دولت شاپور بختیار

دولت شاپور بختیار آخرین دولت در دوران شاهنشاهی پهلوی است که با وقوع انقلاب اسلامی، پایان یافت. رئیس این دولت ۳۷ روزه، شاپور بختیار، یکی از رهبران جبهه ملی بود. جبهه ملی ایران در بیانیه نهم دی‌ماه ۱۳۵۷ اعلام کرده بود که اگر بختیار نخست‌وزیری را بپذیرد، از جبهه ملی اخراج خواهد شد. فردای پذیرش نخست‌وزیری، در جلسه شورای مرکزی، اخراج او به رأی گذاشته شد و با رأی اکثریت قاطع، حکم اخراج او صادر شد.

دولت شاپور بختیار
هیئت دولتِ صد و دهم[1]
نخست‌وزیر ایران
کابینهٔ بختیار در حضور شاه
تاریخ تشکیل۱۶ دی ۱۳۵۷[2]
تاریخ انحلال۲۲ بهمن ۱۳۵۷
کسان و سازمان‌ها
رییس دولتشاپور بختیار
پیشینهٔ رییس دولتمعاون وزیر کار و امور اجتماعی (۱۳۳۱–۱۳۳۲)
جانشین رییس دولتمحمد مشیری یزدی
فتح‌الله معتمدی
رییس کشورمحمدرضا پهلوی
شمار وزیران۱۲ وزیر + ۱ وزیر مشاور
کابینهٔ مخالفاندولت موقت بازرگان (۱۵ بهمن تا ۲۲ بهمن)
پیشینه
انتخابات(ها)انتخابات مجلس ایران (۱۳۵۴)
دوره(های) مجلسمجلس بیست و چهارم
پیشنهاد و تاییدبررسی کابینه پیشنهادی بختیار
پیشیندولت نظامی غلامرضا ازهاری
پسیندولت موقت بازرگان

پیشینه تشکیل دولت

محمدرضا پهلوی که حکومتش رو به زوال بود، در جستجوی شخصی بود که با خروجش از ایران در شرایط قابل قبول و محرمانه، موافقت کند. به همین منظور ابتدا با احمد بنی احمد و کریم سنجابی دیدار و از آن‌ها درخواست پذیرش نخست‌وزیری دولت را کرد. سنجابی با استناد به اعلامیهٔ سه ماده‌ای و مخالفت با باقی‌ماندن ارتش در خانوادهٔ سلطنتی و خودداری شاه از کناره‌گیری از سمت فرماندهی کل نیروهای مسلح حاضر به پذیرش مصالحه با شاه و پذیرش این سمت نشد.[3][4] محمدرضا پهلوی سپس با مظفر بقایی و غلامحسین صدیقی، دیگر رهبران جبههٔ ملی دیدار کرد و به آنان پیشنهاد در دست گرفتن حکومت را داد اما هر یک از آنان به دلایلی از پذیرفتن حکومت سرباز زدند. پیشنهاد نخست‌وزیری شاه به صدیقی و بقایی به این دلیل شکست خورد که هر دو آنان، پذیرش پیشنهاد شاه را به ماندن محمدرضا پهلوی در ایران اما نه در تهران مشروط کرده بودند. استدلال این دو، آن بود که حضور شخص شاه در ایران به دلیل ارتباط نزدیکی که با ارتش دارد سبب حفظ یک‌پارچگی و انسجام ارتش می‌شود.[5]

بختیار، از اعضای شورای مرکزی جبهه ملی، با ارائه شرایط ۷ گانه‌ای (شاه از کشور خارج شود و تعهد نماید که از این به بعد سلطنت نماید و نه حکومت، انتخاب وزرا منحصر به خودش باشد، ساواک منحل شود (تبعید ۱۴ تن از نظامیان سرسخت از جمله غلامعلی اویسی)، زندانیان سیاسی آزاد شوند، شرایط آزادی مطبوعات فراهم شود، بنیاد پهلوی به دولت منتقل شود و کمیسیون شاهنشاهی که در تمام امور دخالت می‌کند حذف شود) پذیرفت که ریاست یک دولت غیرنظامی را برعهده گیرد. شاه با قبول تمامی شرایط او، وی را به نخست‌وزیری منصوب کرد.[6]

کابینه پیشنهادی
متن مربوطه در ویکی‌نبشته: تصمیم قانونی دایر به‌ابراز‌ رای‌اعتماد به دولت جناب آقای شاپور ‌بختیار نخست‌وزیر

بختیار دولت خود و برنامهٔ آن را در ۲۰ دی ۱۳۵۷ به مجلسین معرفی کرد. در ۲۶ دی ۱۳۵۷ بختیار به همراه وزرایش با ۱۴۹ رأی موافق، ۴۳ رأی مخالف و ۱۳ رأی ممتنع از مجلس رأی اعتماد گرفت.[7] تنها دقایقی پس از اخذ رأی اعتماد محمدرضا شاه که در فرودگاه انتظار می‌کشید، در ۲۶ دی ۱۳۵۷ به همراه فرح پهلوی از کشور خارج شد.[8]

