استان لرستان

استان لرستان از استان‌های غربی ایران است. این استان ۲۹۳۰۸ کیلومتر مربع مساحت و بیش از یک میلیون و هفتصد و شصت هزار نفر جمعیت دارد.[2][6] نرخ بیکاری در لرستان با ۲۱ درصد بالاترین نرخ بیکاری در ایران است.[7][8] این استان سیزدهمین استان کشور از نظر جمعیت می‌باشد. خرم‌آباد مرکز استان است. طبق آمار سال ۱۳۸۵، خرم‌آباد بیستمین شهر بزرگ کشور است. لرستان سرزمینی کوهستانی است و غیر از چند دشت محدود، سراسر آن را کوه‌های زاگرس پوشانده‌است. اشترانکوه با ۴۱۵۰ متر ارتفاع بلندترین نقطه استان واقع در حدفاصل شهرستان‌های دورود، ازنا و الیگودرز و پست‌ترین نقطه آن در جنوبی‌ترین ناحیه استان واقع شده و حدود ۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.[9] بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی این منطقه یکی از نخستین سکونتگاه‌های قدیمی بشر است و مفرغ لرستان از شهرت باستان‌شناسی زیادی برخوردار است.[10] لرستان تنها استان ایران است که به دلیل اهمیت فوق‌العاده تاریخی یکی از ۴ بخش اصلی موزه ملی ایران را به خود اختصاص داده‌است. این ۴ بخش اصلی عبارتند از پیش از تاریخ، تاریخی و لرستان، دوران اسلامی، مهر و سکه.[11] استان لرستان سومین استان پرآب کشور است و ۱۲ درصد آبهای کشور را در اختیار دارد.[12] این استان علی‌رغم غیرمرزی بودن خسارت‌های بسیاری در جریان جنگ ایران و عراق متحمل شده‌است.

مختصات: ۳۳٫۴۸۷۱°شمالی ۴۸٫۳۵۳۸°شرقی / 33.4871; 48.3538
«لرستان» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، لرستان (ابهام‌زدایی) را ببینید.
لرستان
مرکزخرم‌آباد
مساحت۲۹٬۳۰۸ کیلومترمربع
جمعیت (۱۳۹۵)۱٬۷۶۰٬۶۴۹ نفر نفر.[1][2]
تعداد شهرستان‌ها۱۱ شهرستان[3]
منطقه زمانیIRST (گرینویچ+۳:۳۰)
-تابستان (دی‌اس‌تی)IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)
وبگاهوبگاه رسمی
نماینده ولی فقیهسید احمدرضا شاهرخی[4]
استاندارسید موسی خادمی
پیش‌شماره تلفن۰۶۶[5]

ریشه نام

لرها مردمانی هستند که از نظر قومی جزئی از مردم کرد به‌شمار نمی‌آیند.[13] واژهٔ کرد در دوران تاریخی پس از حمله اعراب به ایران به معنای رمه‌گردانان و کوچ‌نشینان ایرانی‌تبار فلات ایران به کار رفته‌است و معنای قومی خاص نمی‌داده‌است.[13][14][15][16][17][18][19][20] در برخی از منابع، لرها و دیلمیان و بلوچان و اقوام دیگر را جز کرد شمرده‌اند؛ زیرا واژه کرد به معنی یک نوع شیوه زندگی و نه معنی زبانی بوده‌است.[21] اما از لحاظ قومیت لرها گروهی جدا از کردها حساب می‌شوند.[21] نام لر در متون تاریخی پس از حمله اعراب به ایران، اولین بار در قرن ۴ هجری قمری به شکل واژه‌های اللّریه، لاریه، بلاد اللور و لوریه در متون بازمانده از آن دوران بروز می‌کند.

در لغت‌نامه دهخدا آمده‌است:

لر طایفه‌ای از ایرانیان چادرنشین است. لر یا لور نام عشیرتی است بزرگ از عشایر کرد. گروهی از اکراد در کوه‌های میان اصفهان و خوزستان و این نواحی بدیشان شناخته آید و بلاد لر خوانند و هم لرستان و لور گویند.[22]

حمدالله مستوفی می‌گوید در زبدة التواریخ آمده‌است:

در ذکر مقام لران و سبب وقوع اسم لری برایشان یاد کرده شدند که وقوع اسم لر بدان قوم بوجهی گویند از آنکه در ولایت مارود دیهی است آن را کرد می‌خوانند و درآن حدود دربندی آن را به زبان لری کوک اکر خوانند و در آن دربند موضعی است که لر خوانند چون اصل ایشان از آن موضع خواسته ایشان را لر خوانند. وجه دوم آن است که به زبان لری کوه پردرخت را لِر گویند و بسبب ثقالت راء کسرهٔ لام با ضمه کردند و لر گفتند و وجه سوم اینکه این طایفه از نسل شخصی‌اند که او لر نام داشته و قول اول درست‌تر می‌نماید.[23]

جغرافیای تاریخی لرستان
شیردال، موزه خاور نزدیک باستان برلین
نقاب‌های یافته شده از غار کلماکره در شهرستان پلدختر، دوره ساخت؛ هخامنشیان

پیش از رسیدن قوم ماد ساکنان لرستان اقوامی مانند کاسی‌ها، الیپی‌ها، لولوبیان و عیلامیها، بودند. لرستان به عنوان بخشی از سرزمین ایران شاهد مهاجرت قبایل آریایی بوده‌است. قوم ماد به غرب ایران کنونی از جمله مناطق لرستان کنونی کوچ کرده‌اند. مادها پس از ورود به زاگرس اقوام ساکن آنجا یعنی کاسی‌ها، الیپی‌ها، لولوبیان و عیلامیها و دیگر اقوام آسیایی را در خود حل کردند و زبان ایرانی خود را در منطقه رواج کامل دادند.[24][25] منطقه لرستان پس از حمله اعراب به ایران، با نام‌های گوناگونی چون جبال، لر کوچک، پیشکوه و لرستان فیلی نیز شناخته می‌شده‌است.
لرستان به معنی سکونتگاه مردم لر[26] واژه‌ای است که به سرزمین‌های لرنشین اطلاق می‌گردد و به معنای گستره جغرافیایی است که مردم لر در آن سکونت دارند. با این توضیح می‌توان حدود لرستان را از دشت‌های غرب خانقین و مندلی در عراق تا دشت ارژن در استان فارس در ایران و از شمال از استان همدان، تا سواحل خلیج فارس به صورت حدودی تعیین کرد.[27] گستره نام لرستان پیش از حکومت صفویان، سکونتگاه لرهای بختیاری، لرهای کهگیلویه و لرهای بویراحمدی را هم شامل می‌شد. اما پس از حکومت صفویان سکونتگاه لرهای بختیاری را منطقه بختیاری نام‌گذاری کردند و جغرافیای نام لرستان به حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد.[26] این منطقه نیز در حکومت قاجاریان به دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد.[26] در نمودار زیر تقسیمات لرستان از ۳۰۰ هجری قمری تاکنون آورده شده‌است.[28]

لرستان
لر کوچکلر بزرگ
لرستان فیلی
پیشکوهپشتکوهبختیاریکوه کیلویهشولستان
استان لرستاناستان ایلامچهارمحال و بختیاریکهگیلویه و بویراحمدشهرستان ممسنی

لغت‌نامه دهخدا در کنار توصیف استان لرستان به عنوان یکی از تقسیمات کشوری جدید، از لرستان به معنای سرزمین محل سکونت لرها نام می‌برد:

لرستان یعنی اراضی لرنشین، و آن ناحیتی است وسیع به مغرب ایران، که از شمال محدود است به کرمانشاه و از مشرق به کوه‌های بروجرد و ملایر و از مغرب به عراق و از جنوب به خوزستان…[29]

به این ترتیب ناحیه مورد نظر شامل نیمه غربی استان لرستان فعلی از حدود پل هرو در شرق تا مرز استان ایلام در غرب و از گاماسیاب در جنوب شهرستان نهاوند در شمال تا رود دز در شمال خوزستان در جنوب می‌شود. این منبع همچنین تنها مرکز شهری ناحیه لرستان را خرم‌آباد ذکر کرده‌است:

تنها شهر (لرستان) خرم‌آباد است و آن قصبه‌ای است که در حدود پنجهزار نفر جمعیت دارد و در دره تنگی واقع شده که کشکان رود از آن می‌گذرد.

اتابکان لر
نوشتار اصلی: اتابکان لرستان

اتابکان لرستان عنوان کلی دو سلسله مشهور به اتابکان لر بزرگ و اتابکان لر کوچک است که از اواخر عصر سلجوقیان بیش از چهار سده بر نواحی وسیعی فرمان راندند.

