اعتراضات دی ۱۳۹۸ ایران

اعتراضات دی ۱۳۹۸ ایران مجموعهٔ اعتراضات مردمی، دانشجویی و ضد حکومتی در سراسر ایران است که از ۲۱ دی به‌دنبال سرنگون کردن پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین در تاریخ ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) توسط پدافند هوایی سپاه پاسداران و کتمان آن از طرف حکومت جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت. پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین یک پرواز مسافربری متعلق به هواپیمایی بین‌المللی اوکراین از مبدأ تهران به مقصد کی‌یف بود که هدف شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران[1] قرار گرفته و ساقط شد.[2][3][4] عمده شعارهای این اعتراضات علیه علی خامنه‌ای و سپاه پاسداران و درخواست استعفا و محاکمه آنان بود.[5]

اعتراضات دی ۱۳۹۸ ایران
تاریخ	۲۱ دی ۱۳۹۸– ۲۶ دی ۱۳۹۸
مکان	در ده‌ها شهر آمل اراک اصفهان امیدیه بابل تبریز تهران خرم‌آباد رشت زنجان ساری سنندج شیراز شهرقدس قزوین کرج کرمان کرمانشاه گرگان مشهد یزد دامغان سمنان شاهرود ایوانک کاشان بروجرد شهر جدید صدرا همدان
علت‌ها	ساقط شدن پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین (با شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران) اعتراض به فساد و دروغ‌گویی سیستماتیک مخالفت با علی خامنه‌ای و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مخالفت با قاسم سلیمانی مخالفت با ادامهٔ حکومت جمهوری اسلامی مخالفت با اصل ولایت فقیه
روش‌ها	تجمع‌های دانشجویی تظاهرات تحصن ایستادگی مدنی کنشگری اینترنتی سوگواری بایکوت برنامه‌ها و سازمان‌های حکومتی از جمله (صدا و سیما)
طرف‌های درگیری مدنی
مردم معترض به سیاست‌های حکومت جمهوری اسلامی ایران خانواده‌های داغدار کشته‌شدگان هواپیما دانشجویان و دانشگاهیان جمهوری اسلامی فرمانده کل قوا یگان ویژه ناجا نوپو سپاه پاسداران شبه‌نظامیان بسیج وزارت اطلاعات اطلاعات سپاه وزارت ارتباطات وزارت کشور
چهره‌های شاخص
بدون ساختار رهبری، خود جوش مردمی، دانشجویی سید علی خامنه‌ای حسن روحانی حسین سلامی امیرعلی حاجی‌زاده
تلفات
ده‌ها نفر بازداشت شدند

بخشی از مجموعه مقاله‌های:
تاریخ جمهوری اسلامی ایران
انقلاب ۱۳۵۷ • دوران تثبیت نظام• گاه‌شمار تاریخ• تاریخچه نظام• نظام• جنگ ایران و عراق• دوران سازندگی • دوران اصلاحات • دوران اصول‌گرایی • دوران اعتدال
مسئلهٔ هسته‌ای
مذاکرات هسته‌ای • قطعنامه ۱۶۹۶ • قطعنامه ۱۷۳۷ • قطعنامه ۱۷۴۷ • قطعنامه ۱۸۰۳ • قطعنامه ۱۸۳۵ • قطعنامه ۱۹۲۹ • قطعنامه ۱۹۸۴ • توافق موقت ژنو • تفاهم هسته‌ای لوزان • برجام • قطعنامه ۲۲۳۱
مسئلهٔ حقوق بشر
حقوق بشر نقض حقوق بشر متهمان نقض حقوق بشر نقض حقوق دین‌ناباوران و نوکیشان نقض حقوق نویسندگان و شاعران نقض حقوق هنرمندان • نقض حقوق دانشجویان آموزگاران و استادان دانشگاه نقض حقوق کارگران • نقض حقوق ورزشکاران نقض حقوق دگرباشان جنسی نقض حقوق زنان • نقض حقوق کودکان نقض حقوق حوزویان • نقض حقوق اقلیت‌ها نقض حقوق اصناف و گروه‌ها زندانیان کشته‌شده در زندان‌ها • سنگسار نقض حقوق زندانیان در دوره کووید–۱۹ دستگیری، زندان و شکنجه • مصادره اموال و دارایی‌ها روزنامه‌نگاران زندانی • واکنش‌ها به نقض حقوق بشر اعتراف اجباری • تجاوز جنسی به زندانیان بازداشت فعالان محیط زیست • شکنجه دولتی ترور میکونوس • پرونده‌های تروریسم دولتی قتل‌های زنجیره‌ای • گاه‌شمار قتل‌های زنجیره‌ای اعدام‌ها پس از انقلاب ۵۷ نقد رسیدگی قوه قضائیه به ترور و شکنجه نقد رهبر • بمب‌گذاری آمیا • تواب‌سازی • ایرانیان تحریم‌شده به دلیل نقض حقوق بشر اعتصاب غذای ۱۴۰۰ زندانی سیاسی • روش‌ها و ابزارهای نقض حقوق بشر انقلاب فرهنگی ایران
اعتراضات
اسفند ۱۳۵۷ شورش ۵۹–۱۳۵۷ • اسفند ۱۳۵۹ ۲۵ خرداد • ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ دهه ۷۰ • تیر ۱۳۷۸ شهریور ۱۳۷۹ • ۲۲ خرداد ۱۳۸۵ روزشمار اعتراضات ۱۳۸۸ • اعتراضات ۹۰–۱۳۸۸ دی ۱۳۹۶ • اعتراضات بهمن و اسفند ۱۳۹۶ مرداد ۱۳۹۷ • اعتصابات سراسری ۹۸–۱۳۹۷ آبان ۱۳۹۸ • دی ۱۳۹۸ اسفند ۱۳۹۹ ۱۴۰۰
جنبش‌های اجتماعی
جنبش دوم خرداد جنبش سبز • جنبش دانشجویی جنبش زنان • جنبش کارگری
چالش‌های سیاسی
کودتای نوژه بحران گروگان‌گیری • برکناری بنی‌صدر • ماجرای ایران–کنترا • برکناری منتظری • برگزیدگی خامنه‌ای به رهبری • کنفرانس برلین • توقیف فله‌ای مطبوعات • لوایح دوگانه • جنجال مشایی • جنجال مصلحی • انکار هولوکاست • یکشنبهٔ سیاه • ترور شخصیت‌های هسته‌ای • جنجال حقوق‌های نجومی • جنجال املاک نجومی • بحران اقتصادی ۱۴۰۰–۱۳۹۷ • بحران خلیج فارس • ترور سلیمانی • سرنگونی هواپیمای اوکراینی پیمان‌نامه ۲۵ ساله ایران و چین
درگاه تاریخ ایران

تجمعات اعتراضی و رخدادها

تجمع اعتراضی در دانشگاه امیرکبیر تهران و بیرون آن

۲۱ دی

• روز شنبه ۲۱ دی ۱۳۹۸ در پی تأیید رسمی نقش سپاه پاسداران در ساقط کردن هواپیمای مسافربری اوکراینی، دانشجویان و مردم معترض مقابل دانشگاه‌های امیرکبیر و صنعتی شریف تهران در اعتراض به حادثه شلیک موشک سپاه پاسداران به هواپیمای مسافری اوکراین و پنهانکاری مقامات جمهوری اسلامی دست به تجمع و تظاهرات زده و علیه «دروغ‌گویی» و «پنهانکاری» مسئولان حکومت شعار دادند[6][7][8] و خواستار استعفای علی خامنه‌ای به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح شدند.[8]
• تظاهرات کنندگان از تقاطع خیابان طالقانی و حافظ تا تقاطع انقلاب حافظ و به سمت چهارراه ولیعصر حرکت کردند.[6][8][9][10] نیروهای امنیتی برای مقابله با معترضان گاز اشک‌آور شلیک کردند.[6]
• بجز تهران در شهرهای مشهد، ساری، اصفهان، رشت، همدان، کرمان، شیراز، بابل و ارومیه تجمعات اعتراضی برگزار شد.[11] تجمعات دست‌کم تا بامداد روز یک‌شنبه ۲۲ دی ماه ادامه پیدا کرده‌است.[12]

