خیزش شعبانیه

خیزش شعبانیه یا انتفاضه شعبانیه قیام مردم عراق علیه رژیم بعث عراق بود که سرتاسر کشور از شمال تا جنوب را دربرگرفت. این قیام در پایان جنگ خلیج فارس و قطعنامه ۶۷۰ شورای امنیت که کلیه تحرکات هوایی ارتش عراق حتی بالگردها را ممنوع کرد به وقوع پیوست و در نتیجه آن کنترل بخش اعظم کشور به دست نیروهای مردمی افتاد. طلیعه خیزشها از شهر بصره بود زمانی که پس از شکست صدام در جنگ کویت و خروج وی از آن کشور توسط ائتلاف نیروهای آمریکائی در اواخر سال ۱۹۹۰، در اول مارس ۱۹۹۱ یک تانک برگشته ارتش عراق به سوی پرتره صدام در بصره شلیک کرد و سپس همه شهر بصره به سرعت دچار خیزش و ناامنی شد و از آنجا به سایر مناطق عراق سرایت کرد. از هجده استان عراق، چهارده استان سقوط کرد و در این میان تنها استانهای شمالی و مرکزی شامل استانهای موصل، صلاح الدین، انبار و بغداد در دست رژیم بعث باقی‌ماند. با همه اینها قیام توسط نیروی سنگین نظامی صدام حسین و وفادارانش در گارد ریاست جمهوری عراق به شدت سرکوب شد به ویژه نقاط مرکزی شهر کربلا که یکی از هسته‌های مقاومت مردمی بود به ویرانه تبدیل شد و حرم حسین بن علی مورد اصابت چندین گلوله تانک گارد ریاست جمهوری صدام حسین قرار گرفت. در جریان این درگیری‌ها هزاران نفر کشته و نزدیک به دو میلیون نفر از عراق آواره شدند.

خیزش شعبانیه
یک تانک دولت عراق که توسط مخالفان منهدم شد.
تاریخ از ۱ مارس تا ۵ آوریل ۱۹۹۱ (۱ ماه و ۴ روز) مکان عراق نتیجه پیروزی دولت عراق مجازات گسترده علیه ملت که منجر به خروج اجباری و مهاجرت ۱.۸ میلیون نفر شد. ادامه درگیری‌ها در مناطق شمالی (کردستان عراق) تا اکتبر ۱۹۹۱ و روستاهای جنوبی تا سال ۱۹۹۴ تخریب سریع مناطق اطراف حوضه رودی دجله و فرات توسط دولت عراق تغییرات قلمرو تاسیس منطقه خودمختار جمهوری کردستان عراق و مناطق پرواز ممنوع عراق
طرفین درگیر
عراق بعثی گارد جمهوری عراق نیروی زمینی عراق ارتش مردمی حامیان دولت اداره امنیت عمومی عراق استخبارات نیروهای ویژه امنیتی عراق سازمان مجاهدین خلق ایران	شورشیان شیعه: مجلس اعلای اسلامی عراق/سپاه بدر حزب الدعوه اسلامی پیشمرگه: حزب دموکرات کردستان عراق اتحادیه میهنی کردستان حزب کمونیست کردستان جنبش اسلامی کردستان مخالفان دیگر: حزب کمونیست عراق حزب بعث (جناح سوریه) جنبش دموکراتیک آشوری نیروی زمینی عراق و جاش (اصطلاح) مهاجران / فراریان
فرماندهان و رهبران
صدام حسین علی حسن المجید طه یاسین رمضان عزت دوری طارق عزیز قصی صدام حسین مسعود رجوی	سید محمدباقر حکیم عبدالعزیز حکیم هادی عامری مسعود بارزانی جلال طالبانی
قوا
حدود ۳۰۰.۰۰۰ نفر حدود ۴.۵۰۰ نفر	مجلس اعلای اسلامی/سپاه بدر: حدود ۴۰.۰۰۰–۵۰.۰۰۰ حزب دموکرات کردستان عراق: حدود ۱۵.۰۰۰–۴۵.۰۰۰ اتحادیه میهنی کردستان: حدود ۴.۰۰۰–۱۲.۰۰۰
تلفات
حدود ۵.۰۰۰ نفر کشته شدند	حدود ۱۵۰.۰۰۰ تا ۲۳۰.۰۰۰ نفر کشته شدند (اکثراً غیرنظامیان)

نقش سازمان مجاهدین خلق در کمک به نیروهای عراقی مطرح شده گرچه این سازمان انکار می‌کند.[1][2]

خیزش در شمال عراق

دیدار اجباری آیت‌الله خویی با صدام حسین، پس از شکست انتفاضه شعبانیه.

