زهرا کاظمی

زهرا (زیبا) کاظمی (۱۹۴۸ (میلادی) - ۱۱ ژوئیه ۲۰۰۳) خبرنگار کانادایی - ایرانی تبار بود که در مسافرتی به قصد تهیه گزارش در ایران، هنگام ناآرامی‌ها و اعتراضات دانشجویی، به جرم عکس‌برداری حین تجمع برخی از خانواده‌های زندانیان در مقابل زندان اوین، بازداشت و در زندان درگذشت. او به اصرار سعید مرتضوی دادستان وقت تهران بازداشت شد، این بازداشت برخلاف نظر وزارت اطلاعات که وی را جاسوس نمی‌دانست انجام‌شده بود.[2]

زهرا (زیبا) کاظمی
زهرا کاظمی قبل از دستگیری
زادهٔ۱۹۴۸ میلادی، ۱۳۲۷ خورشیدی در شیراز
درگذشت۱۱ ژوئیه ۲۰۰۳–۲۰ تیر ۱۳۸۲
زندان اوین تهران
محل زندگیشیراز، پاریس، کِبِک کانادا
ملیتکانادایی ایرانی تبار
محل تحصیلدانشگاه پاریس
پیشهعکاس خبرگزاری
سال‌های فعالیت۱۹۹۳ تا ۲۰۰۳ میلادی
شناخته‌شده برایحمایت از حقوق بشر در ایران
فرزنداناستفان هاشمی
والدینعزت کاظمی (مادر)[1]

پرونده وی پس از گذشت سال‌ها در دستگاه قضایی جمهوری اسلامی به سرانجامی نرسید و تنها متهم پرونده نیز که یکی از کارمندان رده پایین وزارت اطلاعات بود، تبرئه شد.

زندگی‌نامه

زهرا کاظمی در سال ۱۹۴۸م در شیراز زاده شد. در دو سالگی پدرش را از دست داد. از سال ۱۹۶۹ تا سال ۱۹۷۲ در مدرسه عالی سینما و تلویزیون در تهران تحصیل کرد. وی در سال ۱۹۷۴ برای تحصیل در رشته ادبیات و سینما به دانشگاه پاریس رفت. در سال ۱۹۸۵ دکترای خود را در رشته هنر و ادبیات از دانشگاه پاریس دریافت می‌کند.[3] در سال ۱۹۹۳ همراه پسرش، استفان هاشمی، به کبک کانادا مهاجرت کرد. وی با نشریاتی مانند رکتو ورسو گازت دو فم و گلوب اندمیل چاپ کانادا و نیز مؤسسه عکس انگلیسی کمراپرس همکاری داشته‌است. در سال ۲۰۰۳ زهرا کاظمی در جریان یک مسافرت به عنوان خبرنگار در ایران دستگیر و در هنگام بازجویی به قتل رسید.

دستگیری
زندان اوین

پس از بازگشت از عراق در تاریخ ۲۷ خرداد ۱۳۸۲ همراه با گذرنامه ایرانی و معرفی‌نامه‌ای از سوی مؤسسه عکس انگلیسی کمرا پرس به اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی مراجعه می‌کند و درخواست تهیه عکس از زندگی روزانه مردم عادی در شهر تهران دانشجویان و چند دانشگاه تهران و نیز کوی دانشگاه می‌کند. در تاریخ ۳۱/۳/۸۲ معرفی نامه‌ای از سوی اداره کل مذکور خطاب به نیروهای انتظامی صادر می‌شود. در این معرفی نامه که رونوشت آن برای معاونت ذی‌ربط در نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (ناجا) ارسال می‌شود از نیروهای انتظامی درخواست می‌شود تا همکاری‌های لازم را طبق ضوابط و مقررات با نامبرده از تاریخ ۳۱/۳/۸۲ تا ۷/۴/۸۲ به عمل آورند. این معرفی نامه در تاریخ ۲/۴/۸۲ از سوی اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی به خانم کاظمی تحویل می‌شود و عصر همان روز برای تهیه عکس و گزارش از خانواده‌های دانشجویان زندانی در برابر زندان اوین حضور می‌یابد و در ساعت ۱۷:۴۰ دقیقه از سوی دادستانی بازداشت می‌شود.[4]