بازداشت سفیر بریتانیا

• به گفته رسانه‌های درون کشور، در جریان تجمعات روز شنبه مکر سفیر بریتانیا در تهران نیز در تجمع مقابل دانشگاه امیرکبیر حضور داشت[13][14][15] که به گفته منابع امنیتی مشغول تهیه عکس و فیلم از این تجمع بود.[15][16] نیروهای انتظامی تهران وی را به دلیل «تحریک و ساماندهی تحرکات مشکوک در مقابل دانشگاه امیرکبیر» برای ساعاتی بازداشت و سپس با هماهنگی و پیگیری وزارت امور خارجه آزاد کردند.[17] در واکنش به این دستگیری وزارت خارجه انگلیس بامداد یکشنبه با صدور بیانیه ای به بازداشت موقت سفیر خود در این تجمع را غیرقانونی و نقض قوانین بین‌المللی خواند.[15] آقای مک‌ایر ضمن رد اتهامات وارده از سوی برخی خبرگزاری‌ها گفت که در تظاهراتی شرکت نکرده و تنها برای ادای احترام به قربانیان سانحه سرنگون شدن هواپیمای اوکراینی به محل رفته بود. وی در توییت خود نوشت: «طبیعیست که نسبت به کشته شدگان ادای احترام کنم، تعدادی ازآنها بریتانیایی بودند. پس از۵ دقیقه هنگامی که عده ای شروع به شعار دادن کردن محل را ترک کردم.» سفیر بریتانیا در تهران همچنین گفت که نیم ساعت پس از ترک محل بازداشت شده‌است.[18] در روز یکشنبه ۲۲ دی سفیر انگلیس به دلیل «رفتار نامتعارف و حضور در تجمعات غیرقانونی» به وزارت امور خارجه ایران احضار شد. در این دیدار به وی یادآوری گردید که حضور سفرای خارجی در تجمعات غیرقانونی هیچ تناسبی با مسئولیت‌های ایشان به عنوان نماینده سیاسی کشور متبوع خود ندارد و مخالف مفاد کنوانسیون ۱۹۶۱ روابط دیپلماتیک وین است و دولت انگلستان می‌بایست در این خصوص توضیح دهد.[19][20]

در پی بازداشت چند ساعته راب مکر سفیر بریتانیا در ایران، وزارت خارجه بریتانیا حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در این کشور، را احضار کرد.[21]

۲۲ دی

• روز یکشنبه ۲۲ دی ۱۳۹۸ دانشجویان معترض دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه بهشتی تهران، دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه امیرکبیر تجمع کرده و شعارهای ضد حکومتی سر می‌دهند. در تهرانْ دانشجویان معترض در دانشگاه بهشتی تهران با اشاره به خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی شعار می‌دادند.[11]
• در دانشگاه الزهرا نیز دانشجویان با همخوانی ترانه «از خون جوانان وطن لاله دمیده» از محمدرضا شجریان، یاد جانباختگان هواپیمای اوکراینی را گرامی داشتند.[22]
• در دانشگاه بهشتی تهران، دانشجویان از پا گذاشتن بر روی پرچم آمریکا و اسرائیل خودداری کردند و هنگام عبور، پرچم‌ها را دور زدند.[23] این عمل دانشجویان با واکنش مثبت دونالد ترامپ مواجه شد، وی دوشنبه ۲۳ دی‌ماه در توئیتر خود نوشت: معترضان شگفت‌انگیز ایرانی حاضر نشدند روی پرچم باعظمت آمریکا قدم بگذارند یا به هر شکل به آن بی‌احترامی کنند. این پرچم را در خیابان قرار داده بودند تا آنها آن را لگدمال کنند؛ اما به جای این کار، آنها پرچم را دور زدند. یک پیشرفت بزرگ![24]
• اعتراضات در شامگاه یکشنبه ۲۲ دی به خیابان‌های اطراف آزادی و میدان آزادی تهران و تقاطع خیابان‌های آزادی و استاد معین، خیابان جناح و مقابل دانشگاه امیرکبیر کشیده شد، معترضان شعار می‌دادند.[25]
• در مقابل دانشگاه شریف در خیابان آزادی گروه زیادی از معترضان شعار می‌دادند و در جریان درگیری مردم معترض با نیروهای امنیتی در نزدیکی و حوالی باغ فردوس در نزدیکی خیابان ولیعصر شعار می‌دادند.[25]
• در آمل تظاهرات گسترده با حضور مردم تا شبانگاه ادامه داشت. معترضان که در اکثر اوقات در مقابل ساختمان مرکزی سپاه و میدان هفده شهریور حضور داشتند، شعار «جمهوری اسلامی؛ نمی‌خوایم، نمی‌خوایم» سر دادند. در ادامه اعتراضات گزارش‌هایی مبنی بر دستگیری و سرکوب معترضان مخابره شد.[26][27]
• در دیگر شهرهای ایران از جمله مشهد، اهواز، اصفهان، تبریز، گرگان، سنندج، کرمانشاه، شیراز، قزوین، رشت، سمنان، دامغان، یزد، شاهرود و بابل هم تجمع‌های اعتراضی برگزار و شعارهایی علیه سپاه پاسداران و سید علی خامنه‌ای داده شد. در مشهد و سمنان نیز تجمعات مشابهی گزارش شده‌است.[25][28]
• در شیراز، تهران، مشهد و اصفهان نیروهای امنیتی به سوی مردم معترض گار اشک‌آور شلیک کرده‌اند و در فیلمی نشان داده می‌شود یک لباس شخصی با تفنگ به پای یک زن شلیک کرده‌است.[25]
• در میدان آزادی نیروهای یگان ویژه و نیروهای بسیج بعد از شلیک گلوله‌های پلاستیکی به سمت معترضان به آنها حمله کرده و برخورد خشونت‌آمیزی با آنها داشتند.[29]
• دستِ کم ۴ دانشجو در دانشگاه‌های مختلف در اعتراضات بازداشت شدند.[22]
• «علی فرمانی»، صدابردار و فیلم‌ساز ۳۳ ساله شیرازی، ۲۲ دی ۱۳۹۸ و دقایقی پس از پایان تجمع اعتراضی در معالی‌آباد به دست نیروهای اطلاعات سپاه شیراز بازداشت شده‌است و از آن روز در بازداشت‌گاه موسوم به «پلاک ۱۰۰» نگهداری می‌شود.[30]

۲۳ دی

• اعتراضات در دانشگاه‌های تهران، دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه اصفهان ادامه دارد. دانشجویان معترض صنعتی شریف شعار می‌دهند: «نخبه‌هامون رو کشتند، آخوند به‌جاش گذاشتند.»، در تجمع اعتراضی دانشجویان دانشگاه امیرکبیر تهران دانشجویان معترض شعار می‌دهند: «دانشجوی عزادار، دشمن هرچه کفتار.»، دانشجویان دانشگاه صنعتی اصفهان در تجمعی اعتراضی شعار می‌دهند «نه اعدام، نه زندان، دیگر اثر ندارد» و «بسیجی برو گمشو».[31][32]

بازداشت رخشان بنی‌اعتماد

• در ۲۳ دی ۱۳۹۸ رخشان بنی‌اعتماد، کارگردان و تهیه کنندهٔ ایرانی، در تهران بازداشت و پس از ساعاتی آزاد شد. رخشان بنی‌اعتماد در پی سرنگون شدن پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین با شلیک موشک پدافند هوائی سپاه، مردم را برای بزرگداشت قربانیان و اعتراض به این رویداد به شرکت در یک گردهمائی دعوت کرده بود. او روز ۲۱ دی ۱۳۹۸ از مردم دعوت کرده بود که به یاد قربانیان سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی، مراسمی را در غروب ۲۲ دی در میدان‌ها آزادی شهرهای ایران برگزار کنند.[33] وی پس از آن در صفحات اجتماعی خود نوشت که با توجه به «هشدار جدی نهادهای امنیتی» دعوتش را لغو می‌کند.[34][35] او در صفحه توییتر خود نسبت به این حادثه واکنش نشان داده و نوشته بود: «فریاد در گلوی‌مان خفه شده؛ در اعتراض به سیاست‌های ننگ‌آور جهانی و شرم‌زده. از این همه دروغ و فریب داخلی».[36]

۲۴ دی

• غلامحسین اسماعیلی سخنگوی قوه قضاییه از بازداشت ۳۰ نفر از معترضان در تجمعات چندروز اخیر خبر داد.[37]
• در این روز، اعتراضات در دانشگاه‌های تهران، صنعتی امیرکبیر، شهید بهشتی، علامه طباطبایی، رازی کرمانشاه، صنعتی اصفهان، کردستان و خواجه نصیرالدین طوسی تداوم یافت.[38][39]

۲۵ دی

• در پنجمین روز پیاپی اعتراضات دی ۱۳۹۸، ۱۲ دانشگاه کشور صحنه اعتراضات دانشجویی به «دروغ سیستماتیک» در ماجرای سقوط هواپیما در هجدهم دی‌ماه جاری بود؛ همچنین دانشجویان معترض دانشگاه کردستان با صدور بیانیه‌ای به وضعیت موجود اعتراض کرده و اعلام کردند: «از وضعیت موجود به تنگ آمده‌اند و در جستجوی رهایی از بند گام برمی‌دارند».[40]
• هفت سناتور جمهوریخواه (لیندزی گراهام، مارتا مکسلی، جیمز لنکفورد، مارکو روبیو، جونی ارنست، تد کروز و میت رامنی) از اعضای ارشد سنای آمریکا، اعلام کردند، قطعنامه‌ای را در حمایت آشکار از معترضان ایرانی به سنا ارائه کردند. لیندزی گراهام در این رابطه گفت: «این قطعنامه روشن می‌کند سنای ایالات متحده در کنار مردم ایران، که با به خطر انداختن جان و جسم‌شان آزادی خود را می‌طلبند، ایستاده‌است. امیدوارم دیگر سناتورها هم به این تلاش پیوسته و اجازه دهند که جهان بداند که موضع ما در مورد اشتیاق مردم ایران برای رها شدن از رژیم قاتل آیت‌الله چیست».[41]

