حمله به کوی دانشگاه تهران (۱۸–۲۳ تیر ۱۳۷۸)
وقایع هجده تیر یا حمله به کوی دانشگاه تهران به مجموعه ناآرامی‌ها و درگیری‌ها بین روزهای جمعه هجدهم تا چهارشنبه بیست و سوم تیرماه ۱۳۷۸ میان دانشجویان، نیروهای انتظامی و افراد موسوم به لباس شخصی‌ها اطلاق می‌شود.[1] مجموعهٔ فعالان حقوق بشر در ایران معتقد است ۷ نفر در واقعه حمله به کوی دانشگاه کشته شده‌اند[2] که تاکنون فقط هویت عزت‌الله ابراهیم‌نژاد و فرشته علیزاده روشن شده‌است.[3][4][5] شورای متحصنین در بیانیه ۲۶ تیر مرگ تامی حامی‌فر را نیز تأیید کرد[6][7] و سعید زینالی نیز از هنگام دستگیری توسط مأموران ناپدید شده‌است؛[8] همچنین، چشم یک دانشجو بر اثر اصابت گلوله تخلیه، دست و پای عده‌ای شکسته و تعداد زیادی دانشجو ضرب وشتم و دستگیر شدند نام اکبر اینانلو و سید محمدفاضل هاشمی در این میان به چشم می‌خورد.[1] از این حادثه به عنوان بزرگ‌ترین چالش جنبش دانشجویی در ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ نیز یاد می‌شود.[9]
| حمله به کوی دانشگاه تهران | |
|---|---|
| موقعیت | کوی دانشگاه تهران |
| تاریخ | جمعه ۱۸ تیر – چهارشنبه ۲۳ تیر ۱۳۷۸ |
پیش‌زمینه
برپایی تجمع اعتراضی دانشجویان موضوع جدیدی نبود ولیکن حمله به این تجمع بی‌سابقه بود. تجمع ۱۸ تیر در خوابگاه کوی دانشگاه در اعتراض به بسته شدن روزنامه سلام بود. این روزنامه در ۱۵ تیر ۱۳۷۸ به جرم چاپ نامه محرمانه سعید امامی به قربانعلی دری نجف آبادی وزیر اطلاعات که مفاد قانون جدید مطبوعات را توصیه می‌کرد، توسط دادگاه ویژه روحانیت به مدت ۵ سال توقیف شد.[10] در نامه منتشر شده، سعید امامی از وضع فرهنگی کشور ابراز نگرانی کرده و خواستار محدودیت‌هایی برای اهل قلم جهت ساماندهی و کنترل فضای فرهنگی کشور شده‌است. او همچنین با ذکر نام چند نویسنده از جمله محمد مختاری (که چند ماه بعد از تاریخ این نامه در قتل‌های زنجیره ای کشته شد) آنان را به ایجاد مشکلات امنیتی متهم کرده‌است و اعلام کرده تا ترتیبی اتخاذ شود که نویسندگان، مترجمان و گزارشگران مطبوعات پیرامون نوشته‌های خود پاسخگو باشند.[11] در جریان محاکمه سلام به جز مدعی العموم ۴ شاکی دیگر نیز حضور داشتند: محمود احمدی‌نژاد (استاندار اردبیل در دولت هاشمی رفسنجانی و رئیس‌جمهور سابق ایران در دولت‌های نهم و دهم)، کامران دانشجو (استاندار اسبق تهران، معاون سیاسی سابق وزیر کشور و رئیس ستاد انتخابات ریاست جمهوری دهم و وزیر علوم سابق)- مهدی رضا درویش زاده (نماینده مردم دزفول در مجلس پنجم و استاد ریاضی دانشگاه تهران) و حمیدرضا ترقی (عضو ارشد حزب موتلفه و نماینده مشهد در مجلس پنجم).[12][13][14]
حمله به کوی دانشگاه تهران (۱۸ تیر)