چون خیزش از مناطق شیعه‌نشین جنوبی عراق به ویژه بصره و کربلا در اول مارس ۱۹۹۱ شروع شده بود، کردها با توجه به ملاحظات مذهبی ابتدا نمی‌خواستند به شورش بپیوندند و رهبران کردستان به ویژه جلال طالبانی مخالف خیزش در منطقه کردستان بودند ولی بالأخره با توجه به گوشه بودن منطقه‌ی کردنشین عراق و چراغ سبز ایران به امید لطمه به صدام، در کردستان عراق نیز خیزش پس از قیام در سایر مناطق عراق شروع شد و چون نوجوانان کردستانی عراقی پیشرو این شورش بودند، گاهی در محافل کردی به آن "راپه‌رین هه‌رزه‌کاران" به معنی "شورش نوجوانان" نیز گفته‌ می‌شود. شهر رانیه پیشرو خیزش بود، زمانی که در ۶ مارس ۱۹۹۱ شروع شد و به همین دلیل در بین کوردها به "دروازه راپه‌رین" یا "دروازه شورش" لقب یافته‌است.پس از آن در سلیمانیه و اربیل هم از آن پیروی شد و سپس در بقیه شهرهای کردنشین عراق. در ۳ نوامبر ۱۹۹۱ ارتش عراق وارد عمل شد و خیزش را سرکوب کرد و شهرهای اصلی شمالی مانند کرکوک، اربیل و دهوک و حتی سلیمانیه را بوسیله توپخانه ویران کرد و آنها را بازپس گرفت. صدها هزار نفر از مردان و زنان و کودکان و سالخوردگان مجبور به ترک خانه‌هاشان و مهاجرت به مرزهای ترکیه با پای پیاده یا سوار بر الاغ یا کامیون شدند چرا که حکومت به ساکنین منطقه هشدار داده بود و از آن‌ها خواسته بود مناطق را ظرف ۲۴ ساعت ترک کنند در غیر این صورت سرنوشت حتمیشان مرگ خواهد بود. این جمعیت بعلاوه شیعیان عراق از بی‌ملاحظگی حکومت فرار کردند به ویژه بعد از سرکوب خیزش در جنوب عراق به ویژه کربلا.شهرها در این دوره شهر اشباح شده بود و به جز ساختمان‌های فروپاشیده کسی در آن باقی نمانده بود؛ و شمار کثیری از این مردم طی راه‌های دشوارشان کشته شدند به وسیله مسلسلهای هلیکوپترهای نظامی که تعمداً بر روی آن‌ها آتش می ریختند یا در زمین‌های مینگذاری شده که طی جنگ اول خلیج فارس بین ایران و عراق کار گذاشته شده بودند؛ و هنگام ورودشان به مرزهای ترکیه و ایران بعد از پیمودن راه‌های کوهستانی دشوار و ناهموار و سرد برخی کشورها و سازمانهای بشردوستانه کمکهای غذایی چادر و درمان پزشکی ارائه می‌دادند. در میانه ماه مارس سال ۱۹۹۲ شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه شماره ۶۸۸ را تصویب کرد به وضع منطقه امن برای کردها در شمال عراق تحت نام کردستان به عرض جغرافیایی ۳۶ و نیروهای ارتش عراق را از آن خارج کرد.