۲۶ دی

• در ششمین روز اعتراضات دی‌ماه، مراسم تشییع پیکر برخی از قربانیان هواپیمای منهدم‌شده اوکراین، در چند شهر ایران از جمله سنندج، اصفهان، قم، همدان، زنجان، ملایر، سبزوار، تفت یزد و گرگان برگزار شد. در مراسم برخی از قربانیان با وجود حضور سنگین نیروهای سپاه پاسداران، یگان‌های ویژه و بسیج، شرکت‌کنندگان شعارهایی علیه جمهوری اسلامی سر دادند.[42]
• اعتراض‌ها در مراسم خاکسپاری آیدا فرزانه و آروین مرتب در سنندج نیز ادامه داشت. معترضان در این خاکسپاری شعارهایی به فارسی و کردی سر دادند. «مادر برای فرزند دلبندت گریه نکن، روزی انتقامش را خواهیم گرفت» و «مرگ بر دیکتاتور» از جمله این شعارها بود.[43]
• در اصفهان، شرکت‌کنندگان در مراسم خاکسپاری چند نفر از قربانیان سرنگون شدن هواپیمای اوکراین بدست سپاه پاسداران شعار «بی‌شرف، بی‌شرف» سر دادند.[42] برخی از شرکت کنندگان با دست زدن و شعار دادن سعی می‌کردند با صدای نوحه مقابله کنند.[44]
• در مهاباد تشییع کنندگان، در حرکتی اعتراضی پرچم جمهوری اسلامی ایران را که روی تابوت قربانیان کشیده شده بود، از آن جدا کردند.[44]
• جمعی از دانشجویان دانشگاه تهران روز پنج‌شنبه در اعتراض به ورود نیروهای لباس شخصی و امنیتی به خوابگاه دانشجویان برای ضبط لوازم دانشجویان بازداشتی تحصن کردند.[45]
• سازمان عفو بین‌الملل در تازه‌ترین گزارش خود از سرکوب اعتراض‌ها در ایران، از ارتکاب خشونت جنسی به وسیله نیروهای لباس شخصی خبر داد. در این گزارش آمده‌است: زنی که به دست مأموران امنیتی لباس شخصی دستگیر شده و چندین ساعت در یک پاسگاه نیروی انتظامی در بازداشت بوده‌است، در مدت بازداشت به اتاقی برده شده که در آنجا یک مأمور امنیتی او را وادار به رابطه جنسی دهانی کرده و تلاش نموده به او تجاوز کند.[46][47]

۲۷ دی

• دست‌کم ۲۴ نفر از بازداشت‌شدگان تجمع‌های اعتراضی و مراسم یادبود قربانیان سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین در شهر آمل به نقطه نامعلومی منتقل شدند. هنوز هیچ تماس تلفنی از طرف آنها صورت نگرفته و خانواده آنها مورد تهدید قرار گرفته‌اند.[48]

۲۹ دی

• مسعود حکم آبادی، تهیه‌کننده تئاتر در مشهد به‌دلیل انصراف از حضور در جشنواره فجر، توسط مأموران امنیتی جمهوری اسلامی دستگیر و به مکان نامعلومی منتقل شد.[49][50]

زندان

از هنگام وقوع اعتراضات تا شهریور ۹۹، قوه قضائیه جمهوری اسلامی برای ۲۱ نفر از کسانی که در تجمعات اعتراضی به سرنگونی هواپیمای اوکراینی شرکت کرده بودند، در مجموع ۲۷ سال و یک ماه زندان حکم صادر کرد.[6]

• در مرداد ۱۳۹۹، شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب، بهاره هدایت، سخنگوی شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت و فعال حقوق زنان را به ۴ سال و ۸ ماه حبس محکوم کرد. او در توییتی که روز ۴ مرداد ۱۳۹۹ منتشر کرد، نوشت که به خاطر شرکت در تجمع جلوی دانشگاه امیرکبیر در اعتراض به سرنگونی هواپیمای اوکراینی به ۴ سال زندان و همچنین به اتهام «تبلیغ علیه نظام» و توییت‌هایش به ۸ ماه حبس محکوم شده‌است. دادگاه همچنین هدایت را به ۲ سال محرومیت از عضویت در گروه‌های سیاسی و سه ماه کار در آسایشگاه سالمندان محکوم کرده‌است.[6]
• روز ۵ اردیبهشت ۱۳۹۹، دادگاه انقلاب شهر آمل پنج نفر از کسانی را که در تجمع اعتراض به سرنگون کردن هواپیما شرکت کرده بودند در مجموع به ۳۰ ماه زندان محکوم کرد. به گزارش وب‌سایت حقوق بشر در ایران، بر اساس حکم دادگاه، محسن رضایی، میثم خلیلی، شورا فکری، سلمان فخری و آقای راعی هر یک به‌طور جداگانه به شش ماه حبس تعزیزی محکوم شده‌اند. اتهام این افراد اعلام نشده‌است.[51]
• روز ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۹، مصطفی هاشمی‌زاده، دانشجوی دانشگاه تهران، گفت دادگاه انقلاب تهران وی را به دلیل شرکت در تجمع دی ماه گذشته در اعتراض به سرنگونی هواپیمای اوکراینی به شش سال زندان، ۷۴ ضربه شلاق و برخی محدودیت‌های اجتماعی محکوم کرده‌است. هاشمی زاده در توئیترش نوشت وی به اتهام «تبانی و اجتماع علیه امنیت ملی» به پنج سال زندان، به اتهام «اخلال در نظم و آسایش عمومی» به یک سال، و همچنین ۷۴ ضربه شلاق و محدودیت‌هایی از قبیل ممنوعیت ورود به خوابگاه دانشجویی و کار اجباری در بیمارستان روانپزشکی محکوم شده‌است.[52]
• امیر محمد شریفی، دیگر دانشجوی دانشگاه تهران نیز به اتهام شرکت در تجمع اعتراضی به ۳ ماه حبس محکوم شد.[6]
• روز ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ سازمان دیدبان حقوق بشر خبر داد که در شهر آمل ۱۱ نفر از کسانی که در تجمع اعتراض به سرنگون شدن هواپیمای اوکراینی شرکت کرده بودند، هر کدام به ۸ ماه حبس محکوم شده‌اند.[6]
• اوایل اردیبهشت سال ۹۹، ۵ نفر دیگر از شهروندان را آملی را در مجموع به ۳۰ ماه زندان محکوم کرد. بر اساس حکم دادگاه، محسن رضایی، میثم خلیلی، شورا فکری، سلمان فخری و آقای راعی هر یک به‌طور جداگانه به شش ماه حبس تعزیری محکوم شده‌اند.[6]
• دادگاهی در مشهد مسعود حکم‌آبادی، هنرمند تئاتر ساکن این شهر را به سه سال زندان محکوم کرد. این هنرمند و تهیه‌کننده تئاتر ۲۸ دی ماه سال ۹۸، پس از آنکه در اعتراض به سرنگونی هواپیما، از حضور در جشنواره تئاتر فجر انصراف داده بود، بازداشت شد.[6]
• سینا ربیعی، دانشجوی دانشگاه تهران، به دلیل اعتراض به سرنگونی هواپیمای اوکراینی به سه سال حبس تعزیری محکوم شد. او در توئیتی که روز ۱ شهریور ۱۳۹۹ منتشر کرد، نوشت که این رای توسط شعبه ۲۴ دادگاه انقلاب صادر شده و اتهام او «اجتماع و تبانی به قصد اقدام علیه امنیت ملی» اعلام شده‌است. وکیل او در توئیتی توضیح داد که قاضی پرونده اتهام این دانشجو را از «اخلال در نظم» به «اجتماع و تبانی به قصد ارتکاب جرم علیه امنیت ملی» تغییر داد و سه سال حکم حبس صادر کرد.[53]
• ۴ مهر ۱۳۹۹ مصطفی هاشمی‌زاده دانشجوی مهندسی عمران دانشگاه تهران برای اجرای حکم زندان فراخوانده شد. وی به دلیل شرکت در تجمع دانشجویی دی ماه ۹۸ در محوطه دانشگاه تهران و اعتراض به سرنگونی هواپیمای اوکراینی و نحوه سقوط آن به ۵ سال زندان محکوم شد. تشکل دانشجویان متحد با انتشار پیامی در تلگرام این تشکل اعلام کرد: «وی بارها توسط بازجو تهدید به کشته شدن با آمپول هوا و سپس رها شدن در محل نامعلوم شده‌است.» … «چندین بار به وی گفته شده که صبح اول وقت وی را خواهند کشت، مگر آنکه اعترافات موردنظرشان در برگه بازجوئی ثبت شود.»[54]

پیامدها

تحریم جشنواره فجر

بسیاری از هنرمندان عرصه‌های مختلف هنری ایران در اعتراض به سرنگون کردن پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین توسط پدافند هوایی سپاه پاسداران اعلام کردند در جشنواره بین‌المللی شعر فجر، جشنواره فیلم فجر، جشنواره موسیقی فجر، جشنواره هنرهای تجسمی فجر و جشنواره تئاتر فجر شرکت نکرده و این رویدادهای هنری را تحریم خواهند کرد.[55][56]

