سید باقر کاظمی
سید باقر خان مهذب‌الدوله (۱۲۷۱ - ۱۳۵۵) که با نام باقر کاظمی شناخته می شود، سیاستمدار و دولتمرد ایرانی و عضو جبهه ملی ایران بود.
سید باقر مهذب‌الدوله کاظمی | |
|---|---|
 | |
| وزیر امور خارجه ایران | |
| مشغول به کار ۱۲ اردیبهشت ۱۳۳۰ – ۱۳۳۱ | |
| پادشاه | محمدرضا پهلوی |
| نخست‌وزیر | محمد مصدق |
| پس از | حسین قدس نخعی (سرپرست) |
| پیش از | حسین فاطمی |
| مشغول به کار ۱۵ بهمن – اسفند ۱۳۲۶ | |
| نخست‌وزیر | ابراهیم حکیم‌الملک |
| پس از | موسی نوری اسفندیاری |
| پیش از | موسی نوری اسفندیاری |
| مشغول به کار ۲۶ شهریور ۱۳۱۲ – ۵ فروردین ۱۳۱۵ | |
| پادشاه | رضا شاه |
| نخست‌وزیر | محمدعلی فروغی و محمود جم |
| پس از | محمدعلی فروغی |
| پیش از | عنایت الله سمیعی |
| وزیر کشور | |
| مشغول به کار ۱۸ امرداد ۱۳۲۱ – ۱ شهریور ۱۳۲۱ | |
| پادشاه | محمدرضا پهلوی |
| نخست‌وزیر | احمد قوام |
| پس از | مهدی فرخ |
| پیش از | جواد عامری |
| وزیر دارایی | |
| مشغول به کار امرداد ۱۳۳۱ – تیر ۱۳۳۲ | |
| پادشاه | محمدرضا پهلوی |
| نخست‌وزیر | محمد مصدق |
| پس از | محمدعلی وارسته |
| پیش از | علی مبشر (سرپرست) |
| مشغول به کار ۱ شهریور ۱۳۲۱ – دی ۱۳۲۱ | |
| نخست‌وزیر | احمد قوام |
| پس از | محمود بدر |
| پیش از | اللهیار صالح |
| وزیر فرهنگ | |
| مشغول به کار ۱۵ شهریور ۱۳۲۳ – ۱۳۲۳ | |
| نخست‌وزیر | محمد ساعد |
| پس از | قاسم غنی |
| پیش از | عیسی صدیق |
| وزیر بهداری | |
| مشغول به کار ۱۳ آذر ۱۳۲۰ – ۱۰ اسفند ۱۳۲۰ | |
| نخست‌وزیر | محمدعلی فروغی |
| پس از | اسماعیل مرآت |
| پیش از | علی‌اصغر حکمت |
| وزیر طرق و شوارع | |
| مشغول به کار دی ۱۳۰۹ (سرپرست) ۱۹ اردیبهشت ۱۳۱۰ (وزیر) – اسفند ۱۳۱۰ | |
| پادشاه | رضا شاه |
| نخست‌وزیر | مهدی‌قلی هدایت |
| پس از | سید حسن تقی‌زاده |
| پیش از | رضا افشار |
| سفیر ایران در فرانسه | |
| مشغول به کار امرداد ۱۳۳۲ – شهریور ۱۳۳۲ | |
| پادشاه | محمدرضا پهلوی |
| نخست‌وزیر | محمد مصدق |
| سفیر ایران در ترکیه | |
| مشغول به کار فروردین ۱۳۱۵ – ۱۳۱۷ | |
| پادشاه | رضا شاه |
| سفیر کبیر ایران در افغانستان | |
| مشغول به کار ۱۳۱۷ – ۱۳۱۸ | |
| پادشاه | رضا شاه |
| پس از | علی اکبر بهمن |
| پیش از | محمود صلاحی |
| والی آذربایجان | |
| مشغول به کار اسفند ۱۳۱۰ – شهریور ۱۳۱۲ | |
| سناتور | |
| مشغول به کار اسفند ۱۳۲۸ – ۱۲ اردیبهشت ۱۳۳۰ | |
| حوزه انتخاباتی | تهران (دورهٔ اول) |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | ۱۲۷۱ خورشیدی ، |
| درگذشته | اردیبهشت ۱۳۵۵ ، |
