ندا آقاسلطان

نِدا آقاسُلطان[4][5] (۳ بهمن[6] ۱۳۶۱ – ۳۰ خرداد ۱۳۸۸) یکی از افرادی بود که در جریان اعتراضات مردمی به نتایج انتخابات ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ کشته شدند. ندا در روز شنبه ۳۰ خرداد ۱۳۸۸ (۲۰ ژوئن ۲۰۰۹) در محلهٔ امیرآباد تهران (خیابان کارگر شمالی، تقاطع خیابان شهید صالحی و کوچهٔ خسروی) به ضرب گلوله کشته شد. انتشار فیلم کوتاهی از لحظات جان سپردن وی که با تلفن همراه گرفته شد، بازتاب‌های فراوانی در رسانه‌های جهان به‌دنبال داشت.[7] به نوشته هفته نامه تایم، لحظه جان سپردن وی پربیننده‌ترین مرگ یک انسان در تاریخ بشریت شد.[8] آرش حجازی پزشک و نویسنده‌ای که شاهد ماجرا بوده و می‌گوید که تلاش ناموفقی برای جلوگیری از خون‌ریزی و مرگ او انجام داده‌است، عامل قتل ندا آقاسلطان را یکی از موتورسواران شبه نظامی بسیج می‌داند که برای مدت کوتاهی توسط مردم معترض دستگیرشده‌است.[9] این متهم به قتل که بعدها از وی با نام عباس کارگرجاوید یاد شد، یک سال بعد از مرگ وی از سوی دادگاه برای ادای توضیحات فرا خوانده شد اما ناپدید شده‌است.[8] این واقعه در پی آنچه عفو بین‌الملل «چراغ سبز علی خامنه‌ای در نماز جمعه ۲۹ خرداد ۱۳۸۸ به نیروهای سپاهی، بسیجی و انتظامی برای سرکوب معترضین» می‌خواند، اتفاق افتاد.[10]

ندا آقاسلطان
ندا آقاسلطان
زادهٔ۳ بهمن ۱۳۶۱
تهران
درگذشت۳۰ خرداد ۱۳۸۸ (۲۶ سال)
تقاطع خیابان شهید صالحی و کوچهٔ خسروی،[1] خیابان کارگر شمالی، امیرآباد، تهران
علت درگذشتبه ضرب گلوله کشته شد
آرامگاهقطعه ۲۵۷ ردیف ۴۱ شماره ۳۲، گورستان بهشت زهرا
تحصیلاترشته الهیات در دانشگاه آزاد اسلامی (ناتمام)
شناخته‌شده برایاز جان‌باختگان اعتراضات مردمی به نتایج انتخابات ۲۲ خرداد ۱۳۸۸
شریک(های)
زندگی		کاسپین ماکان (نامزد)
والدینعلی آقاسلطان[2]
هاجر رستمی‌مطلق[3]

«ندا» در خارج از ایران و در ایران، به‌عنوان نماد ندای اعتراض ایرانیان و ندای آزادی‌خواهی ایرانیان و نماد صدای اعتراض دموکراسی خواهان در این اعتراضات شناخته می‌شود. برخی از او به عنوان «فرشته آزادی» یاد می‌کنند.[11][12][13] نیروهای امنیتی حکومت ایران، با تحت فشار قرار دادن خانواده ندا، از آنان خواستند تا به محل دیگری منتقل شوند.[14]

۱۴ آذر سال ۱۳۹۸، هاجر رستمی، مادر ندا آقاسلطان ضمن همدردی با خانواده‌های کشته‌شدگان اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران گفت:[15][16][17]

«ماه‌های اول بود، چند نفر از هلال احمر آمدند دیدن ما. من اجازه ورود به خانه را ندادم و در حیاط با آنان صحبت کردم. گفتم برای چه آمدید؟ گفتند برای دلجویی از شما. گفتم من احتیاجی به دلجویی شما ندارم. بعد یک مقدار هدایا آوردند برای من که آنها را هم قبول نکردم؛ ولی به اصرار گفتند که باید به رسم یادبود قبول کنید. هدایا را آوردم خانه باز کردم. یکی از آنها متن دلجویی آقای خامنه‌ای بود که بلافاصله برگرداندم به هلال احمر.»

او دربارهٔ پرداخت دیه ندا آقاسلطان نیز گفت: «قاضی شهریاری گفت که دیه را قبول کن. گفتم نه، من دیه را نمی‌خواهم. قاتل ندا را برای من پیدا کنید. دیه به کار من نمی‌خورد.»

«در روزنامه ایران خواندم که بنیاد شهید می‌خواهد ندا را شهید اعلام کند. پیام فرستادم و گفتم هیچ وقت این کار را نکنید، ندا را شهید اعلام نکنید. من اجازه همچین کاری را به شما نمی‌دهم. ما فقط خواستار اجرای عدالتیم و دلجویی و دیه به هیچ درد ما نمی‌خورد.»

— هاجر رستمی، ایران اینترنشنال

زندگی‌نامه

ندا آقاسلطان ساکن تهران و فرزند دوم خانواده بود، پدرش کارمند با درآمد متوسط و مادرش خانه‌دار است. پس از یکسال تحصیل در رشته الاهیات در دانشگاه آزاد اسلامی، به دو دلیل از ادامه تحصیل انصراف داد. دلیل اول جو و فشارهای مضاعف از جانب مسئولین دانشگاه برای ظاهر و حجاب وی و دلیل دوم فشار و مخالفت اطرافیان از جمله خانواده همسر سابق او به نام امیر بود. او تصمیم گرفت در صنعت توریسم فعالیت کند. به همین دلیل در کلاس‌های خصوصی به فراگیری زبان ترکی پرداخت و قصد داشت به عنوان راهنمای تورهای مسافرتی مشغول به کار شود که پس از آشنایی اش با کاسپین ماکان، فیلمساز، خبرنگار و عکاس ایرانی در ترکیه، از این تصمیم منصرف و به حرفه فیلمسازی و عکاسی روی آورد.[18]

قتل
مختصات: ۳۵°۴۳′۸٫۷۵″ شمالی ۵۱°۲۳′۳۰٫۸۷″ شرقی
ندا آقاسلطان لحظاتی پیش از جانسپاری

روایت شاهدان عینی

بگفته هاجر رستمی مطلق، مادر ندا آقاسلطان، او و ندا هر روز در تجمعات شرکت می‌کرده‌اند، اما به دلیل بیماری خونی نتوانسته‌است دخترش را در روز حادثه همراهی کند و ندا به همراه استادش [حمید پناهی معلم موسیقی ندا آقاسلطان] به تظاهرات رفت.[19] روزنامه تایمز از قول حمید پناهی معلم موسیقی آقاسلطان می‌نویسد که او و ندا به قصد شرکت در تظاهرات میدان آزادی در روز ۳۰ خرداد به سمت تظاهرات با ماشین در حرکت بودند. بگفته پناهی، آقاسلطان فعال سیاسی نبود، ولی نسبت به نتیجه انتخابات ناراحت بود. خانواده و نامزدش به او اصرار کرده بودند که در خانه بماند اما او در پاسخ گفته بود که از مرگ نمی‌هراسد: «نگران نباشید، فقط یک گلوله‌است و پس از آن همه چیز تمام می‌شود».[18] او به نامزدش گفته بود که اگر هم فرزندی داشتند، او را به روی دوش می‌گرفت و به تظاهرات می‌رفت.