شهرها و شهرستان‌ها

برابر با تقسیمات کشوری، استان لرستان ۱۱ شهرستان، ۲۹ بخش و ۸۵ دهستان دارد. استان لرستان هم‌اکنون دارای ۲۴ نقطه شهری و ۲۸۶۴ روستا دارای سکنه می‌باشد.[3] شهرستان‌های این استان عبارت‌اند از:

لرستان در ابتدای تقسیمات کشوری دوره پهلوی بخشی از فرمانداری کل خوزستان و لرستان بود که خیلی زود از خوزستان جدا و با عنوان فرمانداری کل لرستان مستقل شد. در ابتدای تشکیل، دارای دو شهرستان خرم‌آباد در غرب و بروجرد در شرق بود. در فاصله کوتاهی، الیگودرز از شهرستان گلپایگان جدا و سومین شهرستان استان شد. روند تشکیل شهرستان‌های جدید تا اواخر دهه ۱۳۶۰ متوقف شده بود اما در پایان جنگ ایران و عراق، دورود از بروجرد، و کوهدشت و دلفان هم از خرم‌آباد جدا و به شهرستان تبدیل شدند. در سالهای بعدالشتر و پلدختر از شهرستان خرم‌آباد و نیز ازنا از شهرستان الیگودرز جدا و تبدیل به شهرستان‌های مستقل شدند. شهرستان چگنی در اواخر سال ۱۳۸۶ از شهرستان خرم‌آباد جدا و مستقل شد. جدیدترین شهرستان این استان شهرستان رومشکان است که در اواخر سال ۱۳۹۲ از شهرستان کوهدشت جدا و مستقل شد. مرکز این شهرستان، شهر چقابل است. استان لرستان هم‌اکنون دارای ۲۴ نقطه شهری است. بزرگترین شهرهای لرستان به ترتیب جمعیت عبارتند از: خرم‌آباد، بروجرد، دورود، کوهدشت، الیگودرز. بزرگترین شهر این استان از نظر وسعت شهری و جمعیت شهر خرم‌آباد و بزرگترین شهرستان استان شهرستان الیگودرز می‌باشد.

چشم‌انداز خرم‌آباد از بام لرستان
بروجرد از فراز تپه چغا سرخه
نمایی از شهر دورود از کوه باباهر

استان زاگرس

استان زاگرس طرح پیشنهادی برای تشکیل استانی جدید در شرق استان لرستان به مرکزیت بروجرد بود.[30][31][32][33] این استان گاه با نامهای دیگر مانند استان بوستان، استان بروجرد یا استان لرستان شرقی هم نام برده شده‌است. طرح اولیه تشکیل این استان در سال ۱۳۷۵ به هنگام سفر رئیس‌جمهور وقت جمهوری اسلامی ایران، علی اکبر هاشمی رفسنجانی به بروجرد از سوی نمایندگان مردم بروجرد در مجلس شورای اسلامی ارائه شد.[31][32][33][34] محدوده پیشنهادی برای استان زاگرس شامل تویسرکان، شازند، خنداب و ملایر را شامل می‌شود.[30]
پیشنهاد تشکیل استان زاگرس با یازده شهرستان انتقاداتی را دربرداشته‌است به گونه‌ای که برخی خبرگزاری‌ها مانند خبرگزاری فارس با انتشار یک خبر یکسان آن را «فتنه قومیتی» نامیدند.[30]

جغرافیا
نوشتار اصلی: جغرافیای لرستان

استان لرستان یکی از استانهای کوهستانی در غرب ایران است. بیشتر مناطق این استان را کوههای زاگرس پوشانده‌است. آب و هوای این استان متنوع است و تنوع آب و هوا در آن از شمال شرق به جنوب غرب کاملاً مشهود است. لرستان از شمال با استان‌های همدان و مرکزی، از شرق با استان اصفهان، از جنوب با خوزستان و از غرب با استان‌های کرمانشاه و ایلام همسایه است. همچنین این استان از طریق باریکه‌ای در سمت جنوب شرقی دارای مرز بسیار کوتاهی با استان چهارمحال و بختیاری است. لرستان ۳۶۳٫۰۱ کیلومتر از تهران فاصله دارد.[35]

نمای اشترانکوه بلندترین نقطه لرستان

آب و هوا
کوه پریز دورود
سراب‌دوره
سمندر لرستانی
اسپی دشت
لاله‌های واژگون

لرستان به لحاظ اقلیم و هواشناسی یک استان چهار فصل است و دارای آب وهوای متنوعی است، این تنوع از شمال به جنوب و از شرق به غرب کاملاً محسوس است. زمستان هنگامی که در شمال لرستان برف و کولاک ادامه دارد قسمت‌های جنوبی آن دارای هوایی مطبوع و بارانی است. اختلاف ثبت شده در شهرهای استان لرستان بین حداکثر و حداقل مطلق دما بیش از ۸۰ درجه سانتیگراد است. حداکثر دمای ثبت شده ۴۷/۴ و حداقل دمای مطلق ثبت شده ۳۵- است.

استان لرستان با بارش میانگین سالانه ۵۵۰ تا ۶۰۰ میلی‌متر بعد از استانهای گیلان و مازندران سومین، استان از نظر بارندگی در کشور است.[36]

به‌طور کلی در استان لرستان سه ناحیه مشخص آب و هوایی دیده می‌شود:[37]

  • سرد کوهستانی
  • معتدل مرکزی
  • گرم جنوبی

جنگل‌ها
نوشتار اصلی: جنگل‌های زاگرس

حدود ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار از مساحت استان لرستان پوشیده از جنگل است که این جنگل‌های حوزه رویشی زاگرس از با ارزش‌ترین ذخایر جنگلی جهان است. مهم‌ترین گونه گیاهی در جنگل‌های لرستان بلوط است که این درختان نقش فوق‌العاده اکولوژیستی دارند و منابع مهمی برای حفظ آب و خاک محسوب می‌شوند. جنگل‌های لرستان از سال ۱۳۸۸ دچار بیماری و خسارت شده‌اند که بخشی از این بیماری متوجه عوامل انسانی و بخشی نیز به دلیل عوامل بیولوژیکی است و تاکنون تحقیقاتی در این زمینه انجام نشده‌است.[38]
تغییر اقلیم و وجود پدیده گرد و غبار، افزایش درجه حرارت، تغییر بارش‌ها از برف به باران و عدم تعادل در پراکنش بارندگی‌ها موجب تشدید خشکسالی و نابودی بلوط لرستان شده‌است. ۷۰ درصد علل بیماری خشکسالی تشخیص داده شده‌است.[39]

غار ماهی کور

غار ماهی کور تنها اثر طبیعی ملی استان لرستان است. این اثر در سال ۸۲ به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت شده‌است. ماهی کور یکی از گونه‌های کمیاب و اندمیک ایران است که در دنیا گونه‌ای منحصر به فرد محسوب شده که در غاری واقع در استان لرستان زندگی می‌کند و اولین «غارماهی» حقیقی جهان است که اولین بار ژئولوژیست دانمارکی در سال ۱۹۳۷ ضمن مسافرتی که به ایران داشت آن را کشف کرد و مطالعاتی بر روی این گونه انجام داد. این گونه تنها در استان لرستان وجود دارد و به این لحاظ از ذخایر ارزشمند ایران زمین است.[40]

سمندر لرستانی

سمندر لرستانی یکی دیگر از گونه‌های اندمیک لرستان است که در معرض خطر انقراض می‌باشد. بیشتر در نواحی جنوبی لرستان و شمال خوزستان یافت می‌شود.[41][42][43] این گونه سرخ در فهرست سرخ قرارداد حمایت از گونه‌های طبیعی (سایتس) قرار دارد.[44] وزغ بی گوش نیز یک گونه انحصاری زیست‌بوم لرستان می‌باشد.[45]

انتقال آب لرستان به قم
نوشتار اصلی: انتقال آب الیگودرز به قم

پس از اجرای طرح انتقال آب از الیگودرز در شرق استان لرستان به قم که رسانه‌های ایران از آن با عنوان کلی و مبهم «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم» نام می‌برند، شهرستان الیگودرز اکنون تأمین‌کننده اصلی آب مصرفی (شرب، صنعتی، کشاورزی) شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان و قم می‌باشد.[46][47][48] به گفته فتاح وزیر وقت نیرو این آب یکی از بهترین آبهای دنیا است.[49]
در مجموع ظرفیت انتقال و جمع‌آوری آب در این طرح ۲۳ متر مکعب بر ثانیه است در حالی که بیشترین میزان آبی که از سد کرج به تهران می‌آید ۱۱ متر مکعب بر ثانیه بوده و ظرفیت سامانه یادشده بیش از دو برابر آب انتقالی از سد کرج به تهران است. این سامانه سالیانه ۱۸۳ میلیون متر مکعب آب به پشت سد کوچری منتقل می‌کند. ظرفیت نهایی انتقال آب در این پروژه ۵۰۰۰ لیتر در ثانیه است.[50][51] مقدار انتقال آب برای افق سال ۱۴۱۰ به ۲۴۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که مطالعات آن در حال انجام است.[50][52]