بازداشت به اتهام عکس برداری از مناطق ممنوعه

در جریان ناآرامی‌ها و اعتراضات دانشجویی در خرداد ماه ۱۳۸۲ که منجر به دستگیری بسیاری از دانشجویان و ناراضیان دیگر در تهران شد، خانواده‌های آنان در ۲ تیر ۱۳۸۲ تجمع اعتراض آمیزی را در مقابل زندان اوین تشکیل دادند. زهرا کاظمی در این روز برای تهیه گزارش و تصویر، در این تجمع حاضر شده و اقدام به عکس‌برداری از تجمع در اطراف زندان کرد و مقابل زندان بازداشت شد.

به ادعای دادستان عمومی و انقلاب تهران، زهرا کاظمی متهم به عکس‌برداری از اماکن و مناطق ممنوعه و ارسال آن برای سرویس‌های اطلاعاتی بیگانه بوده‌است[5] و معاونت اطلاعات نیروی انتظامی نیز قبل از تحویل پرونده متهم به وزارت اطلاعات، تصریح می‌کند که متهم دارای جرایم امنیتی بوده‌است.

مرگ

او در حالی که مدت ۱۸ روز در بازداشت به سر می‌برد، در ۲۰ تیر به دلایلی که مورد دعاوی زیادی بوده‌است، فوت می‌کند. مقامات دادستانی دلیل مرگ را غش و برخورد سر خانم کاظمی با زمین و نهایتاً ضربه مغزی ذکر کردند. وزیر اطلاعات وقت در مصاحبه‌ای اعلام کرد که اگر کاظمی به موقع به بیمارستان منتقل می‌شد نجات پیدا می‌کرد.

مرگ زهرا کاظمی با تأیید مقامات دادستانی در ۲۵ تیر اعلام می‌شود. در پی این اتفاق دولت کانادا با دلیل این که زهرا کاظمی دارای تابعیت کانادایی بوده‌است، دولت و مقامات قضایی ایران را تحت فشار قرار می‌دهد تا گزارش و تحقیقی جامع از این حادثه فراهم کند.

علل مرگ

گرچه مرتضوی بر تصادفی بودن مرگ وی بر اثر ضربه و خون‌ریزی مغزی ناشی از «برخورد جسم سخت به سر یا برخورد سر به جسم سخت» پافشاری نمودند، شهرام اعظم، پزشک سابق و کارمند وزارت دفاع ایران که در سال ۲۰۰۴ ایران را ترک و از کانادا درخواست پناهندگی نمود، پس از معاینه بدن زهرا کاظمی، اعلام نمود که علایم ضرب و شتم شدید، شکنجه و تجاوز جنسی شامل: شکستگی جمجمه و بینی، له‌شدگی انگشتان پا، شکستگی انگشتهای میانی و کوچک دست راست و انگشت میانی دست چپ، کنده شدن ناخن‌های انگشتهای شصت و اشاره دست، صدمات در ناحیه ریه و دنده، کبودی شدید ناحیه شکم، اندام تناسلی و پاها که حاکی از تجاوزات وحشیانه جنسی و شلاق خوردن در زمان‌های مکرر دارد، نشان می‌دهد که او هنگام تحمل حبس به قتل رسیده‌است. وزیر امور خارجه کانادا با تأیید گزارش دکتر اعظم در کنفرانس مطبوعاتی تورنتو عنوان نمود که مسوولان کشور کانادا برای روشن شدن کامل جزئیات پرونده قتل زهرا کاظمی تلاش خواهند کرد.[6][7][8][9][10][11][12][13][14]

سعید مرتضوی

کمیته بررسی و تحقیق مجلس ششم در مورد قتل زهرا کاظمی در گزارش خود قاضی مرتضوی را به عنوان متهم ردیف اول این پرونده معرفی کرده و حتی برخی از نمایندگان خواستار برکناری او شدند.

