، ساواک را به تدارک این «آتش‌سوزی رایشتاگ»، قفل کردن درهای سینما و کارشکنی در آتش‌نشانی محل متهم کردند. فردای آن روز ۱۰٬۰۰۰ تن از بستگان قربانیان که در مراسم تشییع گرد هم آمده بودند، ساواک را مسئول این حادثه دانسته و شعارهای تندی علیه حکومت سر دادند.

بعدها در دادگاهی که پس از انقلاب برگزار شد، گروهی شامل افراد متعصب مذهبی مسئول این حادثه شناخته شدند و به همراه چند افسر پلیس به جرم کوتاهی در جلوگیری از وقوع حادثه، محاکمه شدند. طبق گفته برخی، این گروه با روحانیون عالی‌رتبه ارتباطاتی داشته‌اند.[12][13][14]

انقلابیون مسئولیت این واقعه را به گردن ساواک انداختند و آن را یک حرکت انحرافی برای بدنام ساختن انقلابیون قلمداد کردند. سید روح‌الله خمینی صراحتاً شاه را عامل این فاجعه دانسته و آن را شاهکار شاه خواند.[15][16] اظهارات خمینی در اندک زمانی مقبولیت عام یافت. این در حالی است که مخالفان در سال ۱۳۵۷ بیش از ۳۰ سینما را آتش زدند و سال ۵۷ را سال سینماسوزی نامگذاری کردند.[8]

در سال ۱۳۵۹ فردی به نام حسین تکبعلی‌زاده که قبل از انقلاب به همین اتهام دستگیرشده بود، اقرار کرد که عامل جنایت او و دوتن از دوستانش، نام‌های یدالله و فلاح و شخصی به نام فرج بذرکار[17] که پس از آتش‌سوزی مفقود شدند، بوده‌اند. او دستگیر و پس از ۵۰ ساعت محاکمه در ۲۰ جلسه و در مدت ۳ روز، در دادگاهی به ریاست سید حسین موسوی تبریزی به اعدام محکوم و در تاریخ پنج‌شنبه ۱۳ شهریور ماه ۱۳۵۹ به دار آویخته شدند.[18]

به همراه حسین تکبعلی‌زاده افراد زیر نیز اعدام شدند: سروان منوچهر بهمنی: ستوان شهربانی آبادان، علی نادری صاحب سینما رکس، اسفندیار رمضانی دهاقانی مدیر داخلی سینما رکس، سرهنگ سیاووش امینی آل آقا رئیس سابق اطلاعات شهربانی آبادان و فرج‌الله مجتهدی کارمند ساواک.[19]

در جریان محاکمات مشخص شد که حسین تکبعلی‌زاده که فردی معتاد و بیکار بود، هیچ وابستگی به رژیم شاه نداشته و این حرکت انقلابی را در جهت پیشبرد مقاصد انقلاب انجام داده بود.[19][20]

سرنوشت سینما

بقایای سینما در سال ۱۳۸۴ تخریب و به مجتمع تجاری تبدیل شد. کشته شدگان سینما شهید محسوب شدند و همچنان برای بزرگداشت آنان مراسم گلباران بر مزارشان برگزار می‌شود.[21]

اظهار نظرها

هنری پرکت، افسر مسئول امور سیاسی و نظامی سفارت آمریکا در تهران در سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۶ [۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵] و مسئول میز ایران در وزارت امور خارجهٔ ایالات متحده در سال‌های پرالتهاب ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۱ [۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹] ضمن گفتگویی تفصیلی با چارلز استوارت کندی گفت:

«متعاقباً اواخر ماه اوت، شاید بیست و پنجم، توی تالار سینمایی در بندرعباس [گوینده اشتباه می‌کند. منظور آبادان است. م.] آتش‌سوزی شد و فکر کنم ۷۰۰ نفر کشته شدند چون درها قفل شده بودند. فاجعهٔ هولناکی بود. آدم‌های شاه تقصیر را انداختند به گردن روحانیون. در جریان راهپیمایی‌های ماه قبلش، روحانی‌ها اغلب به تالارهای سینما حمله کرده بودند که فیلم‌های غربی گناه‌آلود نشان می‌دهند. این بود که ساواک در جامعه جو انداخت که این قضیه هم کار روحانی‌ها است. در ایران هیچ‌کس این ادعا را باور نکرد. همه اعتقاد داشتند حکومت این کار را کرده و تقصیرش را انداخته به گردن روحانی‌ها. همین سطح بی‌اعتمادی مردم به حکومت را نشان می‌داد. هیچ‌کس در هیچ زمینه‌ای حرف حکومت را باور نمی‌کرد. ما در آن برهه گزارش خیلی کوتاهی ــ در حد چند جمله ــ از سی‌آی‌ای گرفتیم که از قول یکی از رابط‌های سی‌آی‌ای در ساواک می‌گفت ساواک مقصر است. کی می‌داند این ادعا درست بود یا نه؟»[22][23][24]

