محمود حسابی

محمود حسابی[5] (زاده ۳ اسفند ۱۲۸۱ – درگذشت ۱۲ شهریور ۱۳۷۱) با نام اصلی محمود خان میرزا حسابی[6] فیزیک‌دان، سناتور، یکی از وزیران فرهنگ در زمان سلطنت پهلوی[7] و بنیان‌گذار فیزیک و مهندسی دانشگاهی در ایران بود.[8]

محمود حسابی
محمود خان میرزا حسابی
زادهٔ۴ اسفند ۱۲۸۱
۲۳ فوریهٔ ۱۹۰۳
میدان شاهپور، بازارچه قوام الدوله، تهران[1]
درگذشت۱۲ شهریور ۱۳۷۱
۳ سپتامبر ۱۹۹۲ (۸۹ سال)
بیمارستان قلب دانشگاه ژنو، سوئیس
علت درگذشتبیماری قلبی
آرامگاهتفرش
محل زندگیایران، فرانسه، لبنان، ایالات متحده آمریکا
ملیتایرانی
دیگر نام‌هاپروفسور حسابی، دکتر حسابی
تحصیلاتلیسانس رشته‌های مهندسی راه و ساختمان و مهندسی معدن - دکتری فیزیک
محل تحصیلدانشگاه تهران، دانشگاه سوربن
پیشهفیزیک‌دان، سناتور، وزیر آموزش و پرورش
عنوانپدر علم فیزیک ایران،
پدر مهندسی نوین ایران،
پدر فرهنگستان ایران،
پدر علوم نوین ایران
دیناسلام
مذهبشیعه
همسر(ها)صدیقه حائری
فرزندانایرج حسابی
انوشه حسابی
والدینمادر: گوهرشاد حسابی
پدر: عباس معزالسلطنه
وبگاه
یادداشت‌ها

زندگی‌نامه
خانه پدری حسابی در بازارچه قوام الدوله در همسایگی کلیسای سورپ گئورگ

محمود حسابی در ۳ اسفند سال ۱۲۸۱[3] هجری خورشیدی (۱۳۲۱ ه‍.ق) در تهران، از پدر و مادر تفرشی زاده شد.[2] پدرش سید عباس معزالسلطنه شغل دولتی داشت و از طرف وزارت امور خارجه به ماموریت‌هایی می‌رفت. پدربزرگش حاج میرزا علی حسابی (یمین‌الملک) در کابینه فرمانفرما وزیر مالیه بود.[9] پس از سپری شدن چهار سال از دوران کودکی در تهران، به همراه خانواده عازم شامات گردیدند. در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت، با تنگدستی و مرارت‌های دور از وطن در مدرسه کشیش‌های فرانسوی آغاز کرد. در همان زمان تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را نزد مادر فداکار و متدین خود (خانم گوهرشاد حسابی) فرامی‌گرفت. او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ می‌دانست. او همچنین بر کتب بوستان سعدی، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشآت قائم مقام فراهانی اشراف کامل داشت. حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنا بود. او در نواختن ویولن و پیانو مهارت داشت. وی در چند رشته ورزشی نیز موفقیت‌هایی کسب کرد، از جمله کسب مدرک نجات غریق در رشته شنا در دوران نوجوانی در بیروت.[10][11]

تحصیلات

شروع تحصیلات متوسطه او همزمان با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت. پس از آن در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ‌التحصیل شد. در آن دوران با اشتغال در نقشه‌کشی و راه‌سازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد.

حسابی در دانشگاه سوربن فرانسه، در رشتهٔ فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت. در سال ۱۹۲۷ میلادی در سن ۲۵ سالگی دانشنامه دکتری فیزیک خود را، با ارائهٔ رساله‌ای تحت عنوان «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک»، با درجه عالی دریافت نمود.[10][11][12][13]

  1. لیسانس مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه فرانسوی بیروت (۱۳۰۱ ه‍.ش)
  2. دکتری فیزیک از دانشگاه سوربن فرانسه (۱۳۰۵ ه‍.ش)