آرش حجازی، نویسنده ایرانی که شاهد وقوع ماجرا بوده‌است و تلاش وی برای جلوگیری از خون‌ریزی و مرگ ندا آقاسلطان بی‌نتیجه می‌ماند، عامل قتل را از موتور سواران بسیج می‌داند. به گفته وی، هنگام مشاهده یکی از اعتراضات، ناگهان پلیس ضد شورش اقدام به پرتاب گاز اشک‌آور به سمت معترضین می‌کنند و موتورسواران نیز به سمت معترضان یورش می‌برند که باعث می‌شود جمعیت (که ندا هم در میان آن‌ها بود) در طول خیابان خسروی شروع به دویدن کنند. جمعیت در تقاطع خیابان خسروی و خیابان صالحی به تدریج در حال متفرق شدن بود، اگر چه هنوز چند نفری ایستاده بودند تا ببینند چه باید بکنند. حجازی ادامه می‌دهد که «ناگهان صدای شلیکی شنیدیم. از دوستم که کنارم ایستاده بود پرسیدم که چی بود؟ گلوله بود؟ او گفت که می‌گویند گلوله‌های پلاستیکی می‌زنند. در همان لحظه من برگشتم و دیدم که خون از سینه ندا که در چند متری من ایستاده بود فواره می‌زند».[20] ندا آقاسلطان که برای لحظه‌ای با ناباوری خون‌ریزی خود را مشاهده می‌کند، تعادل خود را از دست داده و بر زمین می‌افتد. تلاش حجازی برای جلوگیری از خون‌ریزی مجروح در ناحیه اصابت گلوله که به گواه او از روبرو شلیک شده و کمی پایین‌تر از ناحیه گردن بوده، نتیجه نداده و ندا آقاسلطان در کمتر از ۷ دقیقه جان می‌سپارد. او ابتدا گمان کرده که تیراندازی از روی یک پشت بام انجام شده‌است. اما کمی بعد تظاهرکنندگان را دیده‌است که مرد مسلح موتورسواری را به عنوان ضارب گرفته‌اند. حجازی می‌گوید: مردم برای مدت کوتاهی شخص موتورسوار را دستگیر و خلع سلاح می‌کنند و کارت شناسایی‌اش را که نشان از بسیجی بودن اوست، از او گرفته و همزمان چند تن از آنان، اقدام به گرفتن عکس از او می‌نمایند. ضارب که به نظر می‌رسیده شلیک به ندا را انکار نمی‌کند، در میان جمعیت خشمگین فریاد می‌زند که «من نمی‌خواستم او را بکشم». معترضان مستاصل از این که با او چه بکنند، تحویل دادن او به پلیس را بی‌فایده دانسته و بیم آن داشتند که خود نیز بازداشت و گرفتار شوند. از این روی پس از گرفتنِ عکس از چهره و کارت بسیجِ ضارب، او را رها می‌کنند.[9] حجازی که دانشجوی یکی از دانشگاه‌های جنوب انگلستان است و پس از این رویداد به انگلستان رفته‌است، معتقد است که به علت در میان گذاشتن اطلاعات در مورد قتل ندا آقاسلطان، بازگشت دوباره او به ایران بسیار مخاطره‌آمیز خواهد بود.[9]

حمید پناهی معلم موسیقی آقاسلطان که هنگام قتل، همراهش بوده، می‌گوید اعتراض او مسالمت‌آمیز و بدون هرگونه خشونتی بود. شخص یا اشخاصی که ندا آقا سلطان را کشتند در مقابل خداوند پاسخگو خواهند بود.

روایت منابع با یک واسطه مرتبط با شاهدان عینی
آرش حجازی در صحنه جانسپاری ندا آقاسلطان.

بگفته هاجر رستمی مطلق، مادر ندا آقاسلطان، از آنجایی که به علت بیماری اش نتوانسته‌است همراه دخترش به تجمعات برود[19]

«قرار شد تلفنی با هم [با ندا] در تماس باشند. او ادامه می‌دهد: من از شب قبل دلشوره داشتم. اصرار داشتم ندا نرود. اما او نپذیرفت و همراه استادش به خیابان رفت. من در طول مسیر مدام با ندا در تماس بودم. در آخرین تماس ندا گفت گاز اشک‌آور زده‌اند و ما داخل یک کوچه فرعی هستیم تا سوار ماشین شویم. نزدیک ساعت شش و نیم بعدازظهر بود که استادش تماس گرفت و گفت پای ندا تیر خورده‌است. ما سراسیمه خودمان را رساندیم به بیمارستان شریعتی. ابتدا کسی چیزی به من نمی‌گفت اما وقتی فهمیدم، از هوش رفتم و دیگر چیزی متوجه نشدم. می‌گویند ندا دشمن شخصی داشته‌است، مگر ندا چه کاره بود که دشمن شخصی داشته باشد. او نه وکیل بود، نه وزیر بود. یک جوان ساده که مانند دیگر جوانان کشورش نسبت به سرنوشت خود و جامعه‌اش حساس بوده، همین.»[19]

کاسپین ماکان، (نامزد ندا آقاسلطان) ماجرا را در مصاحبه با بی‌بی‌سی فارسی این‌گونه بیان کرده‌است:

وقتی که این اتفاق افتاد، ندا از درگیری‌ها دور بود، یعنی در خیابان‌های فرعی نزدیک امیرآباد بود. حدود یک ساعتی با استاد موسیقی اش پشت ترافیک در اتومُبیل نشسته بود، کلافه و خسته از گرما از ماشین پیاده می‌شود. اما بنابر تصاویری که مردم ارسال کرده‌اند، احتمالاً نیروهای لباس شخصی و بسیجی در تیراندازی با نشانه‌گیری به قلبش می‌زنند. چند دقیقه بیشتر طول نکشید، بیمارستان شریعتی نزدیک بود، حاضران سعی می‌کنند ندا را با اتومبیل به اورژانس ببرند اما قبل از انتقال به بیمارستان، در میان دستان استاد موسیقی اش جان می‌دهد. جسدش را دیروز با زحمت زیاد توانستیم تحویل بگیریم. البته جسد ندا در پزشکی قانونی تهران نبود، در پزشکی قانونی خارج از تهران بود. مسئولان پزشکی قانونی خواستند که بخش‌هایی از بدنش از جمله قسمتی از استخوان رانش را بگیرند، پزشکی قانونی نگفت برای چه کسی اعضا را می‌خواهد استفاده کند، هیچ توضیحی در این زمینه داده نشد. خانواده موافقت کرد برای اینکه زودتر جسد را تحویل بگیرند، چون ممکن بود همین موضوع باعث تعویق تحویل جسد بشود. جسد ندا آقاسلطان را در قطعه‌ای از بهشت زهرا، یکشنبه ۳۱ خرداد هنگام عصر دفن کردیم، البته کسانِ دیگری را هم که در درگیری‌ها کشته شده بودند آنجا آورده بودند، انگار منطقه از پیش برای این افراد تعیین شده بود. مقامات امنیتی ایران طی حکم‌های مختلف به بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، جراحان و پزشکی قانونی عنوان کرده بودند که نباید گواهی فوت بر اثر شلیک گلوله صادر شود، مسلماً به این دلیل که در آینده شکایات بین‌المللی توسط خانواده‌ها به عمل نیاید. البته من هنوز برگه ترخیص ندا را ندیده‌ام اما در چند روز آینده از پدرش برگه را می‌گیرم.[21]

ماکان همچنین در مصاحبه با بی‌بی‌سی فارسی عکس‌هایی که گفته می‌شود ندا آقاسلطان را قبل از درگیری در تظاهرات نشان می‌دهد تکذیب کرده و می‌گوید: «به نوعی به نظر می‌رسد طرفداران آقای موسوی ندا را به او ربط داده‌اند. اما این‌طوری نیست. ندا فوق‌العاده به من نزدیک بود، ندا هرگز طرفدار هیچ‌یک از این دو گروه نبود، ندا خواهان آزادی بود، آزادی برای همه.»[21] از طرفی خبرگزاری آسوشیتدپرس با ارایه روایت دیگری از ماکان ذکر می‌کند که در آن صحبت، از «قصد آقاسلطان برای پیوستن به تظاهرات» اشاره و علی‌رغم تلاش ماکان برای منصرف کردن آقاسلطان، او به تظاهرات با هدف بدست آوردن مردم سالاری و آزادی برای همه مردم ایران رفته‌است.[22]