جشنواره فیلم فجر

• موج تحریم بخش‌های مختلف جشنواره فیلم فجر با پیام ویدئویی مسعود کیمیایی، کارگردان مؤلف آغاز شد[55] او در پیام ویدیویی خود اعلام کرد: «من هیچ وقت اهل جشنواره نبودم و سمت و سویم همیشه مردم هستند و نگاه می‌کنم می‌بینیم که مردم روزگار سختی را می‌گذرانند و روزی نیست که خبرهای بد نشنویم. دلم نمی‌خواهد فیلمم در جشنواره فجر نشان داده بشود به دلیل تسلیتی که به این همه آدم دارم. مردمی که مسافر بودند.»[57][58]
• پیمان معادی بازیگر در پیغامی عنوان کرد: «همه سیاه‌پوشیم و عزادار. دل‌هایمان شکسته. من با کدام دل شاد بروم جشنواره که جشن بگیرم؟! نمی‌توانم. من بازیگرم و تار و پودم را مردم سرزمینم بهم بافته‌اند، سرزمینی که داغ زیباترین فرزندانش را به سوگ نشسته‌است.» در ادامه نیز دبیران و هیئت داوران بخش عکاسی و هنرهای تجسمی جشنواره فجر از سمت خود استعفا دادند.[59]
• خانه سینمای ایران که بزرگترین نهاد صنفی سینماگران است در بیانه ای خواستار تحریم صدا و سیما شد.[60][61]
• خانه سینما تحریم صدا و سیما را پس گرفت. خانه سینما که به تازگی و در واکنشی سریع به توهین‌های مداوم صورت گرفته از سوی کارشناسان و برنامه سازان صدا و سیما به اهالی سینما، با صدور اطلاعیه ای از تحریم این سازمان و خودداری اعضای صنوف از شرکت در تولیدات آن خبر داه بود، از تصمیم خود تجدید نظر کرد.[62]
• ترانه علیدوستی در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «شش سال حتی به‌عنوان مهمان هم به جشنواره فجر نرفتم. امسال هفتمین سال است. خوشحالم که امروز ماهیت این پروپاگاندای غیر سینمایی و دولتی برای تعداد زیادی از همکارانم روشن شده. با افتخار در کنار آن‌ها، بعد از این هم فجر و افتخاراتش را به اهل خودش واگذار می‌کنم.»[63][64] او ۱ بهمن ۱۳۹۸ به اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام» به دادسرای فرهنگ و رسانه احضار شد[65] و سپس با قرار کفالت آزاد شد.[64]
• ۲ بهمن ۱۳۹۸ ده‌ها سینماگر و هنرمند بیانیه‌ای تک‌جمله‌ای را در صفحه‌های شخصی خود در اینستاگرام منتشر کردند. این ۱۳۹ نفر نوشته‌اند: «ما به جشنواره فجر نمی‌رویم.»[66][67][68]
• تورج منصوری، فیلم‌بردار و تهیه‌کننده سرشناس سینمای ایران که قرار بود از داوران سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر باشد و مراسم بزرگداشتش در این جشنواره برگزار شود، نه داوری و نه بزرگداشت را نپذیرفت.[69]

جشنواره تئاتر فجر

• پس از سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراین توسط سپاه پاسداران در دی ۱۳۹۸، ۱۰۰ هنرمند مشهدی در راستای همدردی با مردم از حضور در سی و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر انصراف دادند.[70]
• ۱۶ گروه از ۱۸ گروه در بخش «دیگرگونه‌های اجرایی» سی و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، از حضور در این رویداد انصراف دادند.[71]
• گروه نمایش بهارشکنی و گروه نمایش «شک» اعلام کردند در جشنواره تئاتر فجر شرکت نخواهند کرد.[71]
• آرش دادگر کارگردان نمایش «مکبث»، گروه اجرایی نمایش «آواز قو» به کارگردانی پریزاد سیف، گروه اجرایی نمایش «من» به کارگردانی سیاوش پاکراه، امیراحمد قزوینی بازیگر نمایش «پروانه الجزایری»، علی صفری کارگردان نمایش «کرونوس»، مژگان خالقی نویسنده و بازیگر نمایش «بیوه سیاه، بیوه سفید»، امیر نجفی کارگردان و تمامی اعضای گروه نمایش «مشق شب»، سجاد تابش کارگردان نمایش «در اتاق باد می‌وزد»، مهدی شفیعی زرگر نویسنده «همه فرزندان مکبث»، سه گروه نمایشی گروه‌های «آدیداس»، «جانی سکیکی» و «خدای جنگ» از مشهد، امیراحمد قزوینی (بازیگر)، مهدی کوشکی (بازیگر)، سجاد تابش (کارگردان) به انصراف دهندگان از جشنواره فجر پیوستند.[72]
• مسعود حکم آبادی، تهیه‌کننده تئاتر و مدیر کانال تئاترکده، در مشهد به‌دلیل تحریم جشنواره فجر، بازداشت شد.[49][50]
• خبرگزاری فارس ۲۸ دی ۱۳۹۸ گزارش داد، سه گروه تئاتر مشهدی که آغازگر تحریم جشنواره فجر و انصراف از آن بودند، بیانیه‌ای برای بازگشت به جشنواره نوشته‌اند. آنها در بیانیهٔ خود نوشته‌اند: «حضور آنها در عرصه تئاتر فجر همچون مشتی محکم بر دهان استکبار خواهد بود.»[73] بر اساس آنچه در وبسایت رادیو زمانه نوشته شده‌است، برخی گزارش‌ها حاکی از بازداشت اعضای گروه‌های تئاتر «آدیداس»، «جانی اسکیکی» و «خدای جنگ» بوده که پس از آزادی بیانیهٔ بازگشت به جشنواره را منتشر کرده‌اند.[49]
• یوجینو باربا و رومئو کاستلوچیه، دو هنرمند ایتالیایی، از حضور در سی و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر انصراف دادند و کارگاه‌ها و اجراهایشان لغو شد.[74][75]
• خانه تئاتر در بیانیه‌ای تحریم جشنواره تئاتر فجر را «اعتراضِ مدنی» خواند و تأکید کرد که باید این اعتراض را «برکت قلمداد کرد نه با واژگانی نظیر خودی و غیرخودی، یا اغتشاش و به هم زدن نظم جامعه بر طبلِ اشتباهات گذشته بکوبیم». در این بیانیه تأکید شده که «از فضای تهدید و ارعاب جز ناامیدی و مرگ چیزی دیگر نمی‌زاید». خانه تئاتر از مسئولان خواست که «از برخوردهای احساسی و عجولانه با تهدیدهایی نظیر ممنوعیت کاری و حرفه‌ای برای هنرمندان معترض دوری کرده و اجازه دهند اعتراض‌های مدنی شکل و راه خود را ادامه دهند تا در آینده شاهد جامعه‌ای آرام و عاری از خشونت باشیم».[76]

جشنواره هنرهای تجسمی فجر

• دبیران و داوران دو بخش طراحی گرافیک و سرامیک جشنواره هنرهای تجسمی فجر از همکاری با جشنواره انصراف دادند.[71]
• علی باقری، مهدی فاتحی، مهدی مهدیان، اونیش امین‌اللهی از داوران و دبیر بخش گرافیک جشنواره فیلم فجر اعلام کردند که در پی دروغگویی حکومت و «در احترام به روح درگذشتگان فجایع اخیر» از هیئت داوران استعفاء داده و در آن شرکت نمی‌کنند.[71]
• کامبیز درمبخش، علی درخشی، جمال رحمتی و کیارش زندی از کارتونیست‌های معروف و داوران بخش کارتون جشنواره فجر از حضور در جشنواره فجر کناره‌گیری کردند.[72] داوران جشنواره کارتون فجر با انتشار بیانیه‌ای از جشنواره فجر انصراف دادند.[71]
• یش از ۴۰ کارتونیست با اعلام کناره‌گیری اعتراضی خود از بخش هنری «جشنواره فجر» خواستار اعلام عزای عمومی و برگزاری مراسم باشکوه برای قربانیان سرنگونی هواپیمای اوکراینی شدند.[71]
• لیلی گلستان، مدیر گالری گلستان، اعلام کرد از حضور در دوازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر انصراف داده‌است.[71]
• داوران عکاسی جشنواره تجسمی فجر نیز انصراف خود را در اینستاگرام منتشر کردند.[72]
• رضا رینه‌ای، دبیر بخش خوشنویسی جشنواره فجر از حضور در این جشنواره انصراف داد.[72]
• ابراهیم حقیقی، دبیر جشنواره هنرهای تجسمی فجر، در اینستاگرام خبر استعفای خود را به‌عنوان دبیری این جشنواره اعلام کرد. او نوشت: «با چشم اشک‌بار و رنج غمبار از دست رفتن هم‌وطنان و فرزندان بلندقامت‌مان و با روحی آزرده، من هم بی‌یاری شما، فضای تلخ‌کامی و دروغ، ناتوانم از برگزاری جشنواره‌ای که قرار بود نشان شادمانی باشد و پیوند. چراکه شادمان نیستم و نیستیم.»[77]
• به دنبال استعفا و انصراف داوران بخش تجسمی جشنواره فجر[78]٬[77][79] شورای سیاستگذاری دوازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر، تاریخ برگزاری این جشنواره را به ۲۹ بهمن تغییر داد.[80]

