علی شمخانی

علی شمع‌خانی[1] معروف به علی شمخانی (زادهٔ ۶ مهر ۱۳۳۴ اهواز) فرمانده نظامی و سیاست‌مدار ایرانی است، که هم‌اکنون به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی و نماینده رهبر جمهوری اسلامی ایران در این شورا[2] فعالیت می‌کند.

علی شمخانی
چهارمین دبیر شورای عالی امنیت ملی
متصدی
آغاز به کار ۱۹ شهریور ۱۳۹۲
رئیس‌جمهور	حسن روحانی
پس از	سعید جلیلی
وزیر دفاع
مشغول به کار ۲۹ مرداد ۱۳۷۶ – ۲ شهریور ۱۳۸۴
رئیس‌جمهور	سید محمد خاتمی
قائم‌مقام	حسین دهقان سید علی حسینی تاش
پس از	محمد فروزنده
پیش از	مصطفی محمدنجار
وزیر سپاه پاسداران
مشغول به کار ۲۹ شهریور ۱۳۶۷ – ۷ شهریور ۱۳۶۸
رئیس‌جمهور	سید علی خامنه‌ای
نخست‌وزیر	میرحسین موسوی
پس از	محمود پاکروان (سرپرست)
پیش از	انحلال وزارتخانه
عضو شورای راهبردی روابط خارجی
مشغول به کار ۴ تیر ۱۳۸۵ – ۲۵ خرداد ۱۳۹۳
گمارنده	سید علی خامنه‌ای
رئیس	کمال خرازی
پیش از	احمد وحیدی
اطلاعات شخصی
زاده	علی شمع‌خانی ۶ مهر ۱۳۳۴ (۶۵ ساله) اهواز، ایران
ملیت	ایرانی
حزب سیاسی	مستقل
دیگر عضویت‌های سیاسی	سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی (۱۳۵۸–۱۳۶۰)
محل تحصیل	دانشگاه جندی‌شاپور دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا دانشگاه عالی دفاع ملی
هیئت دولت	دولت چهارم دولت هفتم دولت هشتم
دین	اسلام (شیعه)
جایزه‌های غیرنظامی	نشان ملک عبدالعزیز
خدمات نظامی
وفاداری	ایران
خدمت/شاخه	سپاه پاسداران (۱۳۵۷–۱۳۶۸) ارتش (۱۳۶۸–۱۳۷۶) ستاد کل (۱۳۶۷–۱۳۶۸؛ ۱۳۸۴–۱۳۹۲)
سال‌های خدمت	۱۳۵۷–۱۳۷۶؛ ۱۳۸۴–۱۳۹۲
درجه	دریابان
فرمانده	نیروی زمینی سپاه نیروی دریایی سپاه نیروی دریایی ارتش
جنگ‌ها/عملیات‌ها	جنگ ایران و عراق
نشان‌های نظامی	نشان فتح فهرست کامل

شمخانی در سالهای جنگ ایران و عراق، در کنار محمدابراهیم همت، محمدعلی جعفری و چند تن از رزمندگان ایرانی

وی دانش‌آموخته کارشناسی مهندسی کشاورزی و کارشناسی ارشد مدیریت از دانشگاه جندی‌شاپور و دکتری استراتژی نظامی از دانشگاه عالی دفاع ملی می‌باشد و دوره دافوس را نیز در دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا گذرانده است.[3]

شمخانی فعالیت سیاسی خود را علیه سلطنت پهلوی از دهه ۱۳۵۰ آغاز کرد، که منجر به دستگیری او توسط ساواک گردید و دوره‌ای را نیز در زندان اهواز سپری کرد. در پی آشنایی با افرادی چون محسن رضایی و غلامعلی رشید، به عضویت گروه منصورون درآمد.[4] شمخانی در طول جنگ ایران و عراق از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران بود و از ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۰ فرماندهی سپاه خوزستان را برعهده داشت، در فاصله سالهای ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸ جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران بود و با حفظ سِمَت، از ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۸ فرماندهی نیروی زمینی سپاه و از ۱۳۶۷ تا ۱۳۶۸ نیز معاونت اطلاعات و عملیات ستاد فرماندهی کل قوا را برعهده داشت.[5]

