مردمان ایرانی‌تبار


اقوام ایرانی‌تبار یا مردمان ایرانی[2] یا ایرانیک[3][4] گروهی قومی از تبار اقوام ایرانی‌زبان باستان هستند که به یکی از زبانهای ایرانی گویش می‌کنند.[5] این گروه قومی در سراسر فلات ایران، از هندوکش تا آناتولی مرکزی و از آسیای میانه تا دریای پارس، منطقه‌ای که ایران بزرگ یا ایران‌زمین نامیده می‌شود،[6] پراکنده شده‌اند.

برای دیگر کاربردها، ایرانی (ابهام‌زدایی) را ببینید.
مردمان ایرانی‌تبار
مناطق با جمعیت چشمگیر
ایران و فلات ایران، آناتولی، آسیای جنوبی، آسیای مرکزی، قفقاز و به عنوان جوامع مهاجر در آمریکای شمالی و اروپای غربی.
زبان‌ها
زبان‌های ایرانی، یک شاخه از زبان‌های هندواروپایی
همچنین مردم آذری به زبان ترکی آذری و اعراب پارسی به زبان عربی سخن می‌گویند
دین
اکثریت مسلمان (شیعه و سنی)، مسیحیت ارتدکس،[1] مزدیسنا، ارتدکس گرجی، نسطوری، یهودیت، بی خدایی، ندانم گرایی، بهائیت و یارسان.
قومیت‌های وابسته
دیگر هندوایرانی‌ها
از سلسله مقالات دربارهٔ
ایران‌شناسی
موضوعات
ایران‌شناسان
نهادها
نشریات و کتاب‌ها
  • گفتاورد
  • موضوعات ایران
  • درگاه تاریخ
  • درگاه ایران

در نوشته‌های تاریخی و ادبی، ایرانیان با کشیدن مرزهایی بین خود و بیگانگان، خویش را از دیگران متمایز کرده‌اند برای نمونه داریم:

  1. ایران و انیران (در دوران ساسانیان)
  2. ایران و توران (در اساطیر)
  3. ایران و روم
  4. ایرانی و تازی (عجم و مردم عرب)
  5. ایران و هند
  6. ایران و فرنگ (اروپا)[7]

زمانی اقوام ایرانی‌زبان را می‌شد در سرتاسر اوراسیا از بالکان تا غرب چین پیدا کرد.[8] بخش عمدهٔ اقوام ایرانی‌زبان کنونی و اقوام ایرانی‌تبار با هم مشترک است ولی تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. همانگونه که مشخص است اقوام ایرانی‌تبار محدود به مرزهای کنونی کشور ایران نیستند.

بسیاری از اقوام ایرانی‌تبار خود ریشه در شاخه‌ای از آریایی‌های هندواروپایی شناخته شده به ایرانی‌ها دارند. یافته‌های باستان‌شناسی در مکان‌هایی مانند: روسیه، آسیای میانه و خاورمیانه اطلاعات کمی را دربارهٔ این که این اقوام چگونه می‌زیسته‌اند، ارائه کرده‌اند.

اقوام ایرانی نقش بسیار مهمی را در تاریخ بازی کرده‌اند. مادها یکی از نخستین کشورها و امپراتوری‌های چند قومیتی را تشکیل دادند و قبایل کوچ‌رو سکاها-سرمتی بر زمین‌های گسترده‌ای از روسیه و بالکان حکم فرما بوده‌اند[9][10] و احتمالاً یک قبیله زنان جنگاور سرمتی الهام بخش اسطوره یونانی آمازون‌ها بوده‌اند.[11] همچنین پژوهشگران معتقدند آیین‌های گوناگونی از مردمان ایرانی‌تبار مانند مزدیسنا و آیین مانوی تأثیرات بسیار مهم فلسفی را بر مفاهیم یهودیت و مسیحیت داشته‌اند.[12] اقوام ایرانی باستان نیای مردمان بسیاری مانند: فارسی‌زبانان، لرها (بختیاریها و…)، لکها، مردم آذری، مازندرانی‌ها (کتول‌ها و الیکایی‌ها)،[13][14][15] کومشی‌ها،[16] تات‌ها، تالشها، گیلکها، کردها، بلوچها، مردم هزاره، پشتون‌ها، تاجیکها و… هستند. مردمان ایرانی با قدمت ۱۰٬۰۰۰ سال یکی از کهن‌ترین اقوام دنیا هستند.[17][18][19]

معنی نام

واژه ایرانی مشتق شده از ایران است که خود واژه ایران به معنی سرزمین آریایی‌ها است.[20][21] خود واژه آریا در زبان نیاهندوایرانی به معانی بسیاری مانند: اصیل و شریف معنی شده‌است.