انصار حزب‌الله در پی تظاهرات دانشجویان در اعتراض به توقیف روزنامه سلام و تصویب قانون جدید مطبوعات، به داخل کوی دانشگاه و خوابگاه‌های دانشجویی حمله بردند و ضمن تخریب اموال دانشجویان آنان را مورد ضرب و شتم قرار دادند و صدها نفر را بازداشت کردند. حمله و ضرب و شتم دانشجویان تا صبح ادامه داشت. در این حمله حتی خوابگاه دانشجویان خارجی نیز در امان نماند. این حمله به اعتراضات گسترده و چند روزه دانشجویان و مردم در تهران و شهرستانها انجامید. در دانشگاه تبریز نیز بیستم تیرماه درگیریهای گسترده‌ای روی داده که به کشته شدن محمدجواد فرهنگی انجامید.[15][16][17] نیروهای انتظامی و امنیتی دست کم ۳۰۰ دانشجو را دستگیر و تحت بازجویی قرار دادند.[18] (مانند احمد باطبی، اکبر محمدی، میثم لطفی[19])
نقش سپاه
گفته می‌شود در جریان حمله به کوی دانشگاه و دیگر مسائل دانشجویی کسانی مانند سردار نجات فرمانده سپاه ولی امر به همراه سردار نقدی، سردار ذوالقدر و دیگران طرح سرکوب دانشجویان و حتی عزل محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت را داشتند[20]
تظاهرات دانشجویان به سوی بیت سید علی خامنه‌ای
دانشجویان نیروی انتظامی را عامل یورش به کوی دانشگاه دانسته و خواستار عزل فرمانده آن بودند. همچنین توقیف روزنامه سلام نیز توسط دادگاه ویژه روحانیت که زیر نظر رهبر قرار دارد انجام شده بود. اما سیدعلی خامنه‌ای در حالیکه این رویداد را محکوم کرده بود حاضر به برکناری هدایت لطفیان و همچنین فرهاد نظری فرمانده پلیس تهران نشد. همین امر باعث شد تا در روزهای بعد تظاهرات به سمت دفتر سیدعلی خامنه‌ای و مجموعه‌ای که وی در مرکز تهران در آن مستقر است (موسوم به مجموعه شهید مطهری) شود. سعید حجاریان در این باره می‌گوید :
..... وقتی دانشجوها از کوی دانشگاه بیرون آمدند، بین میدان ولیعصر بودند تا حرکت کنند به سوی خیابان آذربایجان، من در آن هنگام دفتر آقای خاتمی بودم. آن زمان من عضو شورای شهر تهران بودم. اعضای شورای شهر را برده بودم به کوی دانشگاه تا خرابی‌ها را ببینند و برای بازسازی و اختصاص بودجه اقدام کنیم. من به خاطر این کار رفته بودم دفتر خاتمی که آقای صفوی (فرمانده سپاه) زنگ زد به آقای ابطحی و گفت که خط قرمز ما خیابان جمهوری است، هر کسی از این خیابان پایین‌تر بیاید، می‌زنیم. متوجه شدیم که بچه‌های دانشجو دارند رو به پایین حرکت می‌کنند، به من گفتند که بروم با آن‌ها صحبت کنم، رفتم با دانشجوها صحبت کردم، یک طرف بچه‌های رحیم بودند، یک طرف هم بچه‌های دانشجو، با قسم و آیه و من بمیرم تو بمیری، سر راهپیمایی را کج کردم به سمت کوی دانشگاه و گفتم برید من هم می‌آیم به کوی…[21]
تظاهرات دانشجویی ۲۰ تیر ۱۳۷۸ تبریز
به فاصله دو روز از واقعه کوی دانشگاه تهران به درخواست انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تبریز و علوم پزشکی برای برگزاری برنامه‌ای در واکنش به تعطیلی روزنامه سلام و اتفاقات کوی دانشگاه تهران تجمعی از ساعت ۱۰ صبح برگزار شد. دانشجویان با شعارهای "خاتمی خاتمی حمایتت می‌کنیم" و "وای اگر خاتمی حکم جهادم دهد" "نیروی انتظامی ننگت باد" قصد داشتند از در بانک تجارت به طرف در اصلی حرکت کرده و از آنجا تجمع را به بیرون دانشگاه منتقل کنند؛ که با حضور گسترده پیاده‌نظام و لباس شخصی‌ها تجمع به خشونت کشید. فرماندار وقت خورشیدی برای آرام کردن دانشجویان به