غائله آذربایجان

غائلهٔ آذربایجان[3][4][5] که در منابع غربی بحران سال ۱۹۴۶ ایران نامیده شده،[6] اشاره به وقایعی دارد که در خلال سال‌های ۱۳۲۵ و ۱۳۲۶ خورشیدی در ایران پیش آمد و منجر به تشکیل و سقوط حکومت خودمختار آذربایجان و جمهوری مهاباد شد. این بحران یکی از نخستین بحران‌های پس از جنگ جهانی دوم بود.

غائلهٔ آذربایجان

تمبر پستی ایرانی برای چهارمین سالگرد بازپس‌گیری آذربایجان
زمان نوامبر ۱۹۴۵ – ۱۵ دسامبر ۱۹۴۶ (۲۴ آذر ۱۳۲۵)
مکان ایران، حکومت خودمختار آذربایجان، جمهوری مهاباد
نتیجه * پیروزی شاهنشاهی ایران
جنگندگان
ایران

پشتیبانی:
ایالات متحده آمریکا

 جمهوری مهاباد
حکومت خودمختار آذربایجان

پشتیبانی:
اتحاد جماهیر شوروی

فرماندهان
محمدرضا پهلوی
علی رزم آرا[1]		 جعفر پیشه وری
احمد کرداری (اسیر)
قاضی محمد 
مصطفی بارزانی[1]
احمد بارزانی

صلاح الدین کاظیموف[1]

نیروها
ارتش شاهنشاهی ایران شبه نظامیان آذری
۱۲٬۷۵۰ پیشمرگه

پیاده نظام و سواره‌نظام [1]

  • قبایل کرد[1]
تلفات
نامعلوم

صدها کشته (گزارش کردها)[1]

 نامعلوم
در مجموع: ۲٬۰۰۰ کشته [2]

در پایان جنگ جهانی دوم قرار بر این بود که پس از تسلیم آلمان اشغال ایران توسط شوروی و بریتانیا پایان پذیرد ولی در عمل شوروی ارتش سرخ را از شمال ایران خارج نکرد و دست به تشکیل حکومت خلق آذربایجان و جمهوری مهاباد زد.

قوام السلطنه، نخست‌وزیر وقت ایران به کمک آمریکایی‌ها عملاً دست به فریب استالین زد و با پیش کشیدن امتیاز نفت شمال که به قرارداد قوام-سادچیکف معروف بود و همچنین همزمانی با فشار و تهدید آمریکا، شوروی از خاک ایران عقب نشست و هر دو حکومت با ورود ارتش شاهنشاهی ایران به سرعت سقوط کردند. بعد از خروج نیروهای شوروی از ایران قوام از نخست‌وزیری استعفا نمود و روس‌ها را از تمامی قول‌هایی که به ایشان داده بود بی‌نصیب گذاشت. این بحران از نخستین رخدادهای جنگ سرد به‌شمار می‌رود.

تصویر صفحۀ یکم از متن اصلی فرمان استالین (زبان روسی) به میرجعفر باقرف دربارهٔ اقدام به تشکیل یک حرکت تجزیه‌طلبانه در آذربایجان و دیگر استان‌های ایران شمالی

اقدام به تشکیل حرکت‌های تجزیه‌طلبانه در ایران

بر اساس اسنادِ محرمانه که پس از سقوط اتحادیهٔ جماهیر شوروی منتشر شدند، یکی از مهم‌ترین اسناد حزب کمونیست شوروی با برچسب «فوق العاده سرّی» در روز ششم ژوئیهٔ ۱۹۴۵ میلادی، برابر با پانزدهم تیر سال ۱۳۲۴ خورشیدی، در کمیتهٔ مرکزی این حزب برای ایجاد جنبش‌های تجزیه‌طلبانه در آذربایجان ایران و جنوب دریای خزر تصویب شد. همهٔ این اسناد امضای استالین را داشت و او مستقیماً در این موضوع نقش داشته است. در این سند آشکارا گفته شده که برای توسعهٔ حرکت تجزیه‌طلبانه در آذربایجان، حزبی ملی تشکیل شود و به باقروف، تیمور قلی‌اوف و میرزا ابراهیموف وزیر فرهنگ آذربایجان شوروی سپرده شده بود که اقدام‌های لازم در این زمینه را انجام دهند. در این سند حتی نام حزب نیز، یعنی «فرقهٔ دموکرات آذربایجان» پیشنهاد و ذکر شده‌است. از این رو، در میانه تابستان سال ۱۳۲۴ خورشیدی، سران جمهوری آذربایجان به دستور شخص استالین ملزم شدند که خیلی زود دست به کار شوند و در ایران، کسانی را پیدا کنند تا برایشان حزبی با نام «فرقهٔ دموکرات آذربایجان» تأسیس کنند و جدایی‌طلبی را تبلیغ کنند. همچنین در بندی فرمان اقدامات برای جلب کُردهای شمال ایران جنبش جدایی‌طلبانه شده‌است.[7][8]

جستارهای وابسته

منابع
  2. "Archived copy". Archived from the original on January 21, 2014. Retrieved 2013-11-14.
  3. قانون عفو عمومی مجرمان غائلهٔ آذربایجان و زنجان مصوب ۲۶ مرداد ماه ۱۳۲۷ مجلس شورای ملی ایران
  4. «رفع غائله آذربایجان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۷.
  5. مروری بر غائلهٔ آذربایجان
  6. 1946 in Iran: Iran Crisis of 1946, United Nations Security Council Resolution 3, United Nations Security Council Resolution 5, General Books LLC, 2010, ISBN 9781158609345
  7. «فرمان استالین: 'فرقهٔ دموکرات آذربایجان' ایجاد شود». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۰.
  8. «مقاله ای از عباس جوادی». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۰.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.