استان کرمانشاه

استان کرمانشاه یا کرمانشاهان ( آوا )، (به کردی: پارێزگای کرماشان) با مساحت ۲۴٬۶۴۰ کیلومتر مربع، هفدهمین استان ایران از نظر وسعت به‌شمار می‌رود. مختصات جغرافیایی استان کرمانشاه از طول جغرافیایی ۴۵ درجه و ۲۰ دقیقه و ۳۹ ثانیه شرقی تا ۴۸ درجه و ۱ دقیقه و ۵۸ ثانیه شرقی و از عرض جغرافیایی ۳۳ درجه و ۳۷ دقیقه و ۸ ثانیه شمالی تا ۳۵ درجه و ۱۷ دقیقه و ۸ ثانیه شمالی می‌باشد.[3] استان کرمانشاه که ۱/۵ درصد مساحت کشور را دربرمی‌گیرد، از استان‌های غربی به‌شمار می‌آید که با کشور عراق مرز مشترک دارند.[3] این استان از شمال به استان کردستان، از جنوب به استان لرستان و ایلام، از شرق به استان همدان و از غرب به کشور عراق محدود می‌شود. مرکز استان کرمانشاه، شهر کرمانشاه است.[4] بر اساس آخرین تغییرات در سال ۱۳۹۰ استان کرمانشاه از ۱۴ شهرستان، ۳۵ شهر، ۳۱ بخش و ۸۴ دهستان تشکیل شده‌است.[3]

مختصات: ۳۴°۱۸′ شمالی ۴۷°۴′ شرقی
کرمانشاه
مرکزکرمانشاه
مساحت۲۵٬۰۰۹ کیلومترمربع
جمعیت (۱۳۹۵)۱٬۹۵۲٬۴۳۴ نفر[1]
پراکندگی۷۷٫۵
تعداد شهرستان‌ها۱۴
منطقه زمانیIRST (گرینویچ+۳:۳۰)
-تابستان (دی‌اس‌تی)IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)
استاندارهوشنگ بازوند[2]

نام
نوشتار اصلی: پیشینه نام کرمانشاه

استان کنونی کرمانشاه یکی از مراکز اصلی در دوران مادها بوده‌است. نام این منطقه که وصعتی بیشتر از حدود کنونی استان داشته‌است، در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان نیز ایالت ماد بوده‌است. در منابع پس از اسلام از این منطقه با عنوان «ماه» یاد شده که شکل تغییر یافته واژهٔ ماد می‌باشد.[5] از دوران سلجوقیان به کل منطقهٔ غرب ایران ایالت کردستان گفته‌شد که کرمانشاه نیز یکی از شهرهای آن بود. واژهٔ کرمانشاه تا حدود به قدرت رسیدن صفویان تنها به شهر کرمانشاه اطلاق می‌شده، و از همان دوران به کل مناطق همجوار اطلاق شده‌است. در دوران پهلوی اول و در ۱۹ دی ۱۳۱۶ خورشیدی قانون تقسیمات کشوری اصلاح شد و منطقهٔ کرمانشاه شامل شهرستان‌های شاه‌آباد، کرمانشاه، ایلام، سنندج، شهرستان ثلاث (ملایر و نهاوند و تویسرکان) و همدان به عنوان یکی از ۱۰ استان کشور ایران، با عنوان «استان پنجم» نامگذاری شد.[6] با جدا شدن استان‌های دیگر شیوهٔ نامگذاری استان‌ها نیز تغییر کرد و نام کرمانشاه به‌طور رسمی بر کل استان گذاشته‌شد.

تقسیمات کشور

تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶
موقعیت استان پنجم در نقشه تقسیمات کشوری ایران

در سال ۱۳۱۶ که ایران به ده استان تقسیم می‌شد، استان‌های کنونی، کرمانشاه، همدان، ایلام و بخش اعظم استان کردستان، استان پنجم (به مرکزیت کرمانشاه) را تشکیل می‌دادند.

تقسیمات کشوری کنونی

بنا بر تقسیمات کشوری کنونی، استان کرمانشاه شامل ۱۴ شهرستان، ۳۱ مرکز شهری، ۸۶ دهستان و ۲۷۹۳ آبادی دارای سکنه می‌باشد.[7] این استان از شمال به استان کردستان، از جنوب به استان‌های لرستان و ایلام، از شرق به استان همدان و از غرب با کشور عراق همجوار است و بیش از ۳۳۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق دارد.

  1. شهرستان اسلام‌آباد غرب
  2. شهرستان پاوه
  3. شهرستان ثلاث باباجانی
  4. شهرستان جوانرود
  5. شهرستان دالاهو
  6. شهرستان روانسر
  7. شهرستان سرپل ذهاب
  8. شهرستان سنقر
  9. شهرستان صحنه
  10. شهرستان قصر شیرین
  11. شهرستان کرمانشاه
  12. شهرستان کنگاور
  13. شهرستان گیلانغرب
  14. شهرستان هرسین
شهرستان مرکز
# نام جمعیت تعداد بخش تعداد شهر مرکز جمعیت مرکز نسبت به جمعیت کل شهرستان
۱ شهرستان اسلام‌آباد غرب ۱۴۰٬۸۷۶ نفر ۲ بخش ۲ شهر اسلام‌آباد غرب ۹۰٬۵۵۹ نفر ۶۴٬۲۸٪
۲ شهرستان پاوه ۶۰٬۴۳۱ نفر ۳ بخش ۵ شهر پاوه ۲۵٬۷۷۱ نفر ۴۲٬۶۵٪
۳ شهرستان ثلاث باباجانی ۳۵٬۲۱۹ نفر ۳ بخش ۳ شهر تازه آباد ۱۴٬۷۰۱ نفر ۴۱٬۷۴٪
۴ شهرستان جوانرود ۷۵٬۱۶۹ نفر ۲ بخش ۲ شهر جوانرود ۵۴٬۳۵۴ نفر ۷۲٬۳۱٪
۵ شهرستان دالاهو ۳۵٬۹۸۷ نفر ۲ بخش ۳ شهر کرند غرب ۷٬۷۹۸ نفر ۲۱٬۶۷٪
۶ شهرستان روانسر ۴۷٬۶۵۷ نفر ۲ بخش ۲ شهر روانسر ۲۴٬۵۲۷ نفر ۵۱٬۴۷٪
۷ شهرستان سرپل ذهاب ۸۵٬۳۴۲ نفر ۱ بخش ۱ شهر سرپل ذهاب ۴۵٬۴۸۱ نفر ۵۳٬۲۹٪
۸ شهرستان سنقر ۸۱٬۶۶۱ نفر ۲ بخش ۲ شهر سنقر ۴۴٬۲۵۶ نفر ۵۴٬۱۹٪
۹ شهرستان صحنه ۷۰٬۷۵۷ نفر ۲ بخش ۲ شهر صحنه ۳۵٬۵۰۸ نفر ۵۰٬۱۸٪
۱۰ شهرستان قصرشیرین ۲۳٬۹۲۹ نفر ۲ بخش ۲ شهر قصرشیرین ۱۸٬۴۷۳ نفر ۷۷٬۲۰٪
۱۱ شهرستان کرمانشاه ۱٬۰۸۳٬۸۳۳ نفر ۵ بخش ۵ شهر کرمانشاه ۹۴۶٬۶۵۱ نفر ۸۷٬۳۴٪
۱۲ شهرستان کنگاور ۷۶٬۲۱۶ نفر ۱ بخش ۱ شهر کنگاور ۵۳٬۴۴۹ نفر ۷۰٬۱۳٪
۱۳ شهرستان گیلانغرب ۵۷٬۰۰۷ نفر ۲ بخش ۲ شهر گیلانغرب ۲۲٬۳۳۱ نفر ۳۹٬۱۷٪
۱۴ شهرستان هرسین ۷۸٬۳۵۰ نفر ۲ بخش ۲ شهر هرسین ۵۱٬۵۶۲ نفر ۶۵٬۸۱٪

ساختار سیاسی ادارهٔ استان

بالاترین مقام اداری در هر استان، استاندار است که از طرف وزیر کشور تعیین شده و باید از طرف هیئت دولت تأیید شود. در حال حاضر هوشنگ بازوند مسئولیت استانداری استان کرمانشاه را بر عهده دارد.[2]

همچنین شورای اسلامی استان کرمانشاه نیز بالاترین نهاد تصمیم‌گیری در استان کرمانشاه است. شورای اسلامی استان کرمانشاه نخستین بار در سال ۱۳۷۲ تشکیل شد.[8] این شورا مطابق با مادهٔ ۱۱ «قانون تشکیلات، وظایف و اختیارات و انتخاب شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران»، از نمایندگان منتخب شوراهای شهرستان‌های تابعه تشکیل می‌شود، که در مرحلهٔ اول با رأی اکثریت مطلق و در صورت عدم احراز، در مرحله دوم با اکثریت نسبی از بین اعضای شورای شهرستان انتخاب و معرفی شده‌اند.[9] از شورای استان کرمانشاه، ۲ نفر به عنوان نمایندهٔ استان برای عضویت در شورای عالی استان‌ها انتخاب می‌شوند. در حال حاضر عبدالعزیز کریمی و کاظم امجدیان رئیس و نائب رئیس شورای اسلامی استان کرمانشاه هستند و سید پیمان موسوی و کیومرث خزلی نیز دو نمایندهٔ استان کرمانشاه در شورای عالی استان‌ها می‌باشند.[10]

علاوه بر این پست‌های اداری، نمایندهٔ رهبر جمهوری اسلامی ایران در استان کرمانشاه نیز با عنوان «نمایندهٔ ولی فقیه در استان کرمانشاه» در تصمیم‌گیری‌ها نقش دارد. در حال حاضر و از اسفند ۱۳۸۶، نمایندهٔ ولی فقیه در استان کرمانشاه را مصطفی علماء برعهده دارد که امام جماعت شهر کرمانشاه مرکز استان نیز بر عهدهٔ اوست.[11] انتخاب امامان جماعت مراکز شهرستان‌های تابعه که نمایندهٔ ولی فقیه در آن شهرستان‌ها محسوب می‌شوند، بر عهدهٔ نمایندهٔ ولی فقیه در استان است.

