معصومه ابتکار

معصومه ابتکار (نیلوفر ابتکار؛[1][2] ۳۰ زادهٔ شهریور ۱۳۳۹) فعال سیاسی اصلاح‌طلب، روزنامه‌نگار، مؤلف-مترجمِ ایرانی، از اعضای مؤسس جبهه مشارکت ایران اسلامی و معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور ایران است.[3]

معصومه ابتکار
معصومه ابتکار در سال ۱۳۹۴
معاون رئیس‌جمهور ایران
معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور
آغاز به کار
۱۸ مرداد ۱۳۹۶
رئیس‌جمهورحسن روحانی
پس ازشهیندخت مولاوردی
معاون رئیس‌جمهور ایران
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران
مشغول به کار
۱۹ شهریور ۱۳۹۲ – ۲۲ مرداد ۱۳۹۶
رئیس‌جمهورحسن روحانی
پس ازمحمدجواد محمدی‌زاده
پیش ازعیسی کلانتری
مشغول به کار
۱۱ مرداد ۱۳۷۶ – ۱۲ مرداد ۱۳۸۴
رئیس‌جمهورسید محمد خاتمی
پس ازهادی منافی
پیش ازفاطمه جوادی
عضو شورای اسلامی شهر تهران
مشغول به کار
۱ بهمن ۱۳۸۵ – ۱۲ شهریور ۱۳۹۲
اطلاعات شخصی
زاده۳۰ شهریور ۱۳۳۹ (۶۰ سال)
تهران، ایران
حزب سیاسیاصلاح طلب
جبهه مشارکت ایران اسلامی
همسر(ان)سید محمد هاشمی (۱۳۵۷)
محل تحصیلدانشگاه تربیت مدرس
پیشهفعال محیط زیست، روزنامه‌نگاری، مترجم، دانشیار دانشگاه
هیئت دولتدولت هفتم
دولت هشتم
دولت یازدهم
دولت دوازدهم
دینشیعه
امضا

معصومه ابتکار نخستین زن ایرانی است که پس از انقلاب ۱۳۵۷ وارد هیئت دولت شده‌است.[4] او بیشتر به‌خاطر نقش خود در تصرف سفارت آمریکا در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ و ۸ سال ریاست سازمان حفاظت محیط زیست ایران در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی و ریاست مجدد وی بر این سازمان در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی معروف است.

زندگی
ابتکار در سال ۱۳۹۵ در قم

معصومه ابتکار فرزند تقی ابتکار در سال ۱۳۳۹ در تهران به دنیا آمد. معصومه ابتکار به همراه والدین خود شش سال در شهرهای فیلادلفیا و ایالت ماساچوست در آمریکا اقامت داشت. پدرش، تقی ابتکار، دومین رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران پس از انقلاب اسلامی، دانش‌آموخته دانشگاه پنسیلوانیا بود.[5] او تحصیلاتش را در ایران در مدرسه بین‌المللی ایران زمین ادامه داد و در سال ۱۳۵۶ وارد دانشگاه پلی تکنیک در رشته مهندسی پتروشیمی شد. اما در سال ۶۰ تغییر رشته داد و لیسانس خود را از دانشگاه شهید بهشتی در تکنولوژی پزشکی، فوق‌لیسانس و دکترا را با احراز رتبه اول در رشته ایمنی‌شناسی (ایمونولوژی) از دانشگاه تربیت مدرس گرفت. بعداً عضو هیئت علمی همین دانشگاه شد.[4]

معصومه ابتکار با سید محمد هاشمی ازدواج کرده و حاصل این ازدواج، دو فرزند است.[6] پسر وی در آمریکا تحصیل می‌کند.[7][8] معصومه ابتکار از دانشجویانی بود که سفارت آمریکا در ایران را در بحران گروگان‌گیری در سفارت آمریکا مشارکت داشت.[9]

ابتکار در شورای سردبیری روزنامه کیهان انگلیسی به فعالیت مطبوعاتی پرداخت و سپس امتیاز فصلنامه فرزانه را گرفت و به انتشار آن پرداخت.[4] او طی سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۵ مؤسسه مطالعات و تحقیقات مسایل زنان را تأسیس کرد. ابتکار در آستانه برگزاری چهارمین کنفرانس جهانی زن (پکن - ۱۹۹۵) مسئولیت دفتر هماهنگی سازمان‌های غیردولتی زنان را برعهده گرفت و همزمان نایب رئیس کمیته ملی این کنفرانس نیز بود. او در سال ۱۳۷۵ با تشکیل شبکه سازمان‌های غیردولتی زنان در ایران به عنوان رئیس این شبکه انتخاب شد.

ابتکار بعدها به عضویت کابینه سید محمد خاتمی، معاونت ریاست جمهوری[4] و ریاست سازمان محیط زیست ایران درآمد.[10] او نخستین زنی است که پس از انقلاب ۱۳۵۷ در کابینه رئیس جمهور ایران، مسئولیت برعهده داشته‌است.[4]

نگارش کتاب Takeover in Tehran

روایت معصومه ابتکار از وقایع درون سفارت اشغال شده آمریکا در تهران تنها کتابی است که از این ماجرا توسط طرف ایرانی به زبان انگلیسی نگارش یافته و توسط انتشارات تالون بوکز در کانادا منتشر شده‌است. این کتاب به زبان‌های فارسی و عربی نیز ترجمه و به ترتیب با اسامی «تسخیر» و «صراع فی طهران» در تهران و بیروت به چاپ رسیده‌است. انتشار این کتاب به سه زبان در سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ صورت گرفت.

