فوتبال در ایران

فوتبال در ایران به تاریخچه و سابقه ورزش فوتبال در کشور ایران می‌پردازد. این ورزش پرطرفدار در جهان، پس از کشتی که در ایران از آن با عنوان‌های «ورزش ملی» و «ورزش اول ایران» نام برده می‌شود،[1] ورزش دوم است. با این حال بسیاری از فوتبال به عنوان «ورزش اول» و «پرطرفدارترین ورزش ایران» نام می‌برند.[2][3]

فوتبال در ایران
ورزشگاه آزادی، شهرآورد تهران.
کشورایران
نهاد اداریفدراسیون فوتبال ایران
تیم ملیتیم ملی فوتبال ایران
اولین بازی۱۹۴۱
بازیکنان عضو۴۴۹٬۶۴۴
مسابقات ملی
مسابقات باشگاهی
مسابقات بین المللی

فوتبال در زندگی بسیاری از ایرانیان نفوذ کرده‌است. بیش از ۱۲ روزنامه مربوط به فوتبال، روزانه در ایران منتشر می‌شوند و دیدارهای لیگ‌های معتبر اروپایی نیز به صورت زنده از شبکه‌های سه و ورزش به صورت رایگان پخش می‌شود.[4]

ورزشگاه امجدیه در سال ۱۳۱۵ خورشیدی

تاریخچه

پیش از انقلاب ۱۳۵۷
تیم ملی فوتبال ایران در بازی‌های مقدماتی جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۰ در کوچی هند با حضور محمدرضا پهلوی شاه وقت ایران و راجندرا پراساد رئیس‌جمهور وقت هند.

برای نخستین‌بار در ایران فوتبال در مسجدسلیمان در سال ۱۲۷۸ رسماً آغاز شد. فوتبال توسط کارگران انگلیسی مقیم مسجد سلیمان که برای استخراج نفت به ایران آمده بودند به این کشور آورده شده‌است. نخستین ایرانی که در یک تیم فوتبال به‌طور رسمی بازی کرد، شخصی به نام کریم زندی بود که در سال‌های ۱۲۸۷ تا ۱۲۹۷ هجری خورشیدی در بین انگلیسی‌ها و در تیم‌هایی که آن‌ها در ایران ترتیب داده بودند بازی کرد.[5][6][7]

برای نخستین بار یک انجمن با نام انجمن ترقی و ترویج فوتبال در سال ۱۳۰۰ در تهران تشکیل شد. در راستای این فعالیت‌ها برای اولین بار مدرسه آمریکایی یا دبیرستان البرز فعلی آموزش فوتبال را به صورت رسمی آغاز کرد.[5]

از اولین باشگاه‌های فوتبال ایرانی تأسیس شده در سال‌های اول قرن ۱۴م می‌توان از کلوپ ایران، طوفان، اسپرت ارامنه و کلوپ تهران نام برد.[6] در سال ۱۳۰۶ در زمینی در بالای دروازه دولت تهران، نخستین رقابت مستقیم فوتبال ایرانیها و انگلیسی‌ها برگزار شد، یعنی تقابل نفرات برتر فوتبال تهران با اعضای سفارت کبیر انگلیس برگزار گردید که با پیروزی زائدالوصف ۵ بر ۲ ایرانیان بر انگلیسی‌ها که خود مهد فوتبال بودند نه تنها موجی از شادی را در شهر موجب شد بلکه باعث شد رضاشاه ضمن صدور پیام تبریک، دستور ساخت یک استادیوم فوتبال را برای تهرانی‌ها بدهد. بدین ترتیب علی اصغر حکمت در سال ۱۳۰۶ مأمور ساخت استادیوم امجدیه شد که به‌طور رسمی در سال ۱۳۱۸ افتتاح شد.[8]

در سال ۱۳۰۸ اولین مسابقه رسمی در ایران با تیم بادکوبه شوروی برگزار شد. در سال‌های ۱۳۱۲ و ۱۳۱۳ تغییرات زیادی در فوتبال و ورزش ایران اتفاق افتاد و انجمن ملی تربیت بدنی و پیش‌آهنگی تأسیس شد تا اینکه در سال ۱۳۱۴ و ۱۳۱۵ به ترتیب تعداد ۱۵۲ و ۳۶۷ تیم در ایران موجود بود. در سال ۱۳۱۶ حسین صدقیانی پس از بازگشت از اروپا مسئول گسترش فوتبال در ایران شد.

