زندانیان کشته‌شده در زندان‌های ایران

زندانیان کشته‌شده در زندان‌های ایران، به کسانی گفته می‌شود که پس از بازداشت در بازداشتگاه موقت یا زندان، زیر شکنجه، کشته شده‌اند.

تاریخچه

در نظام جمهوری اسلامی ایران زندانیان عقیدتی و سیاسی به‌گونه سیستماتیک، شکنجه شده و حقوق انسانی‌شان نقض می‌شود.[1]

شمار قابل توجهی از زندانیان در دورهٔ نظام جمهوری اسلامی ایران، زیر شکنجه، کشته شده‌اند. نام‌های برخی از آنان عبارت است از: کاووس سیدامامی (۱۳۹۶)، وحید حیدری (۱۳۹۶)، سینا قنبری (۱۳۹۶)، سارو قهرمانی (۱۳۹۶)، زهرا بنی‌یعقوب (۱۳۸۶)، ابراهیم لطف‌اللهی (۱۳۸۶) و زهرا کاظمی (۱۳۸۲)...[2]

دهه ۷۰ شمسی
  • علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، ادیب، پژوهشگر، نویسنده و فعال سیاسی اهل ایران و از منتقدان جمهوری اسلامی پس از انقلاب بود. وی در پی نگارش نامه‌هایی انتقادی به رهبر جمهوری اسلامی، آیت الله خامنه ای، در ۲۳ اسفند ۱۳۷۲، خارج از منزلش توسط مأمورین وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی بازداشت شد[3] و پس از نه ماه، بدون هیچ ملاقات یا خبری از محل زندانی بودن او، در ۴ آذرماه ۱۳۷۳ و با استعمال شیاف پتاسیم توسط سعید امامی در زندان به قتل رسید.[4][5]
  • سعید امامی یا سعید اسلامی از مأمورین بلندپایه وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران و از معاونین علی فلاحیان از زمان وزارتش بود.[6] او عامل اصلی قتل‌های زنجیره‌ای دانسته می‌شود، هرچند که برخی (از جمله روح‌الله حسینیان) در صحت آن تردید کرده‌اند و قتل‌ها را منتسب به اصلاح‌طلبان می‌کنند.[7][8][9] ۳۰ خرداد ۷۸، «مرگ مبهم» سعید امامی در بیمارستان لقمان تهران توسط روزنامه کیهان منتشر شد. کیهان نوشت که او مشکوک به ارتباط با «بیگانگان» بوده‌است. روز بعد دادستان وقت مجتمع قضایی نیروهای مسلح، محمد نیازی، این خبر را تأیید و طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد سعید امامی، که بالاترین عضو و مسئول اصلی «قتل‌های خودسرانه» معرفی شده بود، در زندان اوین و با خوردن داروی نظافت خودکشی کرده‌است.[10][11] نیازی کمترین مجازات سعید امامی را اعدام اعلام کرد و گفت: «با توجه به مدارک موجود و اعتراف‌های صریح سعید امامی، وی هیچ گونه راه فراری نداشت و اگر با این اتهامات به دادگاه می‌رفت حکم او اعدام بود.»[12]
  • فرشته علیزاده، فعّال دانشجویی دانشگاه الزهرا و مسئول برد انجمن این دانشگاه بود که در میان درگیری‌های پس از حمله شبه‌نظامیان انصار حزب‌الله و پلیس به خوابگاه دانشجویان در کوی دانشگاه تهران در وقایع ۱۸ تیر ۱۳۷۸ ناپدید شد. امیر فرشاد ابراهیمی (یکی از رهبران انصار حزب‌الله که از این گروه جدا و پس از ۱۸ ماه انفرادی و شکنجه و دو سال حبس ایران را ترک کرد) پیرامون قتل وی در وبلاگ خود می‌گوید که او پس از بازداشت زیر شکنجه جان سپرده و در گورستان خاوران دفن شده‌است.
  • سعید زینالی، دانشجویی بود که در جریان اعتراضات دانشجویی پس از حمله به کوی دانشگاه در تیر ۱۳۷۸ توسط نیروهای امنیتی در منزل بازداشت شد و تاکنون خبری از وی به دست نیامده است. نهادهای امنیتی پس از پیگیری‌های فراوان خانواده وی حفاظت اطلاعات سپاه را عامل بازداشت وی اعلام کردند اما آن نهاد نیز پاسخی پیرامون سرنوشت وی ارائه نکرده‌است. احمد باطبی به خانواده وی گفته‌است که صدای او را در جریان بازجویی‌ها شنیده‌است.