در ۴ شهریور ۱۳۹۴، در دیدار هیئت دولت یازدهم با سید علی خامنه‌ای، رهبر ایران، وی ضمن اشاره به کتاب ابتکار گفت:

«این خانم ابتکار اینجا حاضر است؛ خود ایشان به من گفت کتابی که ایشان نوشته بود، در آمریکا امکان چاپ پیدا نکرد؛ هیچ ناشری حاضر نشد -نه اینکه آن ناشر آن‌قدر تعصّب داشته باشد؛ نه، اگر کتاب پرفروشی باشد، هر ناشری می‌آید این کار را انجام بدهد؛ [بلکه] از ترس و از مراقبت- تا بالاخره در کانادا مثلاً فرض کنید یک ناشری را پیدا می‌کند و آن ناشر، آن هم به نظرم با ترس و لرز [چاپ کرد یا نکرد]؛ چون تفاصیلش را چند سال پیش ایشان می‌گفت، شاید جزئیّاتش یادم نمانده. این‌ها را بگویید تا این آقایان بدانند و بفهمند که این‌جور نیست که اگر ما جلوی کتاب را گرفتیم، فقط آقای جنتی است که این کار را می‌کند.»[11]

معاونت رئیس‌جمهور و ریاست سازمان حفاظت محیط زیست دولت هفتم و هشتم

معصومه ابتکار، اولین زن ایرانی است که در جمهوری اسلامی ایران در کابینه حضور داشته‌است. او در ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ و هم‌زمان با آغاز کار دولت اصلاحات از سوی سید محمد خاتمی، رئیس‌جمهور وقت به عنوان معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تعیین شد و تا پایان کار دولت هشتم در این سمت ماند. پس از آن به عنوان نماینده منتخب مردم تهران در شورای اسلامی شهر تهران مشغول به فعالیت شد.

نگارش کتاب خوشه‌های شهریور

خوشه‌های شهریور مجموعه‌ای از وقایع و اتفاقات حضور اولین زن عضو دولت جمهوری اسلامی ایران است که به وسیله انتشارات روزنامه اطلاعات به چاپ رسیده‌است. معصومه ابتکار در این کتاب خاطرات دوران مسئولیتش را بیان کرده و در ۳۶ فصل به فراز و نشیب‌های هشت سال دولت اصلاحات به ویژه در حوزه محیط زیست پرداخته‌است.[12]

تألیفات اجتماعی

کتاب «صلح طبیعی و اخلاقیات» مجموعه مقالات انگلیسی ابتکار است در زمینه محیط زیست و توسعه پایدار در سال ۱۳۸۳ توسط انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست منتشر شد.[13] مقاله ابتکار با عنوان «وابستگی صلح و پایداری توسعه به معنویت و نقش زنان» در کتاب «بنیان اخلاقی» از انتشارات ترینیتی در آمریکا (۱۳۸۹) و در مجموعه مقالات ۸۰ شخصیت مذهبی، علمی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان در زمینه ضروریات اخلاقی حفظ محیط زیست منتشر شد.[14] همچنین وی نویسنده یک فصل از کتاب «زنان، قدرت و سیاست در ایران قرن ۲۱» (۱۳۹۰) تحت عنوان زنان و محیط زیست است که توسط انتشارات اشگیت در آمریکا منتشر شده‌است.[15]

فعالیت مدنی

علاوه بر مواردی که در بخش زندگی از فعالیت‌های مدنی معصومه ابتکار ذکر شده، وی در سال ۱۳۸۴ به عنوان عضو مؤسس و رئیس هیئت مدیره مرکز غیردولتی صلح و محیط زیست، موضوعات صلح و محیط زیست را به فعالیت‌های مدنی خود اضافه کرد.[16] او همچنین در هیئت امنای بنیاد زینب کبری که تشکل غیردولتی حامی کودکان بی سرپرست است فعالیت دارد.[17]

عضویت شورای اسلامی شهر تهران
ابتکار در شورای شهر تهران در سال ۱۳۸۸

وی در انتخابات شورای شهر تهران در سال ۱۳۸۵ یکی از کاندیداهای فهرست اصلاح‌طلبان بود و با پیروزی در انتخابات به عضویت شورا درآمد. ابتکار پس از آغاز کار شورای سوم با تأسیس کمیته محیط زیست در این شورا ریاست آن را بر عهده گرفت. این کمیته حدود ۲۰ کار گروه دارد. در اسفند ۹۱ لوح تقدیری از سوی رئیس برنامه‌های اقدامات مطلوب برنامه اسکان ملل متحد خطاب به معصومه ابتکار رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر اعطا شد که در آن از فعالیت‌های آن کمیته برای بهبود کیفیت زندگی در شهر تهران و نیز تدوین گزارش وضعیت محیط زیست تهران قدردانی شده‌است.[18]

معصومه ابتکار از منتقدان دولت‌های نهم و دهم جمهوری اسلامی است. وبلاگ شخصی وی در دامنه پرشین بلاگ در تاریخ ۲۹ مرداد ۸۹ به دلیل نظرات و انتقادات وی با دستور مقامات قضایی مسدود شد.[19] ابتکار در همان تاریخ با ایجاد وبلاگ دیگری در سرویس دهنده بلاگ اسپات اعلام کرد برای دفاع از آزادی بیان به نوشتن ادامه خواهد داد.[20]

معصومه ابتکار به عنوان عضو شورای شهر تهران از ارسال امواجی که بر سلامتی انسان و سلول‌های بدن تأثیر می‌گذارد و می‌تواند موجب اختلال در سیستم ایمنی بدن شود، ابراز نگرانی کرد و با اشاره به مصوبه آن شورا در مورد لزوم ساماندهی آنتن‌ها و دکل‌های مخابراتی گفت موضوع پارازیت‌ها از مصوبه شورای شهر مستثنی نیست. براساس مصوبه شورا که ابلاغ نیز شده‌است دکل، سازه ساختمانی محسوب می‌شود و برای احداث هر دکل باید از شهرداری پروانه و مجوز اخذ شود.[21]

