بمبگذاری آمیا
انفجار مرکز همیاری یهودیان واقعه‌ای تروریستی در ۱۸ ژوئیه ۱۹۹۴ (۲۷ تیر ۱۳۷۳) بود[6] که در جریان آن ۸۵ نفر از شهروندان یهودی‌تبار آرژانتینی جان خود را از دست دادند و بیش از سیصد نفر زخمی شدند.[3][4][5] انفجاری که بزرگترین سوءقصد در تاریخ معاصر آمریکای لاتین تلقی می‌شود.[7]
| بمبگذاری آمیا | |
|---|---|
| بخشی از درگیری‌های جنوب لبنان (۲۰۰۰–۱۹۸۵) | |
 عواقب حمله | |
| موقعیت | بوئنوس آیرس، آرژانتین |
| مختصات | ۳۴°۳۶′۰۶٫۵″ جنوبی ۵۸°۲۳′۵۸″ غربی |
| تاریخ | ۱۸ ژوئیه ۱۹۹۴ ۰۹:۵۳ (UTC-3) |
| هدف | مرکز همکاری‌های اسرائیل و آرژانتین |
نوع هدف | خودرو انفجاری |
| درگذشته‌ها | ۸۵ (+ ۱ بمب‌گذار)[1][2][3][4][5] |
| مجروحان | ۳۰۰+[3][4][5] |
| مرتکب‌ها | حزب‌الله لبنان |
این بمبگذاری علاوه بر تأثیرگذاری بر وجهه جهانی جمهوری اسلامی و روابط با آرژانتین، تبعاتی نیز برای سیاست داخلی آرژانتین داشته‌است. از جمله یکی از قضات بررسی در مورد این پرونده به اتهام اقدام در ارائه شواهد کذب از کار برکنار شده و در سال ۲۰۱۲، قوه قضاییه آرژانتین، کارلوس منم، رئیس‌جمهوری وقت این کشور را در ارتباط با پیگیری این بمبگذاری تحت پیگرد قانونی قرار داد. منم متهم شد که با دریافت رشوه، کوشیده بود شواهد مربوط به ارتباط حزب‌الله لبنان و دولت جمهوری اسلامی ایران با این بمب‌گذاری‌ها را پنهان کند.[8] آرژانتین بعد از انجام تحقیقات مفصل در مورد این انفجار اعلام کرد که نقشه این بمبگذاری در تهران کشیده شده و به دست حزب‌الله لبنان با فرماندهی عماد مغینه انجام شده‌است.[9] حکومت ایران قویا انتساب این انفجار به خود را نفی می‌کند.[10]
دولت آرژانتین در سال ۲۰۱۹ حزب‌الله لبنان را به عنوان همدست ایران در این پرونده، در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داد.[7]
مرکز همیاری یهودیان
مرکز همیاری یهودیان نام ساختمان هفت طبقه‌ای در شهر بوئنوس آیرس بود که مرکز همکاری‌های اسرائیل و آرژانتین (Asociacion Mutual Israelita Argentina) وابسته به کمیته یهودیان آمریکا، با نام اختصاری، آمیا (AMIA) در آن قرار داشت.