| ملیت | .svg.png.webp){kind=small} ایران |
| حزب سیاسی | جبهه ملی ایران |
| همسر(ان) | عین الملوک سالور |
| فرزندان | عزالّدین، فرشته |
| پیشه | سیاستمدار |
| تخصص | فعال سیاسی |
| دین | اسلام شیعه دوازده امامی |
تحصیلات
پدرش سید محمود خان معتصم‌الدوله بود. پس از تحصیلات متوسطه در مدرسه سیاسی تهران در همان‌جا به تدریس پرداخت. او از ابتدای سال ۱۳۰۶ به کادر علمی این مدرسه افزوده شد و به تدریس جغرافیا پرداخت. [1]
خدمات اداری
مهذب الدوله پس از تحصیل در مدرسه سیاسی تهران وارد وزارت خارجه شد و پس از اندک زمانی به دبیر اولی و رایزنی سفارت ایران در واشینگتن رسید. در مدت زمان اقامت در آمریکا در آن کشور موفق به اخذ مدرک کارشناسی ارشد شد.[2] پس از اتمام مأموریت آمریکا، در سال ۱۳۰۶ کاردار ایران در کابل شد. بازگشت او پس از پایان مأموریت دو ساله‌اش به تهران با تشکیل وزارتخانه تازه تأسیس طرق و شوارع (راه) همزمان شد که سید حسن تقی‌زاده عهده‌دار آن گشت. تقی‌زاده کاظمی را در ششم خرداد ۱۳۰۹ به عنوان معاون خود معرفی کرد.
در آذر ۱۳۰۹، کاظمی کفیل (سرپرست) وزارت طرق و شوارع و در نوزدهم اردیبهشت ۱۳۱۰ وزیر این وزارتخانه شد. تا اسفند ۱۳۱۰ در این سمت بود و سپس والی آذربایجان شد. یکی از کارهای مهم او در این دوران، تعمیرات اساسی در شاه گـُلی تبریز بود.[3][4][5]
کاظمی در ۲۶ شهریور ۱۳۱۲ در کابینه محمدعلی فروغی به وزارت امورخارجه رسید. در کابینه جم نیز وزیر امورخارجه ماند تا در فروردین ۱۳۱۵ جای خود را در وزارت امورخارجه به عنایت‌الله سمیعی داد و با عنوان سفیر کبیر به ترکیه رفت. در سال ۱۳۱۷ سفیر کبیر ایران در افغانستان شد و نخستین قرارداد ایران و افغانستان را بر سر حقابه ایران از رود هیرمند بست.
حقابه ایران از رود هیرمند که در افغانستان سرچشمه می‌گرفت و به ایران می‌ریخت همیشه یکی از محورهای اختلاف و سبب اعتراض ایران به افغانستان بود. در ششم بهمن ۱۳۱۷ کاظمی و علی محمد خان وزیر امور خارجه افغانستان «قرارداد تقسیم آب هیرمند» را در کابل امضا کردند که در آن، دو کشور توافق می‌کردند همه ساله هر مقدار آب رودخانه هیرمند که به بند کمال خان می‌رسد، از آن بند به بعد به صورت مساوی میان دو کشور تقسیم شود.[6]
مخالفت با تقاضای فروغی در کابینه
پس از شهریور ۱۳۲۰ کاظمی در ترمیم کابینه محمدعلی فروغی در سیزدهم آذر به عنوان وزیر بهداری به مجلس معرفی شد. فروغی در یازدهم اسفند که کابینه‌اش را ترمیم کرد، وزارت کشور را به کاظمی داد اما پس از گرفتن رأی اعتماد از کار کناره‌گیری کرد و علی سهیلی که ریاست دولت بعدی را به دست گرفت، سمتی به کاظمی نداد.