جمعیت بر پایه اقوام
مردم سرزمین جمعیت
فارسی‌زبانان
ایران، افغانستان، تاجیکستان
ازبکستان (تاجیک‌ها) و پاکستان، قفقاز		 ۷۲ تا ۸۵ میلیون
آذری‌ها
ایران، آذربایجان، ترکیه، روسیه، گرجستان و… ۲۵ تا ۳۰ میلیون[22][23]
پشتون‌ها
افغانستان و پاکستان ۳۵ تا ۵۰ میلیون
کردها
ترکیه، ایران، عراق، ارمنستان، اسرائیل، گرجستان، آذربایجان و سوریه
۳۰
۴۵ تا ۵۰ میلیون
بلوچ‌ها ایران، افغانستان و پاکستان
۱۵
۱۵ میلیون
مازندرانی‌ها[24][14][25]
ایران
۰۷
۵ تا ۶ میلیون
گیلک‌ها[26] ایران
۰۷
۳ تا ۴ میلیون
لرها
ایران، عراق، کویت ۷ میلیون
تات‌ها و تالش‌ها ایران و آذربایجان ۱٫۵ میلیون
آسی‌ها
  • مردم یاسی
 اوستیای شمالی-آلانیا (روسیه)، اوستیای جنوبی (گرجستان)، مجارستان ۰٫۷۲ میلیون
پامیری‌ها
تاجیکستان، افغانستان و چین ۰٫۳۵ میلیون
پارسیان هند و ایرانیان هند هند
۰۰۱
۰٫۱ میلیون
یغنابی‌ها پیرامون رودخانه زرافشان (تاجیکستان) ۰٫۰۲۵ میلیون
کمزاری عمان (استان مسندم) ۰٫۰۲۱ میلیون

جمعیت بر پایه کشور
نوشتار(های) وابسته: جمعیت‌شناسی ایران، جمعیت‌شناسی افغانستان، جمعیت‌شناسی تاجیکستان و جمعیت‌شناسی پاکستان
نقشه زبان‌های پاکستان (۱۹۷۳)


جمعیت به میلیون نفر می‌باشد و آمار تا پایان سال ۲۰۱۹ میلادی برای کشورهای زیر لحاظ شده‌است:

ردیفنام کشورجمعیت ایرانی‌تبارهااقوام مرتبطدرصد ایرانی‌تبار
۱  ایران۷۹تمام مردم ایران به جز بعضی گروه‌های ترکمن‌ها، اعراب و سایر اقلیت‌ها۹۵ درصد
۲  پاکستان۴۲پشتون‌ها و بلوچ‌ها و تاجیک‌های پاکستان۲۰ درصد
۳  افغانستان۲۶مردم افغانستان به جز ترکمن‌ها، ازبک‌هاو سایر اقلیت‌ها۷۹ درصد
۴  ترکیه۲۵کردهای ترکیه و زازاهای ترکیه۳۰ درصد
۵  ازبکستان۱۰تاجیک‌های ازبکستان۲۵ درصد
۶  جمهوری آذربایجان۹تمام مردم آذربایجان به جز اقوام قفقازی و روس‌ها۹۵ درصد
۷  تاجیکستان۸تمام مردم تاجیکستان به جز ازبک‌ها، قرقیزها و سایر اقلیت‌ها۸۵ درصد
۸  عراق۶کردهای عراق و لرهای عراق۱۵ درصد
۹  سوریه۳کردهای سوریه۱۵ درصد
۱۰  روسیه۱٫۵مردم آسی و مردم تات و مردم آذری و مردم تاجیک۱ درصد
۱۱  گرجستان۰٫۳مردم آذری و مردم آسی۱۰ درصد
۱۲  بحرین۰٫۱ایرانیان بحرین و مردم اچمی۵ درصد
۱۳  چین۰٫۰۵تاجیک‌های چین و مردم پامیریناچیز
۱۴  قرقیزستان۰٫۰۵تاجیک‌های قرقیزستان۱ درصد
۱۵  عمان۰٫۰۰۵مردم کمزاریناچیز
۱۶ جوامع دور از وطن۱۵ایرانی‌ها، افغان‌ها، کردها، بلوچ‌ها و سایر جوامع دور از وطن-
کل مردمان ایرانی۲۲۵مردمان هندوآریایی و مردمان هندوایرانی-