تاریخ استان
نوشتار اصلی: تاریخ استان کرمانشاه
کتیبهٔ بیستون
سنگ‌نگاره آنوبانی‌نی نشان تمدن کرمانشاه در حدود ۴۸۰۰ سال پیش است[12]

نوشته‌های تاریخی بیانگر این است که کرمانشاه از نخستین مراکز تمدن بشری بوده‌است. برخلاف سایر نقاط ایران که به صورت مقطعی مورد سکونت قرار گرفته‌اند، این استان بدون وقفه در دوره‌های مختلف تاریخ مورد سکونت قرار گرفته‌است.[13] این منطقه بر سر راه شاهراه‌های ارتباطی مهمی چون جاده شاهی، جاده ابریشم بوده و از مناطق جغرافیایی با اهمیت ایران باستان بوده‌است.[14][15] کرمانشاه یکی از مراکز اصلی مادها بوده و در زمان هخامنشیان نیز با نام ماد دارای اهمیت بوده‌است. در زمان ساسانیان منطقهٔ کرمانشاه با همان نام «ماد» یکی از مراکز مهم سیاسی محسوب می‌شده‌است.[16]
این استان در گذشته یکی از مراکز ساسانیان بوده‌است و از همین دوره آثار بسیار زیاد و ارزشمندی در این استان مانند طاق بستان، کتیبه بیستون و معبد آناهیتا باقی‌مانده‌است و در طی سده‌های گوناگون نیز به دلیل جایگاه ویژه راهبردی کرمانشاه، این شهرستان دارای اهمیت ویژه‌ای بوده‌است. امروزه نیز از مهم‌ترین شهرهای غرب ایران به‌شمار می‌رود. به گفته هرتسفلد، کرمانشاه در سده ۱۹ میلادی به دروازه آسیا شهرت داشته‌است و اکنون نیز بزرگراه کربلا و عتبات عالیات از این منطقه می‌گذرد.
در سده سوم هجری کرمانشاه در حوزه قلمروی صفاریان قرار داشت اما گروهی از کردهای شیعه کرمانشاه به نام حسنویه حکومت آل حسنویه را تشکیل دادند که حدود نیم قرن بر این منطقه حکومت کرد.[13][17]
در جنگ جهانی اول کرمانشاه توسط حکومت عثمانی تصرف شد اما با سقوط بغداد، نیروهای عثمانی این منطقه را تخلیه کرده و کرمانشاه به تصرف قوای متفقین درآمد.[13] در جنگ جهانی اول عشایر کرد منطقه با نیروهای عثمانی درگیر شدند.[18]

در جنگ جهانی دوم سپاه منطقه غرب که شامل لشکر ۱۲ کرمانشاه و لشکر ۵ بود تنها نیروی ایرانی بودند که ۴۸ ساعت در برابر قوای انگلیسی مقاومت کردند.[19]
در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ با روی کار آمدن رضاشاه حکومت مرکزی توانست تا اندازه‌ای نفوذ و قدرت خود را در سراسر ایران تأمین نماید. در این زمان سنندج، ایلام و همدان بخشی از استان پنجم بودند. از سال ۱۳۴۰ به بعد استان کرمانشاه تقسیم شد به استان کردستان و استان کرمانشاهان و سنندج به عنوان مرکز سیاسی و اداری استان کردستان، مهم‌ترین و بزرگترین شهر استان جدید التأسیس کردستان بود. در سال ۱۳۴۳ فرمانداری کل ایلام تأسیس و در سال ۱۳۵۳ تحت عنوان استان ایلام از کرمانشاه منتزع گردید.

در سال ۱۳۹۶ زلزله‌ای به مقدار ۷٫۲ ریشتر کرمانشاه، عراق و استان‌های نزدیک را لرزاند و خسارات بسیاری به جای گذاشت.

آب و هوا

کرمانشاه از دید گوناگونی آب و هوائی دارای تنوع زیادی است از لحاظ آب و هوایی دارای چهار فصل در یک زمان است برای نمونه قصر شیرین دارای آب و هوای گرم و سنقر و پاوه دارای آب و هوای سرد و معتدل و کرمانشاه و اسلام‌آباد غرب دارای آب و هوای معتدل و خشک هستند.

مردم‌شناسی
پراکنش مردم کرد در ایران بر اساس استان‌ها

برخی از بزرگترین اقوام و ایلات و طوایف کرد نظیر ایل زنگنه، ایل کلهر، ایل گوران، ایل سنجابی، ایل قلخانی و ایلات لر لک شامل: ایل جلالوند ایل عثمانوند، ایل ترکاشوند، ایل پایروند، ایل بالوند، ایل کاکاوند در استان کرمانشاه زندگی می‌کنند. زبان‌ها و گویش‌های گوناگون کُردی همچون کلهری، کرمانشاهی، جافی،[20] کلیایی، کردی گورانی، سورانی، پاوه‌ای، ژاو رودی، لهونی، بالاجوبی، اورامی، گوران گویش لکی که لری می باشد و اقلیتی‌هایی از زبان‌های دیگر همچون فارسی کرمانشاهی و ترکی سنقری از گونه‌های گویشی و زبانی در استان کرمانشاه هستند.[21]

زن کمانگیر روی اسب

مذهب

استان کرمانشاه از دیدگاه مذهبی نیز دارای گوناگونی بسیار زیادی است. به‌طور مثال پیروان کیش‌های شیعه، سنی و یارسان، و اقلیت‌های سلسله خاکساریه، سلسله قادریه، سلسله اویسیه، نعمت‌اللهی، یهودی، مسیحی (ارمنی و آشوری) و بهائی در این استان در کنار هم زندگی می‌کنند.[22][23][24]

بخش زیادی از کردهای کرمانشاه تا اواخر سدهٔ نوزدهم میلادی پیروی دین یارسان بودند. هنری بایندر سیاح فرانسوی که در اواخر قرن نوزدهم از استان کرمانشاه دیدن کرده‌است، در سفرنامهٔ خود با عنوان «در کردستان، در بین‌النهرین و پرشیا» که در سال ۱۸۸۷ به چاپ رسیده‌است دین غالب مردم را یارسان می‌داند. او در بازدید از شهر قصر شیرین می‌نویسد:

.... بیشتر کُردان ایران از فرقهٔ علی‌اللهی هستند. اگر آن‌ها را در انجام کارهایشان آزاد گذارند، آن‌ها هم در کار دیگران مداخله نمی‌کنند. حس احترام به عقیدهٔ مذهبی دیگران در نزد ایشان بسیار زیاد است.[25]

او همچنین در بازدید از شهر کرمانشاه می‌نویسد:

.... کُردان ایالت کرمانشاه مردمی آرام و خوش‌برخوردند. آن‌ها به فرقهٔ علی‌اللهی تعلق دارند که باگذشت‌ترین فرقه‌های مذهبی هستند. در بعضی از دهکده‌ها پیروان این فرقه با مسیحیان که گذشت آن‌ها کمتر است آمیزش دارند.[26]

زیارتگاه‌ها

در استان کرمانشاه زیارتگاه‌های متعددی مربوط به دین اسلام (شیعه و سنی) و نیز دین یارسان وجود دارد. تعداد ۴۵ بقعه و امام‌زاده در استان کرمانشاه وجود دارد. مهم‌ترین زیارتگاه‌های اهل تشیع در استان کرمانشاه، امامزاده باقر بیستون، امامزاده احمد سنقر، امامزاده ابراهیم کنگاور و آرامگاه احمد بن اسحاق سرپل ذهاب هستند.[27] امامزاده سید عبیدالله در پاوه و نیز بقعه ویس در روانسر نیز از مهم‌ترین زیارتگاه‌های اهل تسنن کرمانشاه هستند.[28] در رابطه با دین یارسان مهم‌ترین زیارتگاه‌های این دین همچون زیارتگاه سلطان سهاک، داوکه‌وسوار و خاتون رزبار در شیخان، بابایادگار در زرده، پیربنیامین و پیرموسی در کرند غرب، شاه‌حیاس در جیحون‌آباد و آتش‌بگ در گره‌بان در استان کرمانشاه واقع شده و پیروان این دین از سراسر ایران و عراق برای زیارت آن‌ها به استان کرمانشاه می‌آیند.[29]