اعتراض‌ها و خسارت‌ها

انتقال آب از شرق استان لرستان و شهرستان الیگودرز به شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان و قم باعث پایین رفتن شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی و در نهایت خشک شدن چاه‌های آب این منطقه شده‌است. بیش از ۶۰ حلقه چاه خشک شده و ۱۷۱ حلقه از چاه‌های منطقه نیز در آستانه خشکیدن قرار دارند، اما تاکنون حقابه یی برای این روستاها در نظر گرفته نشده‌است.[53] این طرح درحالی برای استان‌های دیگر هدف‌گذاری شده‌است که ۸۹۲ روستای لرستان مشکل آب آشامیدنی دارند و ۶۸ هزار جمعیت روستایی این استان به وسیله تانکر آب‌رسانی می‌شوند.[54][55][56] از سوی دیگر نام‌گذاری این طرح به عنوان مبهم «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم» و همچنین نام‌گذاری پروژه ساخت و اجرای این طرح با نام پروژه قمرود باعث واکنش‌هایی در میان مردم استان لرستان شد تا جایی که محمد تقی توکلی نماینده شهرستان الیگودرز هم نسبت به نام‌گذاری این طرح اعتراض کرد و آن را مجعول خواند. خشک شدن چاه‌ها و چشمههای شهرستان الیگودرز علاوه بر خسارات بسیاری که به بخش کشاورزی وارد کرده‌است باعث از بین رفتن مجتمع‌های پرورش ماهی در این شهرستان شده‌است. پرویز فتاح، وزیر نیروی پیشین دولت نهم مدعی شد که وی مدافع حقوق مردم الیگودرز است.[57]
این پروژه تنها پروژه ایران است که کلنگ آن برای آنکه باعث مطالبه‌ای از سوی مردم لرستان نشود به جای مبدأ در مقصد طرح به زمین زده شده‌است.[55]

مکان‌های دیدنی لرستان
قلعه فلک الافلاک خرم‌آباد
نقاب‌های زرین - قدمت: نیمهٔ نخست هزارهٔ نخست پیش از میلاد - محل کشف: غار کلماکره - محل نگهداری: موزهٔ ملی ایران.
صفحه برنزی، هزاره اول قبل میلاد، موزه رایتبرگ زوریخ
پل‌دختر، متعلق به دوره ساسانیان
نوشتار اصلی: فهرست جای‌های دیدنی استان لرستان

استان لرستان سرزمینی با آب و هوای معتدل و کوهستانی است که بین ۴۶ درجه و۵۱ دقیقه تا ۵۰ درجه و۲۲ دقیقه عرض شمالی در کوههای زاگرس میانی واقع شده‌است. اشترانکوه با ۴۱۵۰ متر ارتفاع بلندترین نقطه استان لرستان است و پست‌ترین نقطه در جنوبی‌ترین منطقه استان واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا ۵۰۰ متر است. از دیگر کوه‌های بلند می‌توان به کوه گرین با ارتفاع ۳۷۰۰متر از سطح دریا در بروجرد نام برد.

آثار باستانی و تاریخی
ایوان جنوبی و گلدسته‌های مسجد جامع بروجرد

لرستان جایگاه آثار باستانی و تاریخی فراوانی است که می‌توان آن‌ها را به سه دوره پیش از تاریخ، دوره ایران باستان و دوره اسلامی تقسیم کرد. یافته‌های پیش از تاریخ لرستان، بیشتر شامل نقاشی‌ها، کنده‌کاری‌های غارها، سفالینه‌ها و اشیای مفرغی هستند. به دلیل کوهستانی بودن منطقه، نخستین ساکنان در مناطق مرکزی و غربی لرستان سکونت یافتند. در این استان، بیش از ۲۵۰ غار و پناهگاه صخره‌ای وجود دارد که نیمی از آنان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند. از جلمه غارهای مهم می‌توان به غارهای منقوش پیش از تاریخ هومیان یک، هومیان دو و میر ملاس کوهدشت و دوشه بخش چگنی خرم‌آباد، غارهای مسکونی پیش از تاریخ دره خرم‌آباد مانند غارهای پاسنگر، قمری، کنجی، گرارجنه و یافته و غار باستانی و شگفت‌انگیز کلماکره پلدختر و غار تمندر، غار شاهرود و غار بزنوید الیگودرز اشاره کرد[58]

پل‌ها و دژها

از دوره‌های هخامنشیان و ساسانیان، پل‌ها و دژهای ویران شده فراوانی به جای مانده‌است. پل گاومیشان، پل‌دختر، پل کشکان، پل شاپوری، پل کلهر، پل سی پله، پل معمولان و نیز قلعه نصیر، قلعه می‌شوند، کاروانسرای چمشک وقلعه فلک الافلاک از این دسته‌اند. گورستان‌ها و تپه‌های تاریخی فراوانی در بیشتر مناطق این استان وجود دارند که هنوز مورد کاوش باستان‌شناسی قرار نگرفته‌اند. فلک الافلاک یا دژ شاپورخواست قلعه‌ای تاریخی در مرکز شهر خرم‌آباد در استان لرستان است. فلک الافلاک با نام قلعه دوازده برجی هم شناخته می‌شود. قلعه فلک الافلاک بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر خرم‌آباد و در نزدیکی رودخانه خرم‌آباد قرار گرفته و چشم گیرترین اثر تاریخی و گردشگری درون شهر خرم‌آباد است. قلعه باجول و قلعه مندیش در الیگودرز نیز نشان از قدمت تاریخی این منطقه دارد. از جاذبه‌های تاریخی شهر دورود می‌توان به پل تاریخی چالانچولان اشاره کرد. پایه این پل در زمان ساسانیان پایه‌گذاری شده‌است و در زمان صفویه گسترش پیدا کرد. این پل بر روی رودخانه سزار احداث شده‌است و طول پل ۶ در ۱۲۰ متر است که دارای ۶ طاق چشمه می‌باشد که ارتفاع طاق چشمه‌ها به بیش از یک متر می‌رسد. پل تاریخی چالان چولان دارای موج شکن‌هایی در قسمت شمال غربی است. جهت امنیت عابرین از روی پل، دو طرف پل دارای دیواره آجری به ارتفاع ۹۰ سانتی‌متر است. این پل به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این پل در ۲۰ کیلومتری شهر دورود واقع شده‌است.[59][60][61][62][63]

پل تاریخی چالان چولان دورود

مسجدها

مسجدها و امامزاده‌ها نیز از مهم‌ترین آثار به جای مانده از دوره‌های پس از اسلام در این منطقه هستند که مسجد جامع، مسجد سلطانی بروجرد مسجد جامع خرم‌آباد، امامزاده پیرشمس الدین بن موسی، امامزاده جعفر بروجرد، شاهزاده احمد پلدختر، شاهزاده محمد کوهدشت، امامزاده ابراهیم نورآباد، شاهزاده عبدالله، امامزاده زیدبن علی و امامزادگان ابوالوفا واقع در شهر خرم‌آباد، امامزاده محمد بن حسن الیگودرزاز قدیمی‌ترین و مهم‌ترین این آثار به‌شمار می‌آیند. از جمله مهم‌ترین مساجد استان لرستان می‌توان به مسجد جامع بروجرد که به مسجد جمعه نیز شناخته می‌شود اشاره کرد که یکی از نخستین مسجدهای ساخته شده در ایران است که در قرن دوم تا سوم هجری در شهر بروجرد بنا نهاده شده‌است. این مسجد در دل یکی از محله‌های تاریخی شهر با نام دودانگه واقع شده و به لحاظ معماری و قدمت، از بناهای منحصر به فرد استان لرستان و شهر بروجرد است.