آرژانتین، میزبان بزرگترین جامعه یهودیان در آمریکای لاتین است.[11]
اتهام دخالت جمهوری اسلامی ایران
در تاریخ آرژانتین، رسیدگی به هیچ پرونده قضایی به اندازه پرونده انفجار آمیا به طول نینجامیده‌است. گفتنی است تاکنون بیش از یک هزار و دویست نفر برای ادای شهادت در مورد این پرونده به دادگاه احضار شده‌اند. دولت آرژانتین تاکنون ۳ بار جمهوری اسلامی ایران را به دست داشتن در انفجار متهم کرده‌است.[12]
دولت آرژانتین دراین باره گفت که نقشه و دستور ضربه زدن به بزرگترین مرکز اقلیت یهودی در آمریکای لاتین در تهران کشیده شد و مسئولیت اجرای طرح عملیات به ستاد ویژه عملیات حزب‌الله لبنان که به گروه شبه نظامی حزب‌الله لبنان وابسته‌است، سپرده‌شد.[13] مقامات جمهوری اسلامی میگویند تاکنون هیچ مدرکی مبنی بر دخالت جمهوری اسلامی ایران در این خصوص ارائه نشده و موضوع را توطئه‌ای سیاسی تلقی می‌کنند. از جمله مشکلات این پرونده این است که شخص انتحاری مورد ادعا تاکنون شناسایی نشده‌است.[12][14][15]
صدور احکام جلب بین‌المللی
در مارس ۲۰۰۷ و پس از مدت تقریباً سیزده سال از انفجار، دادستانی کل آرژانتین درخواست صدور حکم جلب نه نفر از جمله علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی و علی‌اکبر ولایتی توسط پلیس بین‌الملل را صادر کرد.[16]
اینترپل برای شش تن از این افراد حکم جلب بین‌المللی صادر کرد. این افراد عبارتند از:[17]
- علی فلاحیان (وزیر اطلاعات وقت جمهوری اسلامی)
- محسن رضایی (فرمانده وقت کل سپاه پاسداران جمهوری اسلامی)
- احمدرضا اصغری[18] (دبیر سوم پیشین سفارت جمهوری اسلامی ایران در آرژانتین)
- احمد وحیدی (فرمانده سابق نیروی ویژه قدس سپاه پاسداران)
- محسن ربانی[19] (رایزن فرهنگی پیشین سفارت جمهوری اسلامی ایران در آرژانتین)
- عماد مغنیه (رئیس وقت ستاد عملیات ویژه حزب‌الله لبنان)
کمیته حقیقت‌یاب
بر اساس توافق آرژانتین با ایران در ماه ژانویه ۲۰۱۳، به آرژانتین اجازه داده‌شد تا پنج نفر را برای پرسش از مقام‌های ایرانی به ایران اعزام کند (این توافق در ۲۶ اردیبهشت ۹۳ از سوی دادگاهی در آرژانتین لغو شد).[20][21] بنا به توافقنامه قرار بود میان ایران و آرژانتین کمیسیون حقیقت‌یابی تشکیل شود که پنج قاضی مستقل عضو آن باشند تا شواهد و اسناد انفجار آمیا را بررسی و با سفر به ایران از متهمان ایرانی این ماجرا بازجویی کنند. نمی‌بایست هیچ‌یک از قضات اهل ایران یا آرژانتین می‌بودند. اسراییل و جامعه یهودیان آرژانتین ضمن انتقاد شدید از این توافق، آن را یک پیروزی دیپلماتیک برای جمهوری اسلامی دانستند.[22]
در جریان امضای توافق میان تهران و بوئنس آیرس کریستینا فرناندز د کیرشنر، رئیس‌جمهوری آرژانتین، گفت که این توافق «سرانجام به آرژانتین این امکان را می‌دهد که از متهمانی که پلیس بین‌الملل برای آنها دستور بازداشت صادر کرده‌است، بازجویی به عمل آورد».[22] قابل توجه است که خانم کریستینا فرناندز، رئیس‌جمهور وقت آرژانتین در سازمان ملل در سال ۲۰۱۴ گفت ما تحقیقاتی کرده‌بودیم که ایران و حزب‌الله لبنان در این حادثه دست نداشته‌اند.[23]
