قراقویونلو
قراقویونلو سلسله‌ای از حاکمان ترکمان و مسلمان بود که نزدیک صد سال بر شمال غرب ایران، شرق آناتولی، آذربایجان و ارمنستان حکمرانی کردند[2] (۷۸۰–۸۷۴ ه.ق). خانواده حاکم قراقویونلو از قبیله ییوا، به ویژه ایل بهارلو بودند.[3] آنها از طوایفی بودند که هنگام حمله مغول مساکن خود را حوالی دریاچه آرال ترک کرده به ایران آمدند و هر طایفه از آنان در جایی استقرار یافتند. هنگامی که دولت ایلخانان مغول منقرض شد، ترکمانان هم مانند سایر طوایف ترک و مغول از فرصت استفاده کرده صاحب قدرت شدند. این قبیله در شمال شرقی دریاچه وان با مرکزیت ارچیش به قدرت رسیدند.
قراقویونلو | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۷۸۰/۱۳۷۸–۸۷۴/۱۴۶۹ | |||||||||||||
 پرچم | |||||||||||||
 منطقه حکمرانی قره‌قویونلوها. رنگ آبی روشن نشان می‌دهد که بخش‌های از شرق عراق امروزی و منطقه کوچکی از ساحل جنوبی خلیج فارس در شبه جزیره عربستان برای مدت کمی تحت فرمانروایی آنان بوده‌است | |||||||||||||
| پایتخت | تبریز | ||||||||||||
| زبان(های) رایج | ترکی آذربایجانی و فارسی[1] | ||||||||||||
| دین(ها) | اسلام | ||||||||||||
| حاکم | |||||||||||||
• ۷۹۰-ح ۷۸۰ ه.ق | قرامحمد | ||||||||||||
• ۸۲۳-۷۹۰ ه.ق | قره یوسف | ||||||||||||
• ۸۴۱-۸۲۳ ه.ق | قرا اسکندر | ||||||||||||
• ۸۷۲-۸۴۱ ه.ق | جهانشاه قراقویونلو | ||||||||||||
• ۸۷۴-۸۷۲ ه.ق | حسن علی میرزا | ||||||||||||
| دوره تاریخی | قرون وسطی | ||||||||||||
• بنیان‌گذاری | ۷۸۰/۱۳۷۸ | ||||||||||||
• فروپاشی | ۸۷۴/۱۴۶۹ | ||||||||||||
| |||||||||||||
| تاریخ ایران |
|---|
 |
|
گاه‌شمار تاریخ ایران رده:تاریخ ایران  درگاه ایران |
ریشه‌شناسی نام
قراقویونلو واژه‌ای ترکی (مرکب از: قره + قویون + لو) و به معنی صاحبان گوسفندهای سیاه است. این واژه بسته به لهجه محلی گوینده، قره قویونلو یا قارا قویونلو هم تلفظ و نوشته می‌شود. نام صحیح این طایفه قره قویان لو (مرکب از:قره+قویان+لو) به معنی کسانی که کلاه سیاه بر سر می‌گذارند است. مورخین و مترجمان ناآشنا به زبان ترکی اشتباهاً قره قویونلو ترجمه کرده‌اند. در مقابل طایفه سنی مذهب رقیب کلاه سفید بر سر می‌گذاشته‌اند که به آق قویونلو شناخته می‌شدند و این ترجمه اشتباه درباره آنها هم صورت گرفته‌است. کلاه یا دستار سیاه در مذهب تشیع معنی و مفهوم خاصی دارد و در حال حاضر هم در ایران هنوز روحانیون سید دستار سیاه بر سر می‌گذارند. قزلباش‌ها هم به خاطر کلاه سرخی که بر سر می‌گذاشتند نام گذاری شده‌اند. در میان ترکمانان هم آق پاپاق به معنی کلاه سفید معروف است.
نام قراقویونلوها نخستین بار در تاریخ در دوره قبل از سلسله صفویه مطرح گردیده‌است. قراقویونلوها که ترکمان بودند ابتدا تحت فرمان سلسله مغولی جلایری‌ها در تبریز و بغداد بودند. اما در سال ۱۳۷۵ (میلادی) قرا یوسف رهبر قراقویونلوها در پی شورشی علیه جلایری‌ها استقلال خود را از جلایری‌ها اعلام کرد و کنترل آذربایجان، موصل و بغداد را به دست گرفت. تیموریان در حوالی ۱۴۰۰ قرا یوسف را شکست داده و قرایوسف به مصر متواری شد. وی پس از مدتی و در ۱۴۰۶ با کمک حاکمان وقت مصر، مملوکها، دوباره کنترل تبریز را بدست آورد. دولت قراقویونلو در بخش مهمی از سرزمین ایران شامل خوزستان، کرمان، فارس و هرات حضور داشت[4] واپسین فرمانروای قره‌قویونلو جهانشاه قراقویونلو نام داشت که اوزون حسن از دودمان آق‌قویونلو او را شکست داد و وی را به همراه پسرش کشت.
مذهب قراقویونلوها
این طایفه شیعه مذهب بوده‌اند و کلاه سیاه بر سر می‌گذاشتند و با طایفه دیگری که سنی و کلاه سفید بر سر می‌گذاشتند عموماً در رقابت و همجوار بوده‌اند.[5] مسجد کبود در تبریز از بناهای ساخته شده در دوران قراقویونلوها است.
