احمد امیراحمدی
احمد امیراحمدی (زاده ۱۲۶۳ در اصفهان – درگذشته ۵ آذر ۱۳۴۴ در تهران) مشهور به احمد آقا خان امیراحمدی نخستین سپهبد ایران در دوره رضاشاه بود. او از عوامل مؤثر در کودتای سوم اسفند بود و در طول حیات خود هشت بار وزیر جنگ، دو مرتبه وزیر کشور، پنج نوبت فرماندار نظامی تهران، دو بار فرمانده کل ژاندارمری و سال‌ها فرمانده لشکرهای لرستان و آذربایجان و ۱۶ سال عضو مجلس سنا بوده‌است.[1]
احمد امیراحمدی | |
|---|---|
 سپهبد احمد امیراحمدی با نشان ذوالفقار | |
| وزیر جنگ ایران | |
| مشغول به کار ۲۳ خرداد ۱۳۲۷ – ۱۳۲۸ | |
| پادشاه | محمدرضا شاه پهلوی |
| نخست‌وزیر | عبدالحسین هژیر و محمد ساعد |
| پس از | مرتضی یزدان‌پناه |
| پیش از | مرتضی یزدان‌پناه |
| مشغول به کار ۲۵ بهمن ۱۳۲۴ – ۱۰ مرداد ۱۳۲۵ | |
| نخست‌وزیر | احمد قوام |
| پس از | علی ریاضی |
| پیش از | محمود جم |
| مشغول به کار ۲ دی ۱۳۲۱ – ۸ فروردین ۱۳۲۳ | |
| نخست‌وزیر | احمد قوام و علی سهیلی |
| پس از | امان‌الله جهانبانی |
| پیش از | ابراهیم زند |
| وزیر کشور | |
| مشغول به کار ۲۰ اسفند ۱۳۲۶ – ۱۸ خرداد ۱۳۲۷ | |
| نخست‌وزیر | ابراهیم حکیمی |
| پس از | فرج‌الله آق‌اولی |
| پیش از | خلیل فهیم‌الملک |
| مشغول به کار ۱۳ آذر ۱۳۲۰ – ۱۱ اسفند ۱۳۲۰ | |
| نخست‌وزیر | محمدعلی فروغی |
| پس از | امان‌الله جهانبانی |
| پیش از | مهدی فرخ |
| رئیس امنیه (ژاندارمری) کل کشور | |
| مشغول به کار شهریور ۱۳۰۴ – ۱۳۰۸ | |
| پادشاه | احمد شاه قاجار و رضا شاه پهلوی |
| سناتور | |
| مشغول به کار ۱۳۲۸ – ۱۳۴۴ | |
| حوزه انتخاباتی | تهران (دوره‌های اول تا چهارم) |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | ۱۲۶۳ خورشیدی اصفهان |
| درگذشته | ۵ آذر ۱۳۴۴ تهرانبیماری سرطان معده |
| همسر(ان) | توران توفیقی (توران مهاجر اسلامی) |
| جایزه‌ها | نشان ذوالفقار، نشان آنا |
| خدمات نظامی | |
| وفاداری | ایران قاجاری، دولت شاهنشاهی ایران |
| درجه | سپهبد |
| فرمانده | پنج نوبت فرماندار نظامی تهراندو بار فرمانده کل ژاندارمریسالها فرمانده لشکرهای لرستان و آذربایجان |
او در زمان کودتای سوم اسفند جزو افسران بریگاد قزاق و از یاران و زیردستان رضاخان محسوب می‌شد و در جریان کودتا از عوامل مؤثر بود. در جریان ماجرای علیمردان خان بیرانوند در لرستان، فرماندهی سپاهیان سردارسپه را برعهده داشت.[2] او ازجمله کسانی بود که با امضای خود در پشت قرآن به رضاشاه اطمینان دادند که در رسیدن به مقام سلطنت به او کمک خواهند کرد. در دوره پادشاهی رضاشاه، مدتی از چشم شاه افتاد و برای آنکه تحقیر شود،[3] به ریاست «اداره دواب و ایلخی» ارتش گماشته شد.[4] به هنگام حمله متفقین و وقایع شهریور بیست، از طرف دولت محمدعلی فروغی فرماندار نظامی تهران شد و بعد از تبعید رضاشاه از کشور، بارها به وزارت جنگ و وزارت کشور منصوب شد. در اواخر عمر سناتور (نماینده مجلس سنا) بود.[2]
تولد
احمد امیراحمدی در سال ۱۲۶۳ خورشیدی (خود در خاطراتش ۱۲۶۷ نقل کرده) در اصفهان متولد شد. او فرزند نقی آقا سرتیپ قزاقخانه بود. امیراحمدی تحصیلات ابتدایی خود را در مدارس افتتاحیه و تربیت به پایان برد سپس به مدرسه قزاقخانه رفت و با درجه گروهبان دومی فارغ‌التحصیل و وکیل‌باشی فوج گارد سوار شد و پس از سه ماه به درجه گروهبان اولی رسید.