  • اکبر محمدی، یکی از فعالان دانشجویی بود که از سال ۱۳۷۸ و در پی اعتراضات دانشجویی تیرماه ۱۳۷۸ تهران دستگیر، شکنجه[13][14] و زندانی شد. او در ۸ مرداد ۱۳۸۵ پس از چند روز اعتصاب غذای خشک در زندان اوین به صورت مشکوکی درگذشت.
  • مهرداد سپهری؛ جوانی بود که در زمان بازداشت در اثر آزار و شکنجه توسط نیروهای انتظامی جمهوری اسلامی ایران کشته شد. در فیلم‌ها و تصاویری در اینترنت منتشر شده‌است، دیده می‌شود که مأموران نیروی انتظامی سپهری را که با دست‌بند به تیرکی در شهرک حجت مشهد بسته شده‌است، با شوکر و اسپری فلفل مورد شکنجه قرار می‌دهند.[15][16]

دهه ۸۰ شمسی
  • امیرحسین حشمت ساران دبیرکل «جبهه اتحاد ملی ایران» بود. وی در سال ۱۳۸۲ به اتهام تشکیل این حزب دستگیر و به هشت سال حبس محکوم شد، وی در دوران حبس مجدداً محاکمه و به هشت سال حبس دیگر محکوم گردید.[17][18] وی به دلیل شدت ضربات وارده در بازداشت به سر و تزریق داروهای مشکوک، پس از ۴۸ ساعت کما، در ۱۶ اسفند ۱۳۸۷ در بیمارستان رجایی کرج درگذشت.
  • زهرا کاظمی، خبرنگار کانادایی - ایرانی‌تبار بود که در مسافرتی به قصد تهیه گزارش در ایران، هنگام ناآرامی‌ها و اعتراضات دانشجویی، به جرم عکس‌برداری حین تجمع برخی از خانواده‌های زندانیان در مقابل زندان اوین، بازداشت و در ۲۰ تیر ۱۳۸۲ در زندان درگذشت. او به اصرار سعید مرتضوی دادستان وقت تهران بازداشت شد، این بازداشت برخلاف نظر وزارت اطلاعات که وی را جاسوس نمی‌دانست انجام‌شده بود.[19]
  • زهرا بنی یعقوب، پزشک ایرانی، دانش‌آموخته دبیرستان فرزانگان تهران (وابسته به سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان) و دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران و نفر ششم کنکور سراسری بود که در بازداشتگاه ستاد امر به معروف و نهی از منکر شهر همدان (زیر نظر بسیج) درگذشت. او در ۲۰ مهر ۱۳۸۶ در حین صحبت با نامزدش در یکی از پارک‌های همدان توسط نیروهای بسیج دستگیر و به بازداشتگاه ستاد امر به معروف و نهی از منکر شهر همدان فرستاده شده بود. پس از ۴۸ ساعت، خانواده‌اش که برای آگاهی از وضعیتش به نیروی انتظامی همدان مراجعه کرده بودند با خبر مرگ وی روبرو شدند.[20] بر طبق گزارش‌های حکومتی، خانم زهرا بنی یعقوب در زندان در شب بازداشت خودکشی کرده‌است. در صورتیکه خانواده وی و برخی از رسانه‌های خارجی قتل توسط ضرب و شتم در بازداشت را عامل مرگش دانسته‌اند.[21]
  • ابراهیم لطف‌اللهی، دانشجوی دانشگاه پیام نور در شهر سنندج بود که در بازداشتگاه نیروی انتظامی در ۲۵ دی ماه ۱۳۸۶ درگذشت. وی دانشجوی سال چهارم رشته حقوق دانشگاه پیام نور سنندج بود، که پس از دستگیری در جلوی دانشگاه به بازداشتگاه فرستاده شده بود و در همان بازداشتگاه جان باخته بود. به گفته مسئولان وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی در سنندج، علت مرگ او «خودکشی» اعلام شده‌است.[22] مرگ او که توسط رسانه‌های خارج از ایران پوشش خبری یافته به مرگ زهرا کاظمی[23] و زهرا بنی یعقوب تشبیه گردیده‌است.