در سال‌های ۱۳۱۷ و ۱۳۱۸ تیم ملی فوتبال ایران تشکیل شد و برای نخستین مسابقه با افغانستان دیدار کرد. کار ساخت استادیوم امجدیه در سال ۱۳۱۷ به پایان رسید و یک سال بعد، در شهریور سال ۱۳۱۸ ورزشگاه امجدیه رسماً افتتاح شد.

در سال ۱۳۲۵ فدراسیون فوتبال ایران تأسیس شد و یک سال بعد در ژانویه ۱۹۴۸ به عضویت فیفا درآمد.

نخستین رئیس فدراسیون فوتبال ایران علی کنی نام داشت. ایشان از سال ۱۳۲۵ الی ۱۳۲۹ ریاست فدراسیون فوتبال را برعهده داشت.

تا دهه ۵۰ خورشیدی تحولات زیادی در فوتبال ایران رخ داد. در این دهه نخستین جام باشگاه‌های ایران با نام جام تخت جمشید آغاز به فعالیت کرد. بیرون از پایتخت، مهم‌ترین مراکز این ورزش گیلان و خوزستان بودند.[9]

تیم ملی ایران برای نخستین بار در سال ۱۳۵۷ به جام جهانی راه یافت و در همان سال‌ها در اوج فوتبال آسیا قرار گرفت.

پس از انقلاب ۱۳۵۷

پس از انقلاب ایران ۴ بار دیگر به جام جهانی فوتبال راه یافته‌است که عبارت است از: ۱۹۹۸ فرانسه، ۲۰۰۶ آلمان، ۲۰۱۴ برزیل و ۲۰۱۸ روسیه. دومین پیروزی ایران در جام جهانی در ۲۰۱۸ روسیه، مقابل مراکش با گل به خودی عزیز بوحدوز در دقیقه ۹۴ بازی رقم خورد.[10] اولین پیروزی ایران در رقابت‌های جام جهانی به جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه بازمی‌گردد که توانست با گل‌های مهدوی کیا و استیلی با نتیجه دو بر یک تیم آمریکا را شکست دهد. گل حمید استیلی در این بازی به عنوان «گل برتر قرن بیستم» شناخته می‌شود.[11] همچنین بازی‌های درخشان بازیکنان تیم ملی فوتبال ایران مقابل آمریکا (۱۹۹۸ فرانسه)، آرژانتین (۲۰۱۴ برزیل) اسپانیا (۲۰۱۸ روسیه) و پرتغال(۲۰۱۸ روسیه)، بهترین و زیباترین بازی‌های تاریخ فوتبال در ایران قلمداد می‌شوند.

فوتبال ملی
نوشتار اصلی: تیم ملی فوتبال ایران
تیم ملی ایران در جام جهانی فوتبال ۲۰۱۸

فوتبال باشگاهی

استقلال و پرسپولیس دو باشگاه شهر تهران، قطب‌های اصلی فوتبال ایران هستند. سال هاست که این دو باشگاه، قدرت‌های ممتاز فوتبال ایران بوده‌اند و حتی اهالی شهرهای دیگر ایران هم از هواداران این دو تیم هستند. از زمان آغاز لیگ برتر و با قهرمانی تیم‌هایی چون سپاهان اصفهان، سایپا تهران، فولاد خوزستان، پاس تهران و استقلال خوزستان در لیگ برتر این رویکرد تا حدودی تغییر کرده‌است.[12]

شمار تماشاگران دیدارهای لیگ برتر اختلاف زیادی دارد. برخی بازی‌ها کمتر از ۵۰۰ نفر تماشاگر را به خود جذب می‌کنند، در حالی که شهرآورد تهران بیش از ۱۰۰ هزار نفر تماشاگر دارد.