جشنواره موسیقی فجر

• فریدون شهبازیان،[81] کیوان ساکت، علیرضا قربانی و علیرضا عصار از جشنواره موسیقی فجر کناره‌گیری کردند.[71]
• ارکستر آرکو به رهبری ابراهیم لطفی از شرکت در سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر انصراف داد.[82]
• علی قمصری، هانا کامکار، احسان عبدی‌پور، مهرداد ناصحی، نگار خارکن و مانی جعفرزاده به تحریم‌کنندگان جشنواره فجر پیوستند.[82]
• مزدا انصاری، ناصر ایزدی، داریوش تقی‌پور، حامد ثابت، کیوان جهان‌شاهی، مهدیه محمدخانی، امید رئیس‌دانا، محمدمهدی گورنگی، کسری معظمی و امیر معینی از جمله موسیقی‌دانانی بودند که بیانه تک جمله‌ای هنرمندان را با این جمله: «ما به جشنواره فجر نمی‌رویم» امضاء کردند.[66]

نویسندگان و منتقدان سینما

جمعی از نویسندگان و منتقدان سینما با انتشار بیانیه‌ای جشنوارهٔ فجر را تحریم کردند. در بخش از بیانیهٔ آنان آمده‌است: «ما به عنوان بخشی از نویسندگان و منتقدان سینمایی توان حضور در این جشن را نداریم، زیرا منتقد معنایش را از درک شرایط می‌گیرد و در زمانه‌ای که حرمتی برای انسان و انسانیت باقی نمانده‌است، چه‌طور می‌توان از سینما سخن گفت؟»[83]

خبرنگاران

• وب سایت «کافه سینما» یکی از مهمترین منابع خبری سینمای ایران اعلام کرد پس از یک دهه، اخبار جشنواره فجر را پوشش نخواهد داد.[72][82]

تهدید هنرمندان

• نصرالله پژمان‌فر، سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، در ۲۶ دی ۱۳۹۸ هنرمندان معترض و سوگوار از رخدادهای ایران و انصراف‌دهنده از جشنواره فجر و همکاری با صدا و سیما را تهدید کرد.[84] او دراین باره گفت: «در هفته آینده طرحی را به مجلس می‌بریم که در آن طرح برای هنرمندانی که قرار است با مردم نباشند و از فعالیت‌های هنری انصراف می‌دهند، محرومیت از فعالیت‌های هنری در جمهوری اسلامی ایجاد شود. این گونه نیست که این هنرمندان در برهه‌هایی در کنار مردم باشند و بنا به شرایط تغییر موضع دهند، اگر قرار است نباشند، همان بهتر که هیچ‌وقت نباشند.»[85]
• احمد سالک، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس، گفت: «اقدام برخی بازیگران در تحریم جشنواره فیلم فجر نوعی وطن فروشی است. اینکه هرکدام از این افراد چه اندازه هنرمند هستند نیز خود جای بحث دارد؛ هنرمند واقعی حاج قاسم سلیمانی بود که مجاهدانه در راه اعتلای نظام اسلامی تلاش کرد.»
• بابک حمیدیان بازیگر سینما و تلویزیون با انتشار توئیتی از تهدید جانی خود نوشت:[86]

«از حضور در جشنواره فجر انصراف دادم. موجی از انتقادات در عرض چند ساعت گذشته به سمت من آمد. اینها رو میتونم تحمل کنم اما تهدیدات جانی کسانی که گفتند اگر انصراف ندی باید از این دنیا خداحافظی کنی را چطور تحمل کنم؟! برای شما حضور در جشنواره مهم است یا حفظ جان؟»

• حسن عباسی، از فرماندهان سابق سپاه، طی سخنانی به مسعود کیمیایی حمله کرد. او در بخشی از سخنان خود این‌چنین گفت: «ما به امثال تو در این مملکت شرایط را دادیم که توانستی جلو بیایی. نظام تا الان هم گذاشته فیلم بسازی و در آن جشنواره‌ای که من رئیس تیم داوری جشنواره فجر بودم، فیلم جناب‌عالی را آوردم بالا.»[87]
• احسان قاضی‌زاده هاشمی، عضو شورای مرکزی فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس شورای اسلامی، پس از این‌که تعدادی از هنرمندان، ازجمله: همایون غنی‌زاده، نوید محمدزاده و حامد بهداد، در مراسم سیزدهمین جشن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران جوایز خود را به «پویا بختیاری» و «کشته‌شدگان هواپیمای اوکراینی» تقدیم کردند،[88] به هنرمندان در خصوص تحریم جشنواره‌های حکومتی، موضع‌گیری‌هایشان و شرکت در اعتراض‌های خیابانی هشدار داد و گفت: «این اقدام‌های ساختارشکنانه پذیرفتنی نیست. افرادی که خودشان نمی‌خواهند در مسیر انقلاب کار کنند، مجبور نیستند در این فضا بمانند.»[89]