کاسپین ماکان شش روز پس از کشته شدن ندا و به دلیل افشای جزئیات قتل و مشخصات اصلی ندا پس از محاصره منزلش توسط نیروهای امنیتی بازداشت و به مدت دوماه در زندان و زیر شکنجه به سر می‌برد. سازمان عفو بین‌الملل در ۱۴ شهریور ۱۳۸۸ اعلام کرد که کاسپین ماکان مدتی است که بدون پوشش خبری بازداشت و زیر شکنجه قرار دارد. عفو بین‌الملل با صراحت از مقامات ایرانی می‌خواهد تا اقدامات فوری در جهت حفاظت کاسپین ماکان از شکنجه یا بدرفتاری‌های دیگر اعمال نماید و اطمینان حاصل نماید که وی به قصد امضای هیچ گونه «اعترافی» تحت فشار قرار نگیرد. سرانجام ماکان پس از دوماه از زندان آزاد شده و از ایران خارج شد.[23]

واکنش‌های مقامات و رسانه‌های داخلی

سید احمد خاتمی عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان و امام جمعه موقت تهران نیز در نماز جمعه پنجم تیر به این موضوع اشاره کرد و آن را کار خود معترضان که او «اغتشاش‌گران» نامید، دانست: «در اغتشاشات اخیر، یک خانم کشته شد، اوباما برایش اشک تمساح ریخت و غرب معرکه گرفت. هر عاقلی که فیلمش را ببیند متوجه می‌شود کار خود اغتشاشگران است. به‌گونه‌ای که از جایی که ماشین این خانم هم پارک شده‌است عکس گرفته‌اند. این خانم در کوچه خلوت بوده‌است. در کوچه خلوت که نمی‌کشند، دستگیر می‌کنند. معلوم است که اگر کار نظام بود، در خیابان برخورد می‌کرد.»[24]

عزت‌الله ضرغامی گفته بود «سی‌ان‌ان و بی‌بی‌سی یک به یک برخی تصاویر ساختگی مثل مرگ همان خانم (ندا آقا سلطان) را به نمایش گذاشتند و بعد آقایی به نام آرش حجازی در این زمینه جوسازی کرد و اکنون نیز گم و گور شده و پیدایش نیست را به راه انداختند…». سفیر ونزوئلا نیز تعریف می‌کرد که «در دور دوم انتخابات این کشور نیز چنین صحنه‌ای نظیر مرگ آن خانم را در آن کشور به راه انداختند و این سناریو هم در آنجا پیاده شد و می‌خواستند بگویند که رای آقای چاوز هم ساختگی است؛ اما موفق نشدند.[25]»

  • بر اساس گزارش ایرنا در زمان حادثه یعنی عصر شنبه در محل این قتل یعنی خیابان امیرآباد شمالی هیچ درگیری خاصی رخ نداده و محل تیرخوردن، از محل ناآرامی‌های عصر شنبه ۳۰ خرداد یعنی خیابان آزادی بسیار دور بوده‌است.[26][27][28][29][30][31]

روایت‌های مختلف دیگر

در مورد قتل ندا آقاسلطان در رسانه‌های حامی یا نزدیک به دولت، روایت‌های مختلف و متفاوتی ارائه شده‌است:[32][33]

  • مهدی کلهر، مشاور رسانه‌ای محمود احمدی‌نژاد، ندا آقاسلطان را «دختر ساده‌ای دانست که خود را جلوی دوربین به مردن زد و سپس در آمبولانس به دست پزشک فراری به انگلیس (آرش حجازی) کشته شده». وی هم‌چنین ادعا کرد که: «به معنای اسم ندا آقاسلطان توجه کنید. ترجمه اسمش به انگلیسی می‌شود فریاد آقای شاه. یعنی این مملکت با سابقه ۳۰ سال جمهوری اسلامی به جایی نرسید و باید آقای رضا پهلوی برگردد».[34]
  • روز ۲۱ خرداد ۱۳۸۹ فیلمی به نام «تقاطع» از شبکه ۳ تلویزیون ایران پخش شد. در این فیلم فرض‌های مختلف دربارهٔ قتل ندا طرح شد. گروه مجاهدین خلق یک‌نفر را در ایران می‌کشد. خانواده ندا، دعوت سازندگان این فیلم را برای حضور در آن، رد کردند.[35]
  • سفیر ایران در مکزیک در مصاحبه با سی‌ان‌ان اسپانیولی، ادعا کرد که احتمالاً عامل قتل، سازمان سیا است.[36][37]

آرش حجازی ضمن انتقاد از این فیلم، آن را از این جهت که شش ادعای ضدونقیض قبلی دولت ایران:

۱-زنده بودن و زندگی ندا در یونان ۲-جعلی بودن فیلم کشته‌شدن ندا ۳-واقعی نبودن اصابت گلوله به ندا و وجود پمپ خون در دستش ۴-قاتل بودن حجازی ۵-اصابت گلوله به سر ندا ۶-تکذیب حضور عباس کارگرجاوید، بسیجی حاضر در صحنه
را رد می‌کند، مهم دانست.[38]

رسانه‌های رسمی و واکنش‌ها

رسانه‌های رسمی و وابسته به جمهوری اسلامی ضمن مشکوک قلمداد کردن این حادثه واکنش‌ها متفاوتی ار اعلام کردند.

  • به گفته تابناک خبرگزاری فارس مدعی شد که ندا آقا سلطان زنده است[39]
  • رجا نیوز هم به نقل از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران علام کرد که آرش حجازی قاتل اصلی ندا است[40]
  • از دیگر موارد مطروحه می‌توان به همکاری ندا با قاتلین خود (مطرح شده توسط صدا و سیما) و پروژه خواندن این موضوع در از سوی برخی مخالفان نظام و شبکه‌های جاسوسی غربی برای ضربه زدن به جمهوری اسلامی توسط روزنامه وطن امروز نام برد[41]
  • روزنامه جوان، ارگان سپاه پاسداران مدعی شد که خبرنگار سرویس بی‌بی‌سی، برای قتل ندا سلطان، اوباش را اجیر کرده‌بود.[42]
  • خبرگزاری رسمی ایرنا مدعی شد که شواهد به دست آمده توسط کارشناسان انتظامی و امنیتی کشور، این فرضیه را تقویت می‌کند که ندا آقاسلطان اشتباهاً به عنوان خواهر یکی از اعضای مجاهدین خلق اعدام شده مازندرانی، از سوی تک تیراندازان این گروه هدف قرار داده شد.[43]

خاکسپاری و مراسم یادبود

بگفته کاسپین ماکان، نامزد ندا آقاسلطان، «دوشنبه یکم تیرماه ساعت دو و نیم قرار بود در مسجدی در خیابان شریعتی بالاتر از سید خندان مراسم یادبودی برگزار شود، اما بسیجیان و مسئولان مسجد اجازه برگزاری ندادند،[44] چون به نظرشان هرج‌ومرج می‌شود و نمی‌خواهند درگیری به وجود آید. چون می‌دانند که ندا مظلومانه رفت و می‌دانند که همه مردم در ایران و خارج از ایران متأسف شدند، شاید پیش‌بینی می‌شد جمع کثیری از مردم حاضر شوند، به هر صورت فعلاً اجازه برگزاری هیچ مراسم عمومی را نداده‌اند».[45] روز دوشنبه ۱ تیر ۱۳۸۸ مراسم گرامیداشت ندا با حضور هزار نفر در میدان هفت تیر برگزار شد. حدوداً ۵۰۰ نفر از افرادِ گارد ضدشورش و بسیج میدان را محاصره کرده بودند. گروهی از رانندگان عبوری نیز با به صدا درآوردن بوق اتومبیل خود با تظاهر کنندگان ابراز همبستگی کردند. تعداد ۶۰ نفر از این افراد دستگیر شدند[46]

به نوشته گاردین دولت ایران برای جلوگیری از مراجعه مردم به منزل ندا آقاسلطان برای ابراز تسلیت به خانواده او، با هدف جلوگیری از تجمع، خانواده ندا را وادار به خروج از منزل و انتقال به مکان دیگری کرده‌است. خیابان محل سکونت ندا نیز تحت کنترل پلیس است.[47]

سنگ آرامگاه ندا آقاسلطان که تصویر وی بر روی قبر تخریب شده‌است.