لیگ برتر ایران
نوشتار اصلی: لیگ فوتبال ایران

لیگ ایران در سال ۱۳۴۹ با نام جام منطقه ای آغاز شد. از ان زمان تا کنون نیز با وجود تغییرات گسترده در نحوه برگزاری ونام مسابقات، این مسابقات تابه امروز برگزار شده‌است. طی ۳۷ دوره برگزاری لیگ، تیم‌های پرسپولیس (۱۳ بار)، استقلال (۸ بار)، سپاهان (۵ بار)، پاس(۵ بار)، سایپا(۳بار) و فولاد خوزستان (۲ بار) و استقلال خوزستان (۱ بار) به مقام قهرمانی رسیدند. باشگاه پرسپولیس با چهار قهرمانی متوالی رکورددار بیشترین قهرمانی‌های متوالی در تاریخ لیگ فوتبال ایران است.

جام حذفی ایران
نوشتار اصلی: جام حذفی

مسابقات جام حذفی ایران برای نخستین بار در سال ۱۳۵۵ آغاز شد و قهرمان اولین دوره که در سال ۱۳۵۶ مشخص شد، تیم ملوان بندرانزلی بود و در برابر تراکتور در بازی پایانی به برتری ۴ بر ۱ دست یافت.

در بیشتر سال‌های دهه شصت خورشیدی که لیگ سراسری برای باشگاه‌های فوتبال ایران وجود نداشت، جام حذفی تنها مسابقات سراسری و ملی ایران به‌شمار می‌رفت و قهرمان آن می‌توانست در جام باشگاه‌های آسیا که بعدها با تغییر ساختار و با نام لیگ قهرمانان آسیا برگزار شد راه پیدا کند. با این حال پس از آغاز مسابقات لیگ سراسری ایران و هم‌زمان آغاز مسابقات جام برندگان جام آسیا، نحوه مشخص شدن نمایندگان ایران در مسابقات آسیایی دگرگون شد. بدین ترتیب که قهرمان لیگ به مسابقات جام باشگاه‌های آسیا راه می‌یافت و قهرمان جام حذفی راهی مسابقات جام برندگان جام آسیا می‌شد. کنفدراسیون فوتبال آسیا در در فصل ۰۳–۲۰۰۲ تصمیم به انحلال مسابقات جام برندگان جام آسیا و تغییر ساختار جام باشگاه‌های آسیا گرفت که در پی آن مسابقات لیگ قهرمانان آسیا راه اندازی شد. از آن پس همواره یکی از نمایندگان فوتبال ایران در مسابقات لیگ قهرمانان آسیا، قهرمان جام حذفی ایران بوده‌است که اهمیتی دوچندان را به این مسابقات داده‌است. استقلال تهران با ۱۲ بار حضور در فینال و هفت بار قهرمانی در این جام، پرافتخارترین تیم فوتبال ایران در این مسابقات محسوب می‌شود. همچنین باشگاه پرسپولیس تهران با ۸ بار حضور در فینال و شش بار قهرمانی در این جام، دومین تیم پر افتخار فوتبال ایران در این مسابقات می‌باشد؛ و باشگاه‌های سپاهان و ذوب آهن اصفهان هرکدام با چهار قهرمانی در این جام، سومین تیمهای پر افتخار فوتبال ایران در مسابقات می‌باشند.