زبان

زبان کردی[30] و فارسی کرمانشاهی[31][32] در شهر کرمانشاه از رایج‌ترین زبان‌ها می‌باشند. لهجه فارسی کرمانشاهی تنها خاص شهر کرمانشاه است.[33] فارسی کرمانشاهی با گسترش سازمان‌های اداری در دوره قاجار و نیز به وسیله مهاجران و زواری که از مسیر کرمانشاه به عتبات می‌رفتند، ایجاد شده‌است.[34][35] در استان گویش‌های کردی کرمانشاهی، زنگنه‌ای، سنجابی، گورانی.[36] هورامی و جافی در شهرهای جوانرود، روانسر، ثلاث باباجانی، پاوه و بخش‌هایی از سرپل ذهاب،[37] لری (لکی) در بخشی‌هایی از شهرستان کرمانشاه، شهرستان هرسین، شهرستان صحنه و شهرستان کنگاور و بیستون و ترکی سنقری نیز در سنقر رواج دارد.[38][39]

اقوام

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در استان کرمانشاه به قرار زیر بود: ۴٫۲٪ فارس (۱٫۹٪ مرد، ۶٫۲٪ زن)، ۵۲٫۵٪ کرد(۵۵٫۲٪ مرد، ۵۰٫۴٪ زن)، ۰٫۲٪ عرب (۰٫۵٪ مرد)، ۴۲٫۶٪ لُر (۲۱٫۳٪ مرد، ۲۱٫۳٪ زن)، ۰٫۵٪ سایر و ۱٫۹٪ بدون جواب بودند.[40]

اقوام استان کرمانشاه
قومیت درصد
کرد
  
 ۵۲٫۵%
فارس
  
 ۴٫۲%
لر
  
 ۴۲٫۶%
عرب
  
 ۰٫۲%
سایر
  
 ۰٫۵%
پراکنش مردم کرد در ایران بر اساس استان‌ها

کردها ساکنین اصلی استان کرمانشاه[41][42][43] هستند. طوایف مختلف کرد از قبیل کلیایی، کلهر، قلخانی، جمور، سنجابی و طوایف لر (لک) از قبیل جلالوند، کاکاوند، عثمانوند، پایروند و … در این استان زندگی می‌کنند. اگرچه در آمارهای غیر رسمی لرها به عنوان بخشی از قومیت کرد در نظر گرفته می‌شوند، اما این گفته ها به هیج وجه صحت حقیقی ندارند .

ترک‌های استان کرمانشاه در کنار کردهای کلیایی در شهر سنقر زندگی می‌کنند. آنان به زبان ترکی سنقری سخن می‌گویند.[44] زبان سنقری فرم انتقالی از زبان ترکی آذربایجانی به زبان ترکی خراسانی می‌باشد. همچنین زبان سنقری به عنوان گویشی از زبان ترکی آذربایجانی یاد می‌شود.

در دو قرن گذشته عده‌ای از مردم مناطق مختلف به ویژه همدان، اراک، اصفهان، سمنان و… به شهر کرمانشاه مهاجرت کردند.[45] تأثیر این مهاجرت‌ها را می‌توان در ایجاد لهجه فارسی کرمانشاهی مشاهده کرد.[34] برخی از خاندان‌ها از جمله خاندان‌های آل آقا، خاندان نجومی، میبدی، جلیلی، فیض مهدوی، شهرستانی، صدوقی، محمّدی عراقی، کزازی، جابری، دزفولی و … نیز به دلایل مذهبی به کرمانشاه مهاجرت کردند.[46][47]

پوشاک

جاذبه‌ها
نوشتار اصلی: فهرست جاذبه‌های گردشگری استان کرمانشاه

جاذبه‌های تاریخی

در استان کرمانشاه ۴۲۰۰ اثر تاریخی وجود دارد[48] که ۷۱۶ اثر آن به ثبت آثار ملی و یک اثر به ثبت اثر جهانی رسیده‌است.[49] در این میان بیستون به ثبت جهانی رسیده‌است و در همه جای استان آثار گرانبهایی دیده می‌شود از جمله تاق بستان در کرمانشاه، طاق گرا، معبد آناهیتا در کنگاور

کاروانسراها
  • کاروانسرای قصرشیرین
  • کاروانسرای صفوی بیستون
  • کاروانسرای ماهیدشت
  • کاروانسرای ایلخانی (بیستون)
  • کاروانسرای سرپل ذهاب

کاخ‌ها و خانه‌های تاریخی
  • کاخ خسرو
  • خانه خواجه باروخ
  • خانه معین الکتاب
  • خانه خدیوی
  • کاخ شاپور
  • بقایای کاخ ساسانی (عمارت خسروی)
  • کاخ حوش کوری

حمام‌ها
  • حمام حسن خان کنگاور
  • حمام حاج اصغر خان کنگاور
  • حمام قلعه
  • حمام بزرگ (حمام سرجوب)
  • حمام پاچمن

پل‌ها
  • پل میان راهان
  • پل ماهیدشت
  • پل نوژی وران
  • پل بیستون
  • پل کوچه
  • پل قوزیوند

اماکن مذهبی
  • آتشکده چهارقاپی
  • معبد آناهیتا
  • پرستشگاه پارتی
  • مسجد جامع کرمانشاه
  • مسجد جامع پاوه
  • مسجد و حسینیه شیخ محمود تم تم
  • مسجد دولتشاه[13]

دیگر آثار تاریخی

جاذبه‌های طبیعی

استان کرمانشاه که دارای آب و هوای متنوعی در مناطق مختلف است در حدود ۷۷۰ چشمه و ۷۴ سراب را در خود جای داده‌است که آن را بستر مناسبی برای رودخانه‌های فصلی و دائمی تبدیل کرده‌است.[50]

غارها

فرهنگ

آثار فرهنگی استان کرمانشاه را بازار کرمانشاه، تکیه معاون الملک، تکیه بیگلربیگی، آرامگاه بابا یادگار، اویس قرنی، مقبره احمدبن اسحاق قمی، امامزاده احمدبن محمدباقر و آرامگاه میرعبیدالله، مسجد عمادالدوله، مقبره خلیفه حیدر حیدری باینگانی در بخش باینگان از توابع پاوه و سایر مساجد کهن و زیبا تشکیل می‌دهند.

صنایع دستی

صنایع دستی در استان کرمانشاه از سابقه تاریخی طولانی برخوردار بوده، بطوری‌که روزگاری کرند غرب زرادخانه مهمی بوده که سلاح‌های گوناگون را می‌ساخته‌است. در تاریخ یورش‌های تیموریان و جنگ‌های ایران و عثمانی، از سلاح‌های ساخت کرند یاد شده‌است. در در استان کرمانشاه حدود ۲۵ هزار هنرمند صنایع دستی ثبت شده، که از این میزان حدود ۱۲ هزار نفر در قالب ۲۸۸ کارگاه مشغول به فعالیت هستند.[48] صنایع دستی در استان کرمانشاه به موازات توسعه کشاورزی و دامداری پیشرفت‌هایی داشته و در اقتصاد و زندگی مردم استان به ویژه عشایر و روستائیان نقش مهمی داشته‌است.

چاپ کتاب

در سال ۱۳۹۷ در استان کرمانشاه ۱۸۷ عنوان کتاب با تیراژ ۱۵۵ هزار نسخه به چاپ رسیده‌است که عمدهٔ آن‌ها در حوزهٔ ادبیات، علوم دینی و علوم اجتماعی بوده‌است.[51] تنها ۶ عنوان از این کتاب‌ها به گویش‌های گوناگون زبان کردی انتشار یافته‌است.[52] در سال ۱۳۹۸ نیز ۲۵۰ عنوان کتاب با مجموع تیراژ ۱۷۳۸۵۰ نسخه، و در سال ۱۳۹۹ نیز ۲۱۲ عنوان کتاب با تیراژ ۱۸۷۹۰۰ نسخه در استان کرمانشاه به چاپ رسیده‌است.[53] بنا بر آمار سال ۱۳۹۷ در استان کرمانشاه ۹۸ چاپخانه وجود داشته که ۸۷ واحد آن فعال بوده‌اند. همچنین ۸۷ انتشاراتی دارای مجوز در این استان وجود داشته‌است.[52] بنابر آمار سال ۱۴۰۰ در استان کرمانشاه ۱۱۲ چاپخانه وجود دارد که ۹۸ واحد آن فعال هستند. همچنین ۷۷ انتشاراتی دارای مجوز در این استان وجود دارد که ۳۳ انتشاراتی غیرفعال هستند و بقیه نیز با تعداد عناوین اندک به فعالیت مشغول‌اند.[53]

کتابخانه‌ها

استان کرمانشاه (تا شهریور ۱۳۹۶) از نظر تعداد و نیز سطح زیربنای کتابخانه‌های عمومی در میان ۳۱ استان ایران در رتبهٔ ۱۲ جای دارد.[54]

رسانه‌ها

در استان کرمانشاه نیز به پیروی از قوانین کشور جمهوری اسلامی ایران، رسانهٔ خصوصی اجازهٔ تأسیس و فعالیت ندارد. تنها رسانه‌های محلی موجود در انحصار حکومت مرکزی هستند و از صدا و سیمای مرکز کرمانشاه پخش می‌شوند. در حال حاضر این نهاد، شبکه استانی زاگرس و رادیو کرمانشاه را به عنوان تلویزیون و رادیوی استانی برای مردم استان کرمانشاه پخش می‌کند.[55]

جغرافیا

ارنست هرتسفلد باستان‌شناس آلمانی کرمانشاه را به سبب قرارگیری‌اش در سرزمین‌های غرب ایران و دسترسی به بین‌النهرین، «دروازهٔ آسیا» نامیده‌است. این نام‌گذاری اهمیت جغرافیایی این منطقه را به دلیل قرارگیری بر سر راه تیسفون-هگمتانه نشان می‌دهد.[56]

موقعیت

استان کرمانشاه در موقعیت ۳۴ درجه شرقی و ۴۷ درجه شمالی شمالی قرار دارد.