این موضع‌گیری علیه پارازیت، سبب فشارهای رسانه‌ای فراوان از سوی سایت‌های وابسته به نیروهای امنیتی ایران علیه معصومه ابتکار شده، تا جایی که وی را از عوامل داخلی دشمن در پروژه جنگ روانی دانسته و از مدعی العموم خواسته تا علیه وی به جرم تشویش اذهان عمومی اقدام کند. در حالی که موضوع نگرانی از پارازیت‌ها مورد تأیید بسیاری از متخصصان و حتی سایر اعضای شورای شهر تهران است.[22]

براساس خبر سایت تیک در ۱۰ مهر ۱۳۹۳، سرطان‌زا بودن پارازیت‌ها تأیید شد. سازمان محیط زیست از کمیته رسیدگی به وضعیت پارازیت‌ها درخواست کرد، با توجه به سرطان زا بودن پارازیت‌ها، تصمیم دیگری برای مقابله با تهاجم فرهنگی اتخاذ شود.[23][24][25][26]

وی در آذر ماه ۹۱ با شرکت در برنامه زنده تلویزیونی دیروز، امروز، فردا نسبت به رویکردهای مختلف دولت پس از انتخابات ۸۸ به خصوص در برخورد با شخصیت‌های انقلابی و دانشجویان انتقادات صریحی را مطرح کرد که برای سیمای جمهوری اسلامی کم سابقه بود.[27] معصومه ابتکار پس از ثبت نام در انتخابات شورای چهارم تهران رد صلاحیت شد. وی طی مصاحبه‌ای با ذکر اینکه می‌پرسند چرا رد صلاحیت شده‌ام گفته‌است: هموار تلاش کردم تا مسایل سلامتی و شهری را در کنار بازگو کردنشان حل کنم اما انتقاداتم به مذاق خیلی‌ها خوش نیامده است.[28]

حمایت از میرحسین موسوی در انتخابات ۱۳۸۸

در جریان انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۸۸)، در ابتدا زمزمه‌هایی از حضور ابتکار در عرصه انتخابات و کاندیداتوری وی شنیده می‌شد، اما در نهایت با کاندیداتوری میرحسین موسوی، معصومه ابتکار از کاندیداتوری صرف نظر کرده و در بیانیه‌ای صراحتاً از میرحسین موسوی حمایت کرد. او در بند پایانی این بیانیه نوشت: «ضمن احترام به مواضع شجاعانه حجت‌الاسلام آقای کروبی، مناسب‌ترین گزینه را برای اداره قوه مجریه در دوره آتی، آقای مهندس میرحسین موسوی نخست‌وزیر محبوب امام (ره) می‌دانم.»[29]

حضور در دومین مستند انتخاباتی میرحسین موسوی

در دومین مستند انتخاباتی میرحسین موسوی معصومه ابتکار همراه با فاطمه معتمد آریا و زهرا رهنورد به بررسی مسائل و مشکلات زنان و تبعیض جنسیتی در ایران پرداختند. ابتکار در این مستند ضمن نامطلوب دانستن وضعیت زنان در جامعه و نادیده گرفتن حقوق آنان، یکی از مهمترین مشکلات اجتماعی را مسئله امنیت برای دختران و پسران و سپس مسئله عدالت جنسیتی دانست.[30]

سرکشی به خانواده‌های آسیب دیده در جریان حوادث پس از انتخابات ۱۳۸۸

در جلسات رأی اعتماد مجلس شورای اسلامی به وزرای پیشنهادی حسن روحانی، علیرضا زاکانی، در مخالفت با محمدعلی نجفی، وزیر پیشنهادی وزارت آموزش و پرورش ضمن اشاره به حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۸۸) گفت: «من در شورای عالی هلال‌احمر بودم. زمانی که گروه‌ها برای سرکشی به منازل آسیب دیدگان فتنه می‌رفتند، خانواده‌ها می‌گفتند قبل از شما آقای نجفی با خانم م. الف آمده و گفته‌اند که ما نماینده موسوی و کروبی هستیم، چرا شما مدعی شهدایی که داده‌اید نمی‌شوید؟»[31]

محمدعلی نجفی نیز در دفاع از خود سرکشی به خانواده‌های آسیب دیده را مطابق مصوبه شورای شهر تهران دانست. روز بعد معصومه ابتکار در مصاحبه‌ای گفت: «این م. الف، معصومه ابتکار است و من خودم در مورد این موضوع توضیح را می‌دهم. اقدامات ما بر اساس مصوبه شورا در تاریخ ۲۵ مرداد ۸۸ بوده‌است و ما در راستای اقدامی انسان دوستانه برای پیگیری خانواده آسیب دیدگان آن حوادث اقداماتی را انجام دادیم و خدا را برای انجام این اقدامات شکر می‌کنیم.»[32]

معاونت رئیس‌جمهور و ریاست سازمان حفاظت محیط زیست دولت یازدهم

پس از پایان دولت دهم و آغاز کار دولت یازدهم جمهوری اسلامی ایران، حسن روحانی، رئیس‌جمهور، طی حکمی ابتکار را مجدداً به معاونت رئیس‌جمهور و ریاست سازمان حفاظت محیط زیست منصوب نمود.[33]

پیشنهاد استفاده از نماد یوزپلنگ ایرانی روی پیراهن تیم ملی در جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴

در ۱۶ آبان ۱۳۹۲ در حالی که سپ بلاتر به ایران سفر کرده بود، معصومه ابتکار به عنوان رئیس سازمان محیط زیست به بلاتر پیشنهاد کرد که از نماد یوزپلنگ ایرانی روی پیراهن تیم ملی در جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴ استفاده شود و اظهار داشت: «هدف ما این است تا از انقراض یوزپلنگ ایرانی جلوگیری کنیم. ضمن اینکه می‌خواهیم نماد این یوز ایرانی را روی لباس تیم ملی ایران در مسابقات جام جهانی برزیل به کار ببریم و از آن استفاده کنیم.» بلاتر نیز از این پیشنهاد استقبال کرد و یوزپلنگ ایرانی بر لباس تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴ نقش بست. [34]

لغو سخنرانی ابتکار در نماز جمعه

در ۲۶ دی ۱۳۹۲، در حالی که از سوی ستاد نماز جمعه اعلام شده بود که ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، به مناسبت هفته هوای پاک پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران سخنرانی خواهد کرد، ساعاتی بعد این سخنرانی لغو گردید.[35] در ۲۸ دی ۱۳۹۲ روابط عمومی سازمان حفاظت محیط زیست متن سخنرانی معصومه ابتکار معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که قرار بود قبل از خطبه‌های نماز جمعه تهران به مناسبت فرارسیدن هفته هوای پاک ایراد شود را منتشر کرد. در بخشی از این متن آمده بود: «بی‌شک اگر برنامه‌های آغاز شده در دولت اصلاحات استمرار می‌یافت و با مدیریت صحیح دولت بعدی همراه می‌شد، امروز تهران نیز مانند شهرهای توکیو، مکزیکوسیتی و لندن که طی ۱۰ سال توانستند مشکلات آلودگی هوا را مرتفع سازند، شهری سالم به لحاظ هوا بود.»[36] ابتکار در ۲ بهمن ۱۳۹۲ اعلام کرد که: «۴۸ ساعت مانده به سخنرانی پیش از خطبه‌های نمازجمعه تهران به من اعلام شد که برنامه سخنرانی لغو شده‌است. دلیل لغو این سخنرانی را هم اعلام نکردند.»[37]

سانحهٔ رانندگی

معصومه ابتکار در صبح چهارشنبه ۲۰ فروردین ۱۳۹۳، در مسیر رفتن به محل هیئت دولت، بر اثر تصادف خودرو دچار شکستگی کتف و بازوی راست شد و همان شب تحت عمل جراحی قرار گرفت و عمل وی با موفقیت انجام شد.[38]

مصاحبهٔ بی‌بی‌سی با ابتکار

در ۲۷ مرداد ۱۳۹۴ و در حالی که هیئتی از جانب خبرگزاری بی‌بی‌سی برای تهیه گزارشی از توافق هسته‌ای، به ایران آمده بودند، خبر مصاحبهٔ شبکهٔ بی‌بی‌سی ورلد با معصومه ابتکار، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، همراه با تصویری از این مصاحبه منتشر شد. این اولین مصاحبه بی‌بی‌سی با یک مقام رسمی جمهوری اسلامی ایران پس از اتفاقات دهمین دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری ایران بود. ابتکار در این مصاحبه که با «کیم کاتاس» خبرنگار بی‌بی‌سی انجام شد، توافق هسته‌ای را فصل جدیدی از همکاری‌های منطقه‌ای خوانده و از علاقه جمهوری اسلامی ایران برای توسعه روابط با کشورهای همسایه منطقه سخن گفته‌است.[39]

عکس مشترک ابتکار و اوباما

در ۱۱ آذر ۱۳۹۴ و در حالی که اجلاس جهانی تغییرات آب و هوایی در پاریس، به پایان رسیده بود، تصویری در شبکه‌های مجازی و سایتهای خبری منتشر شد که در آن معصومه ابتکار، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان محیط زیست ایران که به عنوان نماینده ایران در این اجلاس حضور داشت، و باراک اوباما در آن در فاصله کمی از هم ایستاده بودند، این اولین عکس مشترک رئیس‌جمهور آمریکا با یک مقام دولتی عالیرتبهٔ ایرانی بود که تا آن زمان گرفته شده بود و انتشار آن بازتاب وسیعی در رسانه‌های داخل و خارج هر دو کشور داشت.[40]

اقدامات در دولت یازدهم برای حفاظت از محیط زیست

سازمان حفاظت محیط زیست در در دولت یازدهم به ریاست معصومه ابتکار در این زمینه‌ها اقدام کرد: احیای شورایعالی حفاظت محیط زیست،[41] حذف بنزین پتروشیمی،[42] کاهش آلودگی هوا در تهران و کلانشهرها و مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا،[43] ارائه ۱۵ لایحه محیط زیستی[44] و تصویب قانون لایحه هوای پاک[45] و حفاظت از تالاب‌ها،[46] طرح تنفس جنگل‌های هیرکانی[47] و کاهش آتش‌سوزی‌های مناطق حفاظت شده،[48] افزایش ورود مباحث محیط زیستی به آموزش‌های رسمی کشور،[49] تقویت اقتصاد سبز،[50] مقابله با حیوان آزاری[51] و ساماندهی باغ وحش‌ها و حذف حیوانات از سیرک‌ها،[52] تقویت دیپلماسی محیط زیست،[53] بهره‌مندی از فضای بین‌المللی برای مقابله با گرد و غبار[54] و اعمال ارزیابی زیست‌محیطی بر روی طرح‌های توسعه‌ای به‌طوری‌که در این دولت هیچ طرح عمرانی و توسعه‌ای بدون ارزیابی زیست‌محیطی عملیاتی نشد.[55]