ریختن زباله در محل قتل

آرش حجازی، پزشکی که سعی کرده ندا آقاسلطان را نجات دهد، می‌گوید شاهد بوده یک ماشین حمل زباله بر روی گل‌هایی که مردم بعداً در محل قتل ندا آقاسلطان گذاشته بودند، آشغال خالی کرده‌است.[48]

سرکوب اجتماع مادران عزادار

اجتماع مادران عزادار که با حضور خانواده‌های بسیاران از جوانانی که توسط نیروهای امنیتی و بسیجی کشته شده بودند (از جمله خانواده ندا) در پارک لاله تهران از سوی نیروهای حکومتی سرکوب شد.[49]

بازتاب
شماره ۲۳ ژوئن ۲۰۰۹ روزنامه تایمز لندن با تصویر اشتباهی ندا سلطانی. در تیتر نوشته شده: «من ندا هستم، چهرهٔ غمگین ایران»

تصاویر و عکس‌های ندا آقا سلطان بلافاصله در سایت‌ها و رسانه‌های خبری مختلف در سراسر جهان به عنوان نمادی از کشته شدگان درگیری‌های پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران منتشر شد. مجله تایم تصویر وی را به عنوان یکی از ۱۰ نماد اعتراضی برتر دنیا انتخاب کرد.[50][51] باراک اوباما با دیدن فیلم قتل او در کاخ سفید، به خبرنگاران گفت که دیدن این فیلم «مایه دل‌شکستگی» است.[52] او افزود «ما زنان شجاعی را مشاهده کرده‌ایم که در برابر سبعیت و تهدیدها ایستادگی کرده‌اند، و تصویر آزاردهنده زنی را دیده‌ایم که در خیابان تا حد مرگ خون‌ریزی کرد.» برای چندین روز شبکه‌های تلویزیونی عمده آمریکا به‌طور دائم تصاویر ویدئویی لحظه جان دادن ندا آقاسلطان را پخش نمودند.[53] به گزارش مرکز تحقیقاتی پیو، ویدیوی مرگ آقاسلطان در هفته آخر ماه ژوئن میلادی پربیننده‌ترین ویدیوی خبری در سایت یوتیوب بوده‌است.[54] برخی از هنرمندان نیز به این اتفاق واکنش نشان دادند از جمله پرترهٔ تیم اوبرایان که لحظهٔ فوت وی را به تصویر کشید[55] و ترانهٔ شاهین نجفی در وصف مرگ ندا آقاسلطان.[56]

باراک اوباما همچنین در واکنش به خبر دریافت جایزه صلح نوبل سال ۲۰۰۹ گفت: «این جایزه باید با همهٔ کسانی که برای دستیابی به عدالت و کرامت انسانی تلاش می‌کنند تقسیم شود… با زن جوانی که با وجود خطر کتک یا گلوله خوردن، با آرامش برای دست یابی به حق خود راهپیمائی می‌کند…» صحبت اوباما از زن جوان اشاره‌ای به ندا آقاسلطان تعبیر شد.[57]

محمود احمدی‌نژاد روز هشتم تیر در نامه‌ای به محمود هاشمی شاهرودی خواستار رسیدگی جدید به موضوع قتل آقاسلطان شد. در این نامه آمده‌است: «با توجه به حاشیه‌سازی‌های فراوانی که در خصوص این حادثه دلخراش صورت گرفته و شانتاژ تبلیغاتی وسیع رسانه‌های بیگانه و قراین و شواهد فراوان دیگر، دخالت مخالفین و معاندین ملت ایران برای بهره‌برداری‌های سوء سیاسی و مشوه نمودن چهره پاک جمهوری اسلامی قطعی به نظر می‌رسد.»[58][59]

جامعه فلاسفه آمریکا مرگ آقاسلطان را به خانواده، دوستان و هم شاگردی‌های او تسلیت گفت. در این بیانیه آمده‌است که «ندا به عنوان یک دانشجوی فلسفه به خوبی به اهمیت و ارزش مناظره استدلالی آگاه بوده‌است.»[60]

احمدی مقدم، فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی، به خبرنگاران گفت: «قتل ندا یک سناریو بوده‌است و هیچ ربطی به اغتشاش‌های تهران ندارد».[61] وی همچنین اعلام کرد که آرش حجازی یکی از شاهدان قتل آقاسلطان به علت «سمپاشی علیه نظام جمهوری اسلامی» و «جنجال‌سازی در مورد کشته شدن ندا آقاسلطان» توسط وزارت اطلاعات و پلیس بین‌الملل (اینترپل) تحت تعقیب است.[62][63]

اما به گزارش رادیو فردا، دفتر مطبوعاتی پلیس بین‌الملل اعلام کرد، هیچگونه درخواستی از مقامات ایران برای پیگرد آرش حجازی دریافت نکرده‌است.[64]

همچنین شعارنویسی‌هایی با عنوان "مرگ بر خامنه‌ای قاتل ندا در نقاط مختلف شهر انجام شد.[65]

در رم نیز توسط شهرداری خیابانی به نام ندا نامگذاری شد.[66]

تایمز لندن ندا آقاسلطان را به عنوان فرد سال ۲۰۰۹ برگزید.[67]

هم‌چنین صحنه جان سپردن ندا آقا سلطان به عنوان بهترین فیلم خبری سال ۲۰۰۹ شناخته شد. جایزه روزنامه‌نگاری جورج پولْک تصویربردار ناشناسی که با استفاده از گوشی تلفن همراه صحنه قتل ندا آقا سلطان را ضبط کرده‌است نیز به عنوان بهترین تصویربردار خبری سال شناخته‌شد.[68]

در ژوئن ۲۰۱۰ منوچهر متکی که به منظور دیدار و گفتگو با چند مقام غربی به اروپا سفر کرده بود، هنگام ورود به مقر پارلمان اروپا با نمایندگانی روبرو شد که تصاویری از ندا در دست داشتند. استروان استیونسون، نماینده حزب محافظه کار بریتانیا در پارلمان اروپا نیز، در حالی که عکس ندا را در دست داشت، به حضور وزیر خارجه جمهوری اسلامی در پارلمان اروپا اعتراض کرد و منوچهر متکی را «آدمکش» خطاب کرد[69].[70][71]

آثار و فعالیت‌های فرهنگی-هنری پیرامون ندا

«نه مُرده‌ای، نه می‌میری
همیشه زنده می‌مانی،
حیات جاودان داری
نِدای خلق ایرانی.»
سیمین بهبهانی[72][73]

«
»

شمس لنگرودی

شمس لنگرودی شعری با مطلع زیر برای ندا سرود:

دخترم!

سنت‌شان بود

زنده به گورت کنند

تو کشته شدی

ملتی زنده به گور می‌شود.

ببین که چه آرام سر بر بالش می‌گذارد

او که پول مرگ تو را گرفته

شام حلال می‌خورد.

تو فقط ایستاده بودی[74]

فرامرز اصلانی

فرامرز اصلانی ترانه‌ای با نام «برای همهٔ نداهای ایران» اجرا کرد.

در سکوتی بودیم که ندایی برخاست.

از ته تاریکی چه صدایی برخاست.

نه ز یک جا که همه اهل جهان فهمیدند

کین گل پرپر باغ ز چه جایی برخاست[75]

کاسپین ماکان

کاسپین ماکان، نامزد ندا، دو شعر به نام‌های «برای ندا» و «پژواک جانم» را برای او سروده و فیلم کوتاهی برای «پژواک جانم» ساخت[76]

برای ندا

... قلب آکنده از مهرت، سراسر وجودم

طعم بهتر بودن را با تو چشیدم اما

در فراقت، فرسود، دل جوانم

با رفتن تو، زخم عمیقی به جان نقش بست

که سوزش این زخم، یادگار ماندگار توست

از گذشته خزونی در بهاران پیش رو مانده

اکنون شوق جان سپردن دارم

آنگاه آزادم که بوسه بر سیمای مرگ نهم[77]

رپ

خوانندگان سبک رپ در ایران و خارج از ایران ترانه‌هایی در مورد ندا منتشر کردند. از این میان می‌توان از شاهین نجفی نام برد.[78]

هیچ‌کس خواننده رپ ایرانی در ترانه «یه روز خوب میاد» به اسم ندا اشاره می‌کند.[79]

دوچرخه سواری دور دنیا
مجسمه یادبود ندا در دستان امیرحسین احمدی و حسن علیزاده - نیویورک