روستاها

در استان کرمانشاه ۳۱۴۹ روستا وجود دارد که ۵۵۴ مورد از آن از سکنه خالی شده‌است. همچنین ۱۶۵۴ روستای کرمانشاه دارای دهیاری هستند.[57]

در استان کرمانشاه ۱۴ روستا به عنوان «روستای هدف گردشگری» شناخته شده‌است. این روستاها عبارت‌اند از پیران، حریر، کندوله، حجیج، هرسم، شالان، فش، نوژی‌وران، ورمقان، چرمله علیا، خانقاه، گلین، سرخه دیزه و شمشیر.[58]

کوه‌ها
نوشتار‌های اصلی: فهرست کوه‌های استان کرمانشاه و کوه شاهو

بیش از نیمی از وسعت استان کرمانشاه را کوه‌های مرتفع پوشانده‌است. رشته کوه زاگرس، به صورت مجموعه‌ای از رشته‌های موازی، با دشت‌های مرتفع کوهستانی در بین آنها، پوشش گیاهی متنوعی به وجود آورده‌است.

جنگل
نوشتار اصلی: جنگل‌های زاگرس

۱. جنگل‌های بلوط ۲. جنگل‌های ون

ناهمواری‌ها
شهرستان سرآب‌ها غارها کوه‌ها رودخانه‌ها دشت‌ها
کرمانشاهنیلوفر
تاق‌بستان
خزر الیاس
یاوری
بیستون		پراو
شکارچیان
دو اشکفت		پراو
میوله
سفیدکوه
قره‌سو
آبشوران
چم بشیر		ماهیدشت
بیستون
سنقر سنقر

گلویج

سنقرچای

 غار دالاخانی دالاخانی (سهیل)

بدر و پریشان

مادیان کوه
اسلام‌آباد غربسرآب شرف‌آباد--برف‌آباداسلام‌آباد غرب
کنگاور----کنگاور
دالاهو--دالاهو--
هرسینهرسین
بیستون		-بیستون
شیرز		-بیستون
چمچمال
سرپل ذهابگرم----
گیلانغربگیلانغرب-کچل‌کوه
چرمیان‌کوه (شه‌ک میان)
گردل (در مرز استان ایلام و کرمانشاه)
سرکش (سه‌رکه‌ش)
بره کبود (به‌ره که‌و)		--
روانسرروانسر--لیله-
صحنهصحنه-امرولهگاماسیاب-
پاوه-کاوات
قوری قلعه
غار سنگی حسین کوهکن		کوه شاهو
کوه آتشگاه
ماکوان		سیروان
لیله
زمکان		-

محیط زیست

بر اساس گزارش ادارهٔ شیلات استان کرمانشاه در سال ۱۳۸۵، تعداد ۴۱ رودخانه، ۸۳ سراب و ۱۱۲ چشمه در این استان وجود داشته‌است.[59] همچنین بر اساس مطالعه‌ای که نتایج آن در سال ۱۳۹۲ منتشر شده، تعداد گونه‌های گیاهی استان کرمانشاه ۱٬۱۱۵ گونه متعلق به ۹۳ تیرهٔ گیاهی بوده، که از این مجموعه ۱۳۲ گونه انحصاری ایران و ۱۱ گونه انحصاری استان کرمانشاه بوده‌است. ۱۲۴ گونه نیز در گروه گیاهان کمیاب آسیب‌پذیر در معرض خطر جای دارند.[59]

حیات وحش
نوشتار اصلی: حیات وحش استان کرمانشاه

در حال حاضر ۸ پناهگاه حیات وحش در استان کرمانشاه وجود دارد:

۱. بیستون ۲. نواه کوه ۳. کچل ۴.هشیلان ۵. بدر و پریشان ۶. بوزین ۷. مره‌خیل ۸. زله زرد

گونه‌های جانوری

۱. آهو ۲. کل ۳. بز وحشی ۴. پلنگ ۵. خرس ۶. گربه وحشی ۷. شوکا ۸. خرگوش ۹. جوجه تیغی ۱۰. گراز

گونه‌های گیاهی

در استان کرمانشاه بیش از ۱۴۰ گونهٔ گیاهی شناسایی شده‌است. از جملهٔ این گونه‌ها می‌توان به گیاهانی مانند کنگر، ریواس، آنغوزه، پیچک، سورانه، چویر (چنور)، زو (کندل کوهی)، باریجه، گنور (آوندل)، علف گاوزبان، زیره، آویشن و … اشاره کرد.[60]

جمعیت و وضعیت اجتماعی

کرمانشاه ۱/۴۵ درصد مساحت کل ایران را تشکیل داده و ۲/۴۴ درصد از جمعیت کشور را نیز در خود جای داده‌است.[61]

بنابر آمار سال ۱۳۹۷ نیروی کار مولد استان برابر با ۷۱ درصد جمعیت استان بوده‌است. این در حالی است که نرخ ولادت استان کرمانشاه در سال ۱۳۹۶ برابر با ۱۷ در ده هزار نفر بوده که ۱/۸ نفر کمتر از نرخ کشوری با عدد ۱۸/۸ بوده‌است. روند کاهش نرخ ولادت در استان کرمانشاه از سال ۱۳۹۳ آغا شده و از سال ۱۳۹۴ نیز نرخ وفات سیر افزایشی به خود گرفته‌است. در سال ۱۳۹۶ نرخ وفات استان برابر با ۵/۸ وفات در هر هزار نفر بوده که بالاتر از نرخ کشوری با عدد ۴/۸ بوده‌است.[62]

در سال ۱۳۹۶ نرخ رشد استان استان ۱/۱ بوده‌است. همچنین بنابر سرشماری ۱۳۹۵، استان کرمانشاه به لحاظ رتبه سالمندی (افراد بالای ۶۵ سال) در رتبه یازدهم کشور قرار دارد. به‌طور کلی و با توجه به نرخ رشد پایین و نیز مهاجرت بالا، جمعیت استان کرمانشاه به سمت کاهش و نیز پیرشدن حرکت می‌کند.[62]

بر اساس آمارهای سال ۱۳۹۶ همچنین سن امید به زندگی در استان کرمانشاه در میان مردان ۷۱/۲۹ سال و در میان زنان حدود ۷۴ سال بوده‌است.[62]

بنا بر آمار سال ۱۳۹۷ در استان کرمانشاه ۱۹۵۷۰۱ سالمند بالای شصت سال زندگی می‌کند.[63] نرخ سالمندی استان ۱۰/۰۲ درصد است و بیش از ۱۰ درصد جمعیت استان کرمانشاه سالمند هستند که از این نظر این استان در رتبهٔ هشتم بیشترین جمعیت سالمند ایران قرار دارد. در میان شهرستان‌های استان کرمانشاه، دالاهو با نرخ سالمندی ۱۳/۵۵ درصد پیرترین و ثلاث باباجانی با نرخ سالمندی ۶/۸ درصد جوان‌ترین شهرستان استان محسوب می‌شوند.[64]

ازدواج و طلاق

از سال ۱۳۹۱ کاهش نرخ ازدواج در استان کرمانشاه آغاز شده‌است. این نرخ در سال ۱۳۹۶ برابر با ۸/۸ ازدواج در هر هزار نفر بوده که بالاتر از نرخ ازدواج کشور با عدد ۷/۶ بوده‌است. همچنین نرخ طلاق در استان کرمانشاه در همان سال ۲/۷ بوده که از نرخ طلاق کشور با عدد ۲/۲ بالاتر است.[62]

جمعیت عشایر

جمعیتی نزدیک به ۸۰ هزار نفر از جمعیت استان کرمانشاه را عشایر تشکیل می‌دهند که ۴/۲ درصد از کل جمعیت استان هستند. جمعیت عشایر استان کرمانشاه در قالب ۱۴ ایل و ۱ طایفهٔ مستقل متشکل شده‌اند که اگرچه همهٔ آن‌ها دوره ییلاقی خود را در استان کرمانشاه می‌گذرانند، اما برای گذراندن دوره قشلاقی علاوه بر مناطق گرمسیری استان، گاه به استان‌های ایلام، لرستان و حتی خوزستان کوچ می‌کنند. به‌طور کلی ۶/۷ درصد از کل جمعیت عشایر کوچ‌نشین کشور ایران در استان کرمانشاه زندگی می‌کند.[65]

موقعیت اقتصادی-اجتماعی

در آخرین رتبه‌بندی صنعتی استان‌های ایران که از طرف سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و وزارت صنایع و معادن جمهوری اسلامی ایران برمبنای داده‌های سال ۱۳۸۳ انجام گرفته‌است، استان کرمانشاه در گروه استان‌های «بسیار توسعه‌نیافته» در میان ۲۸ استان در جایگاه ۲۵ قرار داشته و تنها سه استان سیستان و بلوچستان، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد پایین‌تر از کرمانشاه قرار داشته‌اند.[66]

