داریوش فروهر
داریوش فروهر (۷ دی ۱۳۰۷–۱ آذر ۱۳۷۷)، دبیرکل حزب ملت ایران و وزیر کار دولت مهدی بازرگان بود که در اول آذر ۱۳۷۷ به همراه همسرش پروانه اسکندری در جریان قتل‌های زنجیره‌ای ترور شد. وی از جمله رهبران جبهه ملی ایران از سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۸ بود تا این که در اوایل سال ۱۳۵۸ از جبهه ملی ایران جدا شد.
داریوش فروهر | |
|---|---|
 داریوش فروهر دبیرکل حزب ملت ایران | |
| وزیر کار و امور اجتماعی | |
| مشغول به کار بهمن ۱۳۵۷ – مهر ۱۳۵۸ | |
| نخست‌وزیر | مهدی بازرگان |
| پس از | منوچهر آریانا (حکومت پهلوی) |
| پیش از | علی اسپهبدی |
| دبیرکل و مؤسس حزب ملت ایران | |
| پس از | حسن علی صارمی کلالی |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | ۷ دی ۱۳۰۷ اصفهان، |
| درگذشته | ۱ آذر ۱۳۷۷ (۶۹ سال) تهران، |
| ملیت | ایرانی |
| حزب سیاسی | نبرد ایران - ملت ایران |
| همسر(ان) | پروانه اسکندری |
| فرزندان | پرستو فروهر آرش فروهر |
| محل تحصیل | دانشکده حقوق دانشگاه تهران |
| پیشه | وکیل، سیاستمدار |
وی در دوران نخست‌وزیری محمد مصدق، رهبری حزب ملت ایران را در دست داشت. حزب ملت ایران به همراه حزب زحمتکشان ملت ایران، حزب ایران و جمعیت آزادی مردم ایران جبهه ملی ایران را تشکیل می‌دادند. پس از کودتای ۲۸ مرداد، داریوش فروهر برای اجرای قانون اساسی مشروطه و برقراری مردم‌سالاری به مبارزات خود ادامه داد. در زمانی که سید رضا زنجانی و مهدی بازرگان به تشکیل نهضت مقاومت ملی اقدام کردند، فروهر نیز به آن پیوست.[1] به خاطر این مبارزات، داریوش فروهر ۱۴ سال را در زندان سپری کرد. با آغاز انقلاب ۱۳۵۷ ایران، داریوش فروهر به مبارزات مردم پیوست.
پس از پیروزی انقلاب، داریوش فروهر در دولت مهدی بازرگان وزیر کار و سپس وزیر مشاور بازرگان بود.[2] پس از آن برای انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۵۸) کاندید شد اما موفقیتی حاصل نکرد. وی از آغاز سال ۱۳۵۹ به صف منتقدین نظام جمهوری اسلامی پیوست. در سال ۱۳۶۰ چند تن از اعضای حزب وی اعدام شدند. خود وی نیز به زندان افتاد. داریوش فروهر از مخالفین رادیکال نظام جمهوری اسلامی در داخل کشور بود و خواستار برگزاری یک همه‌پرسی برای تعیین یک نظام حکومتی جدید برای ایران شده بود. به نقل از دویچه‌وله، وی به همراه پروانه اسکندری در اول آذر ۱۳۷۷ به دست عوامل وزارت اطلاعات کشته شدند.[3][4]
زندگی‌نامه
داریوش فروهر در سال ۱۳۰۷ در اصفهان[5] به دنیا آمد. او از ۱۵ سالگی و پس از آشنایی با محمد مصدق، زندگی سیاسی خود را آغاز کرد و در دوران فعالیت سیاسی خود، پیش از انقلاب ایران بیش از ده بار بازداشت و زندانی شد. تجربه ۱۵ سال زندگی در زندان، او را سمبلی از مبارزه ساخت تا آنجا که برخی دوستان وی، زندان را خانه دوم او نامیدند.