امیرحسین احمدی و حسن علیزاده که پیش از این یک بار دور دنیا را با دوچرخه طی کرده بودند اعلام کردند که تور جدیدی را برای رساندن پیام مظلومیت و بیگناهی مردم ایران و زنده نگاه داشتن نام کشته شدگان از جمله ندا آغاز کردند.[80]

بورس تحصیلی ندا آقاسلطان در دانشگاه آکسفورد
نوشتار اصلی: بورس تحصیلی ندا آقاسلطان

در اکتبر سال ۲۰۰۹، کوئینز کالج در دانشگاه آکسفورد در انگلستان به منظور یادبود ندا آقاسلطان، دورهٔ بورس تحصیلی ندا آقاسلطان برای دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترای رشته فلسفه را تأسیس کرد. داوطلبان ایرانی یا ایرانی‌تبار در دریافت این بورسیه ارجحیت دارند.[81] این اقدام با اعتراض شدید سفارت ایران در لندن مواجه شد که این بورسیه را موجب خدشه‌دار شدن شأن علمی این دانشگاه، دورافتادن از اهداف آکادمیک و به خدمت مطامع سیاسی درآمدن خوانده‌است.[82]

تندیس‌های ندا

پاولا سلیتر، مجسمه‌ساز صاحب‌نام آمریکایی[83] سه تندیس برنزی جداگانه از ندا آقاسلطان بنام «فرشتهٔ ایران»[84] ساخت که در اکتبر و نوامبر ۲۰۰۹ از آن‌ها به ترتیب در کاخ هنرهای زیبای شهر سانفرانسیسکو و «کنفرانس بزرگداشت زنان ایرانی» در شهر واشینگتن دی سی پرده‌برداری شد.[85] یکی از تندیس‌ها در ساختمان شهرداری سانفرانسیسکو به‌طور دائم قرار خواهد داشت.[86] و تندیس دیگر به نامزد ندا، کاسپین ماکان و خانواده ندا اهدا شد.[87][88]

صحنهٔ قتل ندا، جایزهٔ بهترین فیلم خبری سال ۲۰۰۹

در تاریخ ۱۶ فوریهٔ ۲۰۱۰، جایزهٔ روزنامه‌نگاری جورج پولک برای بهترین فیلم خبری سال ۲۰۰۹ به فیلمی داده شد که یک فرد ناشناس از صحنهٔ جان‌سپردن ندا آقاسلطان برداشته بود. این جایزه از معتبرترین جوایز روزنامه‌نگاری است.[89][90]

اپرای ندا

اپرای ندا دارای سه پرده است که هر کدام از آن‌ها دو صحنهٔ مختلف دارد. این اپرا اثر نادر مشایخی، رهبر پیشین ارکستر سمفونیک تهران است که نخستین بار در اُسنابروک اجرا شد. متن آن را آنگلیکا مِسنر (Angelika Messner) و نادیا کایالی (Nadja Kayali) نوشته‌اند و فعلاً متن به زبان آلمانی است.[91]

انتشار تمبر یاد بود در هلند و ژاپن

با تلاش هواداران جنبش سبز در کشورهای هلند و ژاپن، تمبر یاد بود سهراب اعرابی و ندا آقاسلطان منتشر گردید.[92]

کریس دی برگ

در تاریخ ۲۰ ژوئن ۲۰۱۰، مصادف با سالگرد مرگ ندا آقاسلطان، آهنگ مردم دنیا (به انگلیسی: People of the World) به مدت یک هفته در وبگاه رسمی کریس دی‌برگ قرار گرفت. وی این آهنگ را به ندا تقدیم کرد و او را نماد حقیقت‌جویی و آزادی‌خواهی و مبارزه با خشونت و سرکوب معرفی نمود.[93]

واکنش دانشجویان بسیجی

در آذر ماه ۱۳۸۸ دانشجویان بسیجی در مقابل سفارت انگلستان اقدام به تظاهرات کرده و ضمن متهم کردن بی‌بی‌سی به دست داشتن در این حادثه خواستار استرداد آرش حجازی به عنوان قاتل ندا آقا سلطان شدند، در این تظاهرات گروه‌های دانشجویی مانند اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه‌های سراسر کشور نیز حضور داشتند.[94][95]

تئاتر خیابانی قتل ندا

در ادامه آنچه که از سوی بسیج به عنوان صحنه واقعی و چگونگی کشته شدن ندا خوانده شده توسط بازیگران تئاتر به صحنه کشیده شد:

به گزارش فارس، در ابتدای این تئاتر خیابانی یکی از دانشجویان به عنوان مجری شبکه BBC فارسی به ایفای نقش پرداخت. سپس یکی دیگر از دانشجویان در نقش مأمور سازمان جاسوسی انگلیس MI6 مأموریت آرش حجازی برای قتل ندا آقا سلطان را تشریح کرد. وی با دادن مبالغ، اسلحه و بیان نحوه مأموریت آرش حجازی و همچنین دادن بلیت رفت و برگشت به ایران، حجازی را برای انجام مأموریت روانه ایران کرد. در قسمت بعدی این تئاتر، دانشجویی که نقش آرش حجازی را بازی می‌کرد و چهره خود را با تصویر این فرد پوشانده بود، نحوه قتل ندا آقا سلطان را به یکی از همکارانش توضیح داد. قسمت بعدی این تئاتر صحنه قتل ندا آقا سلطان بود. آرش حجازی با حضور در کنار ندا آقا سلطان وی را علیه جمهوری اسلامی و سر دادن شعار تحریک کرده و وی را به گوشه‌ای از محل قتل راهنمایی می‌کرد. همکار وی نیز در این زمینه او را به این کار تشویق می‌کرد و بعد از آن نیز هنگامی که ندا آقا سلطان در حال شعار دادن بود، همکار آرش حجازی از پشت سر وی با اسلحه‌ای که در پیراهن خود پنهان کرده بود، پشت سر ندا آقا سلطان را مورد هدف گلوله قرار داد و وی را به قتل رساند و بعد از آن سوار بر وسیله نقلیه خود، از محل دور شد. در قسمت بعدی آرش حجازی با حضور در محل قتل با ایجاد سر و صدا و هیاهو مردم را به سمت خود و جنازه ندا سوق داد و شروع به سردادن شعارهایی علیه جمهوری اسلامی کرد. این تئاتر خیابانی نیز با سر دادن شعار از سوی دانشجویان به پایان رسید

[96]

این نمایش مورد اعتراض خانواده آقا سلطان قرار گرفت و اعلام کردند که تنها مسئولان دولتی را مسبب قتل ندا می‌دانند.[97][94][95]

تجمعات در گورستان بهشت زهرا و همدردی مردم

گروهی از مردم بر سر مزار ندا آقاسلطان حاضر شده و بر روی قبر او گل می‌گذارند. محل دفن ندا آقاسلطان در گورستان بهشت زهرا قطعه ۲۵۷ ردیف ۴۱ شماره ۳۲ است.