مناصب سیاسی

در زمان حکومت سلطنت پهلوی، حسابی یک سناتور انتصابیِ شهر تهران در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس سنای ایران بود.[14] وی همچنین وزیر فرهنگ کابینه محمد مصدق در سال‌های ۱۹۵۱–۱۹۵۲ بود.[7]

فعالیت‌های شغلی و اجتماعی

حسابی با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور، به ایران بازگشت و به پایه‌گذاری علوم نوین و تأسیس دارالمعلمین و دانشسرای عالی،[15] دانشکده‌های فنی و علوم دانشگاه تهران، نگارش ده‌ها کتاب و جزوه و راه‌اندازی و پایه‌گذاری فیزیک و مهندسی نوین پرداخت.[10][11]

اقدامات علمی و اجرائی
  • اولین نقشه‌برداری فنی و تخصصی کشور (راه بندرلنگه به بوشهر)[16][17]
  • پایه‌گذاری اولین مدارس عشایری کشور[17][18][19]
  • پایه‌گذاری دارالمعلمین عالی (دانشسرای عالی)[20]
  • ساخت اولین رادیو در کشور[16][20]
  • راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران[16][21]
  • محاسبه و تعیین ساعت رسمی ایران[22]
  • پایه‌گذاری اولین بیمارستان خصوصی در ایران، به نام بیمارستان گوهرشاد[17]
  • شرکت در پایه‌گذاری فرهنگستان ایران و ایجاد انجمن زبان فارسی[17]
  • تدوین اساسنامه طرح تأسیس دانشگاه تهران[23]
  • پایه‌گذاری دانشکده فنی دانشگاه تهران[20]
  • پایه‌گذاری دانشکده علوم دانشگاه تهران[20]
  • پایه‌گذاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران[16][20]
  • پایه‌گذاری مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران[24]
  • پایه‌گذاری سازمان انرژی اتمی ایران[16][20]
  • پایه‌گذاری اولین رصدخانه نوین در ایران[25]
  • پایه‌گذاری مرکز مدرن تعقیب ماهواره‌ها در شیراز[17][20]
  • مشارکت در پایه‌گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان[17]
  • پایه‌گذاری کمیته پژوهشی فضای ایران[25]
  • ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی کشور (در ساختمان دانشسرای عالی در نگارستان دانشگاه تهران)[17][23]
  • تدوین اساس‌نامه و تأسیس مؤسسه ملی استاندارد[17]
  • تدوین آیین‌نامه کارخانجات نساجی کشور و رساله چگونگی حمایت دولت در رشد این صنعت[25]
  • پایه‌گذاری واحد تحقیقاتی صنعتی سعدایی (پژوهش و صنعت در الکترونیک، فیزیک، فیزیک اپتیک، هوش مصنوعی)[25]
  • راه‌اندازی اولین آسیاب آبی تولید برق (ژنراتور) در کشور[25]
  • ایجاد اولین کارگاه‌های تجربی در علوم کاربردی در ایران[25]
  • ایجاد اولین آزمایشگاه علوم پایه در کشور[25]
  • تأسیس واحد تحقیقاتی صنعتی سعدایی (۱۳۶۱)[25]
  • تشکیل و ریاست کمیته پژوهشی ایران ۱۳۶۰[26]
  • مؤسس دبیرستان انرژی اتمی ایران[27] ۱۳۶۹

جوایز و افتخارات
مراسم اهدای نشان لژیون دونور فرانسه
  • ۱۳۴۹ - دریافت عنوان «استاد برجسته دانشگاه تهران»[28]
  • ۱۳۶۵ - برگزاری کنفرانس سالانه فیزیک در ایران[28]
  • نشان لژیون دونور فرانسه[28][29][30]

همچنین وزارت راه و ترابری یکی از کشتی‌های ناوگان ایران را به نام محمود حسابی نام گذاری کرده‌است.