هیئت دولت
مقامنامآغاز تصدیپایان تصدیحزب سیاسیمنبع
دفتر نخست‌وزیری
نخست‌وزیر شاپور بختیار۱۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷ایران
وزیران
وزیر آموزش و پرورش محمدامین ریاحی۲۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل
وزیر اطلاعات و جهانگردی سیروس آموزگار*۲۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل
وزیر امور اقتصادی و دارایی رستم پیراسته۲۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل
وزیر امور خارجه احمد میرفندرسکی۲۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل
وزیر بازرگانی عباسقلی بختیار*دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل
وزیر بهداری و بهزیستی منوچهر رزم‌آرا۲۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل
وزیر پست، تلگراف و تلفن لطفعلی صمیمی۲۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷ایران
وزیر جنگ جعفر شفقت۲۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷نظامی
وزیر دادگستری یحیی صادق وزیری۲۶ دی ۱۳۵۷۲۷ دی ۱۳۵۷مستقل[9]
 شمس‌الدین عالمی*۱ بهمن ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل[10]
وزیر صنایع و معادن عباسقلی بختیار۲۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل
وزیر کار و امور اجتماعی منوچهر آریانا۲۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل
وزیر کشاورزی و عمران روستایی منوچهر کاظمی۲۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل
وزیر کشور شاپور بختیار۲۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷ایران
وزیر مسکن و شهرسازی جواد خادم۲۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل
وزیران مشاور
وزیر مشاور سیروس آموزگار۲۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل
معاونان نخست‌وزیر
معاون نخست‌وزیر محمد مشیری یزدی۱۶ دی ۱۳۵۷۲۱ بهمن ۱۳۵۷مستقل
 فتح‌الله معتمدی۲۱ بهمن ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل
دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی امین عالیمرد۱۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل[11]
رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور ناصر مقدم۱۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷نظامی
رئیس سازمان انرژی اتمی اکبر اعتماد۱۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل
رئیس سازمان تربیت بدنی نادر جهانبانی۱۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷نظامی
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست منوچهر فیلی۱۶ دی ۱۳۵۷۲۲ بهمن ۱۳۵۷مستقل

پانویس
  1. «تاریخ تشکیلات اقتصادی –۱۰۱ کابینه و ۱۱ کابینه– بخش پایانی: مردان اقتصادی کابینه‌ها». دنیای اقتصاد. تهران: دنیای اقتصاد تابان. سال هشتم (۲۰۹۷): ۳۲. ۱۷ خرداد ۱۳۸۹.
  2. «سقوط دولت نظامی «غلامرضا ازهاری»». خبرگزاری فارس. ۱۶ دی ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۶ بهمن ۱۳۹۵.
  3. آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ۶۴۷.
  4. سنجابی، کریم. «روایت کریم سنجابی از نخست وزیری شاپور بختیار». بی‌بی‌سی فارسی.
  5. روایتی دیگر: بختیار چرا و چگونه نخست وزیر شد؟. بی‌بی‌سی فارسی، ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۲
  6. آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ۶۴۷.
  7. «بازگشت آیت‌الله منتظری از پاریس» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (پی‌دی‌اف) در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۱.
  8. سپهری، سحاب (۱ ژانویه ۲۰۱۱). «سه روز تاریخ‌ساز، بیست تا بیست‌ودو بهمن ۵۷ (۲)». رادیو زمانه. دریافت‌شده در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۱.
  9. «وزیر دادگستری استعفا داد». روزنامه کیهان. تهران: مؤسسه کیهان (۱۰۶۱۵): ۸. ۲۷ دی ۱۳۵۷ – به واسطهٔ کتابخانهٔ دانشگاه منچستر.
  10. قلی‌زاده، فرهاد. «رویدادهای اول بهمن». مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. دریافت‌شده در ۱ اسفند ۱۳۹۷.
  11. افخمی، غلامرضا (۱۳۸۱). «به یاد امین عالیمرد (۱۳۰۶–۱۳۸۲)». ایران‌نامه. تورنتو: بنیاد مطالعات ایران. سال بیستم (۸۰): ۳۸۰ – به واسطهٔ نورمگز. از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف‌نظر شد (کمک)

منابع
  • آبراهامیان، یرواند (۱۳۸۹). «انقلاب اسلامی». ایران بین دو انقلاب. ترجمهٔ احمد گل‌محمدی، محمدابراهیم فتاحی و لیلایی. تهران: نشر نی. شابک ۹۶۴-۳۱۲-۳۶۳-۴. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.