(زن و شوهر)
داریوش فروهر در آذرماه ۱۳۲۷ و در سن ۲۰ سالگی به عضویت در گروه مکتب درآمد که هسته مرکزی یک گروه سیاسی ملی‌گرا و مبارز بود. گروه مکتب سه سال بعد در یکم آبان ماه ۱۳۳۰ تبدیل به حزب ملت ایران شد و داریوش فروهر نیز به عضویت در کمیته موقت رهبری این حزب درآمد. او در هفدهم دی ماه همان سال و در سن ۲۳ سالگی به پس از صارمی کلالی به دبیری حزب ملت ایران انتخاب شد و به واسطه فعالیتهای سیاسی‌اش پس از کودتای ۲۸ مرداد، برای دستگیری زنده یا تحویل مرده‌اش جایزه تعیین شد.
در سال ۱۳۳۸ نیز درحالی که در زندان به سر می‌برد ارتشبد هدایت که گویی حامل پیامی از سوی شاه بود، به او توصیه کرد تا برای همیشه از ایران برود. فروهر اما در پاسخ به او گفت که «زندان را به آزادی دور از وطن ترجیح می‌دهم».
در سال ۱۳۳۹ و با تشکیل جبهه ملی دوم، داریوش فروهر اگرچه در زندان بود اما به عضویت در شورای مرکزی این جبهه انتخاب شد. او در آستانه انقلاب ۱۳۵۷ ایران نیز با حضور در صف مقدم راهپیمایی‌های اعتراضی، اراده خود برای تغییر نظام سلطنتی در ایران را به نمایش گذاشت.
زندان در دوره پهلوی
فروهر بارها به دلیلی فعالیتهای سیاسی خود در دوره پهلوی به زندان رفت. ابتدا بعد از کودتای ۲۸ مرداد به مدت ۷ ماه زندانی شده و به فشم تبعید شد سپس تا ۱۳۳۹ و تشکیل جبهه ملی دوم بارها به زندان افتاد در جریان فعالیت مجدد جبهه ملی دوم(۱۳۳۹–۱۳۴۴) داریوش فروهر بارها به همراه سایر رهبران این گروه زندانی شد. اما طولانی‌ترین حبس داریوش فروهر حبس سه ساله او به دلیل اعتراض به جدا شدن بحرین از ایران بود.[6]
فعالیت‌ها در زمان انقلاب
در خرداد ۱۳۵۶ سه تن از سران جبهه ملی یعنی دکتر کریم سنجابی، داریوش فروهر و شاپور بختیار نامه‌ای به شاه نوشته و از او خواستند که برای نجات کشور به حکومت استبدادی پایان داده، به اصول مشروطیت تمکین کند.[7][8]
متن نامه سه امضایی ۲۲ خرداد ۱۳۵۶ به شاه
پیشگاه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی
فزایندگی تنگناها و نابسامانیهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور چنان دورنمای خطرناکی را در برابر دیدگان هر ایرانی قرار داده که امضاء کنندگان زیر بنابر وظیفه ملی و دینی در برابر خدا و خلق خدا با توجه به اینکه در مقامات پارلمانی و قضایی و دولتی کشور کسی را که صاحب تشخیص و تصمیم بوده، مسئولیت و مأموریتی غیر از پیروی از «منویات ملوکانه» داشته باشد نمی‌شناسیم و در حالی که تمام امور مملکت از طریق صدور فرمانها انجام می‌شود و انتخاب نمایندگان ملت و انشاء قوانین و تأسیس حزب و حتی انقلاب در کف اقتدار شخص اعلیحضرت قرار دارد که همه اختیارات و افتخارات و بنابراین مسئولیتها را منحصر و متوجه به خود فرموده‌اند این مشروحه را علی‌رغم خطرات سنگین تقدیم حضور می‌نماییم.