  • کاوه عزیزپور، یک زندانی سیاسی کرد در ایران بود که ۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۷ در سن ۲۵ سالگی در زندان مهاباد درگذشت. وی دو سال قبل به اتهام عضویت در یکی از احزاب کرد مخالف دولت ایران محاکمه و به ۳ سال حبس محکوم گردید. به گفته خانواده وی، او تحت شکنجه در زندان دچار ضربه مغزی شده و به کما رفته و تحت عمل جراحی قرار گرفته‌است اما اندکی بعد به زندان منتقل و در حین بازجویی توسط عوامل اطلاعاتی درگذشته است.[24][25]
  • امیدرضا میرصیافی، فعال فرهنگی و وبلاگ‌نویس ایرانی بود که توسط دادگاه انقلاب ایران به اتهام توهین به روح‌الله خمینی و علی خامنه‌ای به دو سال حبس محکوم گردید.[26] وی در ۲۸ اسفند ۱۳۸۷ (در سن ۲۸ سالگی) در زندان اوین درگذشت. سازمان گزارشگران بدون مرز یک هفته پس از درگذشت وی با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که گزارش‌هایی که حاکی از قتل وی در زندان است. به گفته گزارشگران بدون مرز همچنین مقامات زندان درخواست کالبد شکافی را که از سوی وکیل او مطرح شده بود را رد کرده و جسدش را بلافاصله دفن کردند.[27]
  • محسن دکمه‌چی، یکی از بازاریان شناخته شده بازار تهران بود که به دلیل کمک به خانواده زندانیان سیاسی توسط وزارت اطلاعات در شهریور ۱۳۸۸ دستگیر و به بند ۲۰۹ زندان اوین و سپس زندان رجایی‌شهر کرج انتقال یافت. بعضی از منابع خبری غیررسمی خبر از مرگ او در ۸ فروردین ۱۳۹۰ داده‌اند. دکمه‌چی به بیماری سرطان پانکراس مبتلا بود. وی پیش از این نیز به دلیل کمک به خانواده زندانیان سیاسی تحت فشار قرار گرفته بود.[28]

جان‌باختگان اعتراضات به نتیجه انتخابات دهم ریاست‌جمهوری (۱۳۸۸) ایران در زندان

دهه ۹۰ شمسی
  • هدی صابر؛ پژوهشگر، روزنامه‌نگار، فعّال ملی مذهبی، زندانی سیاسی و از گردانندگان مجله توقیف شده «ایران فردا» بود.[33] وی در ۱۲ خرداد ۱۳۹۰ در حالی‌که در اوین زندانی بود در اعتراض به مرگ مشکوک هاله سحابی در مراسم تشییع جنازه پدرش عزت‌الله سحابی اعتصاب غذای خود را آغاز کرد و در ۲۱ خرداد، پس از انتقال از زندان به بیمارستان مدرس بر اثر نارسایی قلبی درگذشت.[34] منابع نزدیک به مخالفان حکومت ایران، علت مرگ هدی صابر را ضرب و شتم از سوی مأموران امنیتی زندان اوین، عنوان کردند.[35][36][37]
  • ستار بهشتی؛ کارگر و وبلاگ‌نویس ایرانی بود که در تاریخ ۹ آبان ماه ۱۳۹۱ توسط پلیس فتا دستگیر شد. او به اتّهام «اقدام علیه امنیت ملی از طریق فعالیت در شبکهٔ اجتماعی و فیس بوک» بازداشت و به مکانی نامعلوم منتقل شده بود.[38] در مدّت بازجویی به شدت از سوی پلیس فتا شکنجه شد[39] و در همین جریان درگذشت و در گورستان رباط کریم (محل زندگی‌اش) به خاک سپرده شد.
  • کاووس سیدامامی؛ فعال محیط زیست و دکترای جامعه‌شناسی، عضو هیئت علمی دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق،[40] استاد ارتباطات و مدیرعامل مؤسسه «حیات وحش میراث پارسیان» بود که در ۱۹ بهمن ۱۳۹۶ در زندان اوین درگذشت.[41]
  • محمد راجی؛ یکی از دراویش نعمت‌الهی گنابادی بود که در اعتراضات دراویش گنابادی طی حوادث و درگیری‌های اول اسفند ماه ۱۳۹۶ در خیابان پاسداران تهران بازداشت و در اثر ضربات بازجویی کشته شد.[42][43][44][45][46] راجی از فرماندهان سابق سپاه پاسداران بود که در زمان جنگ ایران و عراق فرماندهی چند گردان سپاه را به عهده داشت و در جنگ مجروح شیمیایی شده بود و دچار معلولیت و ناراحتی ریه بود. او در سال ۱۳۸۳ از سپاه جدا شد و در زادگاهش روستای مزرعه‌آباد الیگودرز به کار کشاورزی مشغول شده بود.[42][43]