معاونت رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده دولت دوازدهم
ابتکار در کنار فاطمه سعیدی در همایش بانوان حامی حسن روحانی در سال ۱۳۹۶

پس از پایان دولت یازدهم و آغاز کار دولت دوازدهم جمهوری اسلامی ایران، حسن روحانی، رئیس‌جمهور، طی حکمی ابتکار را به ریاست معاونت امور زنان و خانواده منصوب نمود.[56]

جوایز
کسب عنوان قهرمان زمین ملل متحد

سازمان ملل متحد ابتکار را به دلیل تلاش‌هایش در سازمان حفاظت از محیط زیست ایران به عنوان یکی از هفت «قهرمان زمین» در سال ۲۰۰۶ مورد تقدیر قرار داد[57]. روزنامه گاردین نیز در ۵ ژانویه سال ۲۰۰۸ نام ۵۰ نفر از رهبران محیط زیست را به عنوان کسانی که می‌توانند کره زمین را نجات دهند منتشر کرد که معصومه ابتکار نیز در میان آنان بود[58]. در سال ۲۰۱۲ نام معصومه ابتکار برای چندمین بار توسط سالنامه چهره‌های منتقد مسلمان در جهان در فهرست ۵۰۰ چهره با نفوذ جهان اسلام در بخش سیاسی قرار گرفت.[59]

جایزه افتخاری انرژی گلوب

بنیاد انرژی گلوب (Energy Globe)، جایزهٔ افتخاری (و نه رسمی) انرژی گلوب برای یک عمر دستاورد این بنیاد را به معصومه ابتکار اعطا نمود.[60] ولفگانگ نیومن، بنیانگذار این جایزه، چهارشنبه ۹ بهمن ۱۳۹۲ (۲۹ ژانویه ۲۰۱۴) در آیینی در برج میلاد تهران این جایزه را به ابتکار تحویل داد. این جایزه به دلیل تعهد، احساس مسئولیت، صراحت لهجه و تلاش‌های معصومه ابتکار برای جلب توجه شهروندان و آگاهی بخشی به افکار عمومی در مورد ضرورت حفظ محیط زیست، به او اهداء شد.[61][62]

کسب جایزه مینروا

طی مراسمی در شهرداری رم جایزه 'مینروا' ایتالیا به خاطر دستاوردهای علمی و به عنوان زنی موفق در عرصه سیاسی به معصومه ابتکار اعطاء شد. این جایزه در رده‌بندی‌های هنر، اطلاع‌رسانی، نوآوری و مدیریت سیاسی برای زنان و متعلق به بنیاد غیردولتی مامولتی است که از سال ۲۰۰۹ به نام خانم مامولتی مینروا روزنامه‌نگار و فعال اجتماعی آن کشور فعالیت می‌کند.[63][64]

دریافت دکترای افتخاری علوم سیاسی دانشگاه مطالعات خارجی هانکوک شهر سئول

«این چول کیم» رئیس دانشگاه هانکوک گفت که انتخاب رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران برای تلاش‌های صورت گرفته توسط وی در جهت تقویت همکاری‌ها در زمینه صلح جهانی و بهبود و حفظ محیط زیست بوده‌است.[65]

فعالیت دانشگاهی
ابتکار در کنار زباستیان کورتس، وزیر امور خارجه وقت اتریش، در سال ۱۳۹۵

معصومه ابتکار به عنوان استاد گروه ایمونولوژی دانشگاه تربیت مدرس [66] در کنار تدریس دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا در زمینه‌های مربوط به ایمونولوژی سیستم اعصاب، روابط سیستم ایمنی و اعصاب، سایتوکاین‌ها و ایمونولوژی ویروسها، سیستم ایمنی و گاز خردل،[67] همچنین واکسن‌های DNA و ایمونولوژی ایدز تدریس و در قالب پایان‌نامه‌های دانشجویی و طرح‌های تحقیقاتی فعالیت می‌کند.

تالیفات

از جمله جزو همکاران مؤلف کتاب «آسم؛ علوم پایه و بالینی» (۱۳۸۲) از انتشارات مرکز نشر دانشگاهی بوده و فصل «نقش آلاینده‌های هوا در بروز آسم» را رقم زده‌است.[68]

عضویت در انجمن های علمی

وی عضویت هیئت امنای انجمن آسم و آلرژی و هیئت علمی دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس را نیز داراست[69] در زمینه ایمونولوژی همچنین ابتکار یک فصل از کتاب «سلول‌های بنیادین و سلول‌های بنیادین سرطانی» را به همراه دو نویسنده همکار به نگارش درآورده که توسط انتشارات اسپرینگر در آمریکا در سال ۲۰۱۱ منتشر شده‌است.[70]

معصومه ابتکار از سال 1396 بعنوان نایب رییس انجمن ایمونولوژی ایران انتخاب شده است.[71]

همچنین در حال حاضر 70 مقاله علمی در سایت Scopus به نام معصومه ابتکار قابل مشاهده‌است.[72]

اتهام کپی برداری ادبی

مقاله چاپ شده توسط ابتکار در مجله Iranian Journal of Allergy, Asthma and Immunology توسط محققین پروژه کشف دستبرد علمی دژاووی دانشگاه تکزاس آمریکا با این اتهام که ۸۵٪ آن مشابه مقالات دیگر علمی است یک مقاله تقلیدی شناخته شد.[73][74]