محسن آرمین نماینده مجلس ششم و عضو این کمیته ویژه از تریبون مجلس گفت: «مرتضوی پس از دو روز بازجویی از زهرا کاظمی به دلیل نامعلومی این خبرنگار را به نیروی انتظامی تحویل داده که پس از آن زهرا کاظمی به بازجویان نیروی انتظامی گفته بود که او را به هنگام بازجویی در دادستانی از ناحیه سر مورد ضرب و جرح قرار داده‌اند. من می‌دانم قاضی مرتضوی در سطحی نیست که بتواند بدون پشتوانه دست به چنین اقداماتی بزند، اما این اعمال خودسرانه و غیر مسئولانه در صورت سکوت و مسامحه قطعاً در این حد باقی نخواهد ماند.»[15]

گزارش دولت ایران

سید محمد خاتمی نیز ۴ نفر از وزیران (وزیر دادگستری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر کشور و وزیر اطلاعات) را مأمور رسیدگی و بررسی این پرونده کرده و خواستار ارائه گزارشی از این ماجرا شد. این اقدام در اثر فشار دولت کانادا صورت گرفته بود، اما ابعاد مهمی از ماجرا را روشن کرد. در گزارش هیئت ویژه رئیس‌جمهور آمده بود:

«زهرا کاظمی در تاریخ ۲ تیر ۱۳۸۲ با یک عدد دوربین عکاسی در حال عکسبرداری از تجمع خانواده‌های زندانیان ناآرامی‌های خردادماه در مقابل زندان اوین و منطقه با علامت عکسبرداری ممنوع بوده که به داخل نگهبانی زندان هدایت و با حضور دو نفر از قضات از وی توضیح خواسته می‌شود. مطابق این گزارش نامبردگان از خانم زهرا کاظمی می‌خواهند معرفی نامه وزارت ارشاد، دوربین و فیلم‌های خود را برای بازبینی تحویل دهد و زندان را ترک کند و روز بعد برای دریافت لوازم خویش مراجعه کند. اما وی از این امر سرباز می‌زند و اظهار می‌دارد که می‌خواهد با مسئولیت خود، در کنار لوازم خویش در زندان باقی بماند. سپس خانم کاظمی فیلم داخل دوربین را خارج می‌کند و آن را در برابر نور، سیاه می‌نماید و فیلم دیگر خود را نیز به همین نحو سیاه می‌کند.»[4]

همچنین بر اساس این گزارش، زهرا کاظمی ۲۱ ساعت اول در اختیار دادسرا و زندان، ۲۶ ساعت در اختیار ناجا، ۴ ساعت در اختیار دادسرا و ۲۶ ساعت در اختیار وزارت اطلاعات قرار داشته‌است و ضرب دیدگی جمجمه (۵ تیر ۱۳۸۲ یا حداکثر ۲۴ ساعت قبل از آن) نیز در زمانی صورت گرفت که زهرا کاظمی در اختیار وزارت اطلاعات قرار داشته‌است.[4]

محمدحسین خوشوقت فرزند ارشد آیت الله عزیزالله خوشوقت که در آن زمان معاونت مطبوعات خارجی وزارت ارشاد را داشت حاضر به همکاری با مرتضوی برای جاسوس خواندن زهرا کاظمی نشد. وی در مصاحبه ای با پروژه تاریخ شفاهی ایران در سال ۱۳۹۷ گفت که بر اساس گزارش هیئت ویژه رئیس‌جمهور (سید محمد خاتمی) کاظمی بر اساس سیلی یک مأمور سرش به جدول برخورد می‌کند و دچار ترک می‌شود که به کما رفتن و درگذشت وی انجامید. وی دربارهٔ نقش مرتضوی در این پرونده گفت:[16]