  • وحید صیادی نصیری؛ زندانی سیاسی که بر اثر صدمات حاصل از اعتصاب غذا در ۲۱ آذر ۱۳۹۷ زندان قم درگذشت. وی نخستین بار در سال ۱۳۹۴ بابت توهین به مقدسات، توهین به رهبری و تبلیغ علیه نظام دستگیر و به ترتیب به تحمل ۵ و ۲ و ۱ در مجموع به ۸ سال حبس محکوم شد و پس از یازده ماه بلاتکلیفی و پس از دوبار اعتصاب غذا با اعمال ماده ۱۳۴ که مربوط به تجمیع احکام می‌شود، در حال گذراندن ۵ سال از این محکومیت بود که با اعمال عفو نوروزی با تقلیل حکم روبه‌رو شد و پس از دو سال و نیم زندان در ۲۵ اسفند ۹۶ از زندان آزاد شد. پس از دستگیری مجدد در ۲۱ مهرماه ۱۳۹۷ در اعتراض به وضعیت حقوقی خود و عدم رعایت اصل تفکیک جرایم اعتصاب غذا کرد و پس از ۶۰ روز از آغاز اعتصاب غذا در زندان لنگرود قم، در ساعت ۸ صبح روز ۲۱ آذر ۱۳۹۷ به خانواده وی اعلام شد که برای تحویل جنازه وی به سردخانه بهشت معصومه قم مراجعه کنند.[47][48]
  • علیرضا شیرمحمدعلی؛ زندانی سیاسی ۲۱ ساله، به‌دلیل فعالیت در فضای مجازی بازداشت شده بود و در دادگاه بدوی به اتهام اهانت به رهبری، تبلیغ علیه نظام و توهین به مقدسات به ۶ سال حبس محکوم شده بود. او که دوران حبسش را در زندان فشافویه می‌گذراند، روز دوشنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۸ هدف حملهٔ دو نفر از زندانیان «بزهکار» قرار گرفت و جان خود را از دست داد. شیرمحمدعلی به‌همراه یک زندانی دیگر به‌نام برزان محمدی در اسفند ۱۳۹۷ به‌دلیل فقدان امنیت جانی، عدم اجرای اصل تفکیک جرایم و مخالفت با انتقال به زندان اوین دست به اعتصاب غذا زده‌بودند.[49][50][51][52][53]
  • زهرا بنی‌یعقوب؛ وی پس از بازداشت در یکی از پارک‌های همدان توسّط بسیج بازداشت شد و پس از انتقال به بازداشتگاه ستاد امر به معروف درگذشت. جسدش پیش از رسیدن خانواده وی دفن گردید و با کالبد شکافی آن نیز مخالفت شد. تلاش خانواده وی برای پیگیری پرونده به نتیجه نرسید و دادگاه همدان برای همه متّهمان قرار منع تعقیب صادر کرده و پرونده را بست.[54][55]
  • فرهاد وثوقی در آبان ۱۳۹۹، زیر شکنجه کشته شد. وی را شکنجه کردند تا مسئولیت قتل حسین جوزی را که یکی از سازمان‌دهندگان اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران در نورآباد بود، به گردن بگیرد؛ در حالی که جوزی به دست نیروهای اطلاعات سپاه بازداشت شده و به قتل رسیده بود.[56][57][58][59]
  • روز جمعه ۱۵ فروردین ۱۳۹۹ کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در ژنو از مرگ دانیال زین‌العابدین که در زیر شکنجه و ضرب و شتم مأموران زندان میاندوآب درگذشت اظهار انزجار کرد و خواهان تحقیق فوری و بی‌طرفانه دربارهٔ مرگ وی و مجازات عاملان آن شد. وی در سن ۱۷ سالگی به جرم قتل فردی به نام صادق برمکی دستگیر و محکوم به اعدام شده بود.[60][61]
  • مهرداد سپهری، جوانی بود که در زمان بازداشت در اثر آزار و شکنجه توسط نیروهای انتظامی جمهوری اسلامی ایران کشته شد. در فیلم‌ها و تصاویری در اینترنت منتشر شده‌است، دیده می‌شود که مأموران نیروی انتظامی سپهری را که با دست‌بند به تیرکی در شهرک حجت مشهد بسته شده‌است، با شوکر و اسپری فلفل مورد شکنجه قرار می‌دهند.[62][63]