وی در دولت چهارم برای مدت یک سال، از ۱۳۶۷ تا ۱۳۶۸ وزیر سپاه پاسداران بود، سپس به ارتش منتقل شد و در فاصله سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶ فرماندهی نیروی دریایی ارتش و از سال ۱۳۶۹ با حفظ سمت، فرماندهی نیروی دریایی سپاه را نیز برعهده داشت. شمخانی در دولت هفتم و هشتم، در فاصله سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴ به‌عنوان وزیر دفاع فعالیت می‌کرد. وی یکی از ۱۳ نظامی ارشد با درجه سرلشکری در نیروهای مسلح ایران می‌باشد.[6][7]

زندگی‌نامه

علی شمخانی در سال ۱۳۳۴ در شهر اهواز زاده شد.[8][9][10][11][12] وی از عرب‌های ایرانی است.[10][11][12] وی فعالیت سیاسی مخفی علیه رژیم پهلوی را از دهه ۱۳۵۰ آغاز کرد، که منجر به دستگیری وی توسط ساواک و زندانی شدن او گردید.[13] او در زندان با افرادی چون محسن رضایی و غلامعلی رشید آشنا شد، که این روابط به شکل‌گیری گروه منصورون[14] انجامید.[15][9][16][17][18]

فرماندهی نیروی دریایی ارتش

علی شمخانی یک سال پس از پایان جنگ ایران و عراق (سال ۱۳۶۸) با حکم سید علی خامنه‌ای، ضمن انتقال کامل از سپاه پاسداران به ارتش، فرماندهی نیروی دریایی ارتش را عهده‌دار شد.[19][20]

وی چند ماه پس از تصدی فرماندهی نیروی دریایی ارتش ، در اجرای راهبرد جدید دریایی ایران، فرماندهی مشترک نیروی دریایی ارتش و سپاه و قرارگاه دریایی خاتم‌الانبیا را عهده‌دار شد و در مدت فرماندهی هشت ساله، در قرارگاه دریایی خاتم‌الانبیا، تشکیلات رزمی نیروهای دریایی ارتش و سپاه را با ایجاد تحول اساسی در سلاح‌ها، تاکتیک‌ها و عملیات مشترک دو نیرو، تجدید سازمان نمود. وی این سمت را تا زمان تصدی وزارت دفاع در دولت سید محمد خاتمی برعهده داشت.[21]

هشتمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری

علی شمخانی در هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران شرکت کرد، اما از سید محمد خاتمی شکست خورد و پس از خاتمی و احمد توکلی در رتبه سوم قرار گرفت. با این حال خاتمی مجدداً شمخانی را به مجلس برای تصدی وزیر دفاع پیشنهادی کابینه خود معرفی نمود و در کابینه دوم خاتمی نیز دوباره به سمت وزارت دفاع منصوب گردید.[22][23][24][25]

تحصیلات

علی شمخانی علاوه بر طی دوره دانشکده فرماندهی و ستاد (دافوس) و نیز دانشگاه عالی دفاع ملی (استراتژیک نظامی) دارای دانشنامه مهندسی از دانشگاه جندی‌شاپور و مدرک کارشناسی ارشد مدیریت از همین دانشگاه می‌باشد.

کتاب‌ها و مقالات

شمخانی مؤلف نخستین دکترین استراتژی دریایی جمهوری اسلامی ایران و دکترین تطبیق استراتژی آمریکا و شوروی می‌باشد. وی علاوه بر تألیف مجموعه کتاب‌هایی در مورد مدیریت استراتژیک و چندین مقاله علمی در مورد مباحث راهبردی و بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، در دانشگاه‌های مختلف علوم نظامی و راهبردی، به تدریس اشتغال دارد.

تحریم آمریکا

روز جمعه ۲۰ دی ۱۳۹۸ اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا موسوم به اوفک علی شمخانی و هفت مقام ارشد جمهوری اسلامی را به دلیل پیشبرد اهداف بی‌ثبات‌کننده حکومت در منطقه و جهان در فهرست تحریم‌ها قرار داد.[26][27]

نشان عبدالعزیز

علی شمخانی اولین وزیر ایرانی است، که به دلیل نقش برجسته‌ای که در طراحی و اجرای سیاست تنش‌زدائی و توسعه روابط با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس برعهده داشت، بالاترین نشان دولتی (مدال عبدالعزیز )را از پادشاه وقت عربستان سعودی دریافت کرد.