دیدارها با خانواده ندا آقاسلطان

در روز چهارشنبه ۳۱ تیرماه ۱۳۸۸، گروهی از اعضای «کمپین یک میلیون امضا» که برای حقوق زنان مبارزه می‌کنند به دیدار خانواده ندا آقا سلطان رفتند. در این دیدار، اعضای خانواده آقاسلطان از حضور پدر ندا در یکی از برنامه‌های تلویزیونی و معرفی معترضان به عنوان قاتل او، اظهار بی‌اطلاعی کرده و آن را تکذیب نمودند. در این دیدار، مادر ندا آقاسلطان از اظهارات برخی مقام‌های بلندپایه جمهوری اسلامی مانند احمد خاتمی خطیب نماز جمعه تهران و عزت‌الله ضرغامی رئیس صدا و سیما، دربارهٔ سناریو بودن یا ساختگی بودم مرگ دخترش گله کرد و این اظهارات را بسیار تلخ و دردآور دانست. وی گفت که دخترش هم مانند هزاران جوان دیگر که علاقه‌مند به سرنوشت کشورشان هستند، به نتایج انتخابات اعتراض داشت. خواهر ندا آقاسلطان نیز در رد استدلال کسانی که قتل خواهرش را کار مجاهدین خلق یا گروه‌های مسلح ضد حکومتی می‌دانند، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های مقامات حکومتی برای برگزاری مراسم سوگواری را مثال آورد.[19]

مراسم چهلم

مراسم چهلم ندا آقاسلطان بنا به نظر مادر وی قرار بود در مسجد نیلوفر تهران برگزار شود که به علت عدم موافقت مسجد مذکور طبق دستور دولت، مادر آقاسلطان اعلام کرد مراسم چهلم در بهشت زهرا بر سر مزار او برگزار خواهد شد.[98] پنجشنبه هشتم مرداد ۱۳۸۸ مصادف با چهلم آقاسلطان، بیش از چهل هزار نفر از مردم[99] در قطعه ۲۵۷ بهشت زهرا حاضر شدند و میرحسین موسوی و مهدی کروبی کاندیداهای انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری نیز برای شرکت در این مراسم در محل یاد شده حضور یافتند. بر اساس برخی گزارش‌ها نیروهای پلیس و لباس شخصی اجازه پیاده شدن از ماشین را به موسوی ندادند و او را بلافاصله برگرداندند ولی کروبی مدتی در محل ماند؛ اما بگفته وبسایت رسمی حزب اعتماد ملی هم آقای کروبی و هم آقای موسوی توانسته‌اند برای لحظاتی خود را به مزار آقاسلطان رسانده و فاتحه بخوانند.[100][101][102] مادر و برادر سهراب اعرابی (از دیگر کشته شدگان حوادث پس از انتخابات) در این مراسم حضور داشتند. نیروهای امنیتی برای پراکنده کردن معترضان با آن‌ها درگیر شده و از باتوم و گاز اشک‌آور استفاده کردند. آسوشیتدپرس به نقل از شاهدان عینی درگیر شدن پلیس را متعاقب تلاش مهدی کروبی برای سخنرانی بر سر مزار آقاسلطان گزارش کرده‌است. حمله پلیس باعث شد که آقای کروبی مجبور به ترک محل شود و بگفته برخی وبسایت‌های هواداران مخالفان، چندین نفر از یاران کروبی کتک خوردند.[100][103] همچنین جعفر پناهی کارگردان و مهناز محمدی مستندساز در این مراسم از سوی نیروهای امنیتی بازداشت شدند.[104]

همچنین مراسم چهلم وی در کلن آلمان با حضور عده‌ای از ایرانیان برگزار گردید.[105][106]

دستگیری خانواده ندا و نامزدش

در تاریخ ۱۳ شهریور ۱۳۸۸ سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرد که حکومت ایران، کاسپین ماکان نامزد ندا آقاسلطان را از تاریخ ۵ تیر ۱۳۸۸ دستگیر کرده و او را تحت فشار گذاشته‌اند تا «اعتراف کند که قتل ندا کار سازمان مجاهدین خلق بوده‌است».[107] کاسپین ماکان هم در مصاحبه‌ای با بی‌بی‌سی این مسئله را تأیید کرد. او بیان کرد که به مدت دو ماه در زندان بوده‌است و «در جریان بازداشتش به شدت کتک می‌خورده‌است و تهدید می‌شد که به اعدام محکوم خواهد شد». کاسپین ماکان همچنین گفت که برخلاف ادعاهای حکومتی ندا فردی سیاسی بود. ماکان ادامه داد: «او (ندا) ذاتاً روحیه رهبری داشت و بسیاری (از معترضان) را به سوی خود جذب می‌کرد. فکر می‌کنم به همین دلیل هدف قرار گرفت. حکومت ایران و مقام‌های امنیتی آن، او را تحمل نمی‌کردند و می‌خواستند که او را از بین ببرند.»[108].

مادر ندا در مصاحبه‌ای که با جرس داشته‌است از بازداشت ساعتی خود و همسرش در روز ۱۳ آبان خبر داده‌است. او می‌گوید: «روز ۱۳ آبان به همراه همسرم به قصد شرکت در مراسم این روز به میدان هفت تیر رفتیم. اما همینکه بسیجی‌ها چهره ما را شناختند به شدت ما را مورد ضرب و شتم قرار دادند. او می‌افزاید: آن‌ها سپس برای چند ساعت ما را بازداشت کردند.»[109]

فیلم مستند «برای ندا»

شبکه اچ.بی.او. مستندی[110][111] دربارهٔ ندا ساخت که شهره آغداشلو راوی آن بود. مستند از تلویزیون فارسی صدای آمریکا نیز پخش شد و به نوشته گاردین، دولت ایران در زمان پخش آن از ماهواره، با ارسال پارازیت مانع از تماشای آن توسط مردم در داخل ایران شده‌است. خانواده ندا در این فیلم دربارهٔ او صحبت می‌کنند و فیلم‌ها و تصاویری از زندگی ندا نشان داده می‌شود.[112]

زهرا (ندا) سلطانی

تصاویری از ندا سلطانی در سال ۱۳۸۸ به جای ندا آقا سلطان در فضای مجازی منتشر شد و بسیاری در مراسم‌های گوناگون عکس‌های او را به جای عکس‌های ندا در دست گرفتند. او در مصاحبه با روزنامه نیویورک تایمز اظهار کرد از سوی وزارت اطلاعات ایران تحت فشار بوده تا به عنوان ندا آقاسلطان مقابل دوربین قرار گرفته و اعلام کند که کل ماجرای قتل ندا توطئه بوده‌است. او بعد از این ماجرا، از ایران به ترکیه رفته و در کشور آلمان پناهندگی گرفته و در آنجا ساکن شد. او در کتابی به نام چهره‌ام سرقت شده به شرح این ماجرا پرداخت.[113][114][115][116][117]