  • ساسان نیک‌نفس، پدر دو دختر کوچک که علی‌رغم هشدار فراوان وکیل و هم‌بندانش به بیماری وی و عدم توانایی تحمل زندان، حبس شد و با قصور زندان‌بانان و ممانعت از ارسال وی به بیمارستان، جان خود را از دست داد.[64]

جان‌باختگان اعتراضات دی ماه ۱۳۹۶ در زندان
  • سینا قنبری جوان ۲۳ ساله دستگیرشده در قرنطینه زندان اوین درگذشت. «مراجع اطلاعاتی» مدعی شدند که خودکشی بوده، محمود صادقی با اشاره به تماس دانشجویان و خانواده‌ها تأکید کرد که «مجلس باید» این موضوع را به صورت رسمی بررسی کند، اگرچه تعطیل است و انفرادی پیگیری می‌شود.[65]
  • وحید حیدری جوان ۲۳ ساله اهل اراک، در زندان این شهر درگذشت. در سه‌شنبه ۱۹ دی، دادستان عمومی و انقلاب استان مرکزی، مرگ دومین بازداشتی اعتراض‌ها در ایران را تأیید و ادعا کرد او نیز خودکشی کرده‌است.[66] کمپین حقوق بشر در ایران به نقل از نزدیکان وحید حیدری گزارش داد که در زمان رویت جنازه، روی سر او آثار ضرب و شتم و کبودی دیده شده‌است.[67]
  • آریا روزبهی بابادی، جوانی از طایفه بابادی ایل بختیاری که جنازه وی در ۱۹ دی در رود کارون پیدا شد. وی درطی تظاهرات دی ماه مفقود شده بود.[68][69]
  • سارو قهرمانی جوان ۲۴ ساله اهل سنندج که در ۱۲ دی دستگیر شد و در تاریخ ۲۳ دی ماه جنازه وی برای دفن سریع به خانواده اش تحویل شد. مادر سارو قهرمانی تأکید کرد که بر روی جنازه او آثار ضرب و شتم وجود داشته‌است.[70]
  • کیانوش زندی جوان ۲۴ ساله اهل سنندج که بعد از اعلام خبر کشته شدن سارو قهرمانی، توسط اقوام سارو اعلام شد فردی به نام کیانوش زند نیز همانند سارو در زندان و تحت شکنجه کشته شده‌است.[71] در ۳۰ دی ۱۳۹۶ و ۶ روز پس از آنکه سرهنگ بازنشسته نیروی انتظامی و شوهر خاله سارو قهرمانی یعنی محمدرضا آرین، به فرد دیگری به نام کیانوش زند اشاره کرد که همراه با سارو در زندان سنندج جان خود را از دست داده‌بود، کمپین حقوق بشر در ایران اعلام کرد که در گفتگو با خانواده کیانوش زندی، به آن‌ها اعلام شده‌است که در ۲۳ دی ماه مأموران وزارت اطلاعات با مراجعه به خانه کیانوش زندی، مادر او را برای دفن جسد در قبری که از پیش در در بهشت محمدی سنندج آماده کرده بودند برده و او را دفن کرده‌اند. براساس گفتهٔ خانواده وی، کیانوش در ۱۲ دی مفقود شده بود.[72]
  • علی پولادی جوان ۲۶ ساله اهل روستای گویتر از توابع بخش مرزن آباد شهرستان چالوس، به ظن تیراندازی توسط نیروی انتظامی دستگیر و در ۲۳ دی ماه به خانواده وی اعلام شد که برای تحویل جنازه وی مراجعه کنند.[73]
  • سید شهاب الدین ابطحی زاده جوان ۲۰ ساله اهل اراک که در ۱۲ دی دستگیر شد و جنازه وی در ۲۲ دی در مقابل منزلش رها شد. قاسم عبداللهی رئیس کل دادگستری استان مرکزی در ۲۷ دی ماه ضمن تأیید پیدا شدن جنازه این فرد در جمعه ۲۲ دی در یک منزل متروکه در حاشیه شهر اراک، اعلام کردکه با بررسی‌های انجام شده، این فرد به دلیل تزریق مواد مخدر جان خود را از دست داده‌است.[74] بر روی بدن شهاب ابطحی، جراحاتی دیده می‌شد که به نظر می‌رسید بر اثر جراحات باتوم ایجاد شده بود.[75]
  • مریم (فروزان) جعفرپور جوان ۲۷ ساله دانشجوی مهندسی برق که به نقل از پدرش، در یکی از تجمع‌های اعتراضات سراسری بازداشت می‌شود و سپس جسد او را پس از کالبدشکافی تحویل خانواده می‌دهند.[76] فعلاً جزئیات بیشتری از این فرد دردسترس نیست.
