نام خانوادگی
نام خانوادگی، نام فامیل، شهرت، فامیلی بخشی از نام یک شخص است که تعلق فرد را به یک خانواده بیان می‌کند.[1] همچون بسیاری از کشورهای جهان،[1] در ایران نیز نام خانوادگی فرزند قانوناً به صورت پیش فرض از پدر و اجداد پدری اخذ می‌گردد.[2] در فارسی افغانستان واژهٔ «تخلص» به جای نام خانوادگی به کار می‌رود، هر چند که بسیار از افغانان تخلص ندارند. برخلافِ نام کوچک، نام خانوادگی برای افراد مؤنث و مذکر فرقی ندارد.
تاریخچه
پیدایش نام خانوادگی برای خاندان‌های مهم و سرشناس به چین باستان و امپراتور ژی فو در ۲۸۵۲ پیش از میلاد بازمی‌گردد.[1]
در ایران
در ایران، انتخاب نام خانوادگی به شکل امروزین آن از سالهای انقلاب مشروطیت در میان قشر روشنفکر جامعه معمول شد. با پایان جنگ جهانی اول اداره سجل احوال تهران آغاز به کار نمود و بعدها در زمان رضا شاه و در سال ۱۳۰۴ لوایحی به تصویب مجلس شورای ملی رسید که بر اساس آن استفاده از القاب گذشته منسوخ و انتخاب نام خانوادگی برای کلیه اتباع ایران اجباری گردید.[3][4]در ایران، نخستین مجموعه رسمی ثبت‌احوال در سوم دی ماه ۱۲۹۷ به عنوان بخشی از بلدیه تأسیس شد و نخستین سند ولایت یا همان شناسنامه هم در همین تاریخ برای فردی به نام «فاطمه ایرانی» در تهران به ثبت رسید.
نخستین سند هویتی ایرانیان دارای نام خانوادگی خارج از کشور در اسفند ماه ۱۳۰۸ در شهر بمبئی به نام «عبدالحسین سپنتا» صادر شد
نسبت دادن یک نام خانوادگی به هر ایرانی، از سال ۱۳۱۳ به صورت قانون مدنی درآمد و اجباری شد و از آن زمان، به مرور زمان، برای تمام اتباع ایران، نام خانوادگی انتخاب شد که متناسب با محل اسکان قوم و نام یا شهرت بزرگ خاندان، پدر، پدربزرگ و جد، گاهی هم شغل یا حرفه یا یک ویژگی بدنی بود. پیش از تصویب این قانون و در سال ۱۳۰۴، لایحه‌ای تصویب مجلس شورای ملی رسیده بود که بکار بردن هر لقبی از جمله خان، میرزا، سلطنه، دوله را برای ایرانیان ممنوع کرده بود و تنها القاب مجاز، آقا برای مردان و بانو برای زنان، در نظر گرفته شده‌بود. امروزه، ۴ نسل از زمان تصویب این قانون در سال ۱۳۰۳ می‌گذرد و بیش از ۱۰ هزار نام‌خانوادگی در ایران به ثبت رسیده‌است که القاب با بیشترین فراوانی عبارتند از: محمدی، حسینی، احمدی، رضایی، مرادی، حیدری و ….[5][6]
نام‌های خانوادگی ممکن است دارای پسوند، میانوند، پیشوند یا فاقد آن باشند. با این‌حال اغلب نام‌های خانوادگی معمولاً نسبی بوده و فرد یا فامیل را به یک فرد مهم (محمدی، حسینی، ...)، به یکی از اجداد (مهدی‌پور، محمدزاده، ...)، به یک محل (تبریزی، اصفهانیان، شیرازی، ...)، به یک شغل یا حرفه (صراف، جواهریان، پزشکزاد، ....)، به یک دودمان (آل‌هاشم، بنی‌هاشمی، ....)، به یک ویژگی بدنی (خوش‌چهره، ....) یا فیزیکی (قهرمان، قوی‌پنجه، ...) نسبت می‌دهند.[7]
بر اساس قوانین ایران هر فرد ایرانی فقط برای یکبار در طول عمر خود می‌تواند نام خانوادگی خود را با شرایطی تغییر دهد. این تغییر (که معمولاً بین سه تا شش ماه به طول می‌انجامد)[8] تابع شرایط و مقرراتی است. بر اساس این مقررات، زنان پس از ازدواج واجد شرایط تغییر نام خانوادگی محسوب می‌گردند
طبق آمار جدید سازمان آمار جهانی در ایران به احتمال ۵۶٫۳۹ ٪ نام و نام خانوادگی افراد مشابه است.[9]
منابع
- Wikipedia, the free encyclopedia →Family name (بازدید: ۲۱ می۲۰۱۰)
- «فصل هشتم:نام خانوادگی». اداره کل ثبت احوال خراسان جنوبی. دریافت‌شده در ۲۱ می۲۰۱۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=را بررسی کنید (کمک) - گارگین فتائی. «نام‌های خانوادگی ارمنی». فصلنامه فرهنگی پیمان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۱ می۲۰۱۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=را بررسی کنید (کمک) - پروفسور هوشنگ شهابی. «انتخاب نام خانوادگی و الغای القاب در اواخر دوران قاجار و اوایل سلطنت رضا پهلوی» (صدا). گروه مطالعاتی ایران. دریافت‌شده در ۲۱ می۲۰۱۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=را بررسی کنید (کمک) - «ایرانی‌ها از کی صاحب «فامیلی» شدند؟!». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۹.
- «رایج‌ترین و طولانی‌ترین نام خانوادگی ایرانی». خبرگزاری تابناک. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ مارس ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۱ مه ۲۰۱۰.
- گارگین فتائی. «نام‌های خانوادگی ارمنی». فصلنامه فرهنگی پیمان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۱ می۲۰۱۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=را بررسی کنید (کمک) - «تغییر نام و نام خانوادگی». سفارت جمهوری اسلامی ایران در اتاوا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۱ می۲۰۱۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=را بررسی کنید (کمک) - «راهنمای تغییر نام خانوادگی». سازمان ثبت احوال کشور. دریافت‌شده در ۲۱ می۲۰۱۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=را بررسی کنید (کمک)