انتفاضه در طوزخورماتو

در طوزخورماتو خیزش بین روزهای دهم و دوازدهم ماه مارس شروع شد و خیزش‌کنندگان با پیش مرگها همکاری می‌کردند و نیروهای دولتی بدون هیچ مقاومتی فرار کردند. با این وجود نیروهای زیادی از بعثیها و افراد پلیس در حمله به مقر حزب کشته شدند و کنترل خیزش‌کنندگان بر شهر سه روز ادامه داشت تا این که نیروهای دولتی از سه جهت به شهر نزدیک شدند و از فاصله یک کیلومتری به آن حمله کردند. هلیکوپترها بر مقاومت کنندگان بمبهای آتشزا و فسفری شلیک می‌کردند و از منطقه تکریت هم برای پرتاب موشک بر روی منطقه استفاده می‌کردند. نزدیک ۳۰۶ نفر از نیروهای پیشمرگ و هموطنان کشته شدند بعد از کنترل ۱۱ روزه طوزخورماتو توسط پیشمرگها. دفاع از این ناحیه بوسیله پیشمرگها به خاطر اهمیت لجستیکیش بود چرا که در راه بغداد کرکوک واقع شده‌است.

نقش سازمان مجاهدین خلق در سرکوب کردها و شیعیان

گرچه سازمان مجاهدین خلق انکار می‌کند اما نویسندگانی این سازمان را در سرکوب‌های صورت گرفته توسط صدام شریک می‌دانند. الیزابت روبین در مقاله‌ای در نیویورک تایمز با عنوان «فرقه رجوی» به نقش این سازمان در سرکوبها اشاره دارد. مؤسسه رند در گزارش خود پیرامون این سازمان به نقش آن در سرکوبها می‌پردازد.

دخالت فلسطینی ها

یکی دیگر از ابزارهای صدام در سرکوب شیعیان و کردهای عراق استفاده از فلسطینی‌های وفادار به دولت بعثی عراق بود که وفاداری و حمایت خودشان را در طول جنگ با ایران ثابت کرده بودند ،صدام حسین در تمام طول زمامداری به‌شکل عمدتاً مالی و تبلیغاتی از گروه‌هایی از فلسطینی‌ها حمایت می کرد و از حامیان اصلی یاسر عرفات ،رهبر سازمان آزادیبخش فلسطین ساف بود[3][4][5]

نقش سازمان مجاهدین خلق

وبگاه ایرانی دیدبان این سازمان را متهم می‌کند که با حمایت توپخانه‌ای ارتش عراق به شهرهای خالص، جلولا، بعقوبه و خانقین حمله کرده‌است و طی عملیاتی موسوم به مرواید در سرکوب نقش مستقیم داشته.[6]

در مقاله‌ای پیرامون فراریان از سازمان مجاهدین خلق که در ژورنال Melbourne Journal of International Law منتشر توسط دانشگاه ملبورن ارائه شده‌است نیز به نقش این سازمان توجه شده‌است. در این مقاله با ۷ تن از اعضای جدا شده از این سازمان مصاحبه شده که همگی درگیری نظامی را تأیید کرده‌اند اما اغلب مدعی اند که این موضوع به عنوان دفاع صورت گرفته‌است. کمپ اشرف (مقر اصلی این سازمان در عراق) در میان مسیر دست یابی مخالفان صدام به بغداد قرار داشت.[3]

Eric Goldstein در کتاب خود پس از ذکر گزارش‌ها کردهای عراق از مشاهدات خود از سرکوبها گرچه این گزارش‌ها را به دلیل احتمال اثر گزاری میزبانی ایران از کردهای آواره عراق تضعیف می‌کند اما می‌نویسد که شواهد قوی از نقش داشتن گروه‌های نظامی مورد حمایت بغداد در سرکوب‌ها حکایت دارد.[7]

جستارهای وابسته

• عملیات انفال
• حلبچه

منابع

1. «The Cult of Rajavi». nytimes.
2. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۵.
3. «FROM INTERNMENT TO RESETTLEMENT OF REFUGEES: ON US OBLIGATIONS TOWARDS MEK DEFECTORS IN IRAQ» (PDF). The University of Melbourne. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۵.
4. «The Mujahedin-e Khalq in Iraq» (PDF). RAND. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۲ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۵.
5. «Washington's Favorite Terrorists». huffingtonpost.
6. «سل‌کشی صدام و نقش مجاهدین». ایران دیدبان. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۵.
7. Endless Torment: The 1991 Uprising in Iraq and Its Aftermath. Eric Goldstein, Middle East Watch (Organization.

• ویکی‌پدیای انگلیسی
• ویکی‌پدیای عربی