طرح تأسیس دانشگاه تهران

حسابی نخستین رئیس دانشکده فنی، پس از تأسیس دانشگاه تهران بود. در مورد نقش محمود حسابی در تأسیس دانشگاه تهران عقاید مختلف و متفاوتی وجود دارد و برای نمونه علی اکبر سیاسی در کتاب خود با نام گزارش یک زندگی طرح تأسیس دانشگاه تهران را به‌طور کامل توضیح می‌دهد و مشخص می‌شود که محمود حسابی هیچ نقشی در تأسیس دانشگاه تهران نداشته‌است.[31]

ضیاء موحد در مصاحبه‌ای ادعای نقش محمود حسابی در تأسیس دانشگاه تهران را کذب محض می‌داند.[32] دربارهٔ محمود حسابی غُلُوهای بسیار شده‌است، این غلوها در حدی است که عده‌ای از مقامات ایران تقاضا کرده‌اند نام ایشان را از کلیه مکان‌ها و مؤسسات برداشته شود. هیچ سندی وجود ندارد که محمود حسابی شاگرد اینشتین بوده‌است، به احتمال بسیار زیاد ایشان حتی یک ساعت هم شاگرد اینشتین نبوده‌است. محمود حسابی هیچ تعریفی هم از جهان سوم نکرده‌است. تعریفی که به وی نسبت می‌دهند اولین بار توسط محمدحسین پاپلی یزدی استاد دانشگاه تربیت مدرس که مدتی در دانشگاه سوربن تدریس می‌کرده‌است در فصلنامه تحقیقات جغرافیایی شماره ۶۱ تابستان ۱۳۸۰چاپ شده‌است.

گرچه باز هم عده بسیاری هستند که گفته‌های بالا را رد کرده و گفته‌اند ایشان سزاوار تمام این تقدیرها و حتی بسیار بیشتر از آن نیز هستند و مصاحبه‌های بسیاری با پسر ایشان (ایرج حسابی) شده و او نیز از پدرش بسیار دفاع کرده است.[33]

درگذشت
آرامگاه خانوادگی، تفرش

محمود حسابی در ۱۲ شهریور سال ۱۳۷۱ هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو درگذشت. آرامگاه (خانوادگی) وی در شهر تفرش قرار دارد.[10][11][12]

موزه پروفسور حسابی
نوشتار اصلی: موزه دکتر حسابی

اندک زمانی پس از مرگ حسابی در سال ۱۳۷۲، خانه او تبدیل به موزه‌ای شد که در آن وسایل شخصی، مدارک علمی و تحصیلی، نشان‌ها و تقدیرنامه‌ها و عکس‌های قدیمی و متن نطق‌ها و نوشته‌ها در آن به نمایش گذاشته شده‌است. این موزه در خیابان تجریش، خیابان مقصودبیک قرار دارد.[34] که در گذشته چهارراه حسابی نامیده می‌شد.[35]

بحث پیرامون جایگاه علمی فرهنگی

پس از مرگ حسابی، در رسانه‌های ایران مطالبی غلوآمیز[36] در خصوص آثار و جایگاه علمی وی و ارتباط وی با دانشمندانی چون آلبرت اینشتین منتشر شده‌است که مورد انتقاد برخی قرار گرفته‌است. از این مطالب می‌توان برای نمونه به طرح مسائل بدیهتاً نادرستی همچون: «همکاری و ارتباط وی با آلبرت انیشتین و مقاله مشترک آن دو»، «تنها شاگرد ایرانی انیشتین بودن»، «بزرگترین فیزیک‌دان ایران بودن»، «مرد علمی سال بودن»، «دارا بودن نظریه‌ای نوین و اثبات شده در علم فیزیک» و «تحصیل همزمان و تخصص در رشته‌های مختلف» اشاره کرد. همچنین دیدگاه وی دربارهٔ زنان (مانند الزام مادرش به حجاب کارکنان درمانگاه گوهرشاد[37] و امتناع از اعطای بورس تحصیلی به آلنوش طریان[38]) نقد شده‌است.[39]

ایرج حسابی فرزند محمود حسابی در مصاحبه‌ای به مکاتبات پدرش با فیزیک‌دان زن فرانسوی و برنده نوبل فیزیک بنام دکتر لولا اشاره می‌کند درحالی‌که تاکنون تنها دو فیزیک‌دان زن موفق به دریافت نوبل فیزیک شده‌اند که درمیان آن‌ها نام چنین شخصی وجود ندارد.[40][41]