دین
نوشتار(های) وابسته: دین‌های ایرانی و دین‌های هندی

زبان‌ها
نوشتار(های) وابسته: زبان‌های ایرانی، زبان‌های ایرانی باستان، زبان‌های ایرانی میانه و زبان‌های ایرانی نو
نقشه زبان‌های ایرانی با تفکیک دقیق

زبان‌های کهن ایرانی

در میان زبان‌های کهن ایرانی، تنها دو زبان اوستایی و آذری از روی متون نوشته شده، شناخته شده‌اند. قدیم‌ترین بخش این نوشته‌ها مربوط به قرن ششم پیش از میلاد است. زبان اوستایی در شمال شرق ایران و آذری در شمال غرب ایران استفاده می‌شد.[29] بیشترین، زبان‌های ایرانی کنونی از این دو زبان سرچشمه گرفته‌اند.

زبان‌های میانه ایرانی

زبان‌های میانه ایرانی، به‌طور کلی به دو دستهٔ شرقی و غربی تقسیم می‌شوند:

۱- شرقی: باختری (بلخی)، تخاری، سغدی، ختنی و خوارزمی
۲- غربی: پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی (پارسی میانه)[30]

زبان‌های نو ایرانی

زبان‌های ایرانی نو در ایران و افغانستان متمرکزند. نمایندگانی از این زبان‌ها را در تاجیکستان، عراق، سوریه، ترکیه، ازبکستان، ترکستان چین و شبه‌قاره هند هم می‌توان یافت.[31]

با آن که امروزه فارسی، زبان مشترک و رسمی سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان است، سایر زبان‌های نو ایرانی، نیز به دو دستهٔ شرقی و غربی تقسیم می‌شوند:

۱- شرقی: پشتو، آسی، زبان‌های پامیری، پراچی و …
۲- غربی: فارسی، لری، آذربایجانی، لکی، کردی، تبری، تاتی، بلوچی، گیلکی، تالشی، اَچُمی و …

گروه‌های قومی ایرانی‌تبار و مرتبط با مردمان ایرانی
نوشتار(های) وابسته: آریاورته، آریایی، آریایی‌های بومی، مردمان هندوایرانی و مردمان هندوآریایی

گروه‌های قومی مرتبط

مردم اویغور

اسناد و مدارک تاریخی نشان می‌دهند که منطقه سین‌کیانگ پیش از سکونت مهاجران مغول و اقوام ترک، سرزمینی ایرانی بوده که اقوام و قبیله‌های ایرانی مانند سکاها و سغدها با گویش زبان‌های خاور ایران (زبان‌های ایرانی شرقی) در آن زندگی می‌کردند. در کتاب‌های تاریخی از حضور گروه‌هایی از اقوام آریایی در منطقه سین‌کیانگ نام برده شده‌است. برخی از آنان حکومت محلی نیز داشتند که رواج زبان سغدی از نشانه‌های پایدار فرهنگ ایران باستان در این سرزمین به‌شمار می‌آید. همچنین گذر جاده ابریشم از این منطقه سبب شده نژادهای گوناگون با فرهنگ‌های گوناگون در آن ساکن شوند و هم‌زیستی مسالمت‌آمیزی داشته باشند که گردهمایی فرهنگ‌های متنوع آسیایی بر غنای فرهنگی آن افزوده‌است. در این بین زبان و فرهنگ ایرانی به دلیل پیشینه طولانی و توسعه خود حرف اول را می‌زده‌است. در سال ۸۴۰ میلادی به دلیل قحطی و خشک‌سالی و بحران اجتماعی در مغولستان، بسیاری از مغول‌ها به سین‌کیانگ کوچ کردند. از آمیزش مهاجران و دیگر اقوام ترک با ساکنان بومی یعنی سکاها و آریایی‌ها نژاد تازه‌ای به وجود آمد که بعدها به اویغورها شناخته شدند. در اثر افزایش شمار مهاجران، جمعیت قبایل آریایی و ایرانی که به زبان‌های شرقی ایرانی صحبت می‌کردند کاهش یافت و به تدریج در جمعیت غالب، همگون‌سازی فرهنگی شدند.[32]

