آلبانیای قفقاز

آلبانیای قفقاز (ایرانی: اران، ارمنی: الوانک) نام یک کشور باستانی در منطقه قفقاز بوده‌است. این کشور از شمال به کوهستان کرائونیان که در قفقاز کشیده شده، از شرق به دریای خزر و از جنوب به رودخانه ارس محدود بوده‌است. از غرب، مرزش ناپایدار بوده‌است. استرابون نوشته‌است: رودخانه کورا مرز غربی آلبانیای قفقاز بوده‌است و این مرز بارها از جانب آلبانیایی‌ها یا ارمنی‌ها مورد تاخت و تاز قرار گرفته‌است. در انتهای شرقی مرز قفقاز، گذرگاهی در کنار ساحل دریای خزر باز می‌گردد. که به دروازه‌های آلبانیا و دروازه‌های خزر توسط باستانیان، پهک چورای یا ایوری پهک توسط ارامنه نامیده می‌شود.[4]

نقشه قفقاز و مناطقی مرزی
آلبانیای قفقاز (نام خارجی)

اقوانک و الوانک (نام داخلی حال حاضر)
قرن۲ پ.م  – قرن ۸  ب.م
Standard of the Mihranid dynasty
مرز های آلبانیای قفقاز در ۳۸۷–۷۰۶ (خط چین قرمز)
وضعیتInitial state/s unknown; later vassal kingdom & satrapy of the Parthian and Sassanid empires
پایتختقبله ; بردع
زبان(های) رایجزبان آلبانیای قفقازی، پهلوانیگ,[1] پارسیگ[2][3]
دین(ها)
پاگانیسم، مسیحیت، مزدیسنا
دوره تاریخیتاریخ باستان
• بنیان‌گذاری
قرن۲ پ.م  
• فروپاشی
 قرن ۸  ب.م
امروز بخشی از جمهوری آذربایجان
 روسیه
 گرجستان
 ارمنستان
نواحی جغرافیایی منطقه قفقاز در ۲۹۰ پیش از میلاد. در کنار آلبانیای قفقاز، دیگر نواحی نام‌برده در نقشه عبارتند از: ایبریا، کولخیس، ارمنستان بزرگ، ارمنستان کوچک، آتورپاتکان، منطقه سرمت‌ها و ماساژت‌ها.

آلبانیا در زبان ارمنی باستان Աղուանք و به ارمنی امروزی Աղվանք (آقوانک) و به سایر زبان‌های قفقازی «آلبانیا» به منطقه‌ای فراتر از کل جمهوری آذربایجان امروزی گفته می‌شد. پادشاهی آلبانیا از چهار قرن پیش از میلاد تا نیمه اول قرن نهم میلادی برقرار بوده‌است. در سال ۳۳۱ پیش از میلاد از آلبانیای قفقاز به عنوان یکی از ساتراپی‌های هخامنشیان یاد شده‌است. از آن دوران نام هیچ شهری از این منطقه در جایی یاد نشده‌است. پایتخت آلبانیا در کنار دریای خزر قرار داشته‌است. در سال ۳۸۷ میلادی که ساسانیان و رومی‌ها ارمنستان را بین خود تقسیم کردند، آلبانیای قفقاز تابع مطلق ایران شد. ساسانیان در سال ۵۱۰ میلادی آخرین حاکم بومی را برکنار کرده و اداره منطقه را به کل بدست گرفتند.

نام

دلیل نام‌گذاری این دولت به نام آلبانی این بوده‌است که در زبان لاتین، مناطق کوهستانی را آلبانیا می‌نامیدند (به همین دلیل کشور آلبانی کنونی به همین نام نامیده می‌شود). جالب اینکه مناطق شمالی آلبانیا را امروزه داغستان می‌نامند که به ترکی یعنی سرزمین کوهستانی.

گستره جغرافیایی

آلبانیای قفقاز، از شمال به رود ترک (Terek)، از جنوب به رود ارس، از شرق به دریای خزر و از غرب به قلعه هوناراکرت و گرجستان و ساحل غربی دریاچه سوان (گوگچه) محدود بوده‌است.