باشگاه‌های ایرانی در مسابقات بین‌المللی

باشگاه‌های ایرانی تاکنون ۳ بار در جام باشگاه‌های آسیا به قهرمانی رسیده‌اند. استقلال تهران دو بار در سال‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۹۱–۱۹۹۰، و پاس تهران یک بار در سال ۹۳–۱۹۹۲ به قهرمانی در این بازی‌ها دست یافته‌اند. همچنین باشگاه استقلال تهران در سال‌های ۱۹۹۱ و ۹۹–۱۹۹۸ به مقام نایب قهرمانی جام باشگاه‌های آسیا رسید. پرسپولیس هم یک‌بار در سال ۹۱–۱۹۹۰ در جام برندگان جام آسیا به قهرمانی رسیده‌است. همچنین باشگاه پرسپولیس در سال ۹۳–۱۹۹۲ به مقام نایب قهرمانی جام برندگان جام آسیا رسید. ذوب آهن اصفهان نیز در سال ۲۰۱۰ نیز به مقام نایب قهرمانی لیگ قهرمانان آسیا دست یافت.[13] سپاهان اصفهان با نایب قهرمانی در لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۰۷ (سال ۱۳۸۶)، به عنوان نخستین و تنها تیم ایرانی به مسابقات جام باشگاه‌های جهان ۲۰۰۷ راه پیدا کرد.[14] همچنین باشگاه پرسپولیس تهران در لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۸ و ۲۰۲۰ به مقام نایب قهرمانی دست یافت.

شهرآوردهای مهم

زنان در فوتبال ایران
صحنه‌ای از بازی ایران و ترکیه، المپیک جوانان سنگاپور ۱۳۸۹

فوتبال زنان در ایران
نوشتار اصلی: فوتبال زنان در ایران

ممنوعیت ورود زنان به ورزشگاه‌ها
نوشتار اصلی: حضور زنان در ورزشگاه‌های ایران

زنان ایرانی حق تماشای بازی در ورزشگاه‌ها را ندارند. ممنوعیت تماشای بازی در ورزشگاه‌ها برای زنان تبعیض جنسی شمرده می‌شود. با این حال تاکنون گزارش‌هایی مبنی بر حضور غیرمجاز دختران با لباس پسرانه در ورزشگاه‌ها منتشر شده‌است.[15][16] و در سال‌های اخیر فعالان حقوق زنان خواستار آزاد شدن حضور زنان برای تماشای مسابقات ورزشی مردان شده‌اند. از آن جمله می‌توان به کمپین «دفاع از حق ورود زنان به ورزشگاه‌ها» اشاره کرد.[17] نخستین حضور زنان در ورزشگاه‌های ایران به بازی ایران و بحرین در مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۶ بازمی‌گردد.[18] در این بازی که ایران به جام جهانی صعود کرد، علاوه بر زنان، سیدمحمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت ایران نیز از تماشاگران ویژه بود. فیلم آفساید، که دربارهٔ دخترانی است که برای ورود به ورزشگاه آزادی تلاش می‌کنند نیز در طول همین بازی فیلمبرداری شده‌است.[19] بار دیگر با همبستگی زنان کره‌ای، چهار دختر ایرانی توانستند در سال ۱۳۷۸ وارد ورزشگاه آزادی شوند.[20]

در آغاز سال ۱۳۸۵ محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور ایران با ارسال نامه‌ای به رئیس سازمان تربیت بدنی خواستار فراهم کردن امکانات حضور زنان در ورزشگاه‌ها شد[21] که با مخالفت صریح گروهی از روحانیون در شهر قم نتوانست آن را به اجرا بگذارد و از تصمیم خود صرف نظر کرد.[22]

انتقاد به جامعه فوتبال

در طول مدت‌ها به خصوص بعد از سال ۱۳۸۵ انتقادهای مختلفی به سطح زندگی و دریافتی‌های مالی و نوع رفتار آن‌ها و نتایج بازی‌هایشان در جامعه رو به افزایش رفت.