آقای مرتضوی گفت: «این خانم اعتراف کرده که جاسوس آمریکا و انگلیس است و علاوه بر جاسوسی، در پوشش کار خبری، آمده‌است تا ببیند آیا اصلاح طلبان، آن یک میلیون دلاری که سی آی ای به آن‌ها پرداخته‌است، درست خرج کرده‌اند یا نه؟!» با این مطلبی که مرتضوی گفت بعید هم نیست می‌خواسته به اصطلاح، فیلی هوا کند! وقتی دادستان پایتخت جمهوری اسلامی ایران، چنین فردی با تمام خصوصیاتی که از او سراغ داریم، باشد، این نشان دهنده یک بیماری جدی در سیستم است؛ سیستمی که ایشان را تا این حد بالا می‌کشد، از مشکل و نقصی جدی برخوردار است که باید مرتفع شود… آقای مرتضوی به خاطر وحشتی که در دل‌ها ایجاد کرده بود تصور می‌کرد که من در برابر او نخواهم ایستاد؛ اما این بار اشتباه کرده بود.

دادگاه قاتل زهرا کاظمی

یک سال پس از آن قوه قضائیه محمدرضا اقدم احمدی، ۴۲ ساله و کارمند وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران را تحت عنوان «قتل شبه عمد» زهرا کاظمی محکوم کرد اما او خود را از اتهامات مبری دانست و با اعتراض وی به رأی دادگاه و نقض حکم در مرجع تجدیدنظر، در نهایت وی به دلیل «فقدان مدرک برای اثبات اتهامات» تبرئه شد.[17]

پانویس
  1. "بازخوانی گفتگوی خانم عزت کاظمی مادر زهرا کاظمی با روزنامه یاس نو". ایران گلوبال. 11 July 2013. Retrieved 27 December 2019.
  2. «افشاگری وزیر سابق اطلاعات دربارهٔ زهرا کاظمی». ایسنا. ۲۰۱۸-۰۲-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۴.
  3. وب سایت رسمی زیبا کاظمی
  4. سایت ریاست جمهوری اسلامی ایران (۳۰ تیر ۱۳۸۲). «گزارش هیئت ویژه رئیس‌جمهوری ایران برای رسیدگی به فوت خانم زهرا کاظمی». President.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژانویه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲۶ شهریور ۱۳۹۸. بیش از یک پارامتر |نشانی بایگانی= و |پیوند بایگانی= داده‌شده است (کمک)
  5. «مرکز اسناد حقوق بشر ایران، شاکی جدید پرونده قتل زهرا کاظمی». شهروند. ۲۰۱۳-۱۲-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۵.
  6. Iranian secret police tortured woman to death, says doctor at Timesonline.co.uk
  7. Canadian tortured for days, says Iranian doctor at CBS News
  8. News about Zahra Kazemi, including commentary and archival articles published in The New York Times. at nytimes.com
  9. DOCTOR SAYS ZAHRA KAZEMI WAS TORTURED AND RAPED IN PRISON at Iran Press Service
  10. 'Strange marks of violence' at guardian.co.uk
  11. INDEPTH: ZAHRA KAZEMI "Iran's changing story" CBC News Online | Updated November 16, 2005 Retrieved ۱۵/۰۳/۰۸
  12. تجاوز، شکنجه و دروغ، پزشک ایرانی آنچه را که بر زهرا کاظمی در ایران گذشت بازمی‌گوید در وبگاه خبرنامه گویا
  13. پزشک ایرانی: زهرا کاظمی مورد شکنجه و تجاوز قرار گرفته بود در وبگاه بی‌بی‌سی
  14. موضع رسمی دولت کانادا در ارتباط با سخنان دکتر اعظم در وبگاه ایران و جهان
  15. BBC فارسی - ایران - کشمکش‌های قاضی جنجالی با سه دوره مجلس ایران
  16. «حسین خوشوقت در مورد مرگ زهرا کاظمی در زندان: مرتضوی در مورد خانم کاظمی از ابتدا تا انتها خیلی بد عمل کرد/ ظاهراً سیلی به صو». انتخاب.
  17. سایت BBC

منابع

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.