... بنابراین تنها راه بازگشت و رشد ایمان و شخصیت فردی و همکاری ملی و خلاصی از تنگناها و دشواری‌هایی که آینده ایران را تهدید می‌کند ترک حکومت استبدادی، تمکین مطلق به اصول مشروطیت، احیاء حقوق ملت، احترام واقعی به قانون اساسی و اعلامیه جهانی حقوق بشر، انصراف از حزب واحد، آزادی مطبوعات، آزادی زندانیان و تبعید شدگان سیاسی و استقرار حکومتی است که متکی بر اکثریت نمایندگان منتخب از طرف ملت باشد و خود را بر طبق قانون اساسی مسئول اداره مملکت بداند.
بیست و دوم خرداد ۱۳۵۶
دکتر کریم سنجابی / دکتر شاپور بختیار/ داریوش فروهر
 |
متن مربوطه در ویکی‌نبشته: نامه ۳ امضایی (سنجابی، بختیار و فروهر) |
فروهر در نهم آبان ۱۳۵۷ و پس از آزادی سید محمود طالقانی از زندان، از مردم خواست تا دستور حکومت نظامی را بشکنند. بدین ترتیب بود که صف عظیمی از مردم در حالی که شاخه‌های گل به دست داشتند، فاصله بازار تا خانه طالقانی را پیاده پیمودند. داریوش فروهر در همان راهپیمایی طی سخنانی اعلام کرد که «نظام آینده ایران باید با همه‌پرسی تعیین شود». او اما پس از این به زندان رفت و بعد از آزادی در آبان ماه ۱۳۵۷ به عنوان سخنگوی جبهه ملی ایران انتخاب شد. در روز بیست و هشتم آبان ماه، اتحاد نیروهای جبهه ملی طی صدور بیانیه‌ای اعلام موجودیت کرد. به موجب این اعلامیه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران، حزب ایران و حزب ملت ایران عناصر متشکله جبهه ملی چهارم بودند. مهندس کاظم حسیبی به عنوان رئیس شورای مرکزی و دکترکریم سنجابی، دکتر شاپور بختیار، داریوش فروهر و رضا شایان، دکتر اسدالله مبشری به عنوان اعضای کمیته مرکزی انتخاب شدند.[9][10]
پس از انقلاب
داریوش فروهر در ۲۶ دیماه ۱۳۵۷ و هم‌زمان با خروج شاه از ایران، برای ملاقات با خمینی عازم پاریس شد و ۱۶ روز بعد همراه خمینی به کشور بازگشت. او بلافاصله پس از انقلاب، در ۲۴ بهمن ۱۳۵۷ درکابینه دولت موقت به ریاست مهدی بازرگان شرکت کرد و در ابتدا به عنوان وزیر کار و سپس به عنوان وزیر سیار و نماینده دولت در امور کردستان مشغول به کار شد. در اسفند ۱۳۵۷ سید روح‌الله خمینی از وی خواست تا به وضعیت کارگران رسیدگی کند.[11] داریوش فروهر در ۳۱ خرداد ماه۱۳۵۸ در یک کنفرانس مطبوعاتی خروج خود و حزب ملت ایران را از جبهه ملی ایران اعلام کرد.[12] وی در اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری کاندیدا شد و با ۱۳۳ هزار رأی (۰٫۹٪) پس از ابوالحسن بنی صدر، احمد مدنی و حسن حبیبی در رتبه چهارم قرار گرفت.
زندان پس از انقلاب
داریوش فروهر هم‌زمان با آغاز پاییز سال ۶۰ به زندان رفت و پنج ماه زندان را نیز در کارنامه سیاسی پس از انقلاب خود به جای گذاشت. بنا به گفته دوستان و همراهان فروهر، این بازداشت پنج‌ماهه با کاهش ۱۵ کیلویی وزن وی همراه بود. مطابق برخی خبرها، آزادی فروهر به دستور مستقیم خمینی صورت گرفته بود. چرا که فروهر از سابقه همبندی با مصطفی خمینی فرزند سید روح‌الله خمینی در زندان شاه برخوردار بود و گویی شرح همراهی‌های او در زندان به گوش خمینی رسیده بود.