  • طالب بساطی، کارمند اورژانس شهرستان ملکشاهی و دانشجوی رشته پزشکی دانشگاه ایلام که جنازه وی هشت روز پس از بازداشت در یک‌شنبه ششم اسفند به خانواده وی تحویل شد. به گفته خانوادی وی، در گواهی فوت آقای بساطی ذکر شده بود که وی به دلیل «ترومای مغزی» فوت کرده‌است.[77] پس از انتشار اخبار درگذشت وی در رسانه‌ها، نماینده وقت ایلام اعلام کرد که طالب بساطی بعد از ناآرامی‌های دی ماه بازداشت شده و بر اثر شکنجه در زندان فوت کرده‌است.[78]
  • افشین (مالک) کریم پور، که در جریان شورش‌های زنجیره ای در زندانهای ایران و در زندان سپیدار اهواز دچار خفگی ناشی از استنشاق گاز شد که در نهایت علت فوت مسمومیت غذایی اعلام شد.
  • مصطفی صالحی؛ ۳۰ ساله، در ۱۵ مرداد ۱۳۹۹، یکی از معترضان اعتراضات دی ماه ۱۳۹۶ که تا کنون در بازداشت بوده، در زندان دستگرد اصفهان اعدام شد. وی به اتهام کشتن یک پاسدار به اعدام محکوم شده، اما در جریان محاکمه این اتهام را رد کرده بود.[79][80]

جستارهای وابسته

پانویس و منابع
  1. «شکنجه سیستماتیک زندانیان سیاسی و عقیدتی در ایران؛ جمهوری سرکوب». independentpersian.
  2. «در زندان‌های جمهوری اسلامی چه خبر است؟». دویچه وله آلمان.
  3. نقره کار مسعود، بخشی از تاریخ جنبش روشنفکری ایران، جلد سوم، نشر باران شابک ‎۹۱−۸۸۲۹۷−۶۱−۶ صفحات 42 تا48 و همچنین 184 تا 188 همچنین627
  4. «جنبش راه سبز - ابهام زدایی از مرگ پزشکی که زیاد می‌دانست». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ ژوئن ۲۰۱۸.
  5. «دربارهٔ سعیدی سیرجانی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ مه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۶ ژوئن ۲۰۱۸.
  6. http://aftabnews.ir/fa/news/214196/چند-سوال-از-فلاحیان-درباره-قتل‌های-زنجیره‌ای
  7. درخواست بازگشایی پرونده قتل‌های زنجیره‌ای
  8. «متن کامل سخنرانی جنجالی روح‌الله حسینیان دربارهٔ قتل‌های زنجیره‌ای». پارسینه.
  9. علی فلاحیان: سعید امامی خودکشی نکرد
  10. نیکزاد، شهاب (۲۴ نوامبر ۲۰۰۹). «سعید امامی، مردی که با داروی نظافت خودکشی کرد». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۲۹ مه ۲۰۱۲.
  11. «روزآنلاین، ۲۴ آذر ۱۳۸۴، درخواست برکناری وزیران کشور و اطلاعات». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مه ۲۰۰۶. دریافت‌شده در ۱۴ مارس ۲۰۱۸.
  12. بازخوانی پرونده قتلهای زنجیره‌ای در بی‌بی‌سی
  13. کتاب خاطرات اکبر محمدی از دوران زندان
  14. ایران پرس سرویس
  15. «برادر مهرداد سپهری در گفت‌وگو با ایران اینترنشنال: چرا نیروی انتظامی چنین برخوردی با یک آدم بی دفاع کرد». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۰-۱۰-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۵.
  16. «بدرفتاری پلیس و مرگ مردی در مشهد». BBC News فارسی. ۲۰۲۰-۱۰-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۵.
  17. «به اغما فرورفتن امیر حسین حشمت ساران، زندانی سیاسی در زندان گوهردشت». خبرنامه امیر کبیر. ۱۳ آبان ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ نوامبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۴ مارس ۲۰۱۸.
  18. «زندانیان گمنام نباید فراموش شوند». روزآنلاین. ۱۳ آبان ۱۳۸۷.
  19. «افشاگری وزیر سابق اطلاعات دربارهٔ زهرا کاظمی». ایسنا. ۲۰۱۸-۰۲-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۴.
  20. «خودکشی دکتر زهرا ساختگی است - کانون زنان ایرانی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ مارس ۲۰۱۸.
  21. «اخبار روز - آیا زهرا بنی یعقوب واقعاً خودکشی کرده‌است؟». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۴ مارس ۲۰۱۸.
  22. Iran: Detained Student Dies Under 'Suspicious' Circumstances - Radio Free Europe / Radio Liberty © 2009 Iran: Detained Student Dies Under 'Suspicious' Circumstances
  23. BBCPersian.com
  24. اوه عزیز پور، فعال سیاسی کرد بر اثر شکنجه درگذشت(گویا نیوز، ۲۷اردیبهشت۱۳۸۷)
  25. فشار اطلاعات تا لحظه مرگ زندانی بایگانی‌شده در ۱۴ فوریه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine(روز آنلاین، ۳خرداد۱۳۸۷)
  26. ««اجرای حکم دو سال حبس یک بلاگر»». رادیو زمانه. ۱۹ بهمن ۱۳۸۷.
