شمال
شُمال یا اپاختر، یکی از چهار جهت اصلی است که در نقشه‌ها به طور قراردادی معمولاً به سوی بالا است. شمال نقطه مقابل جنوب است و °۹۰ با خاور و باختر اختلاف زاویه دارد و خود در زاویه °۰ جای دارد.[1]
| جهت‌های جغرافیایی |
|---|
ریشه‌شناسی
شمال واژه‌ای عربی و فارسی آن اَپاختَر یا گاهی هودَر است.[2][3] در زبان پارسی میانه، خشکی‌های شمال غربی کره زمین را وُروبَرشت و خشکی‌های شمال شرقی را وُروژَرشت می‌نامیدند.[4][5]
در بُندَهِش آمده که برای هر جهت اصلی یک سپاهبد گمارده شده و سپاهبد شمال، ستاره هفت‌اورنگ (محتملاً نگهبان شمال) است.[6]
واژه آپاختر در پارسی نوین به باختر تبدیل شده و برای غرب به کار می‌رود.
در زبان
| جهت‌های جغرافیایی |
|---|
در سند املاک از شمال قیدی ساخته می‌شود به صورت «شمالاً». (نمونه: این مکان شمالاً به زمین فروشنده محدود است.) به افراد و چیزهای منسوب به شمال، شمالی یا شمالیه (نمونه: بلاد شمالیه) گفته می‌شود. در ادبیات شمالی‌پیکران به معنی ستارگانی است که از شمال طلوع می‌کنند.[7]
به منطقه بالای مدار قطب شمال در فارسی شمالگان گفته می‌شود.
جستارهای وابسته
منابع
- ویکی‌پدیای انگلیسی.
- لغتنامهٔ دهخدا، سرواژه آپا.
- لغتنامهٔ دهخدا، سرواژه باختر.
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۹ سپتامبر ۲۰۰۷.
- MacKenzie, D. N. (1971), A Concise Pahlavi Dictionary, London: Curzon Press
- بهار، مهرداد: پژِوهشی در اساطیر ایران، پاره نخست و دویم، چاپ سوم، نشر آگه، تهران ۱۳۷۸، صص۵۵ و ۶۴
- لغتنامهٔ دهخدأ سرواژه شمالی.