انتخابات ۱۳۸۸

در برنامه دیروز، امروز، فردا، وحید یامین‌پور، مجری برنامه که سعی داشت شمخانی را وارد مسائل سیاسی روز کند و جریانِ منتسب به فتنه، در ادبیات صداوسیمای جمهوری اسلامی را مطرح کند، از شمخانی پرسید که آیا واژه فتنه را قبول دارید؟ شمخانی نیز در پاسخ وی ضمن اجتناب از بکار بردن واژه فتنه دربارهٔ مسائل پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ گفت:

می‌دانم تو به دنبال چه هستی. من وارد این بحث‌ها نمی‌شوم. بسیجی باید حق گو، حق خواه و حق شنو باشد.[28]

همچنین شمخانی در برنامه تلویزیونی شناسنامه، که در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۹۲ از صداوسیمای جمهوری اسلامی پخش شد، حضور یافت. او در این مصاحبه بشدت استفاده از الفاظی همچون فتنه‌گر، ساکت فتنه و انحرافی را محکوم کرد و گفت:

دشمنان ما دشمن ریش ما هستند، چه ریش اصلاح‌طلب و چه ریش اصول‌گرا، نباید به بهانه‌های مختلف افراد را از قطارِ انقلاب پیاده کرد.[29]

شمخانی در ۹ دی ۱۳۹۲ در مورد رفعِ حصر میرحسین موسوی و مهدی کروبی، در پاسخ به خبرنگاران گفت:

من آدم اقدام هستم و آدم حرف نیستم.[30]

دبیر شورای عالی امنیت ملی

در تاریخ ۱۹ شهریور ۱۳۹۲ حسن روحانی، در حکمی علی شمخانی را به سِمت دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب کرد، تا جایگزین سعید جلیلی گردد. وی در شرایطی مسئول دبیرخانه این شورا شد، که مذاکرات هسته‌ای بین ایران و گروه ۱+۵ به وزارت امور خارجه و محمد جواد ظریف سپرده شده بود. البته بنا بر گفته وزیر امور خارجه، تعیین سطح، حدود و روش‌های مذاکرات هسته‌ای، با وزارت امور خارجه است که بر اساس نیاز مذاکرات تعیین می‌شود، ولی هدایت و سیاست‌گذاری پرونده هسته‌ای همچنان بر عهده شورای عالی امنیت ملی، به ریاست رئیس جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.

از جمله مهم‌ترین وظایف شمخانی در زمان تصدی در این پست، برقراری پیوند و رابطه دوستانه میان دولت و سایر ارکان حکومتی در ایران بود. در عرصهٔ بین‌المللی، وی مسئول ایفای نقش ایران در جنگ داخلی سوریه و حمله به شمال عراق در حوزه سیاسی بود و همکاری نزدیکی با قاسم سلیمانی (فرمانده نیروی قدس و مسئولِ حوزه نظامی) داشت.[31]

رفع حصر

پس از انتصاب شمخانی به دبیری شورای عالی امنیت ملی، محمدتقی کروبی، فرزند مهدی کروبی در صفحه فیس‌بوک خود، از ارجاع پرونده میرحسین موسوی و مهدی کروبی به شورای عالی امنیت ملی خبر داد. وی در صفحه فیس‌بوک خود نوشته بود:

شنیده شد که رهبر انقلاب موافقت خود را با ارجاع پرونده موسوی و کروبی به شورای عالی امنیت ملی اعلام کرده‌اند تا این شورا با دبیر جدید به موضوع آن‌ها ورود ماهوی داشته باشد. انتخاب آقای شمخانی به عنوان فردی لایق و توانمند که در دوران جنگ سابقه ارزشمندی داشته و همواره در کنار مردم و کشور بوده هم جای تقدیر و تشکر دارد و هم امیدی برای رفع حصر موسوی و کروبی است.[32]

انتقاد از حفاظت مقامات

شمخانی در اظهارِ نظری درباره حفاظت از شخصیت‌ها و مقامات در جمهوری اسلامی ایران گفت:

من مسئول امنیت کشور هستم، این که منافقین ترور می‌کردند مربوط به دهه ۶۰ است و دیگر نمی‌توانند ترور کنند، ضمن این که ما دستگاه‌های امنیتی قوی داریم، برای چه می‌ترسیم؟ بساط حفاظت شخصیت‌ها را باید جمع کنیم. ما حفاظت شخصیت‌ها نداریم، تشریفات و پرستیژ شخصیت‌ها داریم. من مسجد می‌روم، پارک می‌روم، کوه می‌روم، تنها و با مترو می‌روم و هیچ مشکلی هم ندارم.[33][34]

اعتراضات آبان ۱۳۹۸

به نقل از محمود صادقی، علی شمخانی در پاسخ به «اگر مردم به خانه نروند و در خیابان بایستند، می‌خواهید چه کنید؟» گفت: «ولو بلغ ما بلغ ما می‌زنیم» یعنی به مردم شلیک می کنیم. شمخانی این سخن را تکذیب کرد.[35][36][37]

