فارس (سرزمین)

سرزمین فارس یا پارس کهن (به پارسی باستان: پارسه 𐎱𐎠𐎼𐎿 (Pārsa)[1]) ناحیه جنوبی ایران منتهی به خلیج فارس که اشتراکات تاریخی، اقلیمی، فرهنگی و بخصوص گویشی دارند و شامل استان‌های خوزستان، فارس، اصفهان، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، استان هرمزگان و استان چهار محال و بختیاری و بخش باختری استان کرمان می‌باشد که آن را خاستگاه و میراث دار پارسی میانه می‌دانند.[2][3][4][5][6][7] که تا امروزه نیز بخصوص از جهت فرهنگی و زبانی از تشخص و تمایز برخوردار است.

با استان فارس اشتباه نشود.
موقعیت فارس در نقشه ایران در عصر خلفای عباسی برگرفته از کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی
موقعیت فارس در ساحل خلیج فارس در عصر خلفای عباسی برگرفته از کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی

در سال ۵۵۸ پیش از میلاد کوروش بزرگ (کوروش دوم) در انشان/انزان پارس که جایی میان شهرهای (ایذه) در شمال خاوری خوزستان و جنوب باختری استان چهار محال و بختیاری به دنیا آمد و پس از آن ساتراپ پارس را در (مرودشت) شمال استان پارس بنیاد نهاد و پس از آن پایتخت هخامنشیان را به شوش جابجا کرد.[8]

اشتراکات فرهنگی زبانی
نوشتار(های) وابسته: زبان فارسی و زبان پهلوی

از مهم‌ترین اشتراکات منطقه فارس زبان و گویش است. این منطقه خاستگاه زبان پهلوی بوده و علاوه بر آن تا به امروز نیز اشکال گویش قدیم پهلوی در آن بجا مانده‌است. گویش‌های پهلوی گویش‌هایی هستند که پهلوی‌اند و هنوز حالت پارسی میانه را در خود حفظ کرده‌اند. مهم‌ترین ویژگی آن‌ها داشتن حالت کنایی و اسپلیت ارگاتیو است و مانند صرف فعل پهلوی ساسانی هنوز شناسه‌های صرفی پیش از فعل قرار می‌گیرند. بجز این مورد تفاوت خاص دیگری با فارسی ندارند. این گویش‌ها در استان فارس منطقهٔ دشتی در بوشهر و بهبهان در خوزستان و روستاهای معدودی در کهگیلویه بویر احمد و استان هرمزگان به جز شرق استان که زبان بلوچی کاربرد دارد رایج است. عمدهٔ متکلمان گویش‌های پهلوی در استان فارس در روستاهای منطقهٔ کوهمرهٔ ارژن و دشتک مرودشت و روستاهای اطراف کازرون و بیشاپور و منطقهٔ لارستان بسر می‌برند. زبان شیرازی قدیم که حافظ و سعدی به آن شعرهایی دارند نیز به گونه‌ای از همین گویش است که مانند زبان فارسی باقیماندهٔ زبان پهلوی جنوبی می‌باشد.[9][3]

جغرافیای تاریخی فارس
نوشتار اصلی: جغرافیای تاریخی فارس

فارس قدیم یا ایالت فارس از جهت تاریخ سیاسی در دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی یک ایالت بوده و شامل استان‌های فارس کنونی، بوشهر، استان هرمزگان، استان کهگیلویه و بویراحمد و حتی استان یزد و شهرستان بهبهان از استان خوزستان بوده‌است. ابن حوقل حدود این ایالت را از مشرق به کرمان، از مغرب به خوزستان و از شمال به بیابان منتهی به خراسان و قسمتی از اصفهان و از جنوب همجوار خلیج فارس دانسته‌است. منطقه فارس تا قرن اخیر نیز در تقسیم‌بندی سیاسی با تفاوتهایی نسبت به گذشته ایالتی یکپارچه محسوب می‌شد.

تقسیمات ایالت فارس

ایالت فارس از دورهٔ قبل از اسلام به پنج خوره (کوره) تقسیم شده‌بود (برای کوره معانی مختلفی ذکر شده از جمله روشنایی، شهر، ولایت و استان). این پنج کوره که در دوره بعد از اسلام نیز برقرار بودند، عبارتند از:

از شهرهای مهم ایالت فارس: شیراز، نای ذی (نی ریز)، سیراف، ارّجان (بهبهان کنونی) و… بوده‌است.

گور • استخر • دارابگرد • بیشاپور • ارجان • سیراف • کثه • جنابه • مهرویان • غندجان • شوش • توج • نوبندجان • بیضا • یزدخواست • جویم • ایج • نجیرم • ریشهر • سینیز • نی ریز • قطرویه • تموکن • مشکان • تخت جمشید • پیشیاوادا • لیان از دیگر شهرهای باستانی فارس قدیم آن بوده‌است.

پانویس
  1. دانشگاه فرانکفورت آلمان. "Old Persian Corpus, Part No. 8, Text: DB1". http://titus.uni-frankfurt.de. External link in |وبگاه= (help)
  2. Skjaervo, Prods Oktor (2006-10-25), "IRAN vi, continued", Columbia University, New York More than one of |کتاب= and |عنوان= specified (help) Retrieved on 2009-04-08.
  3. SWindfuhr, Gernot, "FARROḴZĀD,FORŪḠ-ZAMĀN", Columbia University, New York More than one of |کتاب= and |عنوان= specified (help) Retrieved on 2009-04-08.
  4. Salami, A. , 1383 AP / 2004 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). First Volume, فرهنگستان زبان و ادب فارسی. بایگانی‌شده در ۲۳ ژوئیه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine ISBN 964-7531-32-X (فارسی)
  5. Salami, A. , 1384 AP / 2005 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). Second Volume, The academy of Persian language and literature. بایگانی‌شده در ۵ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine ISBN 964-7531-39-7 (فارسی)
  6. Salami, A. , 1385 AP / 2006 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). Third Volume, The academy of Persian language and literature. بایگانی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine ISBN 964-7531-54-0 (فارسی)
  7. Salami, A. , 1386 AP / 2007 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). Forth Volume, The academy of Persian language and literature. بایگانی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine ISBN 978-964-7531-73-3 (فارسی)
  8. CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org
  9. Payne, ‎J.R. (1987), The World's Major Languages, به کوشش Bernard Comrie., Oxford: Oxford University Press, p. 514, ISBN 978-0-19-506511-4
  10. جغرافیای تاریخی شهرها، ص ۳۵۶

جستارهای وابسته

منابع
  • نهچیری، عبدالحسین (۱۳۷۰)، جغرافیای تاریخی شهرها، تهران: انتشارات مدرسه وابسته به دفتر انتشارات کمک آموزشی
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.