سراسر نمایی از مسجد سلطانی بروجرد

گردشگاه‌ها و دیدنی‌های طبیعی

استان لرستان به دلیل قرارگیری در رشته کوه‌های زاگرس و وجود منابع فراوان آب دارای موقعیت مناسب از لحاظ گردشگاه‌ها و دیدنی‌های طبیعی است. لرستان یک استان چهار فصل و دارای آب وهوای متنوع است و سه ناحیه مشخص آب و هوایی دارد. کوهستان‌های مرتفع، آبشارهای متعدد، دریاچه‌های طبیعی، جنگل‌های وسیع بلوط و چند دشت وسیع در لرستان وجود دارند که از ظرفیت‌های این استان برای جذب گردشگر هستند. از مهمترین گردشگاه‌ها و دیدنی‌های طبیعی لرستان می‌توان به این مکان‌ها اشاره کرد:

سپیددشت
دریاچه گهر دورود
منطقه گردشگری گلدشت، بروجرد

آبشارها
منطقه نوژیان
آبشار آب‌سفید
آبشار بیشه

لرستان به دلیل قرار گرفتن در مناطق کوهستانی و همچنین به دلیل برخوردار بودن از منابع آب بسیار و چشمههای فراوان در موقعیت بسیار خوبی برای به وجود آمدن آبشارهای طبیعی است. در لرستان بالغ بر ۵۰ آبشار وجود دارد که هر ساله در فصل‌های مختلف علاقه‌مندان بسیاری را به خود جذب می‌کنند. آبشارهای شهرستان ازنا

  • آبشار عروس
  • آبشار کول جنو
  • آبشار شن
  • آبشار گل گل
  • آبشار گردو
  • آبشار مهر
  • آبشار شن اسکی
  • آبشار دره دِره
  • آبشار جَرجَر

آبشارهای شهرستان الیگودرز

آبشارهای شهرستان پلدختر

آبشارهای شهرستان خرم‌آباد

آبشارهای شهرستان دلفان

  • آبشارغسلگه
  • آبشار سویله

آبشارهای شهرستان دورود

آبشارهای شهرستان سلسله

دریاچه‌ها
دریاچه گهر
نوشتار اصلی: دریاچه گهر

دریاچه گهر در میان رشته کوه اشترانکوه در جنوب شرقی شهرستان دورود[64][66] واقع شده‌است.[67] این دریاچه که به «نگین اشترانکوه» معروف است یکی از زیباترین دریاچه‌های طبیعی ایران به‌شمار می‌رود و با ارتفاع ۲۳۶۰ متر از سطح دریا واقع شده‌است. دسترسی به این دریاچه از طریق شهر دورود امکان‌پذیر است.

نمایی از دریاچه گهر دورود
دریاچه کیو
نوشتار اصلی: دریاچه کیو

دریاچه کیو در شمال غرب شهر خرم‌آباد قرار گرفته‌است. مساحت دریاچه هفت هکتار و عمق آن بین سه تا هفت متر است. این دریاچه از ارزشهای توریستی درون‌شهری برخوردار بوده و همچنین زیستگاهی مناسب برای جانوران آبزی و پرندگان بومی و مهاجر است. کیو در گویش لری مردمان خرم‌آباد به معنی کبود رنگ و آبی است و دلیل استفاده آن آب زلال و عمیق این دریاچه است که به رنگ آبی و نیلی دیده می‌شود.

سراسرنما از دریاچه کیو در شمال شهر خرم‌آباد
دریاچه شط تمی
نوشتار اصلی: دریاچه شط تمی

دریاچه تمی یکی از جاذبه‌های گردشگری الیگودرز است. دریاچه تمی یکی از زیباترین دریاچه‌های کوهستان لرستان به‌شمار می‌رود که در جنوب استان لرستان و شهرستان الیگودرز در منطقه‌ای کوهستانی قرار دارد. تمی در گویش محلی به مکانی صاف و هموار که در جایی بلند قرار گرفته گفته می‌شود.

دریاچه خان‌آباد
نوشتار اصلی: خان‌آباد (الیگودرز)

دریاچه سد خان‌آباد یکی از جاذبه‌های الیگودرز می‌باشد. این دریاچه در ۵۰ کیلومتری جنوب شرقی الیگودرز قرار دارد که شامل امکانات تفریحی همچون قایق تفریحی، جت اسکی و اسکان شبانه می‌باشد.

تالاب‌ها
نمایی از تالاب ازگن دورود

از مهم‌ترین تالاب‌های لرستان می‌توان به تالاب ازگن دورود و تالاب‌های پلدختر اشاره کرد. تالاب ازگن، تالابی فصلی در شهر دورود و در نزدیکی آبشار آب گرم قرار دارد. این تالاب فصلی بوده و از ابتدای بهار تا اواخر بهار به دلیل بارش‌ها، دارای آب می‌باشد. این تالاب یکی از دیدنی‌های شهر دورود در بهار می‌باشد. تالاب پلدختر در ۱۵ کیلومتری جنوب پلدختر قرار دارد و از طریق یک جاده خاکی فرعی کنار جاده پلدختر - اندیمشک قابل دسترس است. زندگی بسیاری از حیوانات آن منطقه به این تالاب‌ها بستگی دارد. به‌طوری‌که شکار در آن منطقه ممنوع است. تعداد تالاب‌های پلدختر به ۱۰ عدد می‌رسد.

چشمه‌ها وسراب‌ها
تالاب پلدختر
نوشتار اصلی: تالاب‌های استان لرستان

ازجمله موارد طبیعی و اکوتوریستی در لرستان وجود چشمه هاوسراب‌های متعدد در سطح این استان است. این سراب‌ها و چشمه‌ها شرایط مناسبی را جهت جذب جمعیت توریستی داخل استان و خارج از استان را فراهم می‌نماید. سراب هنام و سراب کهمان در الشتر، سراب چگنی، کیو و چشمه‌های گلستان، گرداب سنگی در خرم‌آباد، سراب جانیزه، سراب زرشکه، سراب سفید، سراب زارم، سراب کرتول، و چشمه‌های ونایی، دره خونی، هفت چشمه و اسل در بروجرد و اشترینان، سراب غارتمندر و گردکانک، ماهی چال، فرسیان، گایکان، سر دره، رود آب در الیگودرز، سراب چشمه و رودک در دورود، و چشمه فلفلی در ازنا، اطراف برخی از این چشمه‌ها و سرابها از پوشش گیاهی نادری برخوردار بوده و در طول فصول مساعد شرایط مناسبی را جهت جذب گردشگران فراهم می‌نماید.

مردم‌شناسی
نوشتار اصلی: فهرست طایفه‌های لرستان

جمعیت استان را طایفه‌ها و تیره‌هایی از اقوام ایرانی لر و لک تشکیل می‌دهند. مردم لرستان به گویش لری بالاگِریوِه‌ای، لری خرم‌آبادی، لری بختیاری، لری ثلاثی، زبان لکی و فارسی تکلم می‌کنند. محدوده سرزمین‌های لرنشین محدود به استان لرستان نیست و در استان‌های چهارمحال و بختیاری، فارس، اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، خوزستان، همدان، مرکزی و ایلام نیز طایفه‌های گوناگون لر پراکنده‌اند. برخی از مردم لرستان به زبان لکی تکلم می‌کنند. از جمله شهرهایی که مردمانشان به زبان لکی تکلم می‌کنند می‌توان الشتر (سلسله)، نورآباد (دلفان)، فیروزآباد، کوهدشت، بیرانشهر (چغلوندی) و شهرستان چگنی (بخش شاهیوند، دهستان تشکن و منطقه برآفتاب) را نام برد. این زبان به‌دلیل «وجود نداشتن یک رسم‌الخط کامل و جامع دانشگاهی و بدون اشکالات آواشناسی، آوا نگاری و زبان‌شناسی» فعلاً در دانشگاه‌ها یا مدارس تدریس نمی‌شود.[68]

زبان و گویش در لرستان
نوشتار اصلی: زبان لری
توزیع جغرافیایی مناطقی که در آن‌ها به زبان لری سخن گفته می‌شود

گویش‌های لُری نزدیک‌ترین گویش‌های ایرانی به زبان فارسی هستند.[69] زبان لری همانند زبان فارسی نواده‌ای از زبان پارسی میانه است[70] و واژه‌های آن همانندی بسیاری با فارسی دارد.[70] ریشه زبان‌های ایرانی لری-بختیار مانند زبان فارسی به پارسی میانه (پهلوی ساسانی) و از طریق پارسی میانه به پارسی باستان (زبان هخامنشیان) برمی‌گردد[71]. ویژگی‌های زبان لری نشان می‌دهد که چیرگی زبان‌های ایرانی در منطقه کنونی لرستان در تاریخ باستان از سوی ناحیه پارس صورت گرفته و نه از سوی ناحیه ماد.[72][73] زبان‌شناسانی دیگر لری را یک پیوستار زبانی از گویش‌های ایرانی جنوب غربی بین گونه‌های فارسی و کردی دانسته‌اند،[74] که میان مردم لُر در غرب و جنوب غرب ایران رایج است و خود از سه گویش جدا تشکیل می‌شود که عبارتند از گویش لری فیلی، لری بختیاری و لری جنوبی (کهگیلویه و ممسنی و بویراحمدی) و در دو سوی پیوستار با انواعی از زبان‌های کردی وفارسی شانه به شانه‌است.[74] به عبارت دقیق تر این خانواده یک گروه جدا اما مرتبط از چند زیرگروه پیوسته از ایلات و طوایف است، شناخته شده‌ترین این گروه‌ها عبارتند از فیلی یا لر کوچک و بختیاری، بویراحمد، کهگیلویه، لک و ممسنی (چهار گروه اخیر لر بزرگ را تشکیل می‌دهند). فیلی بیشتر به پیشکوه و پشتکوه تقسیم می‌شود، چند گروه کوچکتر دیگر هم هستند.[75]