مرگ آلبرتو نیسمان دادستان پرونده
آلبرتو نیسمان که رئیس‌جمهور را متهم به سرپوش گذاشتن به پرونده کرده بود در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۵ (۲۸ دی ۱۳۹۳) درحالی که قرار بود چند ساعت بعد گزارش خود را به مجلس آرژانتین ارائه کند، در آپارتمان خودش در بوئنس آیرس مرده یافته شد.[24] به جسد آلبرتو نیسمان چندین گلوله اصابت کرده بود. وزارت امنیت و مقامات آرژانتین نیز خبر را تأیید کردند. آقای نیسمان، خانم کریستینا فرناندز، رئیس‌جمهوری آرژانتین، را متهم کرده بود که در زمان دولت محمود احمدی‌نژاد، برای «سرپوش گذاشتن بر پروندهٔ انفجار در مرکز یهودیان»، با ایران تبانی کرده‌است. دستگاه قضایی آرژانتین، قبلاً جمهوری اسلامی ایران و حزب‌الله لبنان را به دست داشتن در این انفجار متهم کرده بود. قرار بود آقای نیسمان روز دوشنبه ۲۹ دی ۱۳۹۳ در جلسه غیرعلنی پارلمانِ آرژانتین، دربارهٔ اتهاماتی که به رئیس‌جمهوری این کشور وارد می‌کند، توضیحاتی ارائه دهد.[25][26]
آلبرتو نیسمان، رئیس‌جمهوری آرژانتین را متهم کرده بود که با هدف برقراری روابط تجاری با ایران، تلاش کرده‌است که نقش ایران را در بمبگذاری لاپوشانی کند. مرگ آلبرتو نیسمان به بحرانی سیاسی در آرژانتین تبدیل شد و تظاهرات متعددی در این کشور برگزار شد که خواسته آنها، رفع ابهام‌ها دربارهٔ مرگ مشکوک دادستان سابق بود.[27]
فرار روزنامه‌نگار افشاگر قتل
دامیان پاختر، روزنامه‌نگار آرژانتینی افشاگر قتل قاضی پرونده از «ترس جان خود» از کشورش گریخت. وی سوار هواپیمایی شد که از آرژانتین به کشور همسایه، اروگوئه می‌رفت. پاختر روزنامه‌نگار وب‌سایت خبری «بوئنوس آیرس هرالد» است.[28]
گزارش قضایی آلبرتو نیسمان
پس از قتل نیسمان، گزارشی قضایی در آرژانتین منتشر شد که ادعا می‌کرد مقام‌های ارشد دولت این کشور قصد داشتند تا در ازای دریافت نفت از ایران، نقش مقام‌های جمهوری اسلامی در انفجار مرکز یهودیان را «لاپوشانی» کنند. این گزارش در واقع متن دادنامه‌ای بود که آلبرتو نیسمان، بر اساس شنود مکالمات مقام‌های این کشور با ایرانیان تهیه کرده بود. روزنامه نیویورک تایمز در شماره پنجشنبه دوم بهمن ۱۳۹۳ خود و با استناد به بخش‌هایی از این گزارش ۲۸۹ صفحه‌ای نوشته که مقام‌های آرژانتین و ایران به توافقی رسیده بودند که بر اساس آن، آرژانتین به ایران گوشت صادر کند و از ایران نفت تحویل بگیرد و همچنین، کاغذها و مدارک مربوط به نقش مقام‌های جمهوری اسلامی در انفجار مرکز یهودیان این کشور مشهور به «آمیا» را با آتش زدن نابود کند. بر اساس این گزارش، کریستینا فرناندز دو کریشنر، رئیس‌جمهوری و هکتور تیمرمن، وزیر امور خارجه آرژانتین از این توافق حمایت کرده بودند اما توافق فوق هرگز به اجرا در نیامد زیرا مقام‌های آرژانتین نتوانستند پلیس بین‌الملل (اینترپل) را قانع کنند تا نام مسئولان ایران را از فهرست افراد تحت تعقیب خود حذف کنند.[29]