اتحاد حزب‌ها و نیروهای ملی ایران
در اوایل دهه هفتاد فروهر سعی نمود به اتفاق حزب مردم ایران، جنبش برای آزادی مردم ایران، حزب زحمتکشان ملت ایران (نیروی سوم- منشعبین از دکتر بقایی -گروه خلیل ملکی) و حزب ملت ایران گروهی تحت عنوان «اتحاد حزب‌ها و نیروهای ملی ایران» را تأسیس نماید[13] که در این راه ناموفق ماند.
قتل
در پاییز ۱۳۷۷ پروانه و داریوش فروهر در خانه شخصی خود در «خیابان سعدی، خیابان هدایت، کوچه مراد زاده، پلاک ۱۸»[14] طی قتل‌های سیاسی موسوم به قتل‌های زنجیره‌ای با ضربات متعدد چاقو به قتل رسیدند.[3]
قاتلان که به عنوان دانشجو-خبرنگار و با حربه «مصاحبه برای نشریه دانشجویی» به خانه‌شان رفته بودند، «ابتدا گردن، دهان و دستان‌شان را گرفتند، سپس با ضربات پیاپی چاقو سینه‌هایشان را دریدند[15] و در نهایت اجسادشان را به سمت قبله[16] قرار دادند». خامنه‌ای در یک سخنرانی پس از قتل فروهر دربارهٔ او این‌گونه می‌گوید: «مرحوم فروهر، قبل از انقلاب دوست ما بود، اول انقلاب همکار ما بود، بعد از پدید آمدن فتنه‌های سال ۶۰ دشمن ما شد؛ اما دشمن بی‌خطر و دشمن بی‌ضرر… ایشان معروفیتی در بین مردم نداشت، کسی که تحت تأثیر حرف‌های او نبود، نفوذی نداشت، دشمن بی‌خطری بود انصافاً آدم نانجیبی هم نبود… حالا شما فکر می‌کنید کسی که مثل فروهر را می‌کشد، آیا این فرد می‌تواند دوست نظام باشد؟{خامنه‌ای ۱۸ دی ۱۳۷۷}»[17]
متهمان که از کارمندان وزارت اطلاعات بودند، در اعتراف‌های خود، قتل را «حذف فیزیکی» خوانده‌اند که از طرف وزارت اطلاعات به آنها ابلاغ شده و نوشته‌اند که جزو «وظایف سازمانی» آنان بوده است و بر اساس دستور و روال‌های از پیش مشخص‌شده عمل کرده‌اند.[18][19] علی صفایی، کارمند وزارت اطلاعات، در جلسه دادگاه مورخ ۱۳۷۹/۴/۱۵ می‌گوید: «آن شب ابتدا مسلم و صادق به در منزل رفتند، من و فلاح در کوچه‌ای که بن‌بست بود کمی پایین‌تر از منزل قرار گرفتیم، چند نفر بالای کوچه قرار گرفتند و چند نفر حفاظت کوچه را داشتند. برادر مسلم و صادق وارد منزل شدند و بعد برادر فلاح که بنده در حیاط ماندم. حدوداً بعد از سی دقیقه فلاح برادران دیگر را صدا زدند، با بی‌سیم گفتند و وارد منزل شدند. که گفتند بنده و برادر مسلم و فلاح با خانم پروانه به طبقه بالا رفتیم. بعد از بازرسی عادی فلاح دستور داد کار را شروع کنیم. بنده گردن و دهان ایشان را گرفتم، مسلم دست های ایشان را گرفت و برادر هاشم آمد و با دستمال آغشته به مواد بیهوشی، بیهوش کرد و محسنی چند ضربه چاقو زد که بنده دیدم تکان می‌خورد. گفتم تکان می خورد، چند ضربه دیگر زدند…». مصطفی قربان‌زاده معروف به هاشم، کارمند دیگر وزارت اطلاعات، در دادگاه می‌گوید: «بنده تنها انجام دستور کرده‌ام. پس از حذف از منزل خارج شدیم و به محل کار مراجعه نمودیم. حتی به علت طولانی شدن کار، اضافه‌کاری آن شب را برای بنده محاسبه نموده و به همراه حقوق بنده توسط فیش حقوقی پرداخت شد.»[19]
وی را در قطعه ۸۹ ردیف ۱۸ شماره ۵ قبرستان بهشت زهرا تهران دفن کردند.