بنا بر آماری که مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۸ منتشر کرده، سهم استان کرمانشاه از تولید ناخالص ملی برابر با ۶۴۰۰ هزار میلیارد تومان (برابر با ۰٫۶ درصد) است که از این نظر استان کرمانشاه در میان ۳۰ استان در جایگاه ۱۵ ایستاده‌است.[67] در این آمار همچنین تولید سرانهٔ هر فرد در استان کرمانشاه (بدون احتساب تولید نفت در استان‌های ایران) سه میلیون و ۳۴۰ هزار تومان بوده‌است که از این نظر استان کرمانشاه در بین ۳۰ استان در جایگاه ۱۹ قرار گرفته‌است.[67]

نرخ بیکاری در استان کرمانشاه در تابستان سال ۱۳۹۸ برابر با ۱۴/۲ درصد اعلام شده که ۳/۷ درصد بیشتر از میانگین کشوری (۱۰/۵ درصد) بوده‌است و استان کرمانشاه از این نظر در میان استان‌های ایران رتبهٔ ششم را داشته‌است.[68] بنا بر آمار سال ۱۳۹۵ نیز شهرستان جوانرود با نرخ بیکاری ۴۷ درصدی دومین نرخ بیکاری را در سراسر ایران پس از بشاگرد در استان هرمزگان داشته‌است.[69] استان کرمانشاه همچنین بالاترین نرخ بیکاری زنان را در میان ۳۱ استان ایران داشته‌است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، تا پایان سال ۹۴ نرخ بیکاری زنان در سنین ۱۵ تا ۲۹ سال در استان کرمانشاه برابر با ۶۰/۲ درصد بوده‌است.[70] در پاییز ۱۳۹۶ نرخ بیکاری در استان کرمانشاه ۲۵/۶ بوده که رکورد بیشترین میزان بیکاری در کل ایران و بیش از دوبرابر میانگین کشوری ۱۱/۹ درصدی بوده‌است. این آمار نسبت به تابستان ۱۳۹۶، ۷/۶ درصد و نسبت به پاییز ۱۳۹۵، ۱/۱ درصد رشد داشته‌است.[71]

براساس آخرین پایش ملی محیط کسب و کار مربوط به زمستان سال ۱۳۹۷، استان کرمانشاه با شاخص ۶/۳۵ در میان استان‌های دیگر کشور از نظر شاخص فضای کسب و کار در رتبه ۲۲ قرار دارد. این در حالی است که در پاییز همان سال کرمانشاه در رتبهٔ ۳۱ این رده‌بندی قرار داشت.[72]

شاخص فلاکت (مجموع دو نرخ تورم و بیکاری) در استان کرمانشاه برای سال ۱۳۹۷ خورشیدی به میزان ۴۶/۵ درصد محاسبه شده‌است که این استان را در رتبهٔ دوم کشور قرار می‌دهد.[73]

این در حالی است که سیاست خصوصی‌سازی در استان کرمانشاه صورت گرفته و مطابق با گفتهٔ رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، در دی ماه ۱۳۹۷ خورشیدی، ۸۴ درصد اقتصاد استان کرمانشاه در دست بخش خصوصی بوده‌است.[74]

فقر

بنا بر پژوهشی که توسط مجید عینیان و داود سوری با عنوان «فقر و نابرابری، رفتار پس‌انداز خانوار، تورم دهک‌ها» به سفارش دفتر طرح‌های پژوهشی «مؤسسهٔ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی» طی سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ انجام شده‌است، نواحی شهری استان کرمانشاه دارای نرخ سرشمار فقر به میزان ۱۳/۵ درصد و نواحی روستایی این استان دارای نرخ سرشمار فقر به میزان ۱۷/۷ درصد بوده‌اند.[75] همچنین شهرستان کرمانشاه با داشتن ۲۹ هزار خانوار فقیر در نواحی شهری، به لحاظ تعداد خانوارهای فقیر (بدون در نظر گرفتن نسبت جمعیت) در رتبهٔ یازدهم کشور قرار گرفته‌است. نرخ سرشمار فقر در پژوهش در شهرستان‌های استان کرمانشاه به صورت زیر بوده‌است.[75]

نام شهرستان نرخ سرشمار فقر روستایی تعداد خانوارهای فقیر روستایی نرخ سرشمار فقر شهری تعداد خانوارهای فقیر شهری
اسلام‌آباد غرب۹/۴ ٪۱۰۹۸۱۴/۰ ٪۳۲۹۶
کرمانشاه۱۳/۶ ٪۵۴۰۰۱۲/۹ ٪۲۸۶۸۸
پاوه۶/۳ ٪۴۴۹۱۳/۱ ٪۱۰۹۹
سرپل ذهاب۲۱/۷ ٪۲۲۹۸۲۲/۳ ٪۱۸۴۹
سنقر۶/۸ ٪۷۴۸۱۴/۵ ٪۱۸۴۸
قصر شیرین۰/۰ ٪۰۲۳/۹ ٪۱۰۹۷
کنگاور۸/۳ ٪۵۹۷۸/۳ ٪۱۱۹۷
گیلانغرب۲۰/۳ ٪۱۷۴۴۱۳/۲ ٪۸۰۰
جوانرود۳۰/۴ ٪۱۳۹۰۲۹/۷ ٪۳۶۹۶
صحنه۷/۹ ٪۷۹۹۹/۵ ٪۹۴۷
هرسین۱۲/۵ ٪۸۹۵۱۹/۴ ٪۲۴۴۵
ثلاث باباجانی۳۳/۳ ٪۱۵۹۵۳۰/۳ ٪۹۹۳
دالاهو۱۸/۴ ٪۱۱۴۶۱۵/۳ ٪۵۴۳
روانسر۸/۵ ٪۴۴۸۱۳/۶ ٪۸۴۶

کشاورزی

استان کرمانشاه یکی از مناطق عشایری ایران است و به علت شرایط اقلیمی محصولات کشاورزی متعددی تولید می‌شود. کرمانشاه مرکز کشاورزی ایران است و بیشتر درآمد اقتصادی کرمانشاه از این راه‌است.[76]

دامداری

سالانه ۳۶ هزار تن گوشت قرمز در دام‌داری‌های استان کرمانشاه تولید می‌شود که با محاسبهٔ سرانهٔ ۱۳ کیلوگرم گوشت در هر سال، این میزان ۱۰ هزار تن بیش از نیاز استان محسوب می‌شود و مازاد آن به استان‌های قم، تهران، قزوین، اصفهان، و نیز کشورهای کویت، قطر و عمان صادر می‌شود. ۶۰ درصد از تولید گوشت در استان کرمانشاه از دام سبک (گوسفند و بز) و بقیهٔ آن از دام سنگین (گاو اصیل، دو رگه و بومی) استحصال می‌شود. علاوه بر این ۹۰۰ واحد پرورش و تولید گوشت مرغ در استان فعالیت دارد که ظرفیت جوجه‌ریزی آن‌ها ۱۰ و نیم میلیون قطعه عنوان شده‌است. تولید گوشت مرغ در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷، به میزان بیش از ۶۳ هزار تن در هر سال بوده که با احتساب سرانهٔ ۲۶ تا ۲۷ کیلوگرم گوشت مرغ در هر سال، نیاز استان ۵۰ تا ۵۲ هزار تن بوده و مابقی آن به خارج از استان صادر می‌شود.[77]

پشم نیز یکی دیگر از محصولات دامداران استان کرمانشاه است که شهرت بالایی دارد. پشم کرمانشاهی در کنار پشم مشک‌آباد اراک و پشم سیرجان کرمان سه گونهٔ مرغوب پشم در ایران به‌شمار می‌آیند، و در این میان پشم کرمانشاه به دلیل الیاف بلندی که دارد از دو گونهٔ دیگر مرغوب است، تا جایی که دو گونهٔ دیگر نیز به تنهایی قابل استفاه نیستند و باید حتماً با پشم کرمانشاهی ادغام شوند. تنها در استان کرمانشاه سالانه سه هزار تن پشم تولید می‌شود و بهترین پشم تولیدی در این استان نیز مربوط به شهرستان گیلانغرب است که از گوسفند نژاد سنجابی به دست می‌آید و در صنعت فرش و نساجی مورد استفاده قرار می‌گیرد.[78]

صنایع
شرکت پالایش نفت کرمانشاه

۵۵/۵ درصد صنعت استان در شهرستان کرمانشاه متمرکز است.[61]

پالایشگاه کرمانشاه (قدیمی‌ترین پالایشگاه کشور بعد از آبادان) پتروشیمی کرمانشاه، نیروگاه ۶۴۰ مگاواتی بیستون، نیروگاه سیکل ترکیبی ۱۲۸۸ مگاواتی زاگرس، مجتمع شیمیایی بیستون، باختر بیوشیمی و کیمیای غرب‌گستر، سیمان غرب، چینی کرد، مجتمع کشت و صنعت ماهیدشت (روغن نباتی ناز گل) کشت و صنعت روژین تاک، کاشی بیستون، کاشی کاژه سیمان سامان و کاشی کرد از مهم‌ترین واحدهای صنعتی استان است.[61]

پالایشگاه آناهیتا، پلیمر کرمانشاه، ذوب آهن فرامان، پتروشیمی اسلام‌آباد غرب، کاغذ کاوه و از جمله طرح‌های در دست احداث استان می‌باشد.[61] شهرک صنعتی درودفرامان کرمانشاه که در سال ۱۳۵۰ تأسیس شده‌بود، در تیر ۱۳۹۷ به دلیل مشکلات متعدد به‌طور کامل ورشکسته و تعطیل شد.[79]

شرکت ایران‌خودرو در شهرک صنعتی صحنه یک خط تولید خودرو راه‌اندازی کرده‌است. این کارخانه که در سال ۱۳۹۶ افتتاح شد، روزانه ۱۷۵ دستگاه خودروی سواری مونتاژ می‌کند.[80]

معادن

از نظر ذخائر معدنی نیز این استان حائز اهمیت می‌باشد که عمده‌ترین آن‌ها عبارتند از آهن، سرب، گوگرد، آلومیت، کوارتزیت و غیره.