پانویس
  1. «محل کشته‌شدن ندا، روی نقشه گوگل مپس». گوگل مپس. ۳۰ خرداد ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۳۰ خرداد ۱۳۸۹.
  2. خانواده ندا آقاسلطان نمایش کشته‌شدن او را محکوم کرد، بی‌بی‌سی فارسی
  3. خانواده ندا آقاسلطان: کاسپین ماکان نماینده ما نیست، بی‌بی‌سی فارسی
  4. نیکی محجوب (۱ تیر ۱۳۸۸). «نامزد ندا آقاسلطان: ندا خواهان آزادی بود، آزادی برای همه». بی‌بی‌سی فارسی.
  5. HELEN KENNEDY (۲۲ ژوئن ۲۰۰۹). «Neda, young girl brutally killed in Iran, becoming symbol of rebellion». NY Daily News.
  6. فرهنگ قویمی (۱ بهمن ۱۳۸۸). «سوم بهمن، تولد ندا آقا سلطان». رادیو فردا.
  7. 'Several Killed' In Iran Election Protests, Sky News
  8. فرشته قاضی (۱۴ مرداد ۱۳۸۹). «مظنون به قتل ندا ناپدید شده». روزآنلاین. ص. گزارش. دریافت‌شده در ۳ مرداد ۱۳۸۹.
  9. Iran doctor tells of Neda's death, BBC, Thursday, 25 June 2009 19:13 UK
  10. «عفو بین‌الملل: اظهارات رهبر ایران، چراغ سبز سرکوب». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۹ خرداد ۱۳۸۸.
  11. «US Today, In Iran, one woman - Neda - becomes a symbol, May 31, 2009». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئن ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۰۹.
  12. IRAN: Footage of woman apparently shot in Tehran galvanizes opposition, Los Angeles Times, May 31, 2009
  13. Neda, young girl brutally killed in Iran, becoming symbol of rebellion, , NewYork Daily News, Gune 31, 2009
  14. «روزنامه گاردین:Neda Soltan's family 'forced out of home' by Iranian authorities». وبگاه رسمی. ۱ فروردین ۱۳۸. دریافت‌شده در دی ۱۳۸۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید=،|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  15. «مادر ندا آقاسلطان: متن دلجویی خامنه‌ای را بلافاصله به هلال احمر برگرداندم». ایران اینترنشنال. ۱۴ آذر ۱۳۹۸.
  16. «واکنش خانواده برخی از جانباختگان اعتراضات مردمی ایران به پیشنهاد پرداخت دیه از سوی خامنه‌ای». صدای آمریکا. ۱۴ آذر ۱۳۹۸.
  17. «مادر ندا آقاسلطان: نه دیه را پذیرفتم نه هدیه آقای خامنه‌ای را». رادیو فردا. ۱۴ آذر ۱۳۹۸.
  18. Jenny Booth (23 June 2009). "Iranian authorities scramble to negate Neda Soltan 'martyrdom'". timesonline.co.uk. Archived from the original on 2019-09-17. Retrieved 2019-10-28.
  19. «مهدی کروبی در دیدار با خانواده آقاسلطان؛ ندا به حرکت‌های مردم پیوست»، روزنامه اعتماد، ۶ مرداد ۱۳۸۸ بازیابی‌شده در تاریخ ۲۸-۰۷-۲۰۰۹.
  20. «پزشک ایرانی از ماجرای مرگ ندا می‌گوید». بی‌بی‌سی فارسی. ۵ تیر ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۷ ژوئن ۲۰۰۹.
  21. «نامزد ندا آقاسلطان: ندا خواهان آزادی بود، آزادی برای همه». بی‌بی‌سی فارسی. ۱ تیر ۱۳۸۸.
  22. «Iran's top electoral body rules out vote annulment». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹.
  23. http://chrr.biz/spip.php?article5415 بایگانی‌شده در ۲۲ اکتبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine کمیته گزارشگران حقوق بشر؛ عفو بین‌الملل خواستار آزادی فوری کاسپین ماکان شد
  24. امام جمعه موقت تهران: قوه قضائیه، قاطعانه و بی‌رحمانه برخورد کند بایگانی‌شده در ۱ ژوئیه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine ایلنا
  25. «ضرغامی و قتل مشابه «ندا» در ونزوئلا». تابناک. ۱۲ تیر ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۸-۰۷-۲۰۰۹. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  26. «دربارهٔ قتل ناجوانمردانه و مشکوک یک هموطن». الف. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۱۰.
  27. «کشته شدن ندا آقا سلطان حادثه‌ای کاملاً برنامه‌ریزی شده بود». ایونا.
  28. «ابهامات مرگ تأسف‌بار ندا آقا سلطان». تریبون.
  29. «جواد لاریجانی: مرگ ندا آقا سلطان «از پیش ساخته» شده بود». تلویزیون واشینگتن.
  30. «ابهامات مرگ تأسف‌بار ندا آقا سلطان». خبرنامه دانشجویان ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژوئیه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۱۰.
  31. ««ندا آقا سلطان» چگونه به قتل رسید؟». خبرنامه دانشجویان ایران.
  32. «چه کسی «ندا» را کشت؟». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژوئن ۲۰۰۹.
  33. «دفاع بد در برابر حادثه تلخ مرگ «ندا»». تابناک. ۴ تیر ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئن ۲۰۰۹.
  34. «کلهر: برگزاری جشن پیروزی احمدی‌نژاد اشتباه بود». بی‌بی‌سی فارسی.
  35. «فیلم «تقاطع»، پخش‌شده از شبکه ۳ تلویزیون ایران، ۶۴ دقیقه». ۲۱ خرداد ۱۳۸۹.
  36. «Iranian Leaders Blaming CIA, Protestors, for Killing Neda». Political Punch.
  37. «Iranian envoy: CIA involved in Neda's shooting?». CNN. ۲۵ ژوئن ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئن ۲۰۰۹.
  38. «قاتلان گام به گام در دام خودنهاده افتاده‌اند، با هر دست و پا بیشتر گرفتار می‌شوند و خروجی ندارند». آرش حجازی. ۲۲ خرداد ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۲ خرداد ۱۳۸۹.
  39. «فارس: ندا آقا سلطان زنده است». تابناک. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
  40. «قاتل اصلی ندا آقا سلطان دستپاچه شد». رجا نیوز. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
  41. «پرس تی وی: ندا آقا سلطان با قاتلین خود همکاری کرده!». پرس تی وی. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
  42. روزنامه حامی دولت: خبرنگار BBC «ندا» را کشت بایگانی‌شده در ۲۸ ژوئن ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine، روزنامه نواندیش
  43. «انتخابات دهم، انقلاب سوم». ایرنا. ۲۰ تیر ۱۳۸۸.
  44. -گل-پرپرشده-به دستور خامنه ای «ندا آقا سلطان، گل پرپرشده به دستور خامنه‌ای جلاد بزرگ ایران» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). فضول محله. ۲۱ ژوئن ۲۰۰۹.
  45. نیکی محبوب (۱ تیر ۱۳۸۸). «'ندا خواهان آزادی بود، آزادی برای همه'». بی‌بی‌سی فارسی.
  46. تظاهرات در میدان هفت تیر تهران وبگاه رادیو فرانسه
  47. «Neda Soltan's family 'forced out of home' by Iranian authorities». Guardian. ۲۴ ژوئن ۲۰۰۹.
  48. Iran doctor tells of Neda's death، دقایق ۱۴:۵۰–۱۵:۱۵از فیلم مصاحبه ویدو ای، BBC, Thursday, 25 June 2009 19:13 UK
  49. «مادران عزادار: از سوگواری ما هم می‌ترسند!». موج سبز آزادی. ۲۵ مرداد ۱۳۸۸.
  50. Top 10 Protest Symbols, Time Magazine, Retrieved July 07, 2009
  51. فرمانده نیروی انتظامی: شاهد مرگ ندا تحت تعقیب وزارت اطلاعات و پلیس بین‌الملل است، بی‌بی‌سی فارسی، چهارشنبه ۰۱ ژوئیه ۲۰۰۹
  52. Obama Condemns Iranian Crackdown - NYTimes.com
  53. ایران موضوع اصلی رسانه‌های خبری آمریکاست
  54. «ندا و مایکل جکسون؛ دو موضوع عمده در سایت‌های اجتماعی»، بی‌بی‌سی فارسی بازیابی‌شده در ۲ ژوئیهٔ ۲۰۰۹.
  55. Tim OBrien at Drawger
  56. «شاهین نجفی - ترانه «ندا»». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژوئن ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۵ ژوئن ۲۰۰۹.
  57. آیا اوباما جایزهٔ خود را به ندا آقاسلطان تقدیم کرد؟ رادیو بین‌المللی فرانسه، ۱۰ اکتبر ۲۰۰۹
  58. یادکرد خالی (کمک)
  59. نامه رئیس‌جمهوری به شاهرودی درباره یک قتل مشکوک پایگاه اطلاع‌رسانی دولت
  60. «Important News and Announcements». The American Philosophical Association. دریافت‌شده در ۲۰۰۹-۰۷-۰۲.
  61. ««پروژه اعتراف‌گیری زیر شکنجه از سران اپوزیسیون ایران»». العربیه.
  62. «شاهد قتل ندا آقاسلطان تحت تعقیب است/ آمار بازداشتیها در حوادث اخیر». خبرگزاری مهر. ۱۳۸۸/۰۴/۱۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  63. «فرمانده نیروی انتظامی: شاهد مرگ ندا تحت تعقیب وزارت اطلاعات و پلیس بین‌الملل است». بی‌بی‌سی فارسی.
  64. «اینترپل: درخواستی برای تعقیب شاهد قتل «ندا» دریافت نکرده‌ایم».