واکنش‌ها

• دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری ایالات متحده روز شنبه ۲۱ دی ماه با دو توییت به زبان فارسی از اعتراضات مردم ایران حمایت کرد. در توییت نخست نوشت: «خطاب به مردم شجاع و رنج کشیده ایران، من از ابتدای دوره ریاست جمهوریم با شما ایستاده‌ام و دولت من همچنان با شما خواهد ایستاد. ما اعتراضات شما را از نزدیک دنبال می‌کنیم. شجاعت شما الهام‌بخش است.» وی در توییت دوم به رژیم ایران هشدار داد: «دولت ایران باید به گروه‌های حقوق بشر اجازه بدهد حقیقت کنونی اعتراضات در جریان مردم ایران را نظارت کرده و گزارش بدهند. نباید شاهد کشتار دوباره معترضان مسالمت آمیز یا قطع اینترنت باشیم. جهان نظاره‌گر این اتفاقات است.»[90] وی یکشنبه شب ۲۲ دی‌ماه بار سوم به فارسی در توئیتر خود نوشت: «خطاب به رهبران ایران: معترضان خود را نکشید. هزاران تن تاکنون به دست شما کشته یا زندانی شده‌اند، و جهان نظاره‌گر است. مهمتر از آن، ایالات متحده نظاره‌گر است. اینترنت را دوباره وصل کنید و به خبرنگاران اجازه دهید آزادانه حرکت کنند! کشتار مردم بزرگ ایران را متوقف کنید!» ترامپ در۲۳ دی برای بار چهارم به فارسی توییت کرد: «مشاور امنیت ملی امروز عنوان کرد که تحریم‌ها و اعتراضات، ایران را به شدت تحت فشار قرار داده‌است و آنها را مجبور به مذاکره می‌کند. درواقع، اصلاً برایم اهمیتی ندارد که آیا آنها مذاکره می‌کنند یا نه. این کاملاً به عهده خودشان است، اما سلاح هسته‌ای نداشته باشید و معترضان خود را نکشید.»[91][92] ترامپ همچنین از این که معترضان از روی پرچم آمریکا که روی کف زمین کشیده شده بود عبور نکردند ستایش کرد.[93]
• مایک پمپئو شنبه ۲۱ دی در توییتر خود نوشت: «صدای مردم ایران واضح است. آنها از دروغهای رژیم، فساد، بی‌عرضگی و وحشیگری سپاه تحت فرمان دزدسالاری خامنه‌ای به تنگ آمده‌اند.» ما در کنار مردم ایران ایستاده‌ایم که شایسته آینده بهتری هستند.[94]
• رضا پهلوی در پیامی توییتری نوشت: «شما یک بار دیگر نشان دادید که نمی‌خواهید گروگان این رژیم سرکوبگر و اشغالگر باشید. شجاعت شما زنجیر ستم و دیوار دروغ را می‌شکند. جهان اکنون در حال شنیدن فریادهای غرورآفرین شماست.»
• برایان هوک نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران گفت: حق با معترضان است که می‌گویند سلیمانی و خامنه‌ای «قاتل» هستند. معترضان در مورد اقدامات خجالت‌بار سپاه پاسداران شعار می‌دهند و پوسترهای قاسم سلیمانی را، که رژیم (در خیابان‌ها) نصب کرده‌است، پاره می‌کنند.[95]
• رئیس کمیته سیاست خارجی مجلس آلمان در توییتی به جمهوری اسلامی در مورد «سرکوب بیرحمانه مجدد» اعتراضات مدنی مسالمت‌آمیزی که پس از سرنگونی هواپیمای اوکراین توسط سپاه چندین شهر ایران را دربر گرفته هشدار داد. نوربرت روتگن نوشت، رهبری ایران باید بداند که چنین سرکوبی «جنایت علیه مردم خود» تلقی و به انزوای بیشتر ایران منتهی می‌شود. او ادامه داد: «صبر اروپا نیز حدی دارد.»[96]
• مورگان اورتگس گفت معترضان ایران برای حق انتخاب آینده‌شان مبارزه می‌کنند؛ ما با آنها هستیم. وی دربارهٔ استراتژی واشینگتن علیه تهران گفت، «استراتژی ما این است: انزوای دیپلماتیک، فشار اقتصادی، و بازدارندگی نظامی.»[97]
• بسیاری از سناتورهای آمریکایی همچون تام کاتن، تاد یانگ، لیندسی گراهام، جیم بنکس، مایک گَلَگِر از اعتراضات مردم حمایت و پشتیبانی کردند.[98]
• شماری از هنرمندان ایرانی از جمله جعفر پناهی، رضا درمیشیان و هدیه تهرانی به جمع مردم معترض پیوستند.[99]
• لیندسی گراهام سناتور جمهوری‌خواه گفت: «من خطاب به همقطاران دموکرات و لیبرالم که از آزادی‌های فردی حمایت می‌کنند، می‌گویم: وقتی پای حمایت از مردم ایران و میل آنها به آزادی در میان است، صدای‌تان کجاست؟ سکوت شما کر کننده و نامید کننده است.»[100]
• میت رامنی سناتور جمهوریخواه: «آمریکا در کنار ایرانیانی که برای آزادی اعتراض می‌کنند، ایستاده‌است. نیروهای استبدادی آیت‌الله ممکن است برای سرکوب نارضایتی‌ها تلاش کنند اما آنها نخواهند توانست که روحیه انسانی را برای همیشه لگد مال کنند.»[100]
• جف مارکلی سناتور دموکرات: «من در کنار مردم ایران هستم که برای دموکراسی و یک دولت مسئول برای گفتن حقیقت اعتراض می‌کنند. همه مردم در همه کشورها لایق کمتر از این نیستند.»[100]
• کوین مک‌کارتی رهبر اقلیت جمهوری‌خواه در مجلس نمایندگان آمریکا با ریتوئیت ویدئویی که نشان می‌دهد به رغم تبلیغات جمهوری اسلامی، دانشجویان حاضر نیستند پرچم آمریکا را لگد بزنند، نوشت: حکومت ایران نمی‌خواهد جهان این را ببیند. جنبشی نیرومند در میان مردم ایران به راه افتاده‌است.[101]
• ترانه علیدوستی، حامد بهداد، هانیه توسلی، مهتاب کرامتی، سعید روستایی، تهمینه میلانی، پرستو صالحی و هدیه تهرانی از جمله اهالی سینمای ایران بودند که به حاکمیت جمهوری اسلامی اعتراض و از اعتراضات مردم حمایت کردند.[102]
• نانسی پلوسی رئیس مجلس نمایندگان آمریکا در مصاحبه‌ای در روز یکشنبه ۱۲ ژانویه گفت که این معترضینْ بیشتر دانشجو هستند و به سقوط هواپیما معترضند. او گفت پیشتر هم معترضانی علیه حکومت ایران به خیابان آمده بودند و پس از کشته شدن قاسم سلیمانی هم معترضانی علیه آمریکا به خیابان آمده بودند. این اظهارات با واکنش‌هایی در فضای مجازی روبه رو شد و هشتگ #NancyPelosiFakeNews که بیش از ۲۰هزار توییت در مورد آن انجام شده بود در روز دوشنبه در توییتر ترند شد.[103][104] دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، توئیت‌های چند کاربر ایرانی علیه نانسی پلوسی، که گفته‌های او را حمایت از حکومت ایران خوانده بودند را ریتوییت کرد.[105]
• سازمان عفو بین‌الملل: «بسیاری از معترضان در جریان اعتراض‌های اخیر توسط گلوله‌های ساچمه‌ای فلزی یا پلاستیکی آسیب دیده‌اند»، این سازمان از مردم خواسته‌است که «عکس‌ها و ویدئوهای خود را از گلوله‌ها و جراحت‌های ناشی از آن» برای این سازمان بفرستند. همچنین از مردم خواسته «اطلاعات و اسناد مرتبط با جان‌باختگان و بازداشت‌شدگان اعتراضات» را برای این نهاد بین‌المللی ارسال کنند.[106][107]
• سعید معروف کاپیتان تیم ملی والیبال مردان ایران در پیامی اینستاگرامی نوشت: «امروز در جان مستاصل و غمگینِ ما رمق و توانی برای جشن گرفتن این پیروزی و رسیدن به آرزویی که سال‌ها برایش تلاش کرده بودیم، نیست. استیصال و غمِ ما نه فقط بخاطر در عزای هموطنانمان نشستن، بلکه بخاطر فردایی ست که گمانم به روشنایی اش نیست. کاش امید داشتم که این آخرین پرده از نمایش فریب و تزویر و بی خردیِ این بی کفایتان است که همچنان می‌دانم نیست. در آخر؛ درین تارترین شب‌هایِ تاریخِ وطن، تمام مردمِ سرخورده، سرکوب شده، زجردیده، فقرچشیده و دلشکستهٔ کشورم را با هر قومیت و زبان، به مهرورزی و حمایت و مراقبت از یکدیگر دعوت می‌کنم. ما جز هم هیچ مأمن و پناهگاهی نداریم.»[108][109]
• ۱۵ ژانویه ۲۰۲۰ لیندزی گراهام به همراه ۶ سناتور دیگر قطعنامه‌ای را به سنای آمریکا ارائه دادند که در آن تأکید شده‌است: این مجلس در کنار معترضان در ایران ایستاده‌است.[110][111]

شعارها

• «این همه سال جنایت، مرگ بر این ولایت»[112]
• «ننگ ما، ننگ ما، رهبر الدنگ ما»[113]
• «کشته ندادیم که سازش کنیم/رهبر قاتل رو ستایش کنیم»[113]
• «نخبه‌هامون رو کشتند، آخوند به جاش گذاشتند»[113]
• «می‌کشم می‌کشم/ آنکه برادرم را کشت»[113]
• «ایرانی با غیرت/ حمایت حمایت»[113]
• «بی‌شرف، بی‌شرف» (خطاب به پلیس‌های موتورسوار)[113]
• «توپ تانک فشفشه، رهبر باید گم بشه»[113]
• «نان، کار، آزادی، حکومت شورایی»[113]
• «این ماه ماهِ آخره، سیدعلی وقت رفتنه»[113]
• «مرگ بر اصل ولایت فقیه»[114]
• «مرگ بر ستمگر، چه شاه باشه چه رهبر»[113]
• «جمهوری اسلامی نمی‌خواهیم نمی‌خواهیم»[113]
• «سپاه بی‌کفایت/ عامل قتل ملت»[113]
• «دانشجو بیدار است/از سیدعلی بیزار است»[113]
• «۱۵۰۰ نفر/کشتهٔ آبان ما»[113]
• «فرمانده کل قوا/استعفا، استعفا»[113]
• «توپ، تانک، اشک‌آور/ دیگر اثر ندارد»[113]
• «سپاه جنایت می‌کنه، رهبر حمایت می‌کنه»[113]
• «حکومت سپاهی/ نمی‌خوایم، نمی‌خوایم»[115]
• «ملت چرا نشستی؟ منجی خود تو هستی»[115]
• «رفراندوم، رفراندوم/راه نجات مردم»[115]
• «بسیجی، سپاهی/ داعشِ ما شمایی»[115]
• «به من نگو فتنه‌گر، فتنه تویی ستمگر»[115]
• «دیکتاتور سپاهی، داعش ما شمایی»[112]
• «مرگ بر دیکتاتور»[112]
• «سپاهی حیا کن، مملکتو رها کن»[112]
• «سپاه بی‌کفایت، مایه ننگ ملت»[112]
• «توپ، تانک، فشفشه/آخوند باید گم بشه»[116]
• «بسیجی بی‌غیرت، عامل فقر ملت»[116]
• «سلیمانی قاتله، رهبرش هم جائره»[116]
• «مرگ بر خامنه‌ای»[116]
• «ما بچه‌های جنگیم، بجنگ تا بجنگیم»[116]
• «بترسید، بترسید، ما همه با هم هستیم» (خطاب به حکومت)[116]
• «غلط کردید، خطا کردید»[117]
• «دشمن ما همین‌جاست، دروغ می‌گن آمریکاست»[112]
• «این انتقام سخت رو، از من و تو می‌گیرن»[118]
• «خونی که در رگ ماست، خوراکِ رهبر ماست»[119]
• «نه رفراندوم، نه اصلاح/اعتصاب، انقلاب»[120]
• «ایستاده‌ایم در سنگر، دانشجو و کارگر»[121]

جستارهای وابسته

• روزشمار اعتراضات ۱۳۹۸ ایران
• اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران
• پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین

منابع

1. اعتراف ایران به سرنگونی هواپیمای اوکراینی؛ سپاه شلیک کرد صدای آمریکا
2. «خبرگزاری فارس - اطلاعیه مهم ستادکل نیروهای مسلح/ سقوط هواپیمای مسافربری ناشی از خطای انسانی سیستم پدافندی بود». خبرگزاری فارس. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
3. «ایران: هواپیمای اوکراینی در پی خطای انسانی هدف قرار گرفته‌است». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
4. «اشتباه پدافند سپاه موجب سقوط هواپیمای اوکراینی شد». ایسنا. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
5. گسترش اعتراضات به خامنه‌ای و سپاه پاسداران در ده‌ها شهر ایران در دومین روز صدای آمریکا
6. «گزارش یک پرونده؛ ۲۳ سال حکم زندان برای معترضان به سرنگونی هواپیمای اوکراینی». رادیو فردا. ۴ مرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲ شهریور ۱۳۹۹.
9. Welle (www.dw.com)، Deutsche. «پرتاب گاز اشک‌آور به معترضان حمله موشکی سپاه به هواپیمای اوکراینی در تهران | DW | 11.01.2020». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.
10. «شعار علیه رهبر و سپاه در تجمع‌های اعتراضی؛ هشدار ترامپ علیه خشونت با معترضان» (به انگلیسی). ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.
11. ««تجمع اعتراضی» در برخی دانشگاه‌ها، تدابیر امنیتی «شدید» در تهران». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.
12. «اقرار به شلیک به هواپیمای مسافربری؛ سوگواری و اعتراض در شهرهای مختلف ایران». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.
13. «واکنش دولت انگلیس به بازداشت موقت سفیر خود در تهران/عکس». خبر آنلاین. ۱۲ ژانویه ۲۰۲۰.
14. «سفیر انگلیس مقابل دانشگاه امیرکبیر دستگیر شد». خبرگزاری تسنیم. ۲۲ دی ۱۳۹۸.
15. «سفیر انگلیس چرا بازداشت شد و چه کسی او را آزاد کرد؟! +تصویر». جهان نیوز. ۲۲ دی ۱۳۹۸.
16. «جزئیات بازداشت موقت سفیر انگلیس در تجمعات مقابل داشگاه امیرکبیر». همشهری آنلاین. ۲۲ دی ۱۳۹۸.
17. «سفیر انگلیس در تهران بازداشت شد». خبرگزاری آناتولی. ۱۲ ژانویه ۲۰۲۰.
18. «سفیر بریتانیا در ایران: نیم ساعت پس از ترک محل دستگیر شدم». euronews. ۲۰۲۰-۰۱-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.
19. «سفیر انگلیس به وزارت خارجه احضار شد». خبر آنلاین. ۲۲ دی ۱۳۹۸.
20. «سفیر انگلیس به وزارت خارجه فرا خوانده شد». ایسنا. ۲۲ دی ۱۳۹۸.
21. «بریتانیا سفیر ایران را در پی بازداشت موقت سفیرش احضار کرد». رادیو فردا. ۲۳ دی ۱۳۹۸.
22. ادامه اعتراضات دانشجویان به شلیک موشک به هواپیمای اوکراینی ؛ دست‌کم ۴ دانشجو در اعتراضات بازداشت شدند صدای آمریکا
23. شعار «بی‌شرف بی‌شرف» دانشجویان به بسیجیان پس از رد شدن از روی پرچم آمریکا و اسرائیل صدای آمریکا
24. استقبال پرزیدنت ترامپ از امتناع معترضان ایرانی از لگد کردن پرچم آمریکا صدای آمریکا
25. «اعتراض‌ها به سرنگونی هواپیمای مسافربری توسط سپاه، به شهرهای مختلف ایران کشیده شد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.
26. معترضان در مقابل ساختمان سپاه مرکزی آمل شعار دادند
27. ادامه اعتراضات در دانشگاه‌ها؛ بی‌خبری از وضعیت بازداشت‌شدگان
28. «تداوم اعتراض‌ها در چند شهر: "جمهوری اسلامی، نمی‌خوایم"». رادیو زمانه. ۲۰۲۰-۰۱-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.
29. «گسترش اعتراضات به خامنه‌ای و سپاه پاسداران در ده‌ها شهر ایران در دومین روز». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۳.
30. «بازداشت علی فرمانی صدابردار و فیلم‌ساز جوان شیرازی». IranWire | خانه. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۱.
31. «ادامه اعتراضات در دانشگاه‌ها؛ بی‌خبری از وضعیت بازداشت‌شدگان». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۳.
32. «سومین روز اعتراضات در دانشگاه‌های صنعتی شریف و اصفهان». رادیو زمانه. ۲۳ دی ۱۳۹۸.
33. «بازداشت دست‌کم سه نفر از اهالی سینما و تئاتر در اعتراضات شب گذشته». ایران‌وایر. ۲۳ دی ۱۳۹۸.
35. «دور جدید اعتراضات با شعارهایی علیه رهبر نظام اسلامی ادامه دارد». رادیو فرانسه.
36. رادیو فرانسه (۲۲ دی ۱۳۹۸). «رخشان بنی اعتماد که در پی اعتراض به پنهانکاری در سرنگون کردن هواپیما بازداشت شده بود، آزاد شد». دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۲۰.
37. ایسنا (۲۴ دی ۱۳۹۸). «بازداشت ۳۰ نفر در تجمعات چند روز اخیر». خبرگزاری دانشجویان. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۲۰.
38. تجمع دانشجویان دانشگاه بهشتی و دانشگاه تهران در چهارمین روز اعتراضات
39. تداوم اعتراضات دانشجویی در دانشگاه‌های مختلف
40. «لغو امتحانات در «شریف»، ادامه اعتراضات در ۱۳ دانشگاه». سایت زیتون. ۲۵ دی ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۰.
41. هفت سناتور آمریکایی قطعنامه‌ای را برای حمایت از معترضان در ایران ارائه می‌دهند صدای آمریکا
42. «حضور سنگین نیروهای سپاه پاسداران در تشییع پیکر قربانیان هواپیمای اوکراین؛ معترضان شعارهای ضدحکومتی سر دادند». ایران اینترنشنال. ۲۶ دی ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۲۰.
43. «شعارهای ضدحکومتی در سنندج در مراسم خاکسپاری قربانیان هواپیمای اوکراینی». ایران اینترنشنال. ۲۶ دی ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۲۰.
44. «مراسم تشییع قربانیان هواپیمای اوکراینی در شهرهای مختلف ایران». بی‌بی‌سی. ۲۶ دی ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۲۰.
45. بی‌بی‌سی (۲۶ دی ۱۳۹۸). «تحصن جمعی از دانشجویان دانشگاه تهران». توییتر بی‌بی‌سی. دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۲۰.
46. «عفو بین‌الملل از اقدام به تجاوز لباس شخصی‌ها در ایران خبر داد». رادیو زمانه. ۲۰۲۰-۰۱-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۰.
47. «سازمان عفو بین‌الملل می‌گوید، یکی از بازداشت شدگان اعتراض‌های اخیر، در بازداشتگاه مورد خشونت و تجاوز جنسی قرار گرفته‌است». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۰-۰۱-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۰.
48. «بی‌خبری از وضعیت ۱۴ شهروند بازداشت‌شده در جریان اعتراض‌های اخیر در آمل». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۰-۰۱-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۹.
49. «مسعود حکم آبادی، تهیه‌کننده تئاتر در مشهد به‌دلیل انصراف از حضور در جشنواره فجر، توسط مأموران امنیتی جمهوری اسلامی دستگیر و به مکان نامعلومی منتقل شد | رادیو زمانه». www.radiozamaneh.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۹.
50. «بهار نیوز - بازداشت به دلیل انصراف از حضور در جشنواره فجر - نسخه قابل چاپ». www.baharnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۹.
51. «صدور حکم ۳۰ ماه زندان برای معترضان به سرنگونی هواپیما به دست سپاه». رادیو فردا. ۵ اردیبهشت ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲ شهریور ۱۳۹۹.
52. «یک دانشجوی دیگر به دلیل شرکت در اعتراضات علیه سرنگونی هواپیمای اوکراینی به زندان محکوم شد». رادیو فردا. ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲ شهریور ۱۳۹۹.
53. «حکم سه سال زندان برای یکی دیگر از معترضان به سرنگونی هواپیمای اوکراینی توسط سپاه». رادیو فردا. ۲ شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲ شهریور ۱۳۹۹.
54. احضار دانشجوی معترض به سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی برای اجرای حکم ۵ سال زندان
55. «موج تحریم جشنواره‌های فجر از سوی هنرمندان؛ تئاتری‌ها پیشتازند». یورونیوز. ۲۵ دی ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۰.
56. «جمع بزرگی از هنرمندان و دبیران و داوران جشنواره جشنواره فجر را تحریم کردند». شفقنا. ۲۳ دی، ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
57. «انصراف مسعود کیمیایی از حضور در جشنواره فیلم فجر +ویدئو». اسپوتنیک. ۲۵ دی ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۰.
58. موج تحریم جشنواره‌های فجر از سوی هنرمندان
59. سینماگران و هنرمندانی که جشنواره فجر را تحریم کردند
60. خانه سینما: سینماگران دیگر به برنامه‌های صدا و سیما نروند
61. دبیر و هیئت داوران بخش عکس دوازدهمین جشنواره‌ی تجسمی فجر اعلام کردند: «از ادامه‌ی همکاری با این رویداد معذوریم»
62. «خانه سینما از خیر تحریم صدا و سیما گذشت!». بانی فیلم. ۲۰۲۰-۰۱-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۹.