  27. «'اطلاعات تازه' گزارشگران بدون مرز دربارهٔ مرگ میرصیافی»، بی‌بی‌سی فارسی، ۷ فروردین ۱۳۸۸ بازیابی‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۰۹.
  28. BBC فارسی - ایران - گفتگو با مریم النگی همسر محسن دکمه چی
  29. «کشته شدگان یک انتخابات؛ مرگی که هنوز انکار می‌شود». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱۹ تیر ۱۳۸۹.
  30. «مرگ پزشک بازداشتگاه کهریزک». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱۷ Nov. ۲۰۰۹. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  31. «برگزاری مراسم یادبود محمد جواد پرانداخ در دانشگاه صنعتی اصفهان». خبرنامهٔ امیرکبیر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۶ مهر ۱۳۸۸.
  32. «خبر ترانه موسوی از اساس دروغ بود». وبگاه خبری فردانیوز. ۰۳ شهریور ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۱ شهریور ۱۳۹۴. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  33. http://www.hodasaber.com/index.php/biography/par-gereftan
  34. Jailed hunger striker dies: Iran opposition بایگانی‌شده در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine AFB, 12 June 2011
  35. «جنبش راه سبز - حاکمیت مسئول مستقیم شهادت هدی صابر است». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۴ مارس ۲۰۱۸.
  36. «جنبش راه سبز - ضرب و شتم هدی صابر پیش از انتقال به بهداری زندان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۴ مارس ۲۰۱۸.
  37. https://www.radiozamaneh.com/50121
  38. «نگرانی عفو بین‌الملل از «احتمال زیاد» مرگ ستار بهشتی در اثر شکنجه». بی‌بی‌سی فارسی. جمعه ۹ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۰ نوامبر ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  39. «وبلاگ‌نویس درگذشته در زندان، در رباط‌کریم دفن شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۸ آبان ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۲۴ اسفند ۱۳۹۶.
  40. «دکتر کاووس سیدامامی». دانشگاه امام صادق. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ مارس ۲۰۱۵.
  41. «مرگ عجیب پدر خواننده ایرانی در زندان اوین!». ایران آرت. ۱۱ فوریه ۲۰۱۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۸.
  42. «کشته شدن یک درویش گنابادی در حین بازجویی». سایت مجذوبان نور. دریافت‌شده در ۵ مارس ۲۰۱۸.
  43. «یکی از دراویش گنابادی 'در اثر ضربات وارده در بازجویی کشته شد'». بی‌بی‌سی فارسی. ۴ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۵ مارس ۲۰۱۸.
  44. «محمد راجی، یکی از دراویش گنابادی "حین بازجویی" کشته شده‌است». دویچه وله فارسی. ۴ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۵ مارس ۲۰۱۸.
  45. «محمد راجی، از دراویش گنابادی در دوره بازداشت درگذشت». رادیو فردا. ۱۳ اسفند ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۵ مارس ۲۰۱۸.
  46. «محمد راجی از دراویش گنابادی حین بازجویی کشته شد». رادیو زمانه. ۱۴ اسفند ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۵ مارس ۲۰۱۸.
  47. «وحید صیادی نصیری بر اثر اعتصاب غذا در زندان قم درگذشت». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۲ دسامبر ۲۰۱۸–۲۱ آذر ۱۳۹۷. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  48. «مرگ یک زندانی در زندان مرکزی قم؛ گفتگو با خانواده او». صدای آمریکا. ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
  49. «قتل یک زندانی سیاسی ۲۱ ساله در زندان فشافویه». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱۱ ژوئن ۲۰۱۹.
  50. «گزارش‌ها از «قتل» یک زندانی سیاسی توسط دو زندانی بزهکار در زندان تهران». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۱۱ ژوئن ۲۰۱۹.
  51. «علیرضا شیرمحمدعلی، زندانی سیاسی در زندان تهران بزرگ به قتل رسید». خبرگزاری هرانا. دریافت‌شده در ۱۱ ژوئن ۲۰۱۹.
  52. «اخبار غیررسمی از «کشته شدن یک زندانی سیاسی» در زندان فشافویه». ایران اینترنشنال. دریافت‌شده در ۱۱ ژوئن ۲۰۱۹.
  53. «یک زندانی سیاسی در زندان فشافویه «کشته» شد». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۱۱ ژوئن ۲۰۱۹.