ابتکار طی نامه‌ای خطاب به محققین پروژه دژاوو از خود در برابر اتهامات وارده دفاع کرد: «آن طور که قبلاً در پاسخ به دو ژورنال و مؤلفین اعلام کردم دو یا سه پاراگراف و یک جدول از مقاله رایدل بدون ذکر منابع درج شده که این یک اشتباه بوده و از بابت آن عذرخواهی کردم؛ با ذکر این نکته که آن زمان با یک دانشجو کار می‌کردم و نمی‌دانستم برخی از بخش‌های متن را به‌طور مستقیم استفاده کرده‌است… این مقاله مروری بوده و با همکاری یک دانشجو انجام شد. قبلاً چندین سمینار دربارهٔ این موضوع داشتم و ژورنال از من دعوت کرد مقاله‌ای مروری در این باره ارائه دهم.[75] شما مدعی شده‌اید که این مقاله یک کار تقلیدی است. آیا مطالعه مروری قبل از مقاله من در خصوص آلودگی هوا و تغییرات الگوهای سایتوکاینی منتشر شده‌است؟ آیا این ایده برای مقاله مروری جدید بوده یا براساس ادعای شما تقلیدی به حساب می‌آید؟ جناب دکتر گارنر، کار شما برای من آگاه‌کننده بود و من به خاطر کوتاهی عذرخواهی کرده‌ام و پس از این در تهیه مطالب علمی دقت بیشتری خواهم کرد و از شما نیز ممنونم؛ ولی با توجّه به موارد بالا آیا فکر نمی‌کنید قضاوتی ارزشی را در مورد من انجام دادید، بدون اینکه فرصت پاسخ و دفاع به من داده باشید و ادعاهای خود را روی اینترنت برای طیف وسیعی از بینندگان گذاشتید در حالی که امکان پاسخ گویی من نبوده‌است؟»[76]

نشریه نیچر در یکی از شماره‌های بعدی خود گزارشی از بازتاب این حادثه در ایران به چاپ رساند که در آن یکی از نویسندگان مقاله اصلی اعلام کرده‌است از توضیحات ابتکار قانع نشده‌است و گفته‌است: «مقاله کپی واقعی از کارهای دیگران است و حتی غلط‌های نگارشی نیز کپی شده‌است.» محمد اسلامی سردبیر این ژورنال ایرانی در مصاحبه با نیچر اعلام کرد مقاله مذکور پس فرستاده خواهد شد و همچنین در سرمقاله‌ای بر سیاستش در برابر کپی‌برداری تأکید خواهد کرد.[77][78]

ابتکار در مورد مطلب نشریه نیچر و بررسی پایگاه دژاوو گفت: موضوع مورد اشاره را وی مشاهده و توضیحات لازم را برای نشریه منتشر کننده ارسال کرده‏ است.[79]

دوتابعیتی بودن

یکی از بحث‌های جنجالی پیش آمده در دولت دوازدهم، موضوع مدیران دو تابعیتی است که پس از طرح در مجلس شورای اسلامی، توسط برخی نمایندگان پیگیری شد. لیست مدیران دوتابعیتی در نهایت در تاریخ ۱ مرداد ۱۳۹۸ توسط جواد کریمی قدوسی (نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی) در اختیار رسانه‌ها قرار گرفت. در این لیست نام معصومه ابتکار نیز به عنوان مدیر دو تابعیتی دیده می‌شود.[80]

ابتکار این مسئله را تکذیب و از جواد کریمی قدوسی شکایت کرده‌است.[81]

واکنش به اظهارات فتاح

ابتکار در واکنش به سخنان پرویز فتاح رئیس بنیاد مستضعفان در توییتی نوشت:[82] آقای فتاح خیلی‌ها شمارا به دیانت می‌شناختند! صحبت دیشب شما اما اشتباه زیادداشت و نام بردن از من وخانم مولاوردی باحقیقت ماجرا سازگارنیست که گویا رانت یانفع شخصی بوده. ساختمان اوایل دهه ۷۰ بانظر امام به مؤسسه مطالعات زنان داده شد که مامسئولیتی نداشتیم. رسانه ملی بایدفرصت پاسخ دهد.[82][83] البته این گفته متناقض با زمان مرگ امام بوده و اینکه به چه علت پنج میلیارد تومان در آن سال از سازمان مستضعفان دریافت کرده‌است.[84]

موسسه مطالعات و تحقیقات زنان اطلاعیه‌ای صادر کرد مبنی بر اینکه «مجوز امام در سال 67 صادر شده بوده ولی مدتی بطول انجامید تا نتیجه حاصل شد.»[85] فتاح مدتی بعد بابت گفته‌هایش عذرخواهی کرد. [86]

نظر دربارهٔ اعتراضات ۹۸

در آبان ۱۳۹۹ او از دادن دستور شلیک در اعتراضات آبان ۱۳۹۸ توسط فرماندار شهر قدس دفاع کرد.[87] البته ابتکار بعدا آن را تکذیب کرد و گفت نظرش درباره «برخورد با فرماندار زن مدیر و در جهت تضعیف مدیریت یک زن» بوده‌است.[88]