شروع نظامیگری
در سن چهارده‌سالگی به فوج گارد سوار قزاق انتقال یافت و با درجه گروهبان دومی، وکیل‌باشی (قائم‌مقام) فوج گارد سوار شد. امیراحمدی در چند زد و خورد داخلی شرکت کرد و چون رشادت، تهور و قساوت وی مورد توجه فرماندهان قرار گرفت، تا درجه سرهنگی ارتقا مقام یافت.
امیراحمدی در ۱۲۸۸ش در محاصره مجلس شورای ملی از مأموران محافظت از مجلس بود. همچنین در نبردهای دولت با شیخ محمود ورامینی (یاغی) و نایب حسین کاشی شرکت داشت و در جریان جنگ جهانی اول مأمور مراقبت از کنسول روس و انگلیس در کرمانشاه شد و آنها را به سلامت به همدان رسانید و به درجه سروانی رسید و یک قطعه نشان درجه ۴ «آنا» از طرف دولت روسیه به وی اهدا شد. او از عوامل اصلی کودتای سوم اسفند سال ۱۲۹۹ و نخستین کسی بود که به دستور رضاشاه به درجه سپهبدی رسید. امیراحمدی در طول حیات خود هشت بار وزیر جنگ، دو مرتبه وزیر کشور، پنج نوبت فرماندار نظامی تهران، دو بار فرمانده کل ژاندارمری و سال‌ها فرمانده لشکرهای لرستان و آذربایجان بود.[5]
پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، احمد آقاخان به درجه میرپنجی دست یافت و اولین مأموریت وی بعد از کودتا، سرکوب شورش اسماعیل خان امیرمؤید سوادکوهی در مازندران بود که منجر به متواری شدن امیرمؤید و فرزندان وی گردید.
ترقی
در سال ۱۳۰۱ خورشیدی که مقدمات تشکیل پنج لشکر در ایران فراهم شد، با درجه امیرلشکری (سرلشکر) به فرماندهی لشکر غرب که مرکز آن در همدان بود، منصوب گردید و برای اعاده امنیت در آن منطقه دست به اقدامات شدیدی زد؛ به ویژه برای سرکوب لرها از هیچ نوع اقدام حاد و تندی خودداری نکرد و سرانجام در مأموریت لرستان به دریافت عالی‌ترین نشان نظامی آن زمان یعنی نشان ذوالفقار نایل آمد.
سرلشکر امیراحمدی کمی قبل از به سلطنت رسیدن رضاخان، در شهریورماه ۱۳۰۴ به سمت رئیس کل امنیه مملکتی (ژاندارمری) برگزیده شد و قریب چهار سال در این سمت باقی ماند و مأموریت‌های جنگی زیادی از جمله مأموریت آذربایجان انجام داد و فرماندهی لشکر آذربایجان را نیز به عهده داشت. امیراحمدی در جشن تاجگذاری رضاشاه حامل گرز سلطنتی بود.
در سال ۱۳۰۸ شمسی او نخستین کسی بود که به دستور رضاشاه در ایران به درجه سپهبدی رسید. او پس از مدتی مورد سوء ظن و بی مهری رضاشاه قرار گرفت و کلیه مشاغل خود را از دست داد و تا شهریور ۱۳۲۰ ریاست اداره اصلاح نژاد اسب را عهده‌دار بود.[6]
در شهریور ۱۳۲۰ که نیروهای متجاوز انگلستان و شوروی وارد خاک ایران شدند رضاشاه قبل از ترک کشور، سپهبد امیراحمدی را به سمت فرماندار نظامی تهران منصوب کرد تا از بروز و گسترش هرج و مرج و آشوب در پایتخت جلوگیری کند. نقل شده که در آن دوران از سوی سفارتخانه‌های ذی‌نفوذ به وی پیشنهاد کودتا علیه سلسله پهلوی و به دست‌گیری حکومت داده شد که وی به دلیل وفاداری و روحیات نظامیگری امتناع کرد.
امیراحمدی در سیزدهم آذر ۱۳۲۰ برای اولین بار در ترمیم کابینه فروغی به عنوان وزیر کشور به مجلس معرفی شد. سال بعد در ماجرای ۱۷ آذر که منجر به آتش زدن خانه قوام‌السلطنه و غارت مجلس شورای ملی و مغازه‌ها شد، به عنوان فرماندار نظامی تهران وارد ساختمان شهربانی کل کشور شد و ظرف چند ساعت تظاهرات خونین مخالفان دولت را متوقف کرد. قوام‌السلطنه که از آغاز دولتش در هجدهم امرداد ۱۳۲۱ خود وزات جنگ را به عهده گرفته بود، در دوم دی امیراحمدی را به این سمت به مجلس معرفی کرد
مسئولیت در دولت
پس از سقوط قوام و روی کار آمدن علی سهیلی در تاریخ ۲۸ بهمن ۱۳۲۱، پست وزارت جنگ دوباره به امیراحمدی واگذار شد و در تمام مدت نخست‌وزیری سهیلی در این سمت باقی ماند. امیراحمدی در کابینه‌های کوتاه مدت ساعد، بیات، صدر و حکیمی سمتی نداشت و فقط مسئولیت بازرسی نواحی ارتش به عهده وی بود.