مردم هوئی

مردم هوئی بزرگ‌ترین قوم مسلمان در چین هستند و اویغورها دومین گروه قومی مسلمان در چین هستند. خویی‌زو یا هوئی قوم مسلمان ایرانی‌تبار هستند که حدود ۵۰۰ سال پیش برای ترویج دین اسلام به چین رفتند، با قوم خَن (هان) ازدواج کردند و در آن جا ماندگار شدند. در این میان اقوام چینی، قوم «خویی‌زو» بسیار به بهداشت فردی و نوع خوراک خود اهمیت داده و به آموزه‌های اسلام پایبندند؛ این قوم عمدتاً در غرب و شمال غرب چین ساکن هستند.[33]

مردم آینو

در زمان ساسانیان پس از هجوم اعراب به ایران، گروهی از مردم ایران به چین و ژاپن مهاجرت کردند این مطلب مورد تأیید بسیاری از تاریخ نگاران از جمله پروفسور کریسیتن سن در کتاب ایرانیان در زمان ساسانیان می‌باشد. قومی به همین نام (مردم آینو یا عبدال (عبدالله)) در شرق چین زندگی می‌کنند این اقوام ایرانی هستند.[34] زبان آینو از ریشه ایرانی است و به خاطر تبعیض نژادی شدید در آستانه نابودی است. قومی که به نام مردم آینو یا عبدال (عبدالله) در غرب چین در سین کیانگ در حوضه تاریم زندگی می‌کنند و ایرانی هستند؛ تلفظ شمارش اعداد آن‌ها به‌طور کامل به فارسی است.[34] جمعیت آن‌ها بین ۳۰ تا ۵۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود.

مردم ازبک

برابر تاریخ قوم ازبک به عنوان قومی مرکب و برآمده از فارسی زبانان ایرانی‌تبار آسیای میانه و تُرک تبارهای زردپوست و چشم بادامی آسیای میانه پیشینه تاریخی چندانی ندارد و بیشتر آن‌ها تاجیک‌هایی هستند که در ۲۰۰ سال اخیر ترک‌زبان شده‌اند.[35]جمعیت امروزی ازبک‌ها نشان دهنده درجات مختلفی از تنوع ناشی از ترافیک بالای مسیرهای هجوم از طریق آسیای مرکزی می‌باشند. هنگامی که جمعیت موجود در آسیای مرکزی توسط قبایل ایرانی و سایر مردم هندواروپایی و همین‌طور چندین حمله شدید از ناحیه مغول‌ها تحت تأثیر قرار گرفت. بر اساس مطالعات اخیر ژن‌شناسی دانشگاه آکسفورد، ژن ازبک‌ها ترکیبی از مردمان ایرانی و مغول‌ها است.[36]

مردم باشقیر

شناخت اصالت و ریشه و تبار باشقیر تا حد زیادی پیچیده‌است. منطقه اصلی زندگی باشقیر ها جنوب شرقی اورال و استپ‌های مجاور بوده که از دیرباز به مردمانی با تبارهای گوناگون و ریشه‌های نژادی فرهنگی متفاوت تعلق داشته‌است. در زمینه ریشه نژادی باشقیر ها به صورت کلی سه نطریه اصلی و برجسته وجود دارد. برخی منابع آن‌ها را ایرانی دانسته‌اند.[37][38][39]

مردم بلغار

بلغارها قومی آمیخته از مردمان ترک‌تبار و ایرانی‌تبار (سکایی-سرمتی) بودند[40][41] که در مسیر مهاجرت، اقوام دیگری را نیز در خود حل کرده بودند.[42][43]