دانشگاه تبریز می‌رود تا جلوی خروج دانشجویان از در اصلی دانشگاه به طرف بلوار ۲۹ بهمن را بگیرد. حدود ساعت ۲ بعد از ظهر دانشجویان وارد بلوار ۲۹ بهمن می‌شوند و با حمله لباس شخصی‌های حوزه ۲ بسیج درگیری شروع می‌شود. دانشجویان زخمی را برای مداوا به بیمارستان امام خمینی منتقل می‌کنند که در آنجا نیز به دانشجویان زخمی حمله می‌شود. در درگیریهای صورت گرفته فرزند امام جمعه وقت بستان آبان، طلبه محمد جواد فرهنگی کشته می‌شود.[22][23][24][25]
اظهارات سید محمد خاتمی (مرداد ۷۸)
کم‌تر از یک ماه بعد یعنی پنجم مردادماه ۷۸، سید محمد خاتمی، رئیس‌جمهوری وقت ایران، در سخنرانی خود در دیدار عمومی با مردم همدان گفت:
بعد از حادثهٔ کوی دانشگاه، شورش پیش آمد. شورش و بلوا در تهران، حادثهٔ زشت و نفرت‌آوری بود که ملت عزیز و مقاوم و صبور و منطقی ما را مکدر کرد. آنچه در تهران پیش آمد، لطمه به امنیت ملی بود؛ تلاشی بود برای برهم زدن آرامش مردم شریف و تخریب اموال عمومی و خصوصی و بالاتر از آن، اهانت به نظام و ارزش‌های آن و مقام معظم رهبری.
آنچه پیش آمد، حادثهٔ ساده‌ای نبود؛ تلاشی بود برای مرزشکنی و برای ابراز کینه‌توزی علیه نظام که نه رابطه‌ای با این ملت شریف داشت و نه نسبتی با دانشگاه و دانشگاهیان. حادثهٔ شورش، یک حرکت کور، یک بلوا، یک حرکت ضد امنیتی، با شعارهای منحرف‌کننده بود که به نظر من برای مخدوش کردن شعارهای مطرح‌شده در دوران جدید ریاست‌جمهوری به وجود آمد. تحریک احساسات مردم متدین و دل‌سوز و وطن‌خواه که تاب تحمل حمله به ارزش‌ها، رهبری، و مقدسات خود را ندارند، فقط از آن جهت صورت گرفت که ملت به خشونت واداشته شود. در واقع این شورش، نه تنها یک اقدام ضد امنیتی بود بلکه اعلام جنگی بود به رئیس‌جمهور و شعارهای او.
به یاری خداوند این بلوا خاموش شد.[26]
نامه فرماندهان سپاه به خاتمی
خاتمی گرچه دفاع چندانی از دانشجویان نکرد، اما در سخنرانی خود این رویداد را نتیجه پیگیری قتل‌های زنجیره‌ای دانست. پس از تظاهرات دانشجویان به سمت دفتر خامنه‌ای و همچنین گسترش اعتراضات به سایر شهرستانها و سایر نقاط تهران از جمله میدان سپه و بازار تهران، در شرایطی که تهران از روز جمعه (۱۸ تیر) شاهد بی‌سابقه‌ترین درگیری بین معترضین و سپاه، بسیج و هوادارن نظام بود، ۲۴ تن از فرماندهان بلندپایه سپاه در نامه‌ای به محمد خاتمی وی را تهدید کردند که اگر در سرکوب اعتراضات قوی‌تر عمل نکند، خود دست بکار می‌شوند. در بخش‌هایی از آن نامه خطاب به خاتمی آمده‌است:[27]
جناب آقای خاتمی، چند شب پیش وقتی گفته شد عده‌ای با شعار علیه رهبر معظم انقلاب به سمت مجموعهٔ شهید مطهری در حرکتند، بچه‌های کوچک ما در چشم ما نگریستند، انگار از ما سؤال می‌کردند غیرت شما کجا رفته‌است؟