واکنش دولت وقت آرژانتین به گزارش قضایی
کریستینا فرناندز، رئیس‌جمهور آرژانتین گفت مرگ دادستان پرونده بمبگذاری در مرکز همیاری یهودیان، خودکشی نیست. وی با متهم کردن دشمنانش به تلاش برای بدنام کردن او، آورده‌است که «آنها از او (نیسمان) تا زنده بود استفاده کردند و بعد به این نتیجه رسیدند که قتل او به نفع آنان است.»[30] آنیبال فرناندز رئیس دفتر رئیس‌جمهوری آرژانتین گفت نیروهای خودسر سرویس اطلاعاتی آن کشور در قتل آلبرتو نیسمان نقش داشته‌اند. رئیس دفتر رئیس‌جمهوری آرژانتین گفت که «باور نمی‌کنم حتی این گزارش را خود نیسمان نوشته باشد. من با دادستان نیسمان کمی کار کرده‌ام. می‌دانم که او یک کارشناس شایسته حقوقی بود. ممکن نیست او چنین مزخرفاتی را نوشته باشد. روشن است که او کاری با این مسائل نداشت، اما دور و بر او کسانی بودند که اهداف سیاسی دیگری داشتند. تا وقتی او زنده بود به او نیاز داشتند تا علیه رئیس‌جمهوری طرح اتهام کند. شکی نیست که بعد، جنازه‌اش را می‌خواستند.»[31]
دولت آرژانتین با تکذیب این گزارش، آلبرتو نیسمان را به «توطئه» علیه خود متهم کرد. مقام‌های رسمی در دولت گفتند که دادستان سابق پرونده، توسط یک مقام سابق اطلاعاتی به نام آنتونیو استیوسو که در ماه دسامبر ۲۰۱۴ توسط رئیس‌جمهوری از کار برکنار شده‌بود، اجیر شده‌بود. آنیبال فرناندز، دستیار رئیس‌جمهوری آرژانتین، گزارش دادستان سابق را «مطلقاً بی‌اعتبار» توصیف کرد.[29]
موضع دولت آرژانتین
ماریسیو ماکری رئیس‌جمهور کنونی آرژانتین قسم یاد کرده‌است که حقیقت این بمبگذاری مرگبار و همچنین مرگ قاضی نیسمان را روشن کند و مسببان آن را به پای میز محاکمه بکشاند.[9]
ادعای سفیر پیشین اسراییل
اسحاق آویران، سفیر پیشین اسرائیل در آرژانتین (بین سال‌های۱۹۹۳ تا ۲۰۰۰ میلادی)، در سوم ژانویه ۲۰۱۴ در مصاحبه‌ای با خبرگزاری یهودیان آرژانتین (ای‌جی‌ان) گفت که اسرائیل توانسته اکثر کسانی را که پشت این حملات و بمبگذاری‌های خونین بودند به قتل برساند. وی دولت آرژانتین را متهم کرد که اقدام لازم را «برای رسیدن به عمق و کشف و افشای تمامی ابعاد این حملات» صورت نداده‌است. وی گفت: «اکثریت افراد مسئول این اقدامات، دیگر در این جهان نیستند، و ما خودمان ترتیب کار را دادیم.» وی از افراد خاصی در این مورد نام نبرد و مشخص نکرد که ملیت آنها چه بوده و به چه صورت کشته شدند. وی افزود «عدالت در مورد حامیان اصلی این عملیات هنوز به اجرا درنیامده و هنوز هم لازم است آرژانتین دقیقاً پاسخ دهد که در ارتباط با این حملات، چه روی داده‌است. ما می‌دانیم چه کسانی مسئول انفجار در برابر سفارتخانه اسرائیل بودند و همان افراد مرتکب انفجار دوم هم شدند.»[8]
اظهارنظرها
طبق گزارشی که در نشریه نیشن چاپ شد، نویسنده ادعا می‌کند که جیمز چیک، نماینده وقت آمریکا در سازمان ملل به او گفته تا آنجا که من می‌دانم هیچ وقت گواه واقعی که ایران مسوول این قضیه باشد وجود نداشته‌است. هیچ وقت چیز درست حسابی گیر نیاوردند. بزرگترین سرنخ به گفته او یک‌نفر به نام منوچهر معتمر بود که از ایران بریده بود و فرض بر این بود همه چیز را می‌داند؛ ولی معلوم شد معتمر یک مأمور دون پایه ناراضی بوده که بر خلاف ادعایش فاقد اطلاعات تصمیم‌گیری‌های دولتی بود. ما در نهایت به این نتیجه رسیدیم که او اعتباری ندارد.[32]