برخی از چهره‌های دانشگاهی مانند رضا منصوری[8][42]مهدی زارع[43][44] و ضیاء موحد[45] مبالغه دربارهٔ او را نکوهیده‌اند. برخی نیز مانند مهدی گلشنی ضمن نکوهش غلوهای زیاد دربارهٔ وی و البته نکوهش نقدهای تند، وی را فیزیک‌دانی متفکر دانسته‌است.[46] ناصر مقبلی، استادیار و دستیار محمود حسابی نیز، خدمات حسابی را در پیشرفت و به روز کردن سپهر علمی ایران بسیار ارزنده شمرده و تلاش برای حفظ یاد او را درست می‌داند.[47]

ایرج حسابی پسر محمود حسابی این نقدها را رد کرده‌است.[48] وی در مصاحبه‌ای گفته‌است که پدرش هیچ عکسی با آلبرت انیشتین ندارد.[37]

همچنین تصاویر منتسب به محمود حسابی در کنار آلبرت اینشتین در حقیقت مربوط به ریاضی‌دان اتریشی، کورت گودل است.[49]

آثار

آثار به جای مانده از محمود حسابی در زمینه‌های فیزیک، زبان فارسی و پژوهش‌های فرهنگی شامل ۲۱ کتاب و مقاله‌است. برخی از مهم‌ترین آثار وی عبارتند از:[50]

کتاب‌ها
  • کتاب‌های فیزیک دبیرستان ۱۳۱۸.[51][52][53]
  • کتابی در تفسیر امواج دوبر در شش رساله، دانشگاه تهران ۱۹۴۶.[54]
  • کتاب دیدگانی فیزیک دانشگاه تهران ۱۳۴۰.[55]
  • کتاب قانون تأسیس دانشگاه تهران، ۱۳۱۲[56]
  • کتاب نام‌های ایرانی، ۱۳۱۹[57]
  • کتاب آیین‌نامه امور مالی دانشگاه تهران، ۱۳۳۳[58]
  • کتاب دیدگانی فیزیکی، دانشگاه تهران، ۱۳۴۰[59]

مقاله‌ها
  • مقاله ذرات پیوسته، در نشریه آکادمی علوم آمریکا ۱۹۴۷.[60]
  • مقاله اثبات نظری بیشتر بودن جرم ذرات شارژ شده به وسیله نور نسبت به الکترون (پیشنهاد تفسیر قانون جاذبهٔ عمومی نیوتون و قانون میدان الکتریکی ماکسول)، گزارش نشریه انجمن فیزیک آمریکا ۱۹۴۸.[61]
  • مقاله مدل ذرات بی‌نهایت گسترده، نشریهٔ فیزیک فرانسه ۱۹۵۷.[62]
  • «وندها و گهواژه‌های فارسی» ۱۳۶۸
  • «فرهنگ حسابی» (انگلیسی به فارسی) ۱۳۷۲


وزیران کابینهٔ اول محمد مصدق
ر.وزیروزارت‌خانهر.وزیروزارت‌خانه
۱محمدحسن لقمان‌ادهم، محمدعلی ملکیبهداری۷حسنعلی فرمند، خلیل طالقانیکشاورزی
۲یوسف مشار، غلامحسین صدیقیپست و تلگراف۸علی‌اصغر نقدی، مرتضی یزدان‌پناهجنگ
۳باقر کاظمیامور خارجه۹ فضل‌الله زاهدی، امیرعلائی، محمدابراهیم امیرتیمور کلالی ، صالح ، رامکشور
۴جواد بوشهریراه۱۰محمدابراهیم امیرتیمور کلالیکار
۵محمدعلی وارسته، محمود نریماندارایی۱۱کریم سنجابی، محمود حسابیفرهنگ
۶علی هیئت، شمس‌الدین امیرعلائیدادگستری۱۲شمس‌الدین امیرعلائی، علی امینیاقتصاد ملی
وزیر مشاور: محمدحسن لقمان‌ادهم
وزیر دربار: حسین علاء
معاون پارلمانی نخست وزیر: حسین فاطمی
کفالت نخست وزیری: باقر کاظمی

منابع
  • «ḤESĀBI, MAḤMUD – Encyclopaedia Iranica». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۱۸.