درجه‌های نظامی

درجه نظامی	شاخه نظامی	تاریخ دریافت	منبع
دریادار	نیروی دریایی ارتش	۹ آبان ۱۳۶۸	[38]
دریابان	نیروی دریایی ارتش	۲۴ فروردین ۱۳۷۸	[39]

جایزه‌ها و نشان‌های افتخار

این بخش شامل نشان‌ها و جایزه‌های رسمی امیر شمخانی است که بر روی لباس همسان او نصب می‌شود ولی جایزه‌های غیرنظامی و غیررسمی را دربر نخواهد گرفت.

آرم‌ها

رزم سطحی نیروی دریایی
دانشگاه فرماندهی و ستاد	آجا

نوار نشان‌ها

نام نشان‌ها

نشان درجه یک فتح

نشان درجه دو فتح

نشان درجه دو فتح

جستارهای وابسته

• محسن رضایی
• غلامعلی رشید
• محمد فروزنده
• عباس محتاج

منابع

1. بابایی، گل‌علی؛ بهزاد، حسین (۱۳۹۴). کالک‌های خاکی: خاطرات محمدعلی جعفری. تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی. ص. ۲۰۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۰۳۰-۲۹۹-۳. کتابت درست نام خانوادگی ایشان، به استناد نامه‌ای که با دستخط خود خطاب به مسئولان کشور در ۳ آبان ۱۳۵۹ نوشته‌اند و تصویر متن کامل آن نامه در صفحهٔ ۳۷۷ کتاب خرمشهر در جنگ طولانی نیز درج شده، شمع‌خانی است و نه شمخانی.
2. «علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی». بی‌بی‌سی فارسی.
3. «زندگینامه: علی شمخانی (۱۳۳۴ -)». همشهری آنلاین. ۱۵ مه ۱۳۹۲.
4. «معرفی دریابان علی شمخانی». وزارت دفاع ایران.
5. «زندگینامه "علی شمخانی"+ عکس». خبرگزاری اتاق‌خبر. ۲ خرداد ۱۳۹۳.
6. «تعداد سرلشکرهای نیروهای مسلح ایران به ۱۴ نفر رسید». ایسنا. ۲ اردیبهشت ۱۳۹۸.
7. «نام و سمت هشت مقام نظامی و امنیتی ایران که توسط آمریکا تحریم شدند؛ از محسن رضایی تا نزدیکان خامنه‌ای». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۹۸.
8. «Iran Newspaper». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ اوت ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۰۹.
9. Ali Shamkhani - Los Angeles Times
10. Smadi, Fatima (July 2011). "Iran: Ahmadinejad between Dismissal and Resignation" (PDF). الجزیره. Retrieved 2 October 2011.
11. "Ali Shamkhani". Los Angeles Times. November 1998. Retrieved 2 October 2011.
12. Melman, Yossi. "Iran threatens a 'missile blitz' against Gulf states if attacked". هاآرتص. Retrieved 2 October 2011.
13. «روایت محسن رضایی از روزهای مبارزه و انقلاب». خبرگزاری تابناک.
14. «عملیات گروه منصورون». وب‌گاه شخصی محسن رضایی.
15. «متن کامل گفتگو با علی شمخانی در مثلث شیشه‌ای». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۰۹.
16. «علی شمخانی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ مارس ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۱.
17. علی شمخانی در لباس عربی - عصر ایران
18. علی شمخانی - الجزیره
19. «British Arabism and the bombings in Iran-Asia Times». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۱.
20. EXPLOSIONS IN AHWAZ, AT LEAST 7 KILLED, 70 WOUNDED, 5 IN TEHRAN -iran-press-service
21. «رهبر انقلاب فرماندهان نیروی دریایی سپاه و ارتش را منصوب کرد». همشهری آنلاین. ۶ شهریور ۱۳۷۶.
22. «Ties that continue to bind -weekly.ahram». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۱.
23. http://www.akharinnews.com/content/view/28727/%5Bپیوند+مرده%5D اخبار نیوز
24. http://www.asriran.com/fa/news/166638 عصر ایران
25. تاریخ ایرانی - شمخانی: کمک اعراب خرمشهر به صدام دروغ محض است
26. «نام و سمت هشت مقام نظامی و امنیتی ایران که توسط آمریکا تحریم شدند؛ از محسن رضایی تا نزدیکان خامنه‌ای». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.
27. «تحریم‌های جدید آمریکا 'قلب دستگاه امنیتی ایران را هدف گرفته است'» (به انگلیسی). ۲۰۲۰-۰۱-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.
28. «اجتناب شمخانی از بکار بردن واژه فتنه». یوتیوب.
29. «دفاع علی شمخانی از موسوی و کروبی در صدا و سیما». یوتیوب.
30. شمخانی درباره رفع حصر موسوی و کروبی: من آدم اقدام کردن هستم نه حرف زدن
31. شمخانی چه نقش سیاسی در ایران دارد رادیو فردا
32. «ارجاع پرونده میرحسین موسوی و کروبی به شمخانی». انتخاب.
33. «مثل شمخانی باشید». ایسنا. ۲۰۱۸-۰۳-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۱-۰۱.
34. «شمخانی با مترو طی طریق می‌کند». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۱-۰۱.
35. «افشاگری درباره شلیک به معترضان آبان ۹۸؛ شمخانی: کذب است، پیگیری قضایی می‌کنم». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
36. «اعتراضات آبان ۹۸؛ صادقی: شمخانی گفت می‌زنیم، شورای عالی امنیت ملی: از صادقی شکایت می‌کنیم». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
37. «واکنش شورای عالی امنیت ملی به ادعای جنجالی محمود صادقی درباره شمخانی و حوادث آبان 98». خبرآنلاین. ۲۰۲۱-۰۴-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
38. «برگزاری مراسم معارفه فرمانده جدید نیروی دریائی ارتش در حضور رهبر انقلاب». پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای. ۹ آبان ۱۳۶۸. دریافت‌شده در ۲۳ مهر ۱۳۹۷.
39. "Leader Gives Promotion Tablet of Martyr Sayyad Shirazi to His Son". Tehran Times. 20 April 1999. 34183.