  54. پرونده در تهران، تبرئه در همدان بایگانی‌شده در ۱۳ ژوئیه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine (روزنامه سرمایه ،۱۹ تیر ۱۳۸۷)
  55. «رای دادگاه: زهرا بنی یعقوب در زندان خودکشی کرده‌است». رادیو فردا. ۲۰ تیر ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئن ۲۰۲۰.
  56. «قتل جنایتکارانه فرهاد وثوقی در زندان خرم‌آباد زیر شکنجه». iranfreedom.
  57. «هه‌نگاو: یک شهروند اهل هرسین و ساکن نورآباد استان لرستان در زندان مرکزی خرم‌آباد زیر شکنجه به قتل رسید». hengaw.
  58. «یک زندانی در زندان مرکزی خرم‌آباد زیر شکنجه به قتل رسید». alarabiya.
  59. «جنایت مأموران خامنه‌ای در هرسین! «فرهاد وثوقی» در زندان و زیر شکنجه کشته شد». khabargar.
  60. سازمان ملل متحد مرگ دانیال زین‌العابدین را در زندان میاندوآب محکوم کرد و نسبت به آن ابراز «نفرت» نمود
  61. کمیساریای حقوق بشر سازمان ملل مرگ نوجوان زندانی در ایران را «هولناک» خواند
  62. «برادر مهرداد سپهری در گفت‌وگو با ایران اینترنشنال: چرا نیروی انتظامی چنین برخوردی با یک آدم بی دفاع کرد». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۰-۱۰-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۵.
  63. «بدرفتاری پلیس و مرگ مردی در مشهد». BBC News فارسی. ۲۰۲۰-۱۰-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۵.
  64. https://p.dw.com/p/3uapl مسئول مرگ ساسان نیک‌نفس شخص خامنه‌ایست
  65. «خبر فوت سینا قنبری صحت دارد/ این فرد توسط نیروی انتظامی بازداشت شده بود/ مراجع اطلاعاتی گفتند سینا قنبری خودکشی کرده‌است/ مجلس باید به این موضوع ورود کند». اعتماد آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۱۸.
  66. «تأیید مرگ دومین بازداشتی اعتراض‌ها در ایران» (به انگلیسی). BBC Persian. ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۰۹.
  67. ««خانواده وحید حیدری تهدید شده‌است»». رادیو فردا. ۲۱/دی/۱۳۹۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  68. «پیدا شدن یک جسد در رودخانه کارون در اهواز». ایرنا. ۱۹/دی/۱۳۹۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  69. «اخبارتایید نشده: جسد یک بازداشتی لر از کارون پیدا شد». میکروفون نیوز. ۲۰/دی/۱۳۹۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  70. «بستگان سارو قهرمانی از 'تحویل گرفتن جنازه او' خبر دادند». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۴/دی/۱۳۹۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  71. لندن، کیهان (۲۰۱۸-۰۱-۱۶). «گفتگو با یکی از بستگان سارو قهرمانی، قربانی کهریزک سنندج». دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۱۷.
  72. «کیانوش زندی، ۲۴ ساله، دومین قربانی وقایع اخیر در شهر سنندج». کمپین حقوق بشر در ایران. ۳۰/دی/۱۳۹۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  73. «مرگ یک بازداشتی در بازداشتگاه پلیس چالوس». هرانا. ۲۴/دی/۱۳۹۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  74. «رئیس کل دادگستری استان مرکزی:جسد کشف شده درحاشیه شهراراک ارتباطی با ناآرامی‌ها ندارد». کرمانشاه نیوز. ۲۷/دی/۱۳۹۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  75. «ادامهٔ واکنش‌ها به کشته شدن شهاب ابطحی: مرگ یک معترض دیگر تأیید شد». شبکه منوتو. ۳۰/دی/۱۳۹۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  76. «مولاوردی همزمان با انتشار خبر یک مرگ مشکوک دیگر: درخواست بازدید از بازداشتگاه‌ها را داده‌ایم». رادیو زمانه. ۳۰/دی/۱۳۹۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  77. «جنازه طالب بساطی هشت روز بعد از بازداشت به خانواده‌اش تحویل داده شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۱/اسفند/۱۳۹۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  78. الگو:یادکر خبر
  79. مصطفی صالحی از معترضان دی ۹۶ اعدام شد
  80. مصطفی صالحی، از بازداشت‌شدگان اعتراضات دی ۹۶، اعدام شد

پیوند به بیرون

زندانیان سیاسی که در دههٔ اخیر در زندان‌های ایران جان باختند

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.