«به مناسبت هفدهمین سالروز درگذشت پروفسور دکتر سید محمود حسابی پدر فیزیک ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۴.

  1. https://web.archive.org/web/20180517073452/http://www.iranicaonline.org/articles/hesabi-mahmud. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۱۸. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  2. حسابی، ایرج. استاد عشق، چاپ سی و پنجم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۸. ۹۷۸۹۶۴۴۲۲۰۹۷۵.
  3. تاریخ تولد نوشته شده در جعبه برگرفته از ویکی‌پدیای انگلیسی می‌باشد و با استفاده از وبگاه ساعت و تقویم رسمی ایران به هجری شمسی تبدیل شده‌است.
  4. بنیاد پروفسور حسابی.
  5. «بنیاد پروفسور حسابی - شرح زندگی - فارسی». www.hessaby.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۱۴.
  6. خانواده حسابی بایگانی‌شده در ۹ ژوئن ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine، بنیاد پروفسور حسابی.
  7. Encyclopædia Iranica,"ḤESĀBI, MAḤMUD بایگانی‌شده در ۱۷ مه ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine"
  8. رضا منصوری. «شیّادی زیر لوای نام مرحوم حسابی» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (پی‌دی‌اف) در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۰.
  9. مجله راهنمای کتاب، شماره ۷ و ۸، سال ۱۲، مهر و آبان ۱۳۴۸، ص۳۴۰
  10. Iran Chamber Society
  11. «محمود حسابی». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۴ آوریل ۲۰۱۱.
  12. «سالشمار زندگی پروفسور دکتر محمود حسابی». روزنامهٔ جام‌جم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۰ فروردین ۱۳۹۰.
  13. «پروفسور محمود حسابی پدر فیزیک ایران». روزنامه آفتاب یزد. ۸۷/5/۸. دریافت‌شده در ۲۰ فروردین ۱۳۹۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  14. «محمود حسابی». کتابخانه دیجیتالی مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اوت ۲۰۱۶.
  15. دارالمعلمین و دانشسرای عالی با همت میرزا یحیی خان قره گوزلو وزیر معارف و صنایع مستظرفه تأسیس شد و حسابی همیاری نمود و توسعه داد.
  16. زارعی، فاطمه (۱۳۸۳). «مرد علم (درگذشت پروفسور محمود حسابی)». گلبرگ. تهران (۵۴): ۱۰۱. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  17. «استاد دکتر محمود حسابی رهگشای فیزیک نوین در ایران». کیهان فرهنگی. تهران (۴۳): ۱۲. مهر۱۳۶۶. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲. تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)
  18. http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/861811
  19. محمد بهمن بیگی، مقاله دکتر حسابی: برپاکننده نخستین مدرسه سیار عشایری، نشریه حافظ، شماره ۹۰، بهمن ماه سال ۱۳۹۰
  20. «یادی از دکتر محمود حسابی». کلک. تهران (۳۱): ۱۹۸. مهر ۱۳۷۱. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲. پارامتر |first1= بدون |last1= در Authors list وارد شده‌است (کمک)
  21. «یادی از دکتر محمود حسابی». کلک. تهران (۳۱): ۱۹۸. مهر ۱۳۷۱. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  22. زارعی (۱۳۸۳). «مرد علم (درگذشت پروفسور محمود حسابی)». گلبرگ. تهران (۵۴): ۱۰۱. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  23. «برخی از خدمات بی بدیل پروفسور حسابی به ایران زمین». روزنامه خراسان. ۱۷ مهر ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  24. «استاد دکتر محمود حسابی رهگشای فیزیک نوین در ایران». کیهان فرهنگی. تهران (۴۳): ۶. مهر۱۳۶۶. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲. تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)