امضا کنندگان این نامه عبارت بودند از: محمد باقر قالیباف (فرمانده وقت نیروی هوایی سپاه و پس از آن فرماندهی کل نیروی انتظامی و سپس شهردار قبلی تهران و هم اکنون رئیس مجلس شورای اسلامی)، غلامعلی رشید (جانشین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح)، محمدعلی جعفری (فرمانده نیروی زمینی سپاه و بعدها فرمانده کل سپاه پاسداران)، قاسم سلیمانی (فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله و بعداً فرمانده سپاه قدس)، جعفر اسدی، احمد کاظمی (فرمانده قرارگاه حمزه و بعدها فرمانده نیروی هوایی و نیروی زمینی سپاه) که در سانحه سقوط هواپیما کشته شد، محمداسماعیل کوثری (جانشین قرارگاه ثار الله تهران و بعداً نماینده مجلس هشتم)، اسدالله ناصح، محمد حسین باقری، غلامرضا محرابی، عبدالحمید رئوفی‌نژاد، نورعلی شوشتری (بعدا جانشین سابق فرمانده نیروی زمینی سپاه که بر اثر انفجار در سیستان و بلوچستان کشته شد)، علی احمدیان، احمد غلام‌پور، یعقوب زهدی، نبی‌الله رودکی، علی فدوی (بعدا فرمانده نیرو دریایی سپاه و پس از آن معاون هماهنگ کننده سپاه و هم اکنون جانشین فرمانده سپاه)، غلامرضا جلالی، امین شریعتی، حسین همدانی (بعدا فرمانده اسبق سپاه محمد رسول‌الله تهران بزرگ که در سال ۹۴ در سوریه کشته شد)، اسماعیل قاآنی (فرمانده نیرو قدس سپاه)، علی فضلی (فرمانده سپاه ثارالله)، علی زاهدی، مرتضی قربانی.[28]
راهپیمایی ۲۳ تیر
شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، در پی این ناآرامی‌ها یک راهپیمایی در روز چهارشنبه ۲۳ تیر ترتیب داد و مردم را برای حمایت از حکومت به شرکت در آن فراخواند.[29] رادیو و تلویزیون ایران از یک روز قبل از مردم می‌خواست در این تظاهرات که در برابر دانشگاه تهران برگزار شد شرکت کنند.[30] در پایان این تظاهرات، حسن روحانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی به سخنرانی پرداخت.[31] او در سخنان طولانی خود، حمله به کوی دانشگاه تهران را غیرقانونی و خلاف اصول اخلاقی و دینی دانست و با اشاره به مسئولیت شورای عالی امنیت ملی در ریشه‌یابی این حادثه، قول بررسی و شناسایی و سپردن عوامل آن به دست عدالت را داد. او در بخشی دیگر از سخنانش گفت:
...من در همین‌جا لازم می‌دانم از دانشجویان عزیز بیدار، هوشیار و قهرمان تشکر و قدردانی کنم که با هوشیاری و با دید نافذشان تا متوجه شدند که این عناصر مفسد و معاند در کنار آن‌ها قرار گرفته‌اند، بلافاصله اعلام بیزاری و برائت کردند و خودشان را کنار کشیدند. این نشان هوشیاری و بیداری دانشجویان انقلابی و مسلمان و قهرمان ما است. افرادی که اتوبوس و اموال عمومی را آتش می‌زنند، آن‌ها که ماشین بیت‌المال را آتش می‌زنند و حتی اتومبیل شخصی افراد را از بین می‌برند… بی‌تردید این افراد دشمن مردم ایران و ارزش‌های این مرز و بوم هستند، این اوباش حتی به مساجد هم تعرض کردند. ادامه این وضع برای نظام ما کشور ما و ملت ما قابل تحمل نخواهد بود. دیروز نسبت به این عناصر دستور قاطع داده شد، دیروز غروب دستور قاطع صادر شد تا هر گونه حرکت این عناصر فرصت‌طلب، هر کجا که باشد با شدت و با قاطعیت برخورد شود و سرکوب شوند. مردم ما شاهد خواهند بود که از امروز نیروی انتظامی، نیروی قهرمان بسیج حاضر در صحنه، با این عناصر فرصت‌طلب و آشوبگر – اگر جرئت ادامه حرکت مذبوحانه داشته باشند- چه خواهند کرد… آن عاملی که امروز ملت ما را متحد کرده‌است و پیوند ناگسستنی در ملت ما ایجاد کرده‌است، اسلام و [اسلامیت نظام] است و مظهر این اسلامیت، رهبری و مقام ولایت است… مسئله ولایت مظهر اقتدار ملی ما است…[31][32][33]