پس از المپیک لندن ۲۰۱۲
لوگوی فدراسیون فوتبال ایران

پس از کسب نتایج مطلوب ورزشکاران ایرانی در مسابقات المپیک و پارالمپیک لندن ۲۰۱۲ و کسب نتایج ضعیف توسط تیم ملی فوتبال ایران و تیم‌های باشگاهی تهران، انتقاد بی‌سابقه‌ای از سوی مردم و رسانه‌های ایرانی علیه فوتبالیست‌ها و مدیران فوتبالی صورت گرفت و آنان را به ولخرجی و حیف و میل بیت المال متهم کردند[23]

این انتقادات با واکنش‌هایی از سوی برخی افراد مواجه شد:

  • رئیس‌جمهور در حاشیه جلسه هیئت دولت گفت: «در تمام بخش‌ها مشکلاتی وجود دارد و این مشکلات باید در جای خود مطرح و حل شود؛ اما مصلحت نیست به هر بهانه‌ای فضای فوتبال مورد هجوم سنگین قرار گیرد.»[24]
  • امید نوروزی قهرمان کشتی‌فرنگی وزن ۶۰ کیلو المپیک ۲۰۱۲ لندن گفت: ما کاری به فوتبالیست‌ها نداشتیم و حرفی علیه آن‌ها نزدیم. فقط حرف ما این بود که بودجه ورزشی به شکل عادلانه‌تری تقسیم شود. اکنون اگر جوایز ۱۲ ملی‌پوش مدال‌آور المپیک را جمع کنیم. قیمت آن به اندازه مبلغ قرارداد دو، سه فوتبالیست هم نمی‌شود.[25]
  • کوروش باقری مربی وزنه‌برداری گفت: به نظر من هم در جریان مسابقات المپیک هجمه بی‌موردی علیه فوتبالیست‌ها شکل گرفت. مگر بازیکنان فوتبال به زور چوب و چماق از مدیران باشگاه‌ها می‌خواهند که با آن‌ها قرارداد ببندند؟! مردم هم بازیکنان فوتبال را دوست دارند و به نظر من در این میان برخورد و رفتار فوتبالیست‌ها درست است. چون در مملکت ما با توجه به مسائل و جریاناتی که وجود دارد فکر می‌کنم ما هم باید مثل فوتبالیست‌ها رفتار کنیم. به‌طور مثال من شخصاً از جوایز تعیین شده برای مربیان راضی نیستم. گویا وزارت ورزش برای مربیان سقف گذاشته‌است و کاری می‌کنند که مربیان صادق و کوشا هم نای کار کردن نداشته باشند. باقری تأکید می‌کند من حرفم را بدون حاشیه و به صورت علنی مطرح می‌کنم و رسماً می‌گویم که از جوایز مربیان راضی نیستم.[25]
  • نواب نصیر شلال نایب قهرمان وزنه‌برداری المپیک ۲۰۱۲ لندن گفت: واقعاً فوتبالیست‌ها قهر کرده‌اند؟! مگر بچه هستند که قهر می‌کنند؟! به نظر من کار درستی نیست و نمی‌دانم چه بگویم. به هر حال خود فوتبالیست‌ها بهتر از هر کس دیگری می‌دانند در این مقطع چه تصمیمی بگیرند. این قهرمان خوزستانی کشورمان تأکید می‌کند. به نظر من باید مسئولان ورزش کشورمان معین کنند که ملاک و معیار پول دادن به ورزشکاران چیست؟[25]
  • احسان لشگری برنده مدال برنز مسابقات کشتی آزاد در وزن ۸۴ کیلوگرم المپیک ۲۰۱۲ لندن گفت: به نظر من غیر فوتبالی‌ها واقعیت را گفته‌اند و حرف دروغی نزده‌اند که ملی‌پوشان فوتبال ناراحت شوند. در عالم حرفه‌ای ورزشی باید همه‌جنبه انتقاد داشته باشند و ملی‌پوشان فوتبال به خاطر چند روز انتقاد این‌گونه برآشفته نشوند. همان‌طور که ملی‌پوشان فوتبال حق دارند در مورد سایر رشته‌های ورزشی نظر بدهند ما هم‌حق داریم در مورد ورزشی فوتبال نظر بدهیم این قهرمان کشتی ادامه می‌دهد: به نظر من قهر فوتبالیست‌ها زیاد مهم نیست و شما هم این موضوع را زیاد بزرگ نکنید. چون ملی‌پوشان فوتبال می‌خواهند با این کار خود از مردم و ملی‌پوشان سایر رشته‌ها زهرچشم بگیرند و چشم اهالی فوتبال و هواداران را بترسانند. آن‌ها فکر می‌کنند مردم با نخواندن مصاحبه‌های فوتبالیست‌ها از گرسنگی می‌میرند. همان‌طور که گفتم فوتبال حق سایر رشته‌ها را می‌خورد و کار فوتبالیست‌ها خداپسندانه نیست. فوتبال برای من و خانواده‌ام اصلاً مهم نیست.[25]
  • کیانوش رستمی وزنه‌بردار ایرانی که مدال برنز المپیک ۲۰۱۲ لندن دست یافت گفت: فوتبالیست‌ها هم افکار و سیاست‌های خاص خود را دارند و در این مقطع تصمیم گرفتند از رسانه‌ها دور باشند تا به نوعی پیام خود را به مردم برسانند. در جامعه‌ای که در اکثر اوقات از ۶٬۷ شبکه تلویزیونی‌اش یک شبکه‌اش به فوتبال می‌پردازد، باید هم شاهد چنین رفتارهایی باشیم… با این حال به نظر من حقوق فوتبالیست‌ها هم زیاد نیست و آن‌ها هر چه می‌گیرند نوش جانشان. اما ما توقع داریم حداقل نصف فوتبال به سایر رشته‌های ورزشی هم توجه شود.[25]