پیوند به بیرون

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ علی شمخانی موجود است.

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به علی شمخانی در ویکی‌گفتاورد موجود است.

• علی شمخانی کیست؟ باشگاه خبرنگاران جوان

مناصب نظامی
عنوان جدید	فرمانده سپاه پاسداران استان خوزستان ۱۳۵۷ – ۱۳۶۰	پسین: ؟
پیشین: منوچهر فرزانه	فرمانده لشکر ۹۲ زرهی اهواز سرپرست ۱۳۵۹	پسین: غلامرضا قاسمی
پیشین: یوسف کلاهدوز	جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران ۱۳۶۰ – ۱۳۶۸	پسین: سید یحیی صفوی
پیشین: سید یحیی صفوی	فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران ۱۳۶۵ – ۱۳۶۷	پسین: سید یحیی صفوی سرپرست
عنوان جدید	معاون اطلاعات و عملیات ستاد فرماندهی کل قوا ۱۳۶۷ – ۱۳۶۸	پسین: غلامعلی رشید
پیشین: محمدحسین ملک‌زادگان	فرمانده نیروی دریایی ارتش ۱۳۶۸ – ۱۳۷۶	پسین: عباس محتاج
پیشین: حسین علایی	فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران ۱۳۶۹ – ۱۳۷۶	پسین: علی‌اکبر احمدیان
مناصب سیاسی
پیشین: محمود پاکروان سرپرست	وزیر سپاه پاسداران ۱۳۶۷ – ۱۳۶۸	انحلال وزارتخانه
پیشین: محمد فروزنده	وزیر دفاع ۱۳۷۶ – ۱۳۸۴	پسین: مصطفی محمدنجار
عنوان جدید	رئیس کمیسیون دفاعی-امنیتیِ شورای راهبردی روابط خارجی ۱۳۸۵ – ۱۳۹۳	پسین: احمد وحیدی
پیشین: سعید جلیلی	دبیر شورای عالی امنیت ملی ۱۳۹۲ – اکنون	در حال تصدی
پیشین: حسن روحانی	نماینده ولی فقیه در شورای عالی امنیت ملی ۱۳۹۲ – اکنون متصدی همزمان: سعید جلیلی
پیشین: احمد وحیدی	رئیس کمیسیون سیاسی، دفاعی و امنیتیِ مجمع تشخیص مصلحت نظام ۱۳۹۶ – اکنون
سِمَت‌های علمی
بدون متصدی آخرین تصدی توسط: سید حسن فیروزآبادی	رئیس مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی ۱۳۸۴ – ۱۳۹۲	پسین: احمد وحیدی