تجارت

میزان صادرات مواد غذایی، مصالح ساختمانی و صنایع دستی کرمانشاه تنها در ۳ ماه نخست سال ۱۳۸۸ مجموع ۹ درصد از صادرات کل کشور را شامل می‌شود.[81] بازارچهٔ مرزی پرویز خان سال ۱۳۸۷ رتبهٔ اول فعالیت را میان بازارچه‌های مرزی کشور کسب کرد.[82] در شش ماه اول سال ۱۳۸۷ بیش از ۲۳۸٬۶۵۲ تن کالای غیرنفتی به ارزش ۱٫۵۳۱ میلیون دلار را از مبادی خروجی استان کرمانشاه صادر شد و همچنان مقام اول صادرات به کشور عراق و مقام هشتم صادرات کشور ایران را به خود تخصیص داد.[83]

در استان کرمانشاه ۵۸ اتحادیهٔ صنفی فعالیت می‌کند که اتاق اصناف استان کرمانشاه بر فعالیت‌های آن‌ها نظارت می‌کند.[84]

سرمایه‌گذاری خارجی

در سال ۱۳۹۸ مجموع سرمایه‌گذاری خارجی در استان کرمانشاه ۱۱۰ میلیون یورو بوده‌است. همچنین در ۹ ماه اول سال ۱۳۹۹ مجموع سرمایه‌گذاری خارجی در استان کرمانشاه ۹۲ میلیون یورو بوده‌است.[85]

وضعیت مسکن

استان کرمانشاه دارای ۲ هزار و ۸۶ هکتار پهنه‌های ناکارآمد شهری است که این پهنه‌های ناکارآمد به چهار گونهٔ بافت تاریخی، بافت‌های فرسوده میانی، سکونتگاه‌های دارای پیشینه روستایی و اسکان غیر روستایی دسته‌بندی می‌شود. در استان کرمانشاه ۴۰۸٬۷۱۶ نفر در بافت‌های ناکارآمد شهری سکونت دارند، که از این منظر استان کرمانشاه در رتبه پنجم کشور قرار دارد.[86]

سهم استان کرمانشاه از طرح مسکن مهر ۴۶ هزار و ۲۸ واحد بوده‌است که بنا بر اعلام مدیرکل راه و شهرسازی استان، از این تعداد تا بهمن ۱۳۹۸ ۳۸ هزار و ۹۵۷ واحد به متقاضیان تحویل داده شده‌است.[87]

بهداشت و درمان

در استان کرمانشاه بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های زیادی وجود دارند. دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه دارای چند بیمارستان است که بنا بر آمار در سال ۱۳۹۷ بیش از ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در بیمارستان‌های مربوط به این دانشگاه ویزیت شده‌اند. از این میزان ۲۵۰ هزار نفر بستری شده‌اند و همچنین ۱۳۰ هزار عمل جراحی نیز انجام شده‌است. بیماری‌های آبله‌مرغان، سل و فلج اطفال در استان کرمانشاه ریشه‌کن شده‌است.[88] استان کرمانشاه به عنوان قطب پزشکی درمانی غرب کشور هرسال بیماران زیادی را از استانهای مجاور و کشور عراق تحت پوشش قرار می‌دهید. معالجه رسمی اتباع خارجی در استان کرمانشاه تحت عنوان توریست درمانی از سال ۱۳۹۵ فعالیت رسمی خود را آغاز کرده‌است بطوریکه در استان ۹ مرکز درمانی وجود دارند که دارای گواهینامه IPD هستند. مراکز درمانی در سطح استان شامل بیمارستانهای امام خمینی، بیستون، امام حسین، امام علی (ع)، فارابی، شهدا، حضرت معصومه (س) و دکتر محمد کرمانشاهی دارای فعالیت در بخش گردشگری سلامت هستند. همچنین بیمارستانهای سنقر، قصرشیرین و سجاد توانایی خود را برای توریست درمانی اعلام کرده‌اند اما مجوزهای لازم هنوز صادر نشده‌است.

سطر لیست مراکز درمانی استان کرمانشاه
۱ بیمارستان شهید بهشتی کرمانشاه
۲ بیمارستان امام رضا (ع)۷۱۴تختخوابی کرمانشاه
۳ بیمارستان شهدا کرمانشاه
۴ بیمارستان قلب و عروق امام علی (ع) کرمانشاه
۵ امام حسین (ع) کرمانشاه
۶ طالقانی کرمانشاه
۷ رازی کرمانشاه
۸ حضرت معصومه (س) کرمانشاه
۹ امام خمینی (ره) کرمانشاه
۱۰ ۵۲۰کرمانشاه
۱۱ بیستون کرمانشاه
۱۲ شهید فهمیده کرمانشاه
۱۳ دکتر معتضدی کرمانشاه
۱۴ فارابی کرمانشاه
۱۵ سجاد کرمانشاه
۱۶ چهارمین شهید محراب کرمانشاه
۱۷ سینا کرمانشاه
۱۸ مرکز آموزشی درمانی دکتر محمد کرمانشاهی کرمانشاه
۱۹ حضرت ابوالفضل (ع) کرمانشاه
۲۰ مهدیه ۱ کرمانشاه
۲۱ مهدیه ۲(هلال احمر) کرمانشاه
۲۲ کلینیک تخصصی و ویژه مادر کرمانشاه
۲۳ کلینیک فوق تخصصی شهید دکتر محمدرضا فتاحی کرمانشاه
۲۴ پردیس کرمانشاه
۲۵ بیماریهای خاص کرمانشاه
۲۶ ویانا ۷۰۰ تختخوابی کرمانشاه (در دست ساخت)
۲۷ رایانا ۱۵۰ تختخوابی کرمانشاه (در دست ساخت)
۲۸ حکیم ۱۰۰ تختخوابی کرمانشاه (در دست ساخت)
۲۹ مرکز رادیوتراپی و شیمی درمانی۱۵۰ تختخوابی امام رضا (ع) کرمانشاه (در دست ساخت)
۳۰ شهدا هرسین
۳۱ شهید چمران کنگاور
۳۲ دکتر معاون صحنه
۳۳ امام خمینی (ره) سنقر
۳۴ امام خمینی (ره) اسلام‌آباد غرب
۳۵ شهدا سرپل ذهاب
۳۶ حضرت ابوالفضل العباس (ع) قصرشیرین
۳۷ الزهرا (س) گیلانغرب
۳۸ قدس پاوه
۳۹ حضرت رسول (ص) جوانرود
۴۰ بیمارستان روانسر (در دست ساخت)
۴۱ بیمارستان تازه آباد ثلاث باباجانی (در دست ساخت)
۴۲ بیمارستان کرندغرب دالاهو (در دست ساخت)
۴۳ بیمارستان ۵۰ تختخوابی سرپل ذهاب (در دست ساخت)
۴۴ بیمارستان ۱۰۰ تختخوابی اسلام‌آباد غرب (در دست ساخت)
۴۵ بیمارستان ۹۶ تختخوابی قصرشیرین (در دست ساخت)
۴۶ بیمارستان ۱۰۶ تختخوابی تازه تأسیس پاوه (افتتاح شده‌است)

علاوه بر مراکز رسمی درمانی و بیمارستانها سطح استان، در تمامی ۱۴ شهرستان سطح استان درمانگاه‌ها و مراکز پزشکی متعددی قرار دارند که ظرفیت درمانی استان کرمانشاه را افزایش داده‌است. در اسفندماه سال۹۷ تعداد ۲۹۶۴ تخت بیمارستانی در استان کرمانشاه فعال بوده‌است، که ۲۳۲۸ تخت در بخش دانشگاهی و ۶۳۶ تخت در بخش غیردانشگاهی قرار دارد و سرانه استاندارد تخت بیمارستانی نسبت به جمعیت چهار تخت به ازا هر هزار نفر جمعیت است که با ساخت بیمارستانهای جدید آمار سرانه تخت در استان کرمانشاه بهبود می‌یابد.