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:

اقوام استان لرستان[76]
قومیت درصد
لر
  
 ۹۱٫۵%
فارس
  
 ۴٫۶%
کرد
  
 ۰٫۵%
عرب
  
 ۰٫۵%
ترک
  
 ۰٫۳%
شمالی
  
 ۰٫۳%
سایر و بدون جواب
  
 ۲٫۳%

جمعیت
نوشتار اصلی: فهرست شهرهای استان لرستان

بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت استان لرستان دوره در سال ۱۳۹۰ برابر با ۱٬۷۵۴٬۲۴۳ نفر بوده‌است که ۲٫۳ درصد از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهد. تراکم جمعیت استان لرستان در همین سال برابر با ۶۲ نفر در هر کیلومتر مربع بوده‌است. همچنین طی دوره پنج ساله ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰، متوسط نرخ رشد سالانه جمعیت استان لرستان ۰٫۴۴ درصد بوده‌است.[2] در سرشماری سال سرشماری ۱۳۸۵، جمعیت لرستان ۱٫۷۱۶٫۵۲۷ نفر گزارش شده‌بود.[77] تعداد خانوارهای استان لرستان در سال ۱۳۹۰ برابر با ۴۶۲٬۵۲۸ نفر بوده‌است. تعداد خانوارهای لرستان در سال ۱۳۸۵ برابر ۳۸۴٬۰۹۹ نفر بوده‌است. به این ترتیب طی یک دوره پنج ساله تعداد خانوارهای لرستانی بیش از ۲۰ درصد رشد کرده‌است. بر اساس همین سرشماری، جمعیت شهرنشین استان لرستان در سال ۱۳۹۰ برابر با ۱٬۰۷۵٬۹۵۱ نفر بوده‌است که نسبت به سال ۱۳۸۵ از رشدی برابر با ۵٫۵ درصد برخوردار بوده‌است. به این ترتیب ضریب شهرنشینی در استان لرستان ۶۱٫۳ درصد است.[2]

موقعیت اقتصادی
نرخ بیکاری استان لرستان
بیکاری درصد
۱۳۹۰
  
 ۱۹٫۲%
۱۳۹۱
  
 ۲۰٫۲%
۱۳۹۲
  
 ۱۷٫۱%
۱۳۹۳
  
 ۲۲٫۸%
۱۳۹۴
  
 ۱۳٫۴%
۱۳۹۵
  
 ۱۵٫۱%
۱۳۹۶
  
 ۱۳%
۱۳۹۷
  
 ۱۲٫۹%
۱۳۹۸
  
 ۱۵٫۴%

نرخ بیکاری در استان لرستان همواره جز بالاترین نرخ‌های بیکاری در ایران است[78][8][79][80][81][82][83][84][85] به طوری که در سال ۱۳۹۱ نرخ بیکاری در این استان ۲۰٫۲ بود[8] و این نرخ تا سال ۱۳۹۹ ادامه داشت تا جایی که با ثبت نرخ بیکاری ۲۱ درصد لرستان به عنوان دارنده بالاترین نرخ بیکاری معرفی شد.[7]
لرستان به سبب داشتن کوهستانهای پهناور و مراتع بسیار، از گذشته‌های دور زیستگاه مردمی بوده که دامپروری و کشاورزی پیشه اصلی آنان بوده‌است. به همین سبب ساختار طایفه‌ای در این استان از اهمیت بسیاری برخوردار بوده‌است. ایلات و طوایف لرستان گستردگی زیادی دارند اما در مجموع به دو گروه کوچ رو و ساکن تقسیم می‌شوند. طایفه‌هایی از لر بختیاری در شرق لرستان، در مناطق الیگودرز و ازنا ساکن هستند یا هر ساله به این منطقه کوچ می‌کنند. مراتع فراوان و بارندگی مناسب، امکان پرورش دام و کشاورزی را در این منطقه فراهم نموده‌است. از همین رو پیشه سنتی مردم لرستان دامپروری و کشاورزی بوده‌است. ساکنان مناطق شهری، پیشه‌ور، بازرگان یا صنعت‌گر بوده‌اند. امروزه درصد قابل توجهی از ساکنان شهرها را کارمندان ادارات دولتی، آموزشی و نظامی تشکیل می‌دهند. دامپروری از جمله فعالیت‌های مهم مردم این استان به‌شمار می‌رود. از لحاظ صنعتی نیز استان لرستان در حال توسعه می‌باشد که می‌توان به صنایع ساختمانی، سیمان، فلزی، سرامیک، غذایی، پوشاک، صنایع دستی و شیمیائی اشاره کرد. معادن این استان شامل سنگ تراورتن، مرمریت، فلدسپات، تالک، سنگ آهک، سرب و روی می‌باشد. بیش از چهل گونه از صنایع دستی در استان لرستان رواج دارند که مهمترین آنها عبارتند از: فرش بافی، ورشوسازی، گلیم بافی، قلمزنی روی ورشو، جاجیم بافی، خراطی چوب، نمد مالی، ساخت و قلم زنی مصنوعات ورشویی، سیاه چادر بافی، گیوه دوزی و گیوه بافی[86]

راه‌های ارتباطی

جاده‌ها


آزادراه 5
اطلاعات مسیر
طول:۹۴۰ کیلومتر
موقعیت
شهرستان‌ها:پردیس، تهران، ساوه، سلفچگان، اراک، شازند، بروجرد، خرم‌آباد، اندیمشک، شوشتر، اهواز، بندر امام خمینی
سیستم بزرگ‌راه
بزرگ‌راه‌های ایران
آزادراه‌ها
آزادراه خرم‌زال بخشی از آزادراه شماره پنج

در پی تأسیس وزارت طرق و شوارع در سال ۱۳۰۸ اداره طرق و شوارع خوزستان و لرستان در سال ۱۳۱۲ شروع به فعالیت کرد. در ابتدای فعالیت این وزارت حدود ۳۱۰ کیلومتر راه شوسه در محدوده استان لرستان قابل استفاده بود که این مقدار با تبدیل وزارت طرق و شوارع به وزارت راه به ۵۹۰ کیلومتر ارتقاء یافت. اداره کل راه و ترابری استان لرستان به‌طور مستقل در سال ۱۳۵۴ تشکیل و حوزه راه استان لرستان و خوزستان رسماً از یکدیگر جدا شدند. تا پایان سال ۱۳۸۱ طول راه‌های برون‌شهری استان لرستان عبارتند از ۱۶۷۱ کیلومتر راه آسفالت اصلی و ۱۵۳۳ کیلومتر راه آسفالت روستایی و ۲۷۵۰ کیلومتر راه شوسه روستایی.[87]

آزادراه خرم زال

آزادراه خرم‌زال که با نام آزادراه خرم‌آباد - پل زال نیز شناخته می‌شود و عملیات ساخت آن از سال ۱۳۸۴ آغاز شده بود در حد فاصل دو شهر خرم‌آباد و اندیمشک به طول ۱۰۴ کیلومتر قرار گرفته‌است. از جمله اهداف ساخت این آزادراه کاهش تصادفات، کاهش زمان سفر و همچنین صرفه جویی سالانه ۴۰۰ میلیارد ریال در مصرف سوخت، کاهش ۶۰ کیلومتری طول آزاد راه نسبت به مسیر قدیمی خرم‌آباد - پلدختر - اندیمشک، کاهش بار ترافیکی و افزایش سرعت مطمئن در این محور عنوان شده‌است.[88][89]

فرودگاه

اولین هواپیما در سال ۱۳۰۴ در این فرودگاه به زمین نشست.[90] پس از انقلاب ۱۳۵۷ هیچ‌گاه پروازهای منظمی در این فرودگاه صورت نگرفته و در برخی مواقع این فرودگاه به صورت کامل تعطیل شده‌است.[91][92][93] خطوط هوایی فعال در فرودگاه خرم‌آباد، خط هوایی خرم‌آباد، فرودگاه مهرآباد و خط هوایی خرم‌آباد، فرودگاه بین‌المللی شهید هاشمی‌نژاد مشهد است.[94]