سپهبد امیراحمدی در ۲۵ بهمن ۱۳۲۴ بر اثر پافشاری شاه وارد کابینه قوام شد و در چهار کابینه او پست وزارت جنگ را عهده‌دار بود، ولی به علت ناسازگاری با سیاست‌ها و خواسته‌های قوام‌السلطنه، از کابینه وی خارج شد. در کابینه ابراهیم حکیمی که پس از قوام روی کار آمد، در بیستم اسفند ۱۳۲۶ به عنوان وزیر کشور به مجلس معرفی شد. همچنین در ۲۳ خرداد ۱۳۲۷ در کابینه عبدالحسین هژیر و در ۳۰ آبان ۱۳۲۷ در کابینه محمد ساعد به وزارت جنگ منصوب و سال بعد از ارتش بازنشسته شد و به مجلس سنا رفت.
عضویت در سنا
او در سال ۱۳۲۸ پس از بازنشستگی و تأسیس مجلس سنا، از سوی شاه مقام سناتور انتصابی تهران را گرفت و تا زمان مرگ به مدت ۱۶ سال این مقام تشریفاتی را داشت. وی در طول حیات خود هشت بار وزیر جنگ، دو مرتبه وزیر کشور، پنج نوبت فرماندار نظامی تهران، دو بار فرمانده کل ژاندارمری و سال‌ها فرمانده لشکرهای لرستان و آذربایجان بوده‌است. او یکی از متمولان درجه اول ایران معروف به «سپهبد یکصد کنتور» بود و مستغلات زیادی در تهران داشت. مردی بود جسور، قلدر، جدی، وظیفه‌شناس و وفادار به نظام سلطنت پهلوی. با زیردستان خود به خشونت رفتار می‌کرد و شخصاً در مقام تعزیر و تنبیه افراد برمی‌آمد.
درگذشت
امیراحمدی در روز پنجم آذرماه سال ۱۳۴۴ در سن ۷۷ سالگی بر اثر ابتلا به بیماری سرطان معده در تهران درگذشت و در آرامگاه خانوادگی خود در امامزاده عبدالله (شهرری) دفن شد و سپس در آرامگاه ویژه‌ای که برای او در انتهای سه راه ورامین شهر ری بنا شده بود در مسجد الهادی دفن شد.
خانه و اقامتگاه
باغ و اقامتگاه تابستانی خاندان امیراحمدی واقع در منطقه مقصود بیک شمیران، چهارراه حسابی، امروزه تحت عنوان «باغ موزه هنر ایرانی» تبدیل به یکی از نقاط دیدنی تهران گردیده‌است و خانه اصلی او در شمال غربی میدان حسن‌آباد که در حال حاضر در تملک کمیته امداد امام خمینی در حال ویرانی است.[7]
جستارهای وابسته
- کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹
پانویس
- «خاطرات نخستین سپهبد ایران منتشر شد». مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر.
- بازیگران سیاسی عصر رضاشاهی و محمدرضاشاهی، ناصر نجمی، انتشارات انیشتین، ۱۳۷۳ تهران
- طلوعی, محمود (2008). بازیگران عصر پهلوی، جلد دوم. تهران: نشر علم. pp. 912–915. ISBN 9789645989178.
- علی اکبر جلیلوند (سناتور انتخابی از همدان) می‌نویسد: سپهبد امیر احمدی که بر خلاف شهرتش آدم خوش صحبت و شوخ‌طبعی بود ضمن نقل داستان مغضوب شدنش به شوخی می‌گفت: از سپهبدی به درجهٔ «چهارپا بدی» ارتقا یافتم و تا شهریور ۱۳۲۰ در آن مقام در جا زدم… بازیگران عصر پهلوی، برگ ۹۱۵
- «خاطرات سپهبد احمد امیر احمدی، فرماندار نظامی تهران از روزهای اشغال ایران». ایران آنلاین. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۳۰.
- «مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران IICHS». iichs.org. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۰.
- «خانه 7 هزار متری اولین سپهبد ایران در حسن‌آباد». خبرگزاری ایسنا.
منابع
- حسن مرسلوند، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج ۱.
- باقر عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، تهران، گفتار، ۱۳۷۲، ج ۱ و ۲.
- باقر عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، گفتار، علم، ۱۳۸۰، ج ۱.
کابینه عبدالحسین هژیر (۲۷ خرداد ۱۳۲۷ - ۲۵ آبان ۱۳۲۷) | ||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||