با تغییر کابینه در ۱۸ امرداد ۱۳۲۱ کاظمی در دولت احمد قوام به سمت وزارت کشور و سیدحسن تقی‌زاده که سفیر ایران در لندن بود، به عنوان وزیر دارایی به مجلس معرفی شدند اما تقی‌زاده بیماری و ناتوانی از سفر را بهانه کرد و به ایران بازنگشت. قوام به جای او، کاظمی را به وزارت دارایی منصوب و در اول شهریور به مجلس معرفی کرد.
در این میان، فروغی که پس از نخست‌وزیری به وزارت دربار منصوب شده بود، قرار شد با سمت سفیر کبیر به آمریکا عزیمت کند. برایش پذیرش خواستند، موافقت شد. فروغی قبل از حرکت به سبب بیماری تقاضا کرد در این مأموریت محمود فروغی فرزند کوچکش که کارمند وزارت امور خارجه بود نیز با او همراهی کند. این درخواست نیاز به تصویب‌نامه هیئت وزیران داشت. قوام‌السلطنه موضوع را در هیئت دولت مطرح کرد و با مخالفت کاظمی روبرو شد. کاظمی تمام ترقیاتش مدیون فروغی بود. فروغی او را از کارمندی ساده وزارت امور خارجه به سفارت و وزارت رسانده بود و همیشه برای حمایت از او مورد ایراد و حتی طعن بعضی دوستان قرار می‌گرفت و انتظار نداشت در آن ایام کاظمی با تقاضای کوچک او مخالفت کند. موضوع چندی در هیئت دولت ماند و اخذ تصمیم گرفته نشد. فروغی به‌شدت متأثر شد و بیماری‌اش شدت یافت تا اینکه در پنجم آذر ۱۳۲۱ بر اثر سکته قلبی درگذشت.
پس از حادثه هفدهم آذر ۱۳۲۱ کاظمی جزو دسته‌ای از وزیران قوام‌السلطنه شد که از دولت کناره گرفتند. او در ترمیم کابینه ساعد در پانزدهم شهریور ۱۳۲۳ وزارت فرهنگ را بر عهده گرفت. کابینه ساعد در آبان آن سال سقوط کرد و کاظمی در ۱۵ اسفند ۱۳۲۳ حکم وزیر مختاری ایران در سوئد را دریافت کرد و راهی استکهلم شد. او همچنین عضو هیئت نمایندگی ایران در کنفرانس سان‌فرانسیسکو بود.[7][8]
در زمستان ۱۳۲۶ باقری به ایران بازگشت و در پانزدهم بهمن در کابینه حکیم‌الملک به عنوان وزیر امور خارجه به مجلس معرفی شد اما یک ماه بعد کنار رفت. در سال ۱۳۲۸ با گشایش نخستین دوره مجلس سنای ایران، به فرمان شاه به نمایندگی تهران منصوب شد.
فعالیت‌های سیاسی
با آغاز نهضت ملی باقر کاظمی به نهضت ملی پیوست او در کابینه اول دکتر مصدق وزیر امور خارجه و نایب نخست وزیر شد و در کابینه دوم هم تا اوایل مرداد ۱۳۳۲ وزیر دارایی بود و در اجرای برنامه اقتصاد بدون نفت تلاش کرد. بعد از آن به سمت سفر کبیر ایران در پاریس تعیین شد و تا شهریور ۱۳۳۲ در آن سمت ماند و پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲از سفارت استعفا داد. کاظمی پس از یک سال اقامت در اروپا به اتفاق شمس الدین امیر علائی به ایران بازگشت و در نهضت مقاومت ملی به فعالیت پرداخت. او در فروردین ۱۳۳۴ بازداشت و پس از مدتی تبعید شد.
او عضو هیئت مؤسس جبهه ملی دوم بود و همچنین منتخب نمایندگان کنگره در شورای مرکزی جبهه ملی دوم و ریاست شورای مرکزی را بر عهده داشت.[9]
پس از جریان استعفای اعضای شورای مرکزی و اعلام سیاست صبر و انتظار از سوی اللهیار صالح عملاً فعالیت‌های جبهه ملی دوم پایان یافت. کاظمی از سوی دکتر مصدق مأمور شد تا جبهه ملی سوم را با محور احزاب و بدون حضور منفردین برپا دارد. با تهیه اساسنامه و با حضور احزابی ماند حزب مردم ایران، گروه ملکی، حزب سوسیالیست، نهضت آزادی و حزب ملت ایران، ۳ جلسه برای تشکیل این جبهه برگزار گردید که سرانجام در جلسه سوم و با هجوم مأموران و دستگیری افراد شرکت‌کننده در جلسه عملاً راه‌اندازی جبهه ملی سوم منتفی شد.