در سال ۲۰۱۳ میلادی، روزنامه‌نگار محقق به نام گارث پورتر بر روی این ادعا که ایران و حزب‌الله در این حادثه دست داشته‌اند تردید ایجاد کرد. به گفته او تنها چیزی که ایران و حزب‌الله را به این حادثه ربط می‌داد ادعاهای سازمان مجاهدین خلق بود که یک گروه جنجالی ضد نظام ایران است و برخی کشورها آن را یک گروه تروریستی به حساب می‌آورند.[33]
موضع آمریکا
در تاریخ ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۷ وزارت امور خارجه آمریکا در بیست و سومین سالگرد بمبگذاری ساختمان مرکزی همیاری یهودیان در آرژانتین اعلام کرد که این انفجار توسط ایران انجام شده‌است و هم‌زمان خواستار تحقیقات حول مرگ آلبرتو نیسمان قاضی این پرونده شد. این وزارتخانه ضمن ابراز همدردی با خانواده‌های قربانیان، بر لزوم اجرای عدالت در مورد عاملان بمبگذاری آمیا تأکید کرده‌است.[9]
موضع ایران
هاشمی رفسنجانی در خاطرات روزهای وقوع این انفجار می‌نویسید:[10] «درخصوص انفجار آرژانتین، عجیب است که امپراتوری رسانه‌ای صهیونیست‌ها و استکبار، یک دروغ بزرگ را پایه این اتهام به ایران کرده‌اند. ادعا می‌کنند در اجلاسی در مشهد که رهبری و من و وزیر امور خارجه و فرمانده سپاه و افراد دیگری داشتیم، این اقدام انفجاری تصویب شده‌است. در حالی که اصلاً چنین جلسه‌ای در مشهد نداشتیم و ما اصلاً هیچ اطلاعی از قرار انفجار نداشتیم.»
بازتاب در سال ۲۰۱۹
آرژانتین در بیست‌وپنجمین سالروز بمبگذاری آمیا، صریحاً حزب‌الله لبنان را گروه تروریستی نامید.[34][35] مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا در ژوئیه ۲۰۱۹ میلادی، طی سفرش به آرژانتین ضمن تقدیر از اقدام آرژانتین، جمهوری اسلامی را مقصر اصلی این انفجار دانست:
انفجار آمیا توسط حزب‌الله، با پشتیبانی کامل جمهوری اسلامی ایران انجام گرفت[36]
جستارهای وابسته
منابع
- "Caso AMIA: los fiscales dicen haber identificado al autor del atentado" [AMIA case: prosecutors say they have identified the perpetrator of the attack]. Clarín. 10 November 2005. Retrieved 12 September 2017.
- "Identificaron al terrorista suicida que voló la AMIA" [The suicide bomber who blew AMIA have been identified]. La Nación. 10 November 2005. Retrieved 12 September 2017.
- «قاضی مقتول پرونده آمیا، دستمایه سریال جدید آمریکایی».
- «۲۳ سال از انفجار آمیا آرژانتین گذاشت؛ ایران همچنان فعالیت غیرقانونی دارد». دریافت‌شده در ۳ آوریل ۲۰۱۹.
- «بررسی مجدد پرونده انفجار آمیا: رئیس‌جمهور سابق آرژانتین متهم به لاپوشانی نقش ایران».
- «آرژانتین به قربانیان انفجار "آمیا" غرامت می‌پردازد». دویچه وله. دریافت‌شده در ۳ آوریل ۲۰۱۹.