راه‌آهن
راه‌آهن لرستان
 به سمت راه‌آهن اراک
 دورود
 بیشه
 سپیددشت
 چمسنگر
 کشور
 تنگ هفت
 تنگ پنج
 تله زنگ
 شهبازان
 مازو
 بالارود
 گل محک
 دو کوهه
 اندیمشک
 به سمت راه‌آهن خوزستان

راه‌آهن استان لرستان به دلیل کوهستانی بودن مسیر یکی از مناطق پراهمیت شبکه ریلی ایران است. مسیر ریلی استان لرستان هم‌اکنون ۲۱۵ کیلومتر است که در طول این مسیر ۱۵ ایستگاه ایجاد شده‌است. مسیر راه‌آهن لرستان دارای ۱۳۳ تونل است، همچنین این مسیر در کنار رودخانه‌های دز و سزار می‌باشد. ساخت راه‌آهن سراسری شمال به جنوب از سال ۱۳۰۶ آغاز و در سال ۱۳۱۷ به بهره‌برداری رسید. راه‌آهن لرستان ابتدا جزء ناحیه جنوب بود و در اواخر سال ۱۳۲۴ و پس از خروج متفقین از مناطق کوهستانی راه‌آهن جنوب بین ایستگاه‌های دورود و اندیمشک به‌وجود آمد.[95]

انتقال اداره کل

اداره کل راه‌آهن لرستان از ابتدای استقلال از بخش جنوب در شهر اندیمشک مستقر بود. در حال حاضر این اداره کل به شهر دورود در استان لرستان منتقل شده‌است.[96]

فرسودگی خطوط

فرسودگی خطوط راه‌آهن منطقه لرستان همواره سبب ایجاد حوادث متعدد و مسدود شدن تنها خط ارتباط ریلی تهران به جنوب شده‌است.[97]

توسعه

طی طرحی که در دولت محمود احمدی‌نژاد مطرح گردیده‌است با اختصاص بودجه‌ای ۱۳۰۰۰ میلیارد ریالی راه‌آهن سراسری از شهر دورود به شهر بروجرد و شهرهای خرم‌آباد، کوهدشت، پلدختر و اندیمشک متصل کند. معاون ساخت و توسعه راه‌ها و راه‌آهن وزارت راه و شهرسازی ایران سرعت ساخت در این طرح را ۱۰۰ کیلومتر در سال عنوان کرده‌است.[98]

آموزش و پرورش
دبیرستان پهلوی، از مدارس اولیه ایران با طراحی اروپایی - ایرانی.

نخستین مدرسه استان لرستان به سبک امروزی در سال ۱۳۱۷ هجری قمری با نام آمینه در شهر بروجرد و با الگوبرداری از دارالفنون ایجاد شد.[99] نخستین مدرسه خرم‌آباد با نام دبستان سپه در بنایی به نام خانه رحیمی[100]

دبیرستان پهلوی که در سال ۱۳۱۵ خورشیدی در محوطه سربازخانه قدیمی بروجرد افتتاح شد، یکی از قدیمی‌ترین مدارس نوین ایران است که دارای طراحی ترکیبی ایرانی - اروپایی است.[101] در زمان افتتاح این مجتمع بزرگ، طبقه اول بنا، به عنوان دبیرستان پهلوی فعالیت یافت و طبقه دوم نیز محل استقرار اولین اداره فرهنگ (آموزش و پرورش) غرب ایران شد[102] که پیش تر با نام اداره معارف بروجرد در سال ۱۲۹۸ شروع به کار کرده بود.

آموزش عالی
دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی خرم‌آباد

رسانه‌ها

نخستین روزنامه بروجرد و لرستان در دوره قاجار و در سال ۱۳۲۷ قمری (۱۲۸۸ خورشیدی) با نام بیضاء منتشر شد.[103]

لرستان دارای بیش از ۱۵۶ رسانه (شامل نشریات و پایگاه‌های خبری فعال و دارای مجوز، نمایندگی خبرگزاری سراسری، نمایندگی روزنامهٔ سراسری و…) است.[104]

از آبان ۱۳۹۱ با صدور مجوز اولین پایگاه خبری رسمی در لرستان، مطبوعات این استان به صورت رسمی وارد فضای مجازی و برخط شدند و در سال ۱۳۹۴ رکورد تیراژ مطلب در مطبوعات لرستان شکسته شد.[105]

شبکه افلاک

شبکه افلاک که با نام شبکه استانی سیمای مرکز لرستان نیز شناخته می‌شود. شبکه تلویزیونی استانی متعلق به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران است که ویژه مردم استان لرستان برنامه پخش می‌کند.[106] تلویزیون از سال ۱۳۵۱ با نصب چند ایستگاه فرستنده تلویزیونی بخشی از شهرستان‌های لرستان تحت پوشش قرار گرفت. برنامه‌های این مرکز پیش از ایجاد شبکه استانی از سال ۱۳۶۷ با افتتاح تلویزیونی محلی استان فعالیت خود را به‌طور منسجم در مر کز آغاز نمود.

رادیو لرستان
نوشتار اصلی: رادیو لرستان

رادیو لرستان در سال ۱۳۳۷ آغاز به کار کرد. در آن زمان نیروی ارتش و لشکرمستقر در خرم‌آباد به وسیله بی‌سیم، هفته‌ای یک روز به مدت شصت دقیقه برنامه‌های مختلفی پخش می‌کرد. در سال ۱۳۵۱ یک فرستنده یک کیلوواتی با پخش روزانه ۹ ساعت برنامه در خرم‌آباد آغاز به کار کرد که از این مدت ۸ ساعت به تقویت شبکه سراسری رادیو و یک ساعت نیز اختصاص به پخش خبر و ترانه داشت. در سال ۱۳۵۲ در یکمین سالگرد تأسیس رادیو مرکز لرستان ساعات کار این مرکز به ۱۰ ساعت رسید که از این ده ساعت دو ساعت تولید محلی و بقیه آن تقویت شبکه بوده‌است.[107]

موسیقی لرستان
شاه‌میرزا مرادی در حال نواختن سرنا

موسیقی لرستان از تنوع و پیشینه‌ای کهن برخوردار است که به دو بخش کلی، موسیقی‌های آوازی (کلامی) و موسیقی‌های‌سازی تقسیم می‌شود. هم‌اکنون موسیقی لری در قالب ترانه به هفت بخش تقسیم می‌شود. بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی در مناطق لرنشین، تصویری از رقص و پایکوبی بر قطعه‌ای سفالی به دست آمده که قدمت موسیقی در این منطقه را به هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح رقم می‌زند. همچنین از آثار و شواهد به دست آمده در این مناطق تصاویری از آلات موسیقی دوران مانند شیپور و تنبور بر روی ظروف نقره وجود دارد که حاکی از رواج موسیقی نزد این قوم در عهد ساسانی است. امروزه نیز برخی از نغمه‌های باستانی در قالب مقامهای موسیقی قومی باقی مانده‌است. موسیقی و ترانه‌های مردم لر معمولاً در میزانهای مرسوم۴/۲، ۸/۶، ۸/۷ اجرا می‌شوند. همان‌طور که مشاهده می‌شود این وزنها در موسیقی مردم کرد نیز وجود دارند. اما نکته قابل ملاحظه در این میان نحوه اجرای تاکیدها در هر قوم است که باعث تفاوت و ایجاد ویژگی برای هر قوم می‌گردد.