  65. «IranPressNews: ایران پرس نیوز: عکس؛ شعارنویسی: مرگ بر خامنه‌ای قاتل ندا». ۲۰۰۹-۰۹-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۲۴.
  66. «Roma intitolerà una via a Neda, simbolo della protesta iraniana». romatoday.
  67. لیدا پرچمی. ««ندا آقاسلطان» شخصیت برجستهٔ سال».
  68. «صحنه جان سپردن ندا آقا سلطان برنده بهترین فیلم خبری سال شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۷ بهمن ۱۳۸۸.
  69. «نماینده بریتانیا در پارلمان اروپا متکی را «آدمکش» خطاب کرد». رادیو فردا. ۱۲ خرداد ۱۳۸۹.
  70. «وزیر الخارجیة الإیرانی متکی بالبرلمان الأوروبی». رادیو زمانه. ۱ ژوئن ۲۰۱۰.
  71. (به عربی). العربیه http://www.youtube.com/watch?v=2w_514WvFjs. دریافت‌شده در ۲ ژوئن ۲۰۱۰. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  72. Iran's last great poet, Aljazeera English
  73. یادبود «شیرزن ایران» در رسانه‌های معتبر جهان، دویچه وله فارسی
  74. «برای دخترم ندا آقاسلطان، شعری از شمس لنگرودی». موج سبز آزادی. ۱۱ مرداد ۱۳۸۸.
  75. «ترانه‌ای از فرامرز اصلانی». یوتیوب. ۱۱ ژوئیهٔ ۲۰۰۹.
  76. «پژواک جانم، شعری از کاسپین ماکان نامزد ندا». روزنامه‌نگاران. بهار ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۳.
  77. «پژواک جانم، شعری از کاسپین ماکان نامزد ندا». تارنگار رسمی کاسپین ماکان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۳.
  78. «شاهین نجفی - ترانه ندا».
  79. https://www.youtube.com/watch?v=IQj_B9TkEBc
  80. «تور نمادین دو دوچرخه‌سوار ایرانی در همبستگی با جنبش مردم ایران». موج سبز آزادی. ۱۲ شهریور ۱۳۸۸.
  81. «The Queen's College». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۷ نوامبر ۲۰۰۹.
  82. «اعتراض سفارت ایران به طرح بورسیه "نداً». خبرگزاری آینده. ۱۹ آبان ۱۳۸۸.
  83. «American Chronicle | Paula B. Slater: An American Artist Immortalizes Neda». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۲.
  84. «The New Media Journal | An American Artist Immortalizes Neda by Amil Imani». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ نوامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۲ نوامبر ۲۰۰۹.
  85. «Fine art by Paula B. Slater - Works in Progress». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ دسامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۲ نوامبر ۲۰۰۹.
  86. «Artist's Resume: Paula B. Slater, Fine Art Sculptor». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۲ نوامبر ۲۰۰۹.
  87. http://www.youtube.com/watch?v=TM8biawRmTI اهدای تندیس ندا ساخته پاولا سلیتر به کاسپین ماکان در تورنتو
  88. http://www.google.ca/imgres?q=اهدای+تندیس+ندا+به+کاسپین+ماکان&um=1&hl=en&sa=N&tbo=d&biw=1440&bih=780&tbm=isch&tbnid=6vr9TMkdLDLzmM:&imgrefurl=http://article.wn.com/view/2012/05/24/Resolute_Issues_Clarification_Regarding_Trading_Under_RFP_Sy_7/&docid=ysxGYWCwTJChjM&itg=1&imgurl=http://i.ytimg.com/vi/TM8biawRmTI/0.jpg&w=480&h=360&ei=8oGxUMenG-fuyAGjq4CABg&zoom=1&iact=hc&vpx=4&vpy=151&dur=251&hovh=194&hovw=259&tx=160&ty=66&sig=110138055624002429903&page=1&tbnh=137&tbnw=174&start=0&ndsp=26&ved=1t:429,r:0,s:0,i:85 اعطای تندیس ندا به نامزدش کاسپین ماکان
  89. «جایزهٔ بهترین فیلم خبری به فیلم مرگ ندا آقاسلطان تعلق گرفت». دویچه‌وله. دریافت‌شده در ۲۹ بهمن ۱۳۸۸.
  90. «صحنه قتل و جانسپاری ندا آقا سلطان برنده جایزه جورج پولک، مهم‌ترین جایزه خبرنگاری جهان برای بهترین فیلم خبری سال شد». VOA. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
  91. دویچه‌وله فارسی، بازدید: مارس ۲۰۱۰
  92. "تمبر یادبود ندا و سهراب در ژاپن". Archived from the original on 3 April 2010. Retrieved 2010-04-01.
  93. "توضیحات وبگاه رسمی کریس دی‌برگ دربارهٔ آهنگ People Of The World". وبگاه رسمی کریس دی‌برگ. 30 خرداد 1389. Archived from the original on ۲۴ ژوئن ۲۰۱۰. Retrieved ۳۰ خرداد ۱۳۸۹. Check date values in: |تاریخ بازدید=, |تاریخ= (help)
  94. «خانواده ندا آقا سلطان نمایش کشته شدن او را محکوم کرد». bbc. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
  95. «انتقاد خانواده آقاسلطان از برگزاری «نمایش» کشته شدن «ندا»». radiofarda. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
  96. «گزارش کامل فارس از تجمع دانشجویان و بازسازی صحنه قتل ندا آقاسلطان؛». فارس. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
  97. «اعتراض شدید خانواده ندا آقا سلطان به تئاتر خیابانی قتل ندا». صدای آمریکا. ۱۳ آذر ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۱۳ فروردین ۱۳۹۸.
  98. «لغو مراسم چهلم ندا آقاسلطان، مادر ندا: چهلم سر خاکش می‌رویم». ۷ اوت ۲۰۰۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۱.
  99. «جمعیت امروز در بهشت زهرا بیش از ۴۰ هزار نفر بوده‌است». نوروز نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ اوت ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۷ سپتامبر ۲۰۰۹.
  100. «تظاهرات در تهران و چند شهر دیگر در چهلم قربانیان خشونت‌ها». بی‌بی‌سی فارسی. ۹ مرداد ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۸ اوت ۲۰۰۹.
  101. gooya «_ didaniha_عکسهای ویژه خبرنامه گویا از مراسم چهلم ندا آقا سلطان - قسمت اول» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک).
  102. «روایت کروبی از چهلم ندا». هم میهن.
  103. فیلمی از شکسته شدن سر یکی از شرکت کنندگان در مراسم چهلم ندا در بهشت زهرا به دلیل اصابت باتوم نیروهای امنیتی در یوتیوب
  104. «بازداشت مهناز محمدی و رخساره قائم مقامی». بی‌بی‌سی فارسی. ۰۸ مرداد ۱۳۸۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  105. «گزارش تصویری از مراسم چهلم ندا و دیگر شهدا در کلن». گویا.
  106. «مراسمی شایسته ندا و سهراب در کلن». صدای آلمان.
  107. «Neda Agha Soltan murder witness at risk of torture in Tehran prison». Amnesty International.
  108. «نامزد ندا آقا سلطان: ندا فردی سیاسی بود». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۴ آبان ۱۳۸۸.
  109. «واکنش مادر ندا به نمایش بسیجیان: دخترم را کشتید، سیاه بازی را تمام کنید». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۴ دسامبر ۲۰۰۹.
  110. CNN, By Mitra Mobasherat,. "'For Neda' tells story of symbol of Iran's post-election protests - CNN.com". Retrieved 2018-01-24.
  111. "For Neda (2010)". IMDB.
  112. «Film about Iranian protest victim Neda Agha-Soltan beats regime's censors».
  113. «پرده برداشتن از ماجرای عکس ندا آقا سلطان با انتشار کتاب ندا سلطانی». العربیه. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
  114. «http://vahdatsabz.blogsky.com/1389/05/12/post-547/». دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷. پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  115. «صحبتهای جالب دختر شبیه ندا آقا سلطان». صراط. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
  116. «نیویورک تایمز: «زهرا (ندا) سلطانی» دختری که عکسش اشتباهاً به جای «ندا آقاسلطان» پخش شد)». دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.
  117. «دختری که عکس او به جای ندا منتشر شد برای اولین بار سخن می‌گوید». دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۷.

جستارهای وابسته

پیوند به بیرون

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ندا آقاسلطان موجود است.

فیلم و تصویر

یادبودها

ترانه‌ها و شعرها

* صفحه یادبود ندا در فیس بوک پس از جانسپاری او

  1. «صدای آمریکا: ایران در دریافت تلویزیونیِ فیلم مستند زندگی ندا آقا سلطان اختلال ایجاد کرد». صدای آمریکا. ۱۵ خرداد ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژوئن ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۵ خرداد ۱۳۸۹.
  2. بی‌بی‌سی فارسی
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.