  25. «سید محمود حسابی». علوم و فنون. تهران (۶۵): ۶۰. شهریور ۱۳۸۲. دریافت‌شده در ۷ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  26. همشهری ۹ اسفند ۱۳۸۱
  27. «معرفی». www.aehighschool.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۱.
  28. «ḤESĀBI, MAḤMUD». ایرانیکا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۱۸. منبع داده شده (Ḥesābi, 2000, p. 8) است و نوشته شده‌است: For an account of his life and work, as well as a selection of his writings and a complete bibliography of his works, see Maḥmud Ḥesābi, Rāh-e mā, goftārhāʾi az Sayyed Maḥmud Ḥesābi, Tehran, 2000 (however, the foundation of a number of institutions attributed to Ḥesābi in pp. 6-8 and 187-90, should be checked against other reliable sources and documents).
  29. «نشهانها و مدارک بین‌المللی». بنیاد پروفسور حسابی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مه ۲۰۱۳.
  30. http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Légion_d%27honneur
  31. سیاسی، علی‌اکبر، گزارش یک زندگی، نشر اختران، تهران ۱۳۸۶
  32. «ضیاء موحد: تأسیس دانشگاه تهران ربطی به دکتر حسابی ندارد». تاریخ ایرانی. آذر ۱۳۹۱.
  33. پارسینه، Parsine com | پایگاه خبری-تحلیلی (۱۳۹۱/۰۸/۲۰–۱۷:۱۵). «ماجرای عکس دکتر حسابی و اینشتین». fa. دریافت‌شده در 2019-08-27. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  34. «موزه دکتر حسابی». موزه‌های تهران. دریافت‌شده در ۳ آوریل ۲۰۱۱.
  35. «آشنایی با موزه دکتر حسابی». همشهری آنلاین. دریافت‌شده در ۳ آوریل ۲۰۱۱.
  36. «سناتوری که ماشین حساب نداشت، روایت‌های «ایرج حسابی» از پدر». روزنامه شرق.
  37. «دشمنان پروفسور حسابی، دربارهٔ او دروغ می‌گویند». عصرایران.
  38. «زندگینامه: آلنوش طریان (1299- 1389)». همشهری آنلاین.
  39. «کرسی استادی «سوربن» را برای خدمت به کشورم رد کردم». فارس نیوز. دریافت‌شده در ۲۷ دسامبر ۲۰۰۷.
  40. «خودکشی خانم لولا». آپارات.
  41. «دارندگان جایزه نوبل فیزیک زن». مرکز آموزش استعدادهای درخشان.
  42. دربارهٔ دکتر حسابی، بزرگنمایی شده‌است (گفتگو با رضا منصوری)، عصر ایران
  43. مهدی زارع. «دکتر حسابی همچنان شایسته تقدیر است - نگاهی به دلایل رواج ضدعلم و شبه علم در رسانه‌های ایران». روزنامه اعتماد (بازنشر در وبگاه آفتاب).
  44. مهدی زارع. «دستاویزی برای توسعه شبه علم». روزنامه شرق.
  45. «فرزند دکتر حسابی، چهره پدرش را مخدوش می‌کند». عصر ایران. ۴ آذر ۱۳۹۱.
  46. «پروفسور حسابی، فیزیک‌دانی فکور و بزرگوار بود». عصر ایران. دریافت‌شده در ۲۴ آذر ۱۳۹۱.
  47. ناصر مقبلی. «بزرگان خود را پاس بداریم». عصر ایران. دریافت‌شده در ۲۴ آذر ۱۳۹۱.
  48. «دشمنان پروفسور حسابی، دربارهٔ او دروغ می‌گویند». ۱۴ آبان ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۱۴ آوریل ۲۰۱۳.
  49. http://www.asriran.com/fa/news/238631/دشمنان-پروفسور-حسابی-درباره-او-دروغ-می-گویند
  50. جزیره دانش
  51. فیزیک سال اول دبیرستان
  52. فیزیک سال دوم دبیرستان
  53. فیزیک سال سوم دبیرستان
  54. A Strain Theory of Matter
  55. دیدگانی فیزیک
  56. قانون تأسیس دانشگاه تهران، ۱۳۱۲
  57. نام‌های ایرانی ، ۱۳۱۹
  58. آیین‌نامه امور مالی دانشگاه تهران، ۱۳۳۳
  59. دیدگانی فیزیکی، دانشگاه تهران، ۱۳۴۰
  60. Continuous Particles
  61. Theoretical Evidence for the Existence of a Light-Charged Particle of Mass Greater than That of the Electron
  62. Modèle de particule infinie

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به محمود حسابی در ویکی‌گفتاورد موجود است.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ محمود حسابی موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.