پانویس
- کاتوزیان، همایون. مصدق و نبرد قدرت. رسا. - ترجمه احمد تدین
- «حکم انتصاب آقای داریوش فروهر به سمت وزیر مشاور». سایت جامع امام خمینی.
- زخم باز پرونده قتل‌های زنجیره‌ای، دویچه وله فارسی
- «قتل‌های زنجیره‌ای؛ ۱۵ سال دادخواهی و اصرار بر حفظ خاطره جمعی». دویچه وله. ۲۱ نوامبر ۲۰۱۳.
- آفتاب
- «https://www.bbc.com/persian/iran-46247575». پیوند خارجی در
|title=وجود دارد (کمک) - «چهاردهم مرداد، سالگرد انقلاب مشروطه». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۸ فوریه ۲۰۱۲.
- «بیانیه جبهه ملی ایران- اروپا به‌مناسبت ۲۲ بهمن». بایگانی‌شده از اصلی در 28 اكتبر 2020. دریافت‌شده در 28 مارس 2021. تاریخ وارد شده در
|archive-date=را بررسی کنید (کمک) - جبهة ملی ایران
- حزب ایران به روایت اسناد ساواک - ص۳۸۹-مرکز اسناد انقلاب اسلامی - سیاوش یاری۱۳۸۴
- «حکم به آقای داریوش فروهر جهت رسیدگی به وضع کارگران». سایت جامع امام خمینی.
- مصاحبه خسرو سیف دبیرکل حزب ملت ایران با نشریه کوروش - قسمت ۴–۲۰۱۱
- بیانیه -اتحاد حزب‌ها و نیروهای ملی ایران - چهارشنبه ۲ - اسفندماه ۱۳۷۴(از این بیانیه جهت مشخص نمودن عنوان سازمان و نام احزاب استفاده شده‌است)
- مسافر پیکان قرمز- ویژه‌نامه قتل‌های زنجیره‌ای، ایران‌وایر
- گزارش قتل فروهرها، به روایت پرستو فروهر، بی‌بی‌سی فارسی
- خانه فروهرها پانزده سال بعد از کشته شدن داریوش و پروانه فروهر، بی‌بی‌سی فارسی
- «نظر رهبری در رابطه با قتل داریوش فروهر + فیلم». باشگاه خبرنگاران جوان.
- «پرستو فروهر؛ بازخوانی دو گزارش از معاینه جسد پدر و مادرم». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۲۰.
- «گزارش قتل فروهرها، به روایت پرستو فروهر». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۲۰.
جستارهای وابسته
پیوند به بیرون
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به داریوش فروهر در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
- زندگی‌نامه داریوش و پروانه فروهر
- فیلم مستند قتل داریوش و پروانه فروهر در یوتیوب
- وبگاه فروهرها
- سالمرگ داریوش فروهر، مبارزی که زندان خانه دومش بود/ادوار نیوز
- گزارش قتل فروهرها، به روایت پرستو فروهر بی‌بی‌سی فارسی
- داریوش و پروانه فروهر در آینه خاطرات پرستو فروهر کتاب «بخوان به نام ایران» نوشته پرستو فروهر؛ پیرامون زندگی داریوش و پروانه فروهر
- پرستو فروهر در دهمین سال قتل پدر و مادرش سخن می‌گوید( نوار صدا)
|  | |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
* سرپرست ۱ در سال ۱۳۵۷، وزارت اطلاعات و جهانگردی و تا ۷ خرداد ۱۳۵۸ وزارت اطلاعات، تبلیغات و خیرات نام داشت. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| انقلاب ۱۳۵۷ ایران | |
 | |
|
|