 |
متن مربوطه در ویکی‌نبشته: سخنرانی حسن روحانی در راهپیمایی مردم تهران در ۲۳ تیر ماه ۷۸ |
محاکمه عاملان
۲ سال پس از این رویداد قوه قضاییه همه نیروهای پلیس و شبه نظامیان وابسته را تبرئه کرده و فقط یک سرباز به نام اروجعلی ببرزاده به جرم سرقت یک دستگاه ماشین ریش‌تراش از خوابگاه، محکوم شد. اروجعلی ببرزاده بعداً در آگاهی تهران بزرگ استخدام شد. ۱۵۹ نماینده مجلس ششم این اقدام دستگاه قضایی را محکوم کردند.[34][35] در سال ۱۳۹۷ ببرزاده با درجهٔ سرهنگ تمام، رئیس کلانتری ۱۵۷ مسعودیه تهران بود.[36]
پیامدها
بارزترین نتیجه این واقعه و رویدادهای بعدی (از جمله عدم حمایت اصلاح طلبان از اعتراضات دانشجویی و همراهی یا سکوت در برابر این سرکوب) گسست روزافزون میان دفتر تحکیم و مجموعه حاکمیت بود. در مقابل اصلاح طلبان بر روی بخشی از دفتر تحکیم وحدت که روابط نزدیک تری با ایشان داشت سرمایه‌گذاری کردند که نتیجه آن تقسیم دفتر تحکیم به دو طیف اکثریت (مخالف نظام) و اقلیت (هوادار نظام) بود.[37]
متقابلاً دفتر تحکیم وحدت (در مقابل بسیج که حامی و نیروی توده‌ای محافظه کاران ایران است) در انتخابات‌های مختلف از جمله دوم خرداد نقشی اساسی در پیروزی اصلاح طلبان داشت از سال ۱۳۸۲ از دفتر جبهه دوم خرداد خارج شد.
اظهار نظرها در سالهای بعد
- در نماز جمعه ۹ بهمن ۱۳۸۸ احمد جنتی، امام جمعه موقت وقت تهران و دبیر شورای نگهبان خطاب به رئیس قوه قضائیه گفت: «در ۱۸ تیر ضعف نشان دادید؛ چند نفر در آن زمان اعدام شدند؟ اگر حالا هم ضعف نشان دهید آینده بدتری در انتظار شماست.»[38]
سالگردها
سالگردهای این رویداد همه ساله شاهد برگزاری تظاهرات‌های مردمی دانشجویی در تهران و سایر شهرها بوده‌است. عدم محاکمه عوامل این رویداد در کنار تداوم زندان برخی از دانشجویان دستگیرشده بر شدت اعتراضات می‌افزود. گرچه در سالهای بعد دولت خاتمی تلاش کرد تا با عدم صدور مجوز تظاهرات برای دفتر تحکیم وحدت از شدت اعتراضات بکاهد. شدیدترین اعتراضات در سال ۱۳۸۲ رویداد که تهران برای ۲۰ روز شاهد اعتراضات مردمی دانشجویی بود.[39]
برای جلوگیری از برگزاری هر گونه مراسم در سالگرد این رویداد در سال ۱۳۸۷، کوی دانشگاه تهران از میانه تیرماه تعطیل شد. همچنین تعدادی از دانشجویان دانشگاه آزاد بازداشت شدند.[40]
دهمین سالگرد
دهمین سالگرد حمله به کوی دانشگاه در سال ۱۳۸۸ که مصادف با اعتراضات به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری دهم بود با وجود عدم صدور مجوز و تهدید به برخورد با معترضان برگزار گردید. کوی دانشگاه تهران و همچنین خوابگاه‌های دانشجویی در اصفهان و شیراز نیز دو هفته پیش از این مورد حمله قرار گرفت. حمله‌ای که به گفته یکی از نمایندگان مجلس از یورش سال ۱۳۷۸ هم ابعاد وسیع تری داشته‌است.