جستارهای وابسته

منابع
  1. پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران-آمار سال ۱۳۹۵
  2. «جمعیت استان لرستان در سال ۹۵». مرکز آمار ایران. ۲۳ اسفند ۱۳۹۵. پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
  3. «استان لرستان». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۷-۰۸.
  4. «نماینده ولی فقیه در لرستان منصوب شد». ایرنا. ۱۳ آذر ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۳ فوریه ۲۰۲۱.
  5. «اجرای طرح هم کد سازی تلفن ثابت». وبگاه شرکت مخابرات ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ نوامبر ۲۰۱۴.
  6. «نتایج سرشماری - جمعیت و خانوار به ترتیب استان، شهرستان ۱۳۹۵». مرکز آمار ایران. ۲۳ اسفند ۱۳۹۵.
  7. «جزئیات بیکاری بهار ۹۹ در استان‌ها +جدول». مشرق‌نیوز. ۲۳ تیر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۲۰.
  8. «۱۲٫۲ درصد، نرخ بیکاری سال ۹۱/ لرستان بیکارترین استان کشور». خبرآنلاین. ۲۵ فروردین ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۱۴.
  9. «لرستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲ آوریل ۲۰۱۰.
  10. مرکز ملی آمار ایران
  11. «وبگاه موزه ملی ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۴ فوریه ۲۰۱۱.
  12. «سومین استان پرآب کشور؛ تشنه در جوار دریای خروشان!». خبرگزاری مهر. ۱۴ آبان ۱۳۸۹.
  13. مصطفی تقوی مقدم در کتاب تاریخ سیاسی کهگیلویه، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۷. ص۴۰.
  14. V. Minorsky, Encyclopedia of Islam: "We thus find that about the period of the Arab conquest a single ethnic term Kurd (plur. Akrād) was beginning to be applied to an amalgamation of Iranian or iranicised tribes. ,"Kurds "in Encyclopaedia of Islam". Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2007. Brill Online. accessed 2007.
  15. زبان‌ها و گویش‌های ایران. منبع: کتاب تاریخ زبان فارسی نویسنده: دکتر پرویز ناتل خانلری بایگانی‌شده در ۱۹ مه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine.
  16. عبدالله شهبازی، مقدمه‌ای بر شناخت ایلات و عشایر، تهران: نشر نی، ۱۳۶۹، صص ۸۷–۱۱۸.
  17. Martin van Bruinessen, "The ethnic identity of the Kurds" , in: Ethnic groups in the Republic of Turkey, compiled and edited by Peter Alford Andrews with Rüdiger Benninghaus [=Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients, Reihe B, Nr.60]. Wiesbaden: Dr. Ludwich Reichert, 1989, pp. 613–21. excerpt: "The ethnic label"Kurd "is first encountered in Arabic sources from the first centuries of the Islamic era; it seemed to refer to a specific variety of pastoral nomadism, and possibly to a set of political units, rather than to a linguistic group: once or twice,"Arabic Kurds "are mentioned. By the 10th century, the term appears to denote nomadic and/or transhumant groups speaking an Iranian language and mainly inhabiting the mountainous areas to the South of Lake Van and Lake Urmia, with some offshoots in the Caucasus...If there was a Kurdish speaking subjected peasantry at that time, the term was not yet used to include them."[
  18. Wladimir Iwanov:"The term Kurd in the middle ages was applied to all nomads of Iranian origin".(Wladimir Ivanon, "The Gabrdi dialect spoken by the Zoroastrians of Persia", Published by G. Bardim 1940. pg 42)
  19. David Mackenzie: "If we take a leap forward to the Arab conquest we find that the name Kurd has taken a new meaning becoming practically synonmous with 'nomad', if nothing more pejorative" D.N. Mackenzie, "The Origin of Kurdish", Transactions of Philological Society, 1961, pp 68-86
  20. Richard Frye,"The Golden age of Persia", Phoneix Press, 1975. Second Impression December 2003. pp 111: "Tribes always have been a feature of Persian history, but the sources are extremly scant in reference to them since they did not 'make' history. The general designation 'Kurd' is found in many Arabic sources, as well as in Pahlavi book on the deeds of Ardashir the first Sassanian ruler, for all nomads no matter whether they were linguistically connected to the Kurds of today or not. The population of Luristan, for example, was considered to be Kurdish, as were tribes in Kuhistan and Baluchis in Kirman"
  21. Professor Garnik Asatrian (Yerevan University) (2009). Prolegomena to the study of the kurds (pdf). Published in 2009, Iran and the Caucasus, 13, pp.1–58
  22. «لر». وبگاه لغت‌نامه دهخدا. دریافت‌شده در ۱۸ تیر ۱۳۸۹.
  23. «لرکوچک». وبگاه لغت‌نامه دهخدا. دریافت‌شده در ۱۸ تیر ۱۳۸۹.
  24. سیسیل جی ادموندز: کردها، ترک‌ها، عرب‌ها ص ۱۳، ترجمه یونسی
  25. و. نیکیتین - کرد و کردستان ترجمه محمد قاضی - نشر درایت ۱۳۶۳. ص ۴۲–۵۱،
  26. پشتدار، علی‌محمد (۱۳۷۶). لرها و لرستان از دیدگاه ولادیمیر مینورسکی. ۷. علوم انسانی «ایران شناخت». ص. ۱۶۰ تا ۱۸۳. دریافت‌شده در ۶ اوت ۲۰۱۴.
  27. "LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori". Iranica. Retrieved 6 August 2014.
  28. امان‌اللهی بهاروند، سکندر (۱۳۹۱). قوم لر. آگه. ص. ۷۷. شابک ۹۷۸۹۶۴۳۲۹۱۳۵۸. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  29. لغت‌نامه دهخدا. دانشگاه تهران. ۱۳۷۷. ج. ۱۳ ص. ۴–۱۹۶۶۳
  30. «تقلایی برای اختلاف افکنی دربارهٔ استان زاگرس» مقدار |نشانی بایگانی= را بررسی کنید (کمک). خبرگزاری فارس. ۱۵ شهریور ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۴.
  31. «درخواست تأسیس استان زاگرس از سوی نماینده بروجرد» مقدار |نشانی بایگانی= را بررسی کنید (کمک). خبرآنلاین. ۲ شهریور ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۴.
  32. «زمزمه‌های تشکیل استان زاگرس در پی یک اختلاف قدیمی». ایبنانیوز. ۲۷ تیر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ آوریل ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۴.
  33. «استان زاگرس پس از استان البرز». تابناک. ۲۷ تیر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ آوریل ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۴.
  34. «جدیدترین جزئیات از طرح پیشنهادی استان زاگرس با مرکزیت بروجرد». خبرگزاری فارس. ۱۵ شهریور ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۴.
  35. Distance Between Tehran and Lorestan
  36. سومین استان پرآب کشور؛ تشنه در جوار دریای خروشان!
  37. «وزارت امور خارجه ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ فوریه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲ آوریل ۲۰۱۰.
  38. «۱٫۲ میلیون هکتار از جنگل‌های زاگرس به لرستان اختصاص دارد». خبرگزاری برنا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۴.
  39. «نابودی ۵۶۱ هزار هکتار از جنگل‌های بلوط لرستان». موسسه فرهنگی مطبوعاتی جام جم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۴.
  40. «تنها اثر طبیعی ملی لرستان در معرض تهدید/ جاده‌ای روی خلوت «ماهی کور»». خبرگزاری مهر. ۲۲ اسفند ۱۳۹۰.
  41. آرشین ساکی. «سمندر لرستانی نماد مسابقات کشتی». پایگاه خبری گلونی.
  42. «"سین" هشتم سفره عید متولد شد/ "فرزند آتش" فقط ۳ هزار تومان!». خبرگزاری مهر. ۲۲ اسفند ۱۳۹۰.
  43. «تجاری کردن یک گونه منحصر بفرد/ تبلیغات سایت خارجی برای فروش "سمندر"!». خبرگزاری مهر. ۲۵ آذر ۱۳۹۱.
  44. «وقتی شهرت و زیبایی کار دست "سمندر" داد/ ساکن آبشارها را دریابیم». خبرگزاری مهر. ۲۵ آذر ۱۳۹۱.
  45. «مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: وزغ بی‌گوش لرستانی و سمندر کوهستانی گونه‌های اندمیک هستند». خبرگزاری ایسنا. ۲۵ آذر ۱۳۹۱.
  46. «نماینده قم:طرح انتقال آب'دز'، رؤیای مردم این استان را محقق می‌کند». خبرگزاری ایرنا. ۲۷ فروردین ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ‎۲ اردیبهشت ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  47. «آب رودخانه دز به قم رسید». وب‌سایت جام‌جم آنلاین. ۱ اردیبهشت ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ‎۲ اردیبهشت ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  48. «آب شیرین به قم رسید». واحد مرکزی خبر جمهوری اسلامی ایران. ۱ اردیبهشت ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ‎۲ اردیبهشت ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  49. «طرح انتقال آب به ۴۰ شهر و روستای قم». جام جم آنلاین. ۱۶ آبان ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ‎۴ اردیبهشت ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  50. روزنامه جام‌جم، صفحه ۱۵، دوشنبه ۲۳ خرداد ۱۳۹۰، سال دوازدهم، شماره ۳۱۵۲