منابع
  1. ABC News (13 November 2013). "Masoumeh Ebtekar: The Most Powerful Woman in Iran". Yahoo! News. Retrieved 1 April 2016.
  2. Jon Sawyer (15 March 2003). "Ex-Spokeswoman for Hostage-Takers Says U.S. Misreads Iran". Pulitzer Center on Crisis Reporting. Retrieved 1 April 2016.
  3. «دکتر معصومه ابتکار به عنوان معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده منصوب شد». ریاست جمهوری. ۱۸ مرداد ۱۳۹۶.
  4. فرخ‌زاد، پوران (۱۳۸۱)، کارنمای زنان کارای ایران (از دیروز تا امروز)، تهران: نشر قطره، ص. ۶۳، شابک ۹۶۴-۳۴۱-۱۱۶-۸
  5. «Trends by Region: MIDDLE EAST and Penn's Global Engagement, University of Pennsylvania Archives». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۰ سپتامبر ۲۰۰۷.
  6. http://www.modares.ac.ir/Schools/med/Academic_Staff/~ebtekarm
  7. «آزادی فرزند معصومه ابتکار به چه بهایی». مشرق نیوز.
  8. «پسر معصومه ابتکار چرا در آمریکا درس می‌خواند؟».
  9. BBCPersian.com
  10. «ebtekar». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ اکتبر ۲۰۰۶. دریافت‌شده در ۴ نوامبر ۲۰۰۶.
  11. ماجرای کتاب خانم ابتکار که رهبر انقلاب به آن اشاره کردند؟ انتخاب
  12. «با حضور ابتکار رونمایی شد؛ کتاب خوشه‌های شهریور».
  13. http://dlib.bums.ac.ir/parvan/resource/30722/natural_peace_and_ethics
  14. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ آوریل ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۲.
  15. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۲.
  16. «بنیاد زینب کبری». سایت رسمی مرکز صلح و محیط زیست. سایت رسمی مرکز صلح و محیط زیست. ۱۹ تیر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۹ تیر ۱۳۸۹.
  17. یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=بنیاد زینب کبری|نشانی=http://zeynabkf.ir/tabid/129/Default.aspx%7Cبازبینی=۱۳۹۱/۵/۲۳%7Cاثر=وبگاه بنیاد زینب کبری|تاریخ=۲۳ مرداد ۱۳۹۱|ناشر=وبگاه بنیاد زینب کبری|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407032827/http://zeynabkf.ir/tabid/129/Default.aspx%7Carchivedate=۷ آوریل ۲۰۱۴|dead-url=yes
  18. {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=آقای روحانی، اعتدال زدوده شده از محیطزیست را بازگردانید|نشانی=http://www.isdle.ir/news/index.php?news=9055%7Cبازبینی=1392/05/28%7Cاثر=سبز پرس|تاریخ=۲۸ مرداد ۱۳۹۲|ناشر=سبز پرس|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130323060545/http://isdle.ir/news/index.php?news=9055%7Carchivedate=۲۳ مارس ۲۰۱۳|dead-url=yes
  19. وبلاگ ابتکار سبز مسدود شد «سایت خبری تحلیلی کلمه
  20. ابتکار سبز: اسباب کشی
  21. http://www.mehrnews.com/detail/News/1670444
  22. http://fararu.com/fa/news/74815
  23. «سرطان‌زا بودن پارازیت‌ها تأیید شد». tik.ir. ۲۰۱۴-۱۰-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۰۲.
  24. «سازمان محیط زیست: پارازیت سرطان‌زا است و باید حذف شود». پایگاه خبری تحلیلی خرداد. ۲۰۱۴-۱۰-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۰۲.
  25. «سازمان محیط زیست: پارازیت سرطان‌زا است و باید حذف شود». آفتاب. ۲۰۱۴-۱۰-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۰۲.
  26. «سایت جماران». پارازیت‌ها آسیب زاست!. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۰۴.
  27. http://www.youtube.com/watch?v=AQWskegxGO8
  28. «انتقاداتم به مذاق خیلی‌ها خوش نیامده است». ایلنا. ایلنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مه ۲۰۱۱.
  29. «بیانیه ابتکار در حمایت از میرحسین». دنیای اقتصاد. دنیای اقتصاد.
  30. «دومین مستند میرحسین موسوی (2)». تبیان. تبیان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مارس ۲۰۱۴.
  31. «زاکانی: نجفی در آن زمان اتهام کروبی به نظام را شجاعانه و خداترسانه خواند». رجانیوز. رجانیوز.
  32. «ابتکار" م. الف من هستم!». تیناپرس. تیناپرس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۳.
  33. «ابتکار رئیس سازمان محیط زیست شد». انتخاب. انتخاب. ۱۹ شهریور ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱۹ شهریور ۱۳۹۲.
  34. http://www.mehrnews.com/news/2171112/
  35. «سخنرانی ابتکار در نماز جمعه لغو شد».
  36. «متن سخنرانی لغو شده ابتکار در پیش‌خطبه نمازجمعه».
  37. «توضیحات ابتکار دربارهٔ لغو سخنرانی اش در نماز جمعه». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۴.
  38. «جراحی ابتکار با موفقیت انجام شد».
  39. «مصاحبه بی‌بی‌سی با ابتکار (+عکس)».
  40. «ابتکار و اوباما در یک عکس».
  41. «تشکیل جلسه شورای عالی محیط زیست فردا با حضور روحانی پس از 7 سال انحلال». ایسنا. ۲۰۱۳-۱۱-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  42. «بنزین پتروشیمی از چرخه تولید حذف شد». Fararu | فرارو. ۲۰۱۴-۰۴-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  43. «مرگ و میر و بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا کاهش یافته‌است». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران. ۲۰۱۶-۱۱-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  44. «دولت یازدهم ۱۵ لایحه با موضوع محیط زیست تقدیم مجلس کرده‌است». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۶-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  45. «قانون هوای پاک آماده ابلاغ شد». سلامت نیوز. ۲۰۱۷-۰۸-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  46. «ابلاغ قانون حفاظت از تالاب‌های کشور». روزنامه دنیای اقتصاد. ۲۰۱۹-۰۲-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  47. «بهره‌برداری تجاری و صنعتی از جنگل‌های کشور ممنوع شد - خبرگزاری مهر - اخبار ایران و جهان». خبرگزاری مهر. ۲۰۱۷-۰۱-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  48. «30 درصد آتش‌سوزی جنگل‌ها عمدی است/ آتش‌سوزی 3400 هکتار از مراتع در سال 1394». خبرآنلاین. ۲۰۱۶-۰۷-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  49. «تصویب درس انسان و محیط زیست برای دانش آموزان پایه یازدهم». ایسنا. ۲۰۱۶-۰۴-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  50. «برای اولین بار در کشور "مالیات سبز" تصویب شد». ایمنا. ۲۰۱۷-۰۱-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  51. «لایحه مبارزه با حیوان‌آزاری در کمیسیون تدوین لوایح دولت». سلامت نیوز. ۲۰۱۶-۰۶-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  52. «باغ‌های وحش و مراکز نگهداری حیوانات بدون اغماض نظارت می‌شوند». خبرگزاری جمهوری اسلامی. ۲۰۱۷-۰۴-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  53. «امضاهایی برای محیط زیست». روزنامه شرق.
  54. «ایران مقابله با پدیده گرد و غبار را جهانی کرد». ایسنا. ۲۰۱۶-۰۶-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  55. «ابتکار: هیچ طرحی بدون ارزیابی زیست‌محیطی در دولت یازدهم اجازه اجرا نگرفته‌است». خبرگزاری جمهوری اسلامی. ۲۰۱۹-۰۲-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۲۳.
  56. «دکتر معصومه ابتکار به عنوان معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده منصوب شد». پرزیدنت. پرزیدنت. ۱۸ مرداد ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۱۸ مرداد ۱۳۹۶.
  57. http://www.bbc.co.uk/persian/iran/story/2006/04/060421_mf_ebtekar.shtml
  58. http://www.guardian.co.uk/environment/2008/jan/05/activists.ethicalliving
  59. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۳.
  60. «Energy Globe Honorary Award for Iranian Vice President Masoumeh Ebtekar». `Energy Globe. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ آوریل ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۶.
  61. ابتکار بانوی محیط زیست جهان شناخته شد خبرگزاری انتخاب
  62. معصومه ابتکار جایزه افتخاری انرژی گلوب را دریافت کرد بی‌بی‌سی فارسی
  63. http://iscanews.ir/news/154270
  64. یادکرد وب | نشانی = http://roma.repubblica.it/cronaca/2014/11/27/foto/premio_minerva_2014_le_vincitrici-101618918/1/#2
  65. یادکرد وب| نشانی = http://www3.irna.ir/fa/News/82078125/%7C title = نسخه آرشیو شده| accessdate = ۲ نوامبر ۲۰۱۶| archiveurl = https://web.archive.org/web/20161104010248/http://www3.irna.ir/fa/News/82078125/%7C archivedate = ۴ نوامبر ۲۰۱۶| dead-url = yes
  66. https://www.modares.ac.ir/pro/academic_staff/ebtekarm
  67. ابتکار%20معصومه، خیراندیش%20مریم؛ مجله%20%20طب%20%20نظامی؛ بهار%20و%20تابستان%201379;2;2-1;51;54 «واکنش متقابل گاز خردل و سیستم ایمنی» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی. پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی.
  68. «آسم (علوم پایه و بالینی)». فروشگاه اینترنتی کتاب‌های دانشگاهی. فروشگاه اینترنتی کتاب‌های دانشگاهی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئن ۲۰۱۲.
  69. «صفحه شخصی معصومه ابتکار». دانشگاه تربیت مدرس. دانشگاه تربیت مدرس.
  70. http://www.springerlink.com/content/978-94-007-2016-9#section=973510&page=10&locus=73. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  71. http://isiaonline.org/persons.php
  72. https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=6602660822
  73. Entry 9866 information | Deja vu> Browse
  74. «الف - توضیحات ابتکار دربارهٔ مطلب نیچر و یافته‌های پروژه دژاوو [نامه ابتکار به گارنز و توضیحات تکمیلی]». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ اکتبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۰۸.
  75. «توضیحات ابتکار دربارهٔ مطلب نیچر و یافته‌های پروژه دژاوو [نامه ابتکار به گارنز و توضیحات تکمیلی]». وبگاه الف. الف. ۱۸ مهر ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۲.
  76. «ابتکار سبز>> بازگشت از بارسلون و پاسخ به یک ادعا». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۲ اکتبر ۲۰۰۸.
  77. Iranian paper sparks sense of deja-vu, Nature- Oct 2008
  78. «الف - ترجمه گزارش جدید نیچر». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اکتبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۰۸.
  79. http://old.alef.ir/vdcg7y9w.ak9xn4prra.html?32958
  80. https://www.tabnak.ir/fa/tags/41819/1/مدیران-دو-تابعیتی
  81. http://women.gov.ir/fa/news/10809/
  82. «واکنش ابتکار و مولاوردی به اظهارات فتاح دربارهٔ ملک مرکز مطالعات زنان». ایسنا. ۲۰۲۰-۰۸-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۹.
  83. «ابتکار جواب ادعای جنجالی فتاح را داد /خیلی‌ها شمارا به دیانت می‌شناختند /رسانه ملی فرصت پاسخ دهد». خبرآنلاین. ۲۰۲۰-۰۸-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۹.
  84. 1327 (۲۰۲۰-۰۸-۰۹). «واکنش مولاوردی به اظهارات فتاح دربارهٔ بازپس‌گیری یکی از املاک بنیاد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۹.
  85. https://www.isna.ir/news/99052216364/
  86. https://www.khabaronline.ir/news/1423553/
  87. https://farsi.alarabiya.net/fa/2020/10/31/معصومه-ابتکار-از-دستور-شلیک-فرماندار-شهر-قدس-طی-اعتراضات-آبان-دفاع-کرد
  88. https://etemadonline.com/content/442291/
  • ویکی‌پدیای انگلیسی

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.