محسن صفایی فراهانی از مقام‌های ارشد و سابق جمهوری اسلامی در مصاحبه ای با حسین دهباشی ادعا کرد که فاجعه سینما رکس آبادان در دوران پادشاهی پهلوی، توسط انقلابیون رخ داد و بانیان آن فاجعه نیز پس از روی کار آمدن جمهوری اسلامی «نماینده مجلس» شدند.[25][26]

منابع
  1. از ایران تا مصر: انقلاب‌ها چگونه رخ می‌دهند، بی‌بی‌سی فارسی
  2. گاهشمار انقلاب، بی‌بی‌سی فارسی
  3. سالگرد آتش‌زدن سینما رکس آبادان؛ روایت حادثه از زبان شاهدان، رادیو فردا
  4. «نماینده خمینی در آبادان و اطرافیان او سینما رکس آبادان را آتش زدند». مهدی فلاحتی. صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۸.
  5. «اوج‌گیری مبارزات انقلاب اسلامی در سال ۵۷». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ نوامبر ۲۰۰۹.
  6. یادداشت‌های بی‌تاریخ بایگانی‌شده در ۱۵ مارس ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine، ماهنامه پژواک، اکتبر ۲۰۰۷
  7. الاهه بقراط (۱۷ اوت ۲۰۰۸). «سی سال بعد: مقصر اصلی آدم سوزی سینما رکس آبادان کیست؟». alefbe.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ مه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۲۰.
  8. آتش‌سوزی سینما رکس آبادان، رادیو فردا، ۲۸ مرداد ۱۳۸۴
  9. گاهشمار انقلاب، بی‌بی‌سی فارسی، بازیابی ۱۷ اکتبر ۲۰۰۹
  10. رادیو زمانه | خارج از سیاست | سی سال پیش در چنین روزی | ۶۰۰ کشته در آتش‌سوزی سینما رکس آبادان
  11. پاسخ به تاریخ. محمدرضا پهلوی. حسین ابوترابیان. صفحات ۳۳۴ و ۳۳۵
  12. آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ص۶۳۳
  13. Abrahamian, Modern Iran, p۲۱۱
  14. شیدا نبوی، «آبادان، ۲۸ مرداد ۱۳۵۷، سینما رکس»، چشم‌انداز، شماره ۲۰، بهار ۱۳۷۸
  15. بشیرتاش، سعید؛ نبوی، ابراهیم (۳۱ مرداد ۱۳۸۷). «آیت‌الله خمینی: سینما رکس را شاه به آتش کشید». www.radiozamaneh.com. رادیو زمانه. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ سپتامبر ۲۰۰۸.
  16. «سی سال بعد:مقصر اصلی آدم سوزی سینما رکس آبادان کیست؟». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ مه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۰۸.
  17. https://www.yjc.ir/fa/news/6637239/حسین-تکبعلی‌زاده-که-بود-تلاش-تاریخ-برای-پیدا-کردن-یک-قاتل-تصاویر
  18. http://www.tabnak.ir/fa/news/427008/چه-کسانی-سینما-رکس-را-به-آتش-کشیدند
  19. «عامل آتش‌سوزی سینما رکس؛ از اقرار در خانه تا اعتراف در دادگاه/ کبریت را من کشیدم». دریافت‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۱۳.
  20. «سی سال بعد: مقصر اصلی آدم سوزی سینما رکس آبادان کیست؟ / الاهه بقراط». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ مه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۰۸.
  21. http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1679317 روزنامه کیهان. ۳۰/۵/۱۳۸۷
  22. «ژورنالیست/مقاله/سیا گفت سینما رکس را ساواک آتش زد/ ترجمه: بهرنگ رجبی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ مه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۰۸.
  23. «سیا گفت سینما رکس را ساواک آتش زد/ ترجمه: بهرنگ رجبی».
  24. «Interview with Henry Precht / مصاحبه گر: Kennedy, Charles Stuart». دریافت‌شده در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵.
  25. «صفایی فراهانی هم تأیید کرد که عاملان فاجعه سینما رکس پس از انقلاب اسلامی «نماینده مجلس» شدند / مصاحبه گر: حسین دهباشی».
  26. «محسن صفایی فراهانی: جنایت سینما رکس آبادان توسط رژیم شاه انجام نشد/ مصاحبه گر: حسین دهباشی».

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به آتش‌سوزی سینما رکس آبادان در ویکی‌گفتاورد موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.