پس از لیگ جهانی و قهرمانی جهان ۲۰۱۴

پس از کسب نتایج درخشان تیم ملی والیبال ایران در لیگ جهانی ۲۰۱۴ و قهرمانی جهان ۲۰۱۴ انتقادات به اهالی فوتبال و فوتبال بازهم بالا گرفت. در مصاحبه و گفت و گوهای مختلف با مردم، شهروندان و مسئولین گفتند این همه پول، خرج فوتبالیست‌ها می‌کنند چه نتیجه‌ای دربرداشته‌است؟ والیبال را نگاه کنید. چقدر موفق‌اند. این اتفاقات باز هم بعد از نتایج ضعیف تیم‌های ملی امید و بزرگسالان فوتبال ایران نیز تشدید شد.[26][27]

ورزشگاه‌های بزرگ
نوشتار اصلی: فهرست ورزشگاه‌های فوتبال در ایران

جستارهای وابسته

منابع
  1. «مشکلات کشتی از زبان مدیر فنی تیم‌های ملی»، روزنامه کیهان (شماره ۱۸۸۸۰)، ص. صفحهٔ ۱۳، ۳۰/۵/۸۶ تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  2. علی علایی. «کفاشیان، لوک خوش شانس فوتبال». فوتبال میدیا. نت. دریافت‌شده در ۱۷ آبان ۱۳۸۷.
  3. علی رضایی (شماره ۳۵۹۵، ۲۴ اسفند ۱۳۸۵، صفحهٔ ۱۹). روزنامه اعتماد http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1373781. دریافت‌شده در ۱۷ آبان ۱۳۸۷. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  4. عادل فردوسی‌پور (اکتبر ۲۰۰۸)، ترجمهٔ رشید سعدلو، «The great divide»، مجله وردساکر، ص. صفحهٔ ۶۲ (ترجمه کامل مقاله به فارسی در خبرگزاری ایسنا) کاراکتر line feed character در |صفحه= در موقعیت 9 (کمک); تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  5. «فوتبال در ایران». web.archive.org. ۲۰۰۸-۱۲-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۰۳.
  6. «Magiran | روزنامه ایران (1395/06/07): در مسیر تاریخ». www.magiran.com. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۰۳.
  7. «... و ظهورش در ایران». www.iran-newspaper.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۰۳.
  8. «بخشی از ورزشگاه امجدیه به مرکز تجاری تبدیل می‌شود». رادیو زمانه. ۳ تیر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۵ آذر ۱۳۹۶.
  9. Encyclopædia Iranica | Articles
  10. Hayward، Paul؛ Coles، Ben (۲۰۱۸-۰۶-۱۵). «World Cup 2018: Own-goal costs Morocco dear as Iran triumph in injury time» (به انگلیسی). The Telegraph. شاپا 0307-1235. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۲۴.
  11. «تاریخ فوتبال ایران در وب گاه اتحادیه باشگاه‌های فوتبال ایران». اتحادیه باشگاه‌های فوتبال ایران. ۱۳ آبان ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۷ بهمن ۱۳۸۷.