- «ماجرای آمیا و پرونده‌ای که بسته نمی‌شود». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۶.
- سفیر سابق اسرائیل: اکثر افراد مرتبط با انفجار در مراکز یهودیان آرژانتین را کشته‌ایم بی‌بی‌سی فارسی
- «بیانیه وزارت خارجه آمریکا در سالگرد انفجار مرکز یهودیان در آرژانتین».
- کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی، شنبه ۲۰ مرداد ۱۳۷۳
- کارلوس منم متهم به پنهان کردن شواهد بمبگذاری سال ۱۹۹۴, بی‌بی‌سی فارسی
- «روزنامه همشهری - ایران - سیاست‌خارجی - واکنش وزارت امور خارجه به حکم قاضی آرژانتینی». ۲۰ آبان ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ فوریه ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۸۶.
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۱۹.
- «روزنامه همشهری - ایران - سیاست‌خارجی - واکنش ایران به اتهامات مجدد آرژانتین». ۵ آبان ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۸۶.
- «روزنامه همشهری - ایران - سیاست‌خارجی - دادگاه آرژانتین و سلطه صهیونیست‌ها». ۲۰ آبان ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۸۶.
- «INTERPOL Executive Committee takes decision on AMIA Red Notice dispute».
- فلاحیان و محسن رضائی تحت تعقیب بین‌المللی (بی‌بی‌سی فارسی)
- «فرد تحت تعقیب در سایت اینترپل». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۵.
- «فرد تحت تعقیب در سایت اینترپل». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۵.
- http://www.tabnak.ir/fa/news/400796/
- دادستان آرژانتینی خواهان لغو توافق با ایران برای تحقیق درباره انفجار آمیا شد بی‌بی‌سی فارسی
- دادستان آرژانتینی خواهان لغو توافق با ایران برای تحقیق درباره انفجار آمیا شد دویچه‌وله فارسی
- http://alef.ir/vdcbzfb5srhbafp.uiur.html?243375
- «Argentinian prosecutor who claimed cover-up over 1994 bombing found». theguardian.com.
- جسد دادستان پرونده انفجار در مرکز یهودیان آرژانتین، در خانه‌اش کشف شد رادیو فردا
- رادیوفردا
- از نیسمان تا فلاحیان؛ چهره‌های جنجالی در پرونده انفجار آمیا بی‌بی‌سی فارسی
- روزنامه‌نگار افشاگر قتل قاضی پرونده آمیا از آرژانتین گریخت رادیوفردا
- «آرژانتین به دنبال انکار نقش ایران در انفجار آمیا در ازای دریافت نفت بود» رادیوفردا
- رئیس‌جمهور آرژانتین مرگ دادستان پرونده بمبگذاری در مرکز همیاری یهودیان را خودکشی نمی‌داند رادیوفردا
- آرژانتین: نیروهای خودسر مسئول قتل دادستان پرونده آمیا هستند بی‌بی‌سی فارسی
- "Bush's Iran/Argentina Terror Frame-Up". Retrieved 4 February 2015.
- Porter, Gareth (7 August 2013). "Indictment of Iran for '94 Terror Bombing Relied on MEK". Inter Press Service News Agency. IPS-Inter Pres Service. Retrieved 19 January 2015.
- «آرژانتین، حزب‌الله لبنان را یک گروه تروریستی نامید». صدای آمریکا. ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۹.
- «آرژانتین در بیست‌وپنجمین صالروز بمبگذاری آمیا، حزب‌الله را گروه تروریستی نامید». TRT. ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۹.
- «مایک پمپئو از اینکه آرژانتین، حزب‌الله را تروریست خواند، تقدیر کرد و ایران را پشتیبان او در انفجار آمیا دانست». صدای آمریکا.
پیوند به بیرون
- عبور از آمیا دیپلماسی ایرانی
- Argentina, Iran to investigate ’94 bombing of Jewish center واشینگتن پست