  51. «مدیرعامل آب منطقه‌ای تهران». ایرنا. ‎۴ اردیبهشت ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در 17 دسامبر 2012. دریافت‌شده در ‎۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید=،|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  52. gozashteh/Barnameh 221/page-8.htm «با اجرای طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دزهفت شهر کم‌آب ایران مرکزی سیراب می‌شود» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). معاونت برنامه‌ریزی ونظارت راهبردی رئیس‌جمهور. دریافت‌شده در ‎۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  53. «اینجا روزی رودخانه بود». روزنامه اعتماد ۲۹ اردیبهشت ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ آوریل ۲۰۱۱.
  54. «۸۹۲ روستای لرستان مشکل آب آشامیدنی دارند». روزنامه مردم سالاری. ‎۱۹ بهمن ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ‎۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید=،|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  55. «۶۸ هزار روستایی چشم به آب تانکر دارند / زاگرس نشینان تشنه‌اند!». خبرگزاری مهر ۲۳ خرداد ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ‎۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  56. «۸۸۸ روستای لرستان مشکل آب آشامیدنی دارند». خبرگزاری مهر ۲۲ دی ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ‎۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  57. «الیگودرز قربانی طرح انتقال آب به قمرود». آبنمانیوز۲ اردیبهشت ۱۳۸۹.
  58. غار یافته.وبگاه تبیان لرستان بایگانی‌شده در ۱ اوت ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine، بازدید ۲۶/۳/۱۳۸۷.
  59. «پل تاریخی چالان‌چولان لرستان». ۲۲ دی ۱۳۹۷.
  60. «شهر چالانچولان». ۲۲ دی ۱۳۹۷.
  61. «پل چالانچولان دورود». ۲۲ دی ۱۳۹۷.
  62. «گزارش تصویری از پل تاریخی چالانچولان لرستان». ۲۲ دی ۱۳۹۷.
  63. «پل چالانچولان کجاست؟». ۲۲ دی ۱۳۹۷.
  64. «سفری به پایتخت طبیعت ایران/ دورود سرزمین آبشارهای خروشان». ۲۵ دی ۱۳۹۷.
  65. «سفر به پایتخت طبیعت ایران/به دیدارچشمه اسرارآمیز «وقت و ساعت» برویم». ۲۵ دی ۱۳۹۷.
  66. «همایش ثبت جهانی دریاچه گهر برگزار شد». ۲۵ دی ۱۳۹۷.
  67. بازگیر، فضل اله."استان‌شناسی لرستان"، چاپ چهارم. تهران:شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران،1394.ISBN 978-964-05-2016-1
  68. امین آزادبخت. «رشته فرهنگ عامه و زبان و ادبیات بومی لرستان». پایگاه خبری گلونی.
  69. Iranica: IRAN vi. IRANIAN LANGUAGES AND SCRIPTS (2) Documentation
  70. Erik John Anonby, "Update on Luri: How many languages?"// Journal of the Royal Asiatic Society (Third Series), Volume 13, Issue 02, Jul 2003, pp 171–197
  71. Donald Stilo, "Isfahan xxi. PROVINCIAL DIALECTS" in Encyclopædia Iranica While the modern SWI languages, for instance, Persian, Lori-Baḵtiāri and others, are derived directly from Old Persian through Middle Persian/Pahlavi
  72. Yar-Shater, Ehsan. 1982. Encyclopaedia Iranica. London: Routledge & Kegan Paul. V, p. 617a
  73. Houtsma, M. T. ، 1987. E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936. Published by BRILL. . p. 41. (and p. 281) ISBN 90-04-08265-4, ISBN 978-90-04-08265-6
  74. «لری چند زبان است؟».
  75. Journal of the Royal Asiatic Society (Third Series), Volume 13, Issue 02, Jul 2003, pp 171–197
  76. شماره کتابشناسی ملی:۲۸۹۰۸۵۹/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان لرستان/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۸-۶۱-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۵۸ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
  77. «World Gazetteer». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ آوریل ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۸ آوریل ۲۰۱۳.
  78. «جدول نرخ بیکاری در استان‌های کشور؛ کمترین نرخ بیکاری در یزد». همشهری‌آنلاین. ۲۷ فروردین ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۲۰.
  79. «نرخ بیکاری سال ۹۲ به ۱۰٫۴ درصد رسید». ایرنا. ۲۵ فروردین ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۲۰.
  80. «نرخ بیکاری در لرستان ۲۲٫۸ درصد است». تسنیم. ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۲۰.
  81. «نرخ بیکاری بهار ۹۴ به ۱۰٫۸ درصد رسید». تسنیم. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۲۰.
  82. «نرخ بیکاری استان لرستان ۱۳ درصد است». ایلنا. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۲۰.
  83. «وضعیت بیکاری سال ۱۳۹۶». دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۲۰.
  84. «کدام استان‌ها بالاترین نرخ بیکاری را دارند؟ + جدول». تسنیم. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۲۰.
  85. «در سال ۱۳۹۸، "نرخ بیکاری" در کدام استان‌ها افزایش یافت؟». تابناک. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۲۰.
  86. «ورشوسازی، هنری فراموش شده». جام جم. ۸ خرداد ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۱۳۹۷-۰۵-۳۱.
  87. «معرفی سازمان». وب‌سایت اداره کل راه و ترابری استان لرستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۱۱.
  88. «آزاد راه خرم‌آباد-پل زال افتتاح شد». جام جم آنلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۹ ژوئیهٔ ۲۰۱۲.
  89. «آزاد راه خرم‌آباد-پل زال افتتاح شد». جام جم آنلاین. ۱۱ آبان ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئیهٔ ۲۰۱۲.
  90. قاسمی (۱۳۷۸). خرم‌آبادشناسی ۳. ص. ۱۴.
  91. «پروازهای شنبه هواپیمایی شرکت فارس قشم در فرودگاه خرم‌آباد لغو شد». خبرگزاری جمهوری اسلامی. ۲۹ بهمن ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئیهٔ ۲۰۱۲.
  92. «پرواز صبح چهارشنبه فرودگاه خرم‌آباد لغو شد». خبرگزاری جمهوری اسلامی. ۲۹ بهمن ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئیهٔ ۲۰۱۲.
  93. «فرودگاه خرم‌آباد هر روز بدتر از دیروز». وبگاه فردانیوز. ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئیهٔ ۲۰۱۲.
  94. «برنامه ۲۴ پرواز فرودگاه خرم‌آباد (۱۳ تا ۱۹ اردیبهشت ۹۳)+ پروازهای مشهد». خبرگزاری یافته. ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژوئن ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئن ۲۰۱۴.
  95. «تاریخچه اداره کل راه‌آهن لرستان». وب‌سایت اداره کل راه‌آهن ایران. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۱۱.
  96. «چارت سازمانی اداره کل راه‌آهن استان لرستان با ۳۴۰ پست ابلاغ شد». خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران. ۳ آذر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۱۱.
  97. «مسدود شدن راه‌آهن تهران، جنوب بر اثر خارج شدن ۱۳ واگن باری از خط». صداو سیمای استان لرستان. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۱۱.
  98. «سرمایه‌گذاری ۱۳۰۰ میلیارد تومانی در راه‌آهن دورود - خرم‌آباد - اندیمشک». خبرگزاری مهر. ۱۸ مهر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۱۱.
  99. سلیمیان، کیومرث (۲۰۱۱). «میرزا مصطفی‌خان در تاریخ پزشکی». هفته نامه پزشکی امروز (۸۶۱).<
  100. «3 بنای تاریخی خرم‌آباد در فهرست آثار تاریخی کشور ثبت شد». باشگاه خبرنگاران جوان. ۷ بهمن ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۳۹۷-۰۵-۲۶.
  101. «دبیرستان امام خمینی (ره) بروجرد با کمک فارغ التحصیلان این واحد آموزشی احیا می‌شود». ایرنا کد خبر: 82528951. ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۱۳۹۷-۰۵-۲۶.
  102. «روزگار غریب قدیمی‌ترین دبیرستان غرب کشور/ سقف کلاسها در حال پایین آمدن است». خبرگزاری مهر. ۳۱ فروردین ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱۳۹۷-۰۵-۲۶.
  103. محمد گودرزی (شماره ۶ تابستان ۱۳۹۵). «بیضاء نخستین روزنامه بروجرد و لرستان». فصلنامه علمی تخصصی آرشیو ملی ایران. دریافت‌شده در ۲۲ آذر ۱۳۹۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  104. «فهرست کامل نشریات و خبرگزاری‌های دارای مجوز لرستان».
  105. «پربیننده‌ترین مطلب تاریخ مطبوعات لرستان پس از 4 ماه داغ شد!».
  106. آغاز پخش دیجیتال سیما تا پایان سال ۱۳۸۹
  107. صدا و سیمای مرکز لرستان

پیوند به بیرون
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان لرستان دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ استان لرستان موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.