سید باقر کاظمی مهذب الدوله در اردیبهشت ۱۳۵۵ درگذشت.[10][11][11][12][13]
| ر. | وزیر | وزارتخانه | ر. | وزیر | وزارتخانه | ||||||
| ۱ | محمدحسن لقمان‌ادهم، محمدعلی ملکی | بهداری | ۷ | حسنعلی فرمند، خلیل طالقانی | کشاورزی | ||||||
| ۲ | یوسف مشار، غلامحسین صدیقی | پست و تلگراف | ۸ | علی‌اصغر نقدی، مرتضی یزدان‌پناه | جنگ | ||||||
| ۳ | باقر کاظمی | امور خارجه | ۹ | فضل‌الله زاهدی، امیرعلائی، محمدابراهیم امیرتیمور کلالی ، صالح ، رام | کشور | ||||||
| ۴ | جواد بوشهری | راه | ۱۰ | محمدابراهیم امیرتیمور کلالی | کار | ||||||
| ۵ | محمدعلی وارسته، محمود نریمان | دارایی | ۱۱ | کریم سنجابی، محمود حسابی | فرهنگ | ||||||
| ۶ | علی هیئت، شمس‌الدین امیرعلائی | دادگستری | ۱۲ | شمس‌الدین امیرعلائی، علی امینی | اقتصاد ملی | ||||||
| وزیر مشاور: محمدحسن لقمان‌ادهم وزیر دربار: حسین علاء معاون پارلمانی نخست وزیر: حسین فاطمی کفالت نخست وزیری: باقر کاظمی | |||||||||||
| ر. | وزیر | وزارتخانه | ر. | وزیر | وزارتخانه | ||||||
| ۱ | صبار فرمانفرمائیان-- محمدعلی ملکی | بهداری | ۷ | خلیل طالقانی | کشاورزی | ||||||
| ۲ | سیف‌الله معظمی | پست و تلگراف | ۸ | محمد مصدق | دفاع ملی | ||||||
| ۳ | حسین نواب، حسین فاطمی | امور خارجه | ۹ | غلامحسین صدیقی | کشور | ||||||
| ۴ | داوود رجبی، جهانگیر حق‌شناس | راه | ۱۰ | ابراهیم عالمی | کار | ||||||
| ۵ | باقر کاظمی | دارایی | ۱۱ | مهدی آذر | فرهنگ | ||||||
| ۶ | عبدالعلی لطفی | دادگستری | ۱۲ | علی اکبر اخوی | اقتصاد ملی | ||||||
| وزیر مشاور: داوود رجبی وزیر دربار:حسین علاء معاون پارلمانی نخست وزیر: محمدحسین علی‌آبادی، عزیزالله ملک‌اسمعیلی نایب نخست وزیری: باقر کاظمی، غلامحسین صدیقی | |||||||||||
جستارهای ویژه
منابع
- شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد سوم) دکتر باقر عاقلی، چاپ اول سال 1380، جلد سوم ص1280 نشر گفتار باهمکاری نشر علم.
- شیری آذر، حبیب - والیان آذربایجان از ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ -نشر خجسته -۱۳۷۸
- «مذاکرات جلسه ۸۸ دوره یازدهم مجلس شورای ملی هجدهم اردیبهشت ۱۳۱۸».
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژانویه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۱.
- صورت جلسه کنگره جبهه ملی ایران به کوشش امیر طیرانی -نشر گام نو ۱۳۸۵
- دکتر باقر عاقلی شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران چاپ اول سال ۱۳۸۰ جلد سوم ص. ۱۲۸۰ نشر گفتار باهمکاری نشر علم