همچنین شب ۱۸ تیر ۱۳۸۸ نیروهای لباس شخصی به خوابگاه‌های دانشگاه امیر کبیر در تهران نیز یورش برده و ضمن ضرب و شتم و آسیب رساندن به دانشجویان تعدادی را بازداشت کردند.[41]
مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲
قالیباف در سخنرانی در جمع بسیجیان گفت:
حادثهٔ سال ۷۸ که در کوی دانشگاه اتفاق افتاد، آن نامه‌ای را که نوشته شد من نوشتم (نامهٔ فرماندهان سپاه به رئیس‌جمهور وقت، محمد خاتمی). بنده و آقای سلیمانی. وقتی در کف خیابان به سمت بیت رهبری راه افتادند، بنده فرمانده نیروی هوایی سپاه بودم. عکس من الان روی موتور ۱۰۰۰ با چوب هست. با حسین خالقی. ایستادم کف خیابان که کف خیابان را جمع کنم. آن جایی که لازم باشد بیاییم کف خیابان و چوب بزنیم، جزو چوب زن‌ها هستیم. افتخار هم می‌کنیم. نگاه نکردم که من، سردار و فرمانده نیروی هوایی هستم و تو را چه به کف خیابان؟".[42]
در مناظره سوم انتخاباتی سال ۹۲ محمدباقر قالیباف خطاب به حسن روحانی گفت:
در سال ۸۲ که من فرمانده نیروی انتظامی بودم در جلسه‌ای به شما که دبیر شورای عالی امنیت ملی بودید، گفتم که اجازه بدهید دفتر تحکیم وحدت به مناسبت وقایع سال ۸۲ تجمعی در چارچوب قانون داشته باشد، اما شما گفتید که به دنبال دردسر نیستید و نیاز به مجوز نیست.
حسن روحانی در پاسخ به سخنان قالیباف گفت:
از آقای قالیباف خیلی تعجب می‌کنم. درست است باید رقابت کنیم ولی نه اینجوری. آقای قالیباف دلم نمی‌خواست بگم. آنجا بحث این بود شما می‌گفتید دانشجویان بیایند ما برنامه گازانبری داریم و کار را تمام می‌کنیم. ما می‌گفتیم راه این نیست که مجوز بدهیم بعد گاز انبری آن‌ها را دستگیر کنیم، راه این است که از ابتدا به آن‌ها بگوییم یا مجوز نیست یا اگر هست بیایند کار خودشان را انجام دهند، تظاهرات کنند و مبدأ و انتها نیز معلوم باشد.
از این بالاتر من راجع به چند کلانتری تهران به شما گزارش دادم و گفتم وضع این‌طور است، شما چه جوابی به من دادید؟ من نمی‌خواهم دیگر اینجا بازگو کنم، شما به من گفتید کل افراد سالم من این تعداد هستند، عددش نیز کاملاً در ذهن من هست؛ شما برنگردید به بحث‌های آن زمان، ما حرف برای گفتن، بسیار داریم، این سینه پر است از مسائل فراوان اما اینجا جای بازگو کردنش نیست.[43]
مرتضی نبوی در مورد وقایع ۱۸ تیر گفت: در مسئله ۱۸ تیر، شورای عالی امنیت ملی کمی با سستی کار کرد. آقای «روحانی» دبیر وقت شورا در آن زمان در خارج از کشور بود و جلسات شورا که به ریاست رئیس‌جمهور (سید محمد خاتمی) تشکیل می‌شد، اجازه نمی‌داد که بسیج وارد شود و جلوی شلوغی‌ها را بگیرد. او افزود: وقتی آقای روحانی به کشور بازگشت، مجوز را صادر کرد و این کار موجب شد تا برپاکنندگان این غائله، به لانه‌هایشان بازگردند.[44]
اظهار نظر حسن فیروزآبادی
حسن فیروزآبادی در سالگرد حادثه ۱۸ تیر گفت:
من اینجا به عنوان عضو شورای امنیت ملی عرض می‌کنم که مقابله نیروهای مسلح با شورش‌های خیابانی در جریان ۱۸ تیر سال ۷۸ با مجوز شورای عالی امنیت ملی و شخص رئیس شورای عالی امنیت ملی که خود آقای خاتمی بود، صورت گرفت.