حمل و نقل و ترانزیت

جاده‌ها

استان کرمانشاه در مسیر بزرگراه ۲ آسیا موسوم به بزرگراه بین‌المللی AH2 قرار دارد که از دنپاسار در جزیره جاوه اندونزی شروع شده و پس از گذشتن از سنگاپور، مالزی، تایلند، میانمار، بنگلادش، هند، نپال و پاکستان، از مرز میرجاوه وارد ایران شده و در مرز خسروی در شهرستان قصر شیرین در استان کرمانشاه خاتمه پیدا می‌کند.[89]

سوانح جاده‌ای

در سال ۱۳۹۷ در مجموع ۴۰۷ نفر در سوانح روی‌داده در جاده‌های استان کرمانشاه کشته‌شده و ۴۷۷۰ نفر نیز زخمی شدند.[90]

آموزش

بنا بر آماری که در مهر ۱۳۹۱ منتشر شده‌است، در استان کرمانشاه ۶۰ مرکز آموزش عالی فعال بوده‌است. همچنین ۹۳ هزار و ۷۹۵ نفر دانشجو در استان مشغول به تحصیل بوده‌اند که این رقم برابر با ۲/۱ درصد دانشجویان کل ایران بوده‌است؛ بنابراین آمار استان کرمانشاه در رتبهٔ ۱۸ در میان استان‌های ایران از نظر پذیرش دانشجو قرار داشته‌است. از این تعداد، ۲۲/۶۴ درصد دانشجویان استان در مقطع کاردانی، بیش از ۷۰ درصد در مقطع کارشناسی، ۵/۳۶ درصد در مقطع کارشناسی ارشد و ۰/۵۵ درصد در مقطع دکترا مشغول به تحصیل بوده‌اند. همچنین تعداد اعضای هیئت علمی ۱۲۲۴ نفر بوده‌است.[91]

مراکز آموزش عالی

مهمترین مراکز آموزش عالی در استان کرمانشاه عبارتند از:

همچنین دانشگاه‌های آزاد و پیام نور شعبه‌هایی را در سایر شهرستان‌های استان دارند.