63. Behnegarsoft.com (۲۰۲۰-۰۱-۲۲). «ترانه علیدوستی به دادسرا احضار شد! +عکس». جهان نیوز. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۳.
64. «ترانه علیدوستی به دادسرا احضار و با قرار کفالت آزاد شد | رادیو زمانه». www.radiozamaneh.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۳.
65. «احضار ترانه علیدوستی به اتهام «تبلیغ علیه نظام»». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۳.
66. Behnegarsoft.com (۲۰۲۰-۰۱-۲۲). «بیانیه ۱۳۹سینماگر: ما به جشنواره فجر نمی‌رویم - بهار نیوز». پایگاه خبری بهار نیوز. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۳.
67. «تحریم جشنواره فیلم فجر؛ موافقان چه می‌گویند، مخالفان چه جواب می‌دهند». BBC News فارسی. ۲۰۲۰-۰۱-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۳.
68. «ده‌ها سینماگر ایرانی: به جشنواره فجر نمی‌رویم». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۳.
69. «نه بزرگداشت، نه داوری؛ تورج منصوری پیشنهاد دبیر جشنواره فجر را نپذیرفت». بانی فیلم. ۲۰۲۰-۰۱-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۵.
70. «انصراف ۱۰۰ هنرمند مشهدی از حضور در جشنواره تئاتر فجر». بانی فیلم. ۲۲ دی ۱۳۹۸.
71. «سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس، هنرمندان معترض را به محرومیت دایمی از فعالیت هنری تهدید کرد». ایران اینترنشنال. ۲۶ دی ۱۳۹۸.
72. «موج اعتراضات هنرمندان به سقوط هواپیما و نحوه اطلاع‌رسانی | چه کسانی از جشنواره‌های فجر کنار کشیدند؟». همشهری. ۲۳ دی ۱۳۹۸.
73. «خبرگزاری فارس - بیانیه گروه‌های انصرافی مشهدی از جشنواره تئاتر فجر». خبرگزاری فارس. ۲۰۲۰-۰۱-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۹.
74. «دو هنرمند ایتالیایی از حضور در جشنواره تئاتر فجر انصراف دادند». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۹.
75. «انصراف کارگردانان ایتالیایی از حضور در جشنواره فجر به دنبال درخواست شماری از هنرمندان». BBC News فارسی. ۲۰۲۰-۰۱-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۱.
76. «حمایت خانه تئاتر از تحریم جشنواره فجر؛ خانه سینما خواستار همکاری با صداوسیما شد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۹.
77. «کدام هنرمندان از جشنواره‌های فجر کنار کشیدند؟ - بهار نیوز». www.baharnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۱.
78. «هنرمندان ایرانی جشنواره فجر را تحریم می‌کنند». www.aa.com.tr. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۱.
79. «خشم افکار عمومی از دروغ و مسئولیت هنرمندان». BBC News فارسی. ۲۰۲۰-۰۱-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۱.
80. «تاریخ برگزاری جشنواره هنرهای تجسمی فجر تغییر کرد». خبرگزاری ایلنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۱.
81. «موسیقیدان کشورمان هم به تحریم جشنواره فیلم فجر تأکید کرد!». برنا. ۲۷ دی ۱۳۹۸.
82. «هنرمندان ایرانی جشنواره فجر را تحریم می‌کنند». خبرگزاری آناتولی.
83. «نویسندگان و منتقدان سینما: جشنواره فیلم فجر را تحریم می‌کنیم». رادیو زمانه. ۲۰۲۰-۰۱-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۱.
84. «تهدید نماینده مجلس به «محرومیت» هنرمندانی که از فجر انصراف داده‌اند‎». رادیو فردا. ۲۶ دی ۱۳۹۸.
85. «تهدید انصرافی‌های جشنواره فیلم فجر توسط نماینده مجلس!». بانی فیلم. ۲۶ دی ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۴ مه ۲۰۲۱.
86. «تهدید جانی بابک حمیدیان برای انصراف از جشنواره فجر!». رویداد۲۴. ۲۶ دی ۱۳۹۸.
87. «ادعای «نادرست» چهره تندرو دربارهٔ مسعود کیمیایی در پی انصراف او از جشنواره فجر». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۱.
88. «انتقاد از سرکوب معترضان و سرنگونی هواپیما به جشن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران کشیده شد». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۰۱.
89. «هشدار یک نماینده مجلس به هنرمندان: تحریم جشنواره‌ها و حضور در تجمع‌های ساختارشکنانه پذیرفتنی نیست». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۰-۰۱-۳۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۳۱.
90. دو توئیت پیاپی پرزیدنت ترامپ به فارسی: نباید شاهد کشتار دوباره معترضان و قطع اینترنت ایران باشیم صدای آمریکا
91. توئیت پرزیدنت ترامپ درباره ایران: معترضان‌تان را نکشید؛ سلاح هسته‌ای نمی‌توانید داشته باشید صدای آمریکا
92. هشدار پرزیدنت ترامپ به رهبران ایران: معترضان را نکشید صدای آمریکا
93. https://www.bbc.com/persian/iran-51094018
94. واکنش مایک پمپئو به دور تازه اعتراضات: مردم ایران از خامنه‌ای و سپاه به تنگ آمده‌اند صدای آمریکا
95. برایان هوک در واکنش به موج تازه اعتراضات ایران: حق با معترضان است که می‌گویند سلیمانی و خامنه‌ای «قاتل» هستند صدای آمریکا
96. Welle (www.dw.com)، Deutsche. «آخرین خبرهای دوشنبه ۲۳ دی ۱۳۹۸ | DW | 13.01.2020». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۵.
97. مورگان اورتگاس: معترضان ایران برای حق انتخاب آینده‌شان مبارزه می‌کنند؛ ما با آنها هستیم صدای آمریکا
98. حمایت برخی اعضای کنگره از اعتراض مردم در ایران؛ در کنار شما ایستاده‌ایم صدای آمریکا
99. «حضور شماری از هنرمندان در جمع سوگواران و معترضان؛ ادامه انصراف‌ها از «فجر»». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.
100. «همراهی برخی اعضای جمهوریخواه و دموکرات کنگره آمریکا با مردم ایران: در کنارتان هستیم». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۳.
101. همراهی برخی اعضای جمهوریخواه و دموکرات کنگره آمریکا با مردم ایران: در کنارتان هستیم صدای آمریکا
102. واکنش هنرمندان به پنهان‌کاری و خشونت حکومت ایران: شهروند نیستیم، میلیون‌ها اسیریم صدای آمریکا
103. https://farsi.euronews.com/2020/01/14/nancy-pelocy-under-attack-after-her-confusion-about-protest-in-iran
104. https://www.newsweek.com/nancy-pelosi-fake-news-trends-speaker-iran-protests-regime-largely-students-1481833
105. https://www.radiofarda.com/a/30374844.html
106. «فراخوان سازمان عفو بین‌الملل برای ارسال اطلاعات مربوط به اعتراضات». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۳.
107. «فراخوان سازمان عفو بین‌الملل: با ارائه اطلاعات و مدارک، به ثبت موارد سرکوب معترضان کمک کنید». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۳.
108. عصیان کاپیتان «سعید معروف» علیه بی کفایتان
109. پیام کاپیتان تیم ملی
110. «هفت سناتور آمریکایی قطعنامه‌ای را برای حمایت از معترضان در ایران ارائه می‌دهند». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۶.
111. «طرح قطعنامه همبستگی با معترضان ایرانی در سنای آمریکا». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۶.
112. «شعار در برابر پلی‌تکنیک: مرگ بر این ولایت، این همه سال جنایت». رادیو زمانه.
113. «اعتراض‌ها به سرنگونی هواپیمای مسافربری توسط سپاه، به شهرهای مختلف ایران کشیده شد».
114. «سرنگونی هواپیمای اوکراینی توسط سپاه؛ ادامه اعتراض در ایران». دویچه‌وله. ۲۲ دی ۱۳۹۸.
115. «تداوم اعتراض‌ها در چند شهر: «جمهوری اسلامی، نمی‌خوایم»». رادیو زمانه.
116. «شعارهای اعتراضات دی ۹۸؛ از «این ماه ماه آخره» تا «فرمانده کل قوا، استعفا، استعفا»». رادیو فردا.
117. «معترضان مقابل دانشگاه امیرکبیر: غلط کردید خطا کردید». ایران اینترنشنال. دریافت‌شده در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۰.
118. «معترضان: این «انتقام سخت» رو، از من و تو می‌گیرن». ایران اینترنشنال. دریافت‌شده در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۰.
119. «دانشجویان دانشگاه تهران شعار می‌دهند: خونی که در رگ ماست خوراک رهبر ماست». ایران اینترنشنال. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۲۰.
120. «نه رفراندوم، نه اصلاح، انقلاب، اعتصاب». ایران اینترنشنال. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۲۰.
121. «دانشجو، کارگر، ایستاده‌ایم در سنگر». ایران اینترنشنال. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۲۰.

برای مطالعهٔ بیشتر

• رضا حقیقت‌نژاد (۲۳ دی ۱۳۹۸). «سقوط هواپیما و شش تناقض سپاه: موشک کروز از کجا پیدا شد؟». رادیو فردا.