آن زمان جلوی خود بنده آقای روحانی با آقای خاتمی تماس گرفتند و گفتند وضع اینگونه و جمع‌بندی این است و ایشان گفتند که دیگر هر تصمیمی که گرفتید انجام دهید، از این به بعد هم همین‌طور خواهد بود.[45]
جستارهای وابسته
پانویس
- «وبگاه فارسی بی‌بی‌سی». دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۰۷.
- بیانیهٔ انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران بایگانی‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine (خبرنامه دانشگاه امیر کبیر)
- از تهران شادمان و سرحال بایگانی‌شده در ۱۷ مه ۲۰۰۶ توسط Wayback Machine (هفته نامه نیمروز، ۱۶ اسفند ۱۳۸۱)
- گزارش نقض حقوق بشر دانشجویان در سالی که گذشت (کانون دفاع از حقوق بشر در ایران، اسفند۱۳۸۱)
- «Relazione annuale del comitato per il sostegno dei prigionieri politici in Iran - Berlino». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
- «Iran Students Halt Protests But Still Press For Changes». Independent. ژوئیه ۱۹۹۹.
- «Iran Students Halt Protests But Still Press For Changes». New York Times. ژوئیه ۱۸, ۱۹۹۹.
- «مادر سعید زینالی: ده سال است، به دنبال رد پایی از پسرم به تمام نهادها مراجعه کرده‌ام ولی هیچ‌کس پاسخگو نیست». تغییر. ۲۲ آذر ۱۳۸. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - «وبگاه فارسی بی‌بی‌سی». دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۰۷.
- مسعود بهنود (۶ ژوئیه ۲۰۰۴). «توقیف پنج ساله روزنامه سلام تمام شد». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۶ ژوئیه ۲۰۰۸.
- «نامه سعید امامی برای محدودسازی فضای فرهنگی کشور». روزنامه همشهری. ۱۶ تیر ۱۳۷۸.
- سلام توقیف شد بایگانی‌شده در ۱۸ دسامبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine (نوروز نیوز، ۱۴تیر۳۸۶)
- «سلام» یک راه بود بایگانی‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine (وبگاه کریم ارغنده پور)
- تصویر ۴ شاکی روزنامه سلام در دادگاه
- باطبی: «طناب دار ۴۵ دقیقه روی گردنم بود» (رادیو زمانه، ۵ مرداد ۱۳۸۷)
- چه برسر فرشته علیزاده، دختر دانشجو آمده؟ بایگانی‌شده در ۲۰ ژوئن ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine (میهن، اسفند۱۳۸۱)
- «Relazione annuale del comitato per il sostegno dei prigionieri politici in Iran». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئن ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۰۹.
- : گفتگو با مادر میثم لطفی، یک زندانی در آستانه اعدام :
- جانشین فرماندهی کل سپاه پاسداران در مقام قائم مقام دبیر شورای عالی امنیت ملی نوری زاده (گفتگو با رادیو فردا) September 21, 2005
- «هنوز هم به استراتژی فشار از پایین و چانه‌زنی در بالا معتقدم». خبرگزاری فارس. ۹/۰۸/۸۵. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - «ناگفته‌هایی از قیام مردمی و دانشجویی 20 تیر 1378 تبریز». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اکتبر ۲۰۱۵.
- «چند روایت خواندنی از وقایع 20 تیر 78 دانشگاه تبریز». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۷.
- «بازخوانی تظاهرتان 20تیر 78 دانشگاه تبریز».
- «احضار گسترده فعالان دانشجویی دانشگاه تبریز به اداره اطلاعات». جرس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۱۷.
- سید محمد خاتمی (به کوشش سید محمدعلی ابطحی)، مردم‌سالاری، نشر طرح نو، تهران، ۱۳۸۸، ص ۱۰۵.
- «متن کامل نامهٔ فرماندهان سپاه به خاتمی». آفتاب نیوز. ۲۱ خرداد ۱۳۸۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژوئن ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۰۹.