جستارهای وابسته

نگارخانه

منابع
  1. مرکز آمار ایران، سرشماری سال ۱۳۹۵
  2. خبرگزاری کردپرس: هوشنگ بازوند به عنوان استاندار کرمانشاه معرفی شد، نوشته‌شده در ۲ مهر ۱۳۹۶؛ بازدید در ۲۹ دی ۱۳۹۸.
  3. کتاب استان‌شناسی کرمانشاه، پایگاه کتاب‌های درسی، اداره کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی.
  4. ایران بایگانی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine، درگاه ملی خدمات الکترونیکی ایران.
  5. http://andisheh-kermanshah.ir/index.php/article/202-نگاهی-اجمالی-به-پیشینه-کرمانشاه-در-دوران-قبل-از-اسلام بایگانی‌شده در ۱۰ آوریل ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine «اندیشهٔ کرمانشاه» نگاهی اجمالی به پیشینه کرمانشاه در دوران قبل از اسلام.
  6. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۱ آوریل ۲۰۲۰.
  7. اداره راه و ترابری استان کرمانشاه بازدید در ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۰
  8. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): رئیس شورای استان کرمانشاه: بنا داریم شورای استان را فعال کنیم، نوشته‌شده در ۲۶ بهمن ۱۳۹۳؛ بازدید در ۲۹ دی ۱۳۹۸.
  9. پایگاه اطلاع‌رسانی شورای عالی استان‌ها: قانون تشکیلات، وظایف و اختیارات و انتخاب شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران؛ بایگانی‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۹ دی ۱۳۹۸.
  10. پایگاه اطلاع‌رسانی شورای عالی استان‌ها: نمایندگان شورای اسلامی استان کرمانشاه در شورای عالی استان‌ها مشخص شدند، نوشته‌شده در ۲۶ آذر ۱۳۹۶؛ بازدید در ۲۹ دی ۱۳۹۸.
  11. خبرگزاری برنا: زندگینامۀ آیت‌الله مصطفی علماء نماینده ولی‌فقیه و امام جمعۀ کرمانشاه، نوشته‌شده در ۴ اسفند ۱۳۹۷؛ بازدید در ۲۹ دی ۱۳۹۸.
  12. دیاکونوف. «فصل اول». در تاریخ ماد. انتشارات پیام. ۱۰۱.
  13. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲ ژوئیه ۲۰۱۶.
  14. http://www.hamshahrionline.ir/details/45140
  15. http://www.aftabir.com/articles/view/social/tourism/c4c1269761868_kermanshah_p1.php/کرمانشاه-گهواره-تمدن-ایران-باستان-دارای-بیشترین
  16. http://andisheh-kermanshah.ir/index.php/article/202-نگاهی-اجمالی-به-پیشینه-کرمانشاه-در-دوران-قبل-از-اسلام بایگانی‌شده در ۱۰ آوریل ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine «اندیشهٔ کرمانشاه» نگاهی اجمالی به پیشینه کرمانشاه در دوران قبل از اسلام.
  17. نفیسی، سعید، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورهٔ معاصر: از آغاز سلطنت قاجارها تا سرانجام فتحعلیشاه، به اهتمام عبدالکریم جربزه دار، تهران: اساطیر، چاپ دوم: ۱۳۹۱، ص ۲۹.
  18. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۹.
  19. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲ ژوئیه ۲۰۱۶.
  20. «LAK TRIBE – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
  21. «مرگ لهجه‌ها». روزنامهٔ ابتکار. ۶ بهمن ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۰.
  22. www.justice.gov/sites/default/files
  23. http://thekurdishproject.org/kurdistan-map
  24. «www.artkermanshah.ir». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۷.
  25. بایندر، هنری. سفرنامهٔ هنری بایندر: کردستان، بین‌النهرین و ایران، ترجمهٔ کرامت‌الله افسر، تهران: انتشارات فرهنگسرا (یساولی)، چاپ اول: ۱۳۷۰؛ ص ۳۸۲.
  26. بایندر، هنری. سفرنامهٔ هنری بایندر: کردستان، بین‌النهرین و ایران، ترجمهٔ کرامت‌الله افسر، تهران: انتشارات فرهنگسرا (یساولی)، چاپ اول: ۱۳۷۰؛ ص ۴۰۳.
  27. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۴۵ امامزاده در استان کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲ مهر ۱۳۹۱؛ بازدید در ۱ تیر ۱۳۹۸.
  28. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): گذری بر بناهای مذهبی کرمانشاه (۱۵): زیارتگاه اویس قرنی، نوشته‌شده در ۱۱ مهر ۱۳۸۹؛ بازدید در ۱ تیر ۱۳۹۸.
  29. امام جمعه‌زاده، سیدجواد و ویسی، سارا. اهل حق (یارسان) مطالعۀ مردم‌شناسانۀ گروهی از شیعیان غالی استان کرمانشاه، در شیعه‌شناسی، دورۀ ۱۳، شمارۀ ۵۰، تابستان ۱۳۹۴، صص ۱۳۴-۱۰۳؛ صص ۱۳۱-۱۳۰؛ بازدید در ۱ تیر ۱۳۹۸.
  30. «kermanshah». Iran Chamber Society. دریافت‌شده در ۲۷ مارس ۲۰۱۰.
  31. وزارت کشور، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور بایگانی‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine: مرجع شهرهای ایران. بازدید: مارس ۲۰۱۰.
  32. مرجع شهرهای ایران بایگانی‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine، بازدید: فوریه ۲۰۱۰.
  33. دن وودینگ.arrest of the Assyrian leader of the kermanshah church in iran.february21,2010
  34. http://kermanshah.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=30831
  35. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۴ اکتبر ۲۰۱۷.
  36. دانشگاه آزاد کرمانشاه بایگانی‌شده در ۹ فوریه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine، بازدید: فوریه ۲۰۰۹.
  37. «روزنامه سلام کرمانشاه». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۷ مارس ۲۰۱۰.
  38. گردشگری استان کرمانشاه بایگانی‌شده در ۷ فوریه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine، بازدید: فوریه ۲۰۰۹.
  39. ایل کلهر در دوره مشروطیت، علیرضا گودرزی انتشارات کرمانشاه، ۱۳۸۱
  40. طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان کرمانشاه/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۱–۵۷–۶۶۲۷–۶۰۰–۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۶ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
  41. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ آوریل ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۴ ژوئیه ۲۰۱۶.
  42. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ فوریه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۹.
  43. http://www.seymare.com/گفتگو/خبر/149-2013-10-24-02-03-25.html%5Bپیوند+مرده%5D
  45. جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، محمدعلی سلطانی، ج 1، انتشارات سها، چاپ اول، تهران.
  46. زندگانی سردار کابلی، کیوان سمیعی، ص ۵۵، چاپ گیلان، چاپ اول
  47. http://tollab-ksh.ir/index.php/bozorgan/83-ulama بایگانی‌شده در ۱۹ مه ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine مجمع نمایندگان طلاب و فضلای استان کرمانشاه. زندگی‌نامه علمای کرمانشاه
  48. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرونا صنعت گردشگری را زمین‌گیر کرد/ «تنبور» جزو لاینفک آیین‌های مردم دالاهو است، نوشته‌شده در ۲۲ دی ١٣۹۹؛ بازدید در ۲۲ دی ۱۳۹۹.
  49. «دیار شیرین و فرهاد». وبگاه آفتاب. ۱۱ دی ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۲ اوت ۲۰۱۰. مجله خانواده سبز
  50. ابوالحسن باقری نسب (۸ فروردین ۱۳۸۹). «کرمانشاه گهواره تمدن دارای بیشترین تنوع آثار تاریخی است». خبرگزاری آفتاب. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۰. روزنامه اطلاعات
  51. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۱۳۴ عنوان کتاب در کرمانشاه به چاپ رسید، نوشته‌شده در ۱۹ دی ۱۳۹۷؛ بازدید در ۲۳ دی ۱۳۹۷.
  52. خبرگزاری کتاب ایران (ایسنا): سخنرانی انتقادی و جنجالی کزازی درباره «بی‌توجهی به مفاخر کرمانشاه»، نوشته‌شده در ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۸؛ بازدید در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۸.
  53. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): مراسم «کتاب سال» در کرمانشاه برگزار می‌شود، نوشته‌شده در ۵ خرداد ۱۴۰۰؛ بازدید در ۵ خرداد ۱۴۰۰.
  54. روزنامۀ باختر: کرمانشاه از نظر تعداد و زیربنای کتابخانه‌های عمومی رتبه دوازدهم را دارد، نوشته‌شده در ۲۱ شهریور ۱۳۹۶؛ بایگانی‌شده در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۳ شهریور ۱۳۹۶.
  55. «شبکه زاگرس کرمانشاه ماهواره‌ای شد». خبرگزاری فارس. ۲۸ بهمن ۱۳۸۵. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۸.
  56. همزه‌ای، محمدرضا. ۱۳۸۵. جایگاه غرب ایران در تمدن ایرانی، در سرآغازی بر پژوهش‌های دانش بومی و فرهنگ شفاهی غرب ایران، کرمانشاه: دانشگاه رازی، ۱۳۸۵؛ ۲۰۲–۱۳۱؛ ص ۱۳۸.
  57. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۵۵۴ آبادی کرمانشاه خالی از سکنه‌اند، نوشته‌شده در ۱۵ مهر ۱۳۹۷؛ بازدید در ۲۴ مهر ۱۳۹۷.
  58. ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه: روستاهای هدف گردشگری استان کرمانشاه؛ بایگانی‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۴ مهر ۱۳۹۷.
  59. خان‌حسنی و دیگران، ۱۳۹۷، ص ۹۰.
  60. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه ۱۴۰ گونۀ گیاهی شناسایی‌شده دارد، نوشته‌شده در ٢ مهر ١٣۹۹؛ بازدید در ۲ مهر ۱۳۹۹.
  61. ایرنا، کد خبر: ۳۳۰۰۲۹ زمان مخابره: ۱۲/۱۱/۱۳۸۷. بازدید: فوریه ۲۰۰۹.
  62. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): جمعیت کرمانشاه از پیک "جوانی" عبور کرده‌است، نوشته‌شده در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۷؛ بازدید در ۱۰ خرداد ۱۳۹۷.
  63. خبرگزاری کُردپرس: کرمانشاه با ۱۹۵ هزار سالمند در ردۀ هشتم کشور قرار دارد، نوشته‌شده در ۱۴ مهر ۱۳۹۷؛ بایگانی‌شده در ۷ اکتبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۵ مهر ۱۳۹۷.
  64. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه هشتمین استان «پیرِ» کشور است، نوشته‌شده در ۹ مهر ١٣۹۹؛ بازدید در ۹ مهر ۱۳۹۹.
  65. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۶/۷ درصد عشایر کشور در کرمانشاه هستند، نوشته‌شده در ۱۵ مهر ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱۵ مهر ۱۳۹۸.
  66. رتبه‌بندی استان‌های کشور به لحاظ توسعه‌یافتگی صنعتی، نوشتۀ سید هاشم هدایتی، در تاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۵؛ بازدید در ۹ شهریور ۱۳۹۶.
  67. فرارو: کدام استان‌ها در تولید کشور نقش بیشتری دارند؟، نوشته‌شده در ۲۰ آذر ۱۳۹۱؛ بازدید در ۹ شهریور ۱۳۹۶.
  68. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): نرخ بیکاری کرمانشاه در تابستان اعلام شد، نوشته‌شده در ۱۵ مهر ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱۵ مهر ۱۳۹۸.
  69. رادیو فردا: نوبخت نرخ بیکاری ۶۰ درصدی در برخی از شهرهای ایران را تکذیب کرد، نوشته‌شده در ۱۱ مهر ۱۳۹۶؛ بازدید در ۱۱ مهر ۱۳۹۶.
  70. باختر: با بیش از ۶۰ درصد، کرمانشاه دارای بالاترین رتبۀ «بیکاری زنان» در کشور، نوشته‌شده در ۱۴ مهر ۱۳۹۶؛ بایگانی‌شده در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۵ مهر ۱۳۹۶.
  71. مرکز آمار ایران: چکیدۀ نتایج طرح آمارگیری نیروی کار، پاییز ۹۶؛ بازدید در ۱۰ اسفند ۱۳۹۶.
  72. پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران: صعود ۹ پله‌ای کرمانشاه در شاخص فضای کسب و کار در زمستان ۹۷، نوشته‌شده در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸؛ بایگانی‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine بازدید در ۸ مرداد ۱۳۹۸.
  73. تابناک: در سال ۹۷، فلاکت در کدام استان‌ها بیشتر بود؟، نوشته‌شده در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸؛ بازدید در ۲ خرداد ۱۳۹۸.
  74. خبرگزاری کُردپرس: ۸۴ درصد اقتصاد استان کرمانشاه در دست بخش خصوصی است، نوشته‌شده در ۱۹ دی ۱۳۹۷؛ بایگانی‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۹ دی ۱۳۹۷.
  75. فقر و نابرابری، رفتار پس‌انداز خانوار، تورم دهک‌ها، نوشتۀ مجید عینیان و داود سوری، به سفارش دفتر طرح‌های پژوهشی «مؤسسۀ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، ۱۳۹۵-۱۳۹۴؛ صص ۴۱، ۵۰ و ۵۷.
  76. [بی نا]. "Kermanshah". Thetis Travel Agency. Archived from the original on 3 August 2010. Retrieved 3 September 2010.
  77. خبرگزاری کُردپرس: کرمانشاه ۱۰ هزار تن تولید گوشت قرمز مازاد بر نیاز دارد، نوشته‌شده در ۶ بهمن ۱۳۹۷؛ بایگانی‌شده در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine بازدید در ۷ بهمن ۱۳۹۷.
  78. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پشم تولیدی کرمانشاه سامان می‌گیرد، نوشته‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹؛ بازدید در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹.
  79. سایت تحلیلی-خبری عصر ایران: سونامی تعطیلی صنعت در کرمانشاه (عکس)، نوشته‌شده در ۱۱ تیر ۱۳۹۷؛ بازدید در ۱۳ تیر ۱۳۹۷.
  80. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): خیز «ایران‌خودرو» کرمانشاه برای تولید سالانه ۱۰۰ هزار دستگاه، نوشته‌شده در ۱۴ مهر ١٣۹۹؛ بازدید در ۱۴ مهر ۱۳۹۹.
  81. [بی نا]. «تاریخچه شرکت پالایش نفت کرمانشاه». شرکت پالایش نفت کرمانشاه. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۰.
  82. [بی نا]. «دریاچه «تاق بستان» در محاصره غرفه‌های فروش». مؤسسه فرهنگی قدس. پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  83. سازمان بازرگانی استان کرمانشاه بازدید در ۲۱ اوت ۲۰۰۹
  84. خبرگزاری کُردپرس: اتحادیه‌های صنفی استان کرمانشاه تعطیل شد، نوشته‌شده در ۱۵ مهر ١٣۹۹؛ بازدید در ۱۵ مهر ۱۳۹۹.
  85. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): کرمانشاه استان چهارم کشور در جذب سرمایه‌گذاری خارجی صنعتی، نوشته‌شده در ۲۲ دی ١٣۹۹؛ بازدید در ۲۲ دی ۱۳۹۹.
  86. خبرگزاری کردپرس: ۴۰۸ هزار کرمانشاهی در بافت‌های ناکارآمد شهری سکونت دارند، نوشته‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱۵ بهمن ۱۳۹۸.
  87. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پروندۀ «مسکن مهر» کرمانشاه امسال بسته می‌شود، نوشته‌شده در ۱۹ بهمن ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱۹ بهمن ۱۳۹۸.
  88. خبرگزاری کُردپرس: ۱۳۰ هزار عمل جراحی در بیمارستان‌های دولتی علوم پزشکی کرمانشاه، نوشته‌شده در ۲۳ مرداد ۱۳۹۸؛ بازدید در ۲۳ مرداد ۱۳۹۸.
  89. «Asian Highway Route Map» (PDF). The United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (UN ESCAP). دریافت‌شده در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۶.
  90. «سانحه رانندگی در دالاهو یک کشته و ۴ زخمی به جا گذاشت». خبرگزاری کردپرس. ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸.
  91. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): ۲ درصد دانشجویان کشور در استان کرمانشاه تحصیل می‌کنند، نوشته‌شده در ۴ مهر ۱۳۹۱؛ بازدید در ۲۳ شهریور ۱۳۹۶.

کتاب‌شناسی
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان کرمانشاه دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ استان کرمانشاه موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.