شهرهای مهم

شهرهای مهم آلبانیای قفقاز عبارت بوده‌اند از: کابالکا (شهرستان قبله کنونی)، پرتو (شهرستان بردع کنونی)، پایتاکران (شهرستان بیلقان کنونی)، سماخیا (شماخی کنونی)، شکی، آماراس، هوناراکرت و کیش (قیس).

شهرها و قلعه های ساسانی

پارتو (Pʿartaw، نامی نامرتبط به پارتی، پارتیان) نام شهر سابق ارمنی در مکان Terter در استان Uti، توسط حاکم آلبانیا، حدوداً در اواخر قرن چهارم میلادی ساخته شد. در حکمران شاه Vačē، شهر Pʿartaw تحت نام پیروزآباد، بازسازی شد. بعدها شهر توسط قواد، مستحکم شد، که اسمش به پیروزقواد تغییر یافت. Pʿartaw در آن زمان، هم شهر قدرتمند دفاعی و هم مرکز موفق تجاری و پیشه‌گری بود.[5]

شهر دیگر که سابقاً ارمنی بود، Xałxał واقع در Uti، ولی نزدیک به مرز ایبریای قفقاز بود.[6]

مردم شناسی

به نوشته استرابون اهالی آلبانیای قفقاز از طوایفی تشکیل شده بودند که به ۲۶ زبان مختلف قفقازی صحبت می‌کردند.[7] برخی از این طوایف عبارت بوده‌اند از: اوتی‌ها، گارگارها، سوده‌ها (Sovde)، موغها (مغ)، ساکاسینها، ماردها، آریاکها، آناریاکها، قل‌ها (Qel) و لق‌ها.

در دوره ساسانیان برخی از اقوام ایرانی توسط ساسانیان در این منطقه ساکن شدند. در قرن سوم و چهارم با ورود اقوام ترک زبان مانند هون‌ها، سوواری‌ها، خزرها، بارسیل‌ها و ... از گذرگاه دربند، گوناگونی نژادی در سرزمین‌های آلبانیای قفقاز بیشتر شد.

مذهب

استرابو دربارهٔ مذهب آلبانیایی‌های قفقاز نوشته‌است: آن‌ها سه خدا را می‌پرستیدند: زئوس، خورشید و ماه. گرچه متداول است که این خدایان سه‌گانه را به خدایان سه‌گانه مزدایی ایرانی و ارمنی، میترا، اهورامزدا و آناهیتا ربط می‌دهند، اما این نزدیکی نادرست است. بدون انکار تأثیرپذیری آئین مزدا از ارمنستان بر مذهب آلبانیا، لازم است دیگر فاکتورهای خارجی و وجود لایه‌های بومی را در ذهن داشته باشیم. جایگاه ماه، نزدیک مرز ایبری دارای قلمرو وسیع و مقدس که توسط کشیش رده‌بالا، که دوم در رتبه در کل پادشاهی بود، اداره می‌شود.[8]

پانویس
  4. Chaumont، ALBANIA، 1:‎ 806-810.
  5. Chaumont، ALBANIA، 1:‎ 806-810.
  6. Chaumont، ALBANIA، 1:‎ 806-810.
  7. Minorsky,v. , caucasia.iv
  8. Chaumont، ALBANIA، 1:‎ 806-810.

منابع
  • Chaumont, M. L (1985). "ALBANIA". Encyclopædia Iranica. 1. New York: Bibliotheca Persica Press. p. 806-810. Archived from the original on 2013-1-5. Retrieved 2013-1-5. Check date values in: |تاریخ بازبینی=, |تاریخ بایگانی= (help)
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ آلبانیای قفقاز موجود است.

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Albania». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای آلمانی، بازبینی‌شده در ۷۱ شهریور ۱۳۹۰.

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Caucasian_Albania». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۷۱ شهریور ۱۳۹۰.

پیوند به بیرون

جستارهای وابسته
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.