بازماندگان قراقویونلوها
در حال حاضر تیره‌هایی به نام قراقویونلو یا قارا قویونلو در بخش قره قویون که به اسم محال قره قویونلو در شهرستان شوط استان آذربایجان غربی است زندگی می‌کنند و عموماً پسوند قره قویونلو در نام خانوادگی خود یا محل تولد خود دارند. ایل شاهسون بغدادی در استان‌های تهران، مرکزی، … و در حوالی استان فارس وجود دارند. بخشی از بازماندگان جهانشاه قراقویونلو حکومت قطب شاهیان را در هند برپا نمودند.
یکی از مشخص‌ترین بازماندگان اتحادیه قراقویونلو، ایل بهارلوست که بخشی از آن در بهار و بخشی در فارس مستقر است، در اسامی طوایف ایل بهارلو طایفه ای بنام بارانلو وجود دارد، بارانلوها خانواده سلطنتی قراقویونلو را ساختند. پادشاهان قراقویونلو از خانواده قرامحمد برادر بایرام خوجه بودند و به بنی بهرلی نیز شهرت داشتند الگو:زامباور نسب نامه شهریاران ص۳۸۴ علیشکر بیگ بهارلو سردار بزرگ قراقویونلو و برادر همسر جهانشاه قراقویونلو بود، یک بخش از بازماندگان علیشکر بیگ به هند رفتند، بیرام خان بهارلو و عبدالرحیم خان بهارلو بزرگان حکومت گورکانیان هند از اخلاف ایشان بودند، یکی دیگر از نوادگان علیشکر بیگ، موسی خان بهارلو است، ایشان و بازماندگانش از اواخر دوره صفوی سرپرست بخشی از ایل بهارلو در فارس بودند.
در ساوه یکی طایفه‌های ایل شاهسون بغدادی می‌باشند و گفته می‌شود که در زمان نادرشاه به ایران انتقال داده شده‌اند. منبع یا منابعی که ارتباط این اقوام و گروه‌ها را به قراقویونلوهای دوره قبل از صفویه ذکر کرده باشد در دسترس نیست. اما این فرضیه خیلی دور از حقیقت نیست. به‌ویژه که قراقویونلوها مدتی حاکمان بغداد نیز بوده‌اند.
فرمانروایان قراقویونلو
| فرمانروا | سال فرمانروایی |
| قرامحمد | ۱۳۸۰-۱۳۸۹ (میلادی) |
| قرایوسف | ۱۳۹۰-۱۴۲۰ |
| قرااسکندر | ۱۴۲۰-۱۴۳۵ |
| جهانشاه (شاه جهان) | ۱۴۳۵-۱۴۶۷ |
دیوان سالاری قراقویونلوها
الگوی دیوان سالاری قراقویونلوها، دیوان سالاری دورهٔ ایلخانی بوده‌است،[6] اگرچه جزئیاتی از دیوان سالاری ایشان در دست نیست. در این دوره از دو دیوان تواجی به معنای فرماندهی نظامی و پروانجی، یعنی ریاست خزانه نام برده شده‌است.[7]
کتابنامه
- شریک امین، شمیس؛ (۱۳۵۷) فرهنگ اصطلاحات دیوانی دوران مغول، تهران، فرهنگستان ادب و هنر ایران.
- لمبتون، آن؛ (۱۳۶۳) سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، برگردان یعقوب آژند، تهران، امیر کبیر.
- V. Minorsky. "Jihān-Shāh Qara-Qoyunlu and His Poetry (Turkmenica, 9)", Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 16, No. 2 (1954), p. 277
- "Kara Koyunlu | Turkmen tribal federation". Encyclopedia Britannica. p. Kara Koyunlu, also spelled Qara Qoyunlu, Turkish Karakoyunlular, English Black Sheep, Turkmen tribal federation that ruled Azerbaijan, Armenia, and Iraq from about 1375 to 1468. Retrieved 2020-12-28.
- Peter B. Golden, An Introduction to the History of the Turkic Peoples, p. 367-368.
- دانشنامه ایرانیکا، مدخل آق قویونلو.
- «اعتقادات مذهبی عصر قراقویونلوها». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۴ نوامبر ۲۰۱۳.
- شریک امین، فرهنگ اصطلاحات دیوانی دوران مغول، صص 83-82.
- لمبتون، سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ص 104.
جستارهای وابسته
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ قراقویونلو موجود است. |
گاه‌شمارهای تاریخ ایران | ||
|---|---|---|
| ۱۰۰٬۰۰۰ سال پ.م. تا ۶۵۱ میلادی |
|  |
| از ۶۵۱ تا ۱۲۲۰ میلادی |
| |
| از ۱۲۲۰ تا ۱۵۰۱ میلادی |
| |
| از ۱۵۰۱ تاکنون | ||
| جستارهای وابسته |
| |
تاریخ تشیع • مذهب دیلمیان • تاریخ گیلان • دلفیان • زیدیه در گیلان و مازندران • علویان طبرستان • آل حسنویه • آل بویه • حشاشین • آل کاکویه • ایلخانان • باوندیان • سربداران • مرعشیان • عمادیان • پادوسپانیان • آل اینجو • مظفریان • چوپانیان • جلایریان • مشعشعیان • قراقویونلو • کیاییان • رسمی شدن تشیع در ایران توسط صفویان • بینش و ایدئولوژی صفویان • صفویان • افشاریان • زندیان • قاجاریان • جمهوری اسلامی ایران |  | |
| تاریخ کشور جمهوری آذربایجان |
|  | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| جغرافیا |
| |||||||||
| سیاست |
| |||||||||
| اقتصاد |
| |||||||||
| فرهنگ |
| |||||||||
| ||||||||||