  12. عادل فردوسی‌پور (اکتبر ۲۰۰۸)، ترجمهٔ رشید سعدلو، «The great divide»، مجله وردساکر، ص. صفحهٔ ۶۲ (ترجمه کامل مقاله به فارسی در خبرگزاری ایسنا) کاراکتر line feed character در |صفحه= در موقعیت 9 (کمک); تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  13. «نایب قهرمانی پرسپولیس در آسیا». وبگاه رسمی باشگاه پرسپولیس. ۲۷ فروردین ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ آوریل ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۰ مهر ۱۳۸۷.
  14. "Sepahan start as favourites". وبگاه رسمی FIFA. 13 آذر 1386. Archived from the original on ۲۰ آوریل ۲۰۰۸. Retrieved ۱۷ آبان ۱۳۸۷. Check date values in: |تاریخ بازدید=, |تاریخ= (help)
  15. «ورود یک دختر جوان به ورزشگاه تختی انزلی در جریان دیدار دیروز ملوان-پرسپولیس»، روزنامه جمهوری اسلامی، ۵ آبان ۱۳۸۶
  16. «دستگیری یک دختر پسرنما در ورزشگاه تختی آبادان». خبرگزاری فارس. ۷/۱۱/۸۶. دریافت‌شده در ۱۷ آبان ۱۳۸۷. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  17. «دفاع از حق ورود زنان به ورزشگاه‌ها (دادخواست)». میدان زنان. ۱۰/۲/۸۵. دریافت‌شده در ۱۵ تیر ۱۳۸۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  18. «شکایت روسری نارنجی‌ها از سایپا به‌ای اف سی». روزنامه اعتماد ملی. ۳۱/۶/۸۷ شماره ۷۴۶. دریافت‌شده در ۱۷ آبان ۱۳۸۷. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  19. «نگاهی به فیلم آفساید». مجله اینترنتی فصل نو. ۱۱ شهریور ۱۳۸۵. دریافت‌شده در ۱۷ آبان ۱۳۸۷. از پارامتر ناشناخته |نوسینده= صرف‌نظر شد (کمک)
  20. دختران ایرانی بار دیگر به استادیوم آزادی راه یافتند، ۲۳ بهمن ۱۳۸۷ - میدان زنان
  21. «درهای ورزشگاه‌ها به روی بانوان گشوده شد». خبرگزاری فارس. ۴/۰۲/۸۵. دریافت‌شده در ۱۷ آبان ۱۳۸۷. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  22. «ممنوعیت ورود زنان به ورزشگاه‌ها، تبعیض است». رادیوزمانه. دریافت‌شده در ۱۵ تیر ۱۳۸۸.
  23. http://rajanews.com/detail.asp?id=135372
  24. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۲.
  25. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ سپتامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۲.
  26. مقایسه فوتبال و والیبال درست است یا نه؟
  27. تفاوت والیبالیست‌ها با فوتبالیست‌ها

http://www.varzesh3.com/news/1274348/اولین-تیم-فوتبال-ایران!-(عکس)

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ فوتبال در ایران موجود است.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به فوتبال در ایران در ویکی‌گفتاورد موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.