- https://www.mashreghnews.ir/news/748822/پشت-پرده-نامه-فرماندهان-سپاه-به-رئیس-دولت-اصلاحات-وقتی-کاسه
- «بیانیه شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی به مناسبت سالگرد حماسه 23 تیر 78». ایسنا. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۷-۰۹.
- «18 تیر در روز شمار جنبش دانشجوئی ایران». BBC. ۲۰۰۳-۰۷-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۷-۰۹.
- «حسن روحانی و یک تیر و دو نشانِ حکومت». رادیو زمانه. ۱ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- «متن سخنرانی روحانی دربارهٔ ۱۸ تیر ۷۸». تابناک. ۱۹ خرداد ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱۳ فروردین ۱۳۹۶.
- «با برپایی راهپیمایی و گردهمایی مردم ایران، تهاجم به دانشجویان و آشوب‌های خیابانی را محکوم کردند». همشهری. ۲۴ تیر ۱۳۷۸. دریافت‌شده در ۱۳ فروردین ۱۳۹۶.
- «Iran Newspaper». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژوئن ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۰۹.
- «Iran Newspaper». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئن ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۰۹.
- «هزار و سیصد و بیست و دومین بسته ویژه خبری «تابناک»؛». تابناک. ۱۴ شهریور ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۲۷ فوریهٔ ۲۰۱۹. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازبینی=را بررسی کنید (کمک) - «تاثیر هجدهم تیر بر جنبش دانشجویی ایران». بی‌بی‌سی فارسی.
- «جنتی‌خطاب‌به‌رئیس‌قضا:رحم نکنید؛ دو نفر را سریعاً اعدام کردید، دستتان درد نکند». kaleme.org. ۹ بهمن ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ مه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۱ ژوئیه ۲۰۱۰.
- «روایت قالیباف از ۱۸ تیر و کوی دانشگاه». تریبون. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۳ دسامبر ۲۰۱۹.
- بند ۲۰۹ پذیرای دانشجویان دانشگاه آزاد بایگانی‌شده در ۷ ژانویه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine (روزآنلاین، ۱۸تیر۱۳۸۷)
- «واکنش رسانه‌های داخلی و خارجی به تظاهرات ۱۸ تیر تهران». صدای آلمان.
- «قالیباف به سرکوب دانشجویان در کوی دانشگاه اعتراف کرد». https://hra-news.org/00/15571-1.html. هرانا. ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژوئن ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۶/۸/۲۰۱۳. تاریخ وارد شده در
|بازبینی=را بررسی کنید (کمک); پیوند خارجی در|اثر=وجود دارد (کمک) - «بحث و جدل قالیباف و روحانی دربارهٔ ۱۸ تیر و بازداشت گازانبری؛». عصر ایران. ۲۰۱۳/۸/۶. دریافت‌شده در ۶/۹/۲۰۱۳. تاریخ وارد شده در
|بازبینی=،|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - نبوی، مرتضی (۱۳ بهمن ۱۳۸۷). «حسن روحانی مجوز دخالت بسیج در وقایع ۱۸ تیر را صادر کرد». فرارو. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ ژوئن ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۶/۸/۲۰۱۳. تاریخ وارد شده در
|بازبینی=را بررسی کنید (کمک) - «برخورد سپاه با شورش‌های 18 تیر با مجوز شورای عالی امنیت و شخص خاتمی بود». فارس‌نیوز. ۱۸/۰۴/۹۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در 7/10/2017. تاریخ وارد شده در
|بازبینی=،|تاریخ=را بررسی کنید (کمک)
منابع
فیلم
پیوند به بیرون
- ویژه نامه ۱۸ تیر ،ماهنامه چشم‌انداز ایران
- عکس‌های حسن سربخشیان از وقایع ۱۸ تیر ۱۳۷۸
- احمد باطبی؛ حکایت تلخ آن پیراهن خونین بی‌بی‌سی فارسی
- چرا بازداشت شدم و چه بر سرم آمد... رادیو فردا
- چهار روزی که خامنه‌ای را لرزاند (روایتی از قیام دانشجویی ۱۸ تیر ۱۳۷۸) خاطرات کوروش صحتی ،اطلاعات.نت