مردم کروات و مردم صرب

کروات‌ها و صرب‌ها بنا به تعداد زیادی از مطالعه‌ها ریشه ایرانی دارند. فرضیه جالب و بحث‌برانگیز که ۲۰۰ سال پیش توسط پرفسور یوسیپ میکوزی بلومنتال (en:Josip Mikoczy-Blumenthal) مطرح شد؛ تاکنون منجر به ارایه‏ ۲۴۹ مقاله تحقیقی، علمی و چاپ آن در نشریات مختلف توسط ۱۲۰ استاد کروات و غیر کروات شده‌است. او در پایان‌نامه خویش در سال ۱۷۹۷، ایرانی بودن کروات‌ها را مورد بررسی قرار داد و نتیجه گرفت که کروات‌های امروزی از بخش غربی ایران باستان مهاجرت کرده‌اند. کروات در زبان اوستایی به معنی دوستانه است و بر اساس برخی شواهد و مطالعه‌های تاریخی، کروات‌ها از ۱۷۰۰ سال پیش از سرزمین مادری خود ایران به سمت شبه جزیره بالکان حرکت کردند و در صربستان و کرواسی و بوسنی امروزی ساکن شدند. علت این مهاجرت سرکوب پیروان دین مانوی در دوران ساسانی بوده‌است. بر مبنای اسناد قدیمی، کروات‌ها و صرب‌ها دارای اصلیت ایرانی هستند که بعدها به اسلاوها ملحق شدند. هم کروات‌ها و هم صرب‌ها به‌طور تقریبی هم‌زمان مهاجرت کردند و برای تمیز دادن خود از سایر اقوام دستمالی به دور گردن خود می‌بستند که بعدها به کراوات معروف شد. این دستمال در پرچم کرواسی هم وجود دارد. محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور اسبق ایران اذعان کرده بود که این نظریه ممکن است توضیح قابل اعتمادی برای منشأ کروات‌ها که به صورت تاریخی خیلی نزدیک به صرب‌ها زندگی می‌کنند، نیز باشد. زبان‌های کرواتی و صربی هم‌اکنون بیش از ۳۰۰۰ واژه از زبان پارسی دارند که حدود ۷۰۰ تا از این واژه‌ها به‌طور فعال در زبان کنونی صربی- کرواتی به کار برده می‌شود.[44][45][46][47]

مردم آوار

آوارهای اوراسیایی مردمانی کوچ‌نشین با ترکیبی از نژادهای گوناگون بودند. بر پایه پژوهش‌های آندراس رونا تاس قوم آوار در آسیای میانه در قرون باستان از ادغام چند قبیله شکل گرفته‌است.[48] به تازگی برخی پژوهش‌ها اشاره کرده‌اند که آوارها به یکی از زبان‌های ایرانی سخن می‌گفته‌اند.[49]

مردم تات

تات‌های قفقاز یا تات‌های شمالی یکی از قوم‌های ایرانی‌تبار و شاخه‌ای از فارسی‌زبانان بومی قفقاز هستند.[50]

مردم آسی

آسی‌ها یا اوستیایی‌ها قومی ایرانی و بومی منطقه‌ای در رشته‌کوه قفقاز به نام اوستیا هستند.[51][52][53]

مردم یاسی

مردم یاسی گروهی از مردمان ایرانی از تیره سکاها هستند که در قرن سیزدهم به دنبال حمله مغول از سرزمین‌های شرقی‌تر و قفقاز به همراه کومان‌ها راهی دشت مجارستان شدند. یاسی‌ها از دیرباز در ناحیه یاس‌برنی زندگی می‌کنند و تا سده پانزدهم به گویش یاسی از زبان آسی سخن می‌گفتند. امروزه این زبان فراموش شده ولی یاسی‌ها ویژگی‌های فرهنگی-نژادی خود را هنوز نگاه داشته‌اند. امروزه جمعیت یاسی‌های مجارستان در حدود ۲۰۰ هزار نفر است.[54][55]

مردم شیرازی

شیرازی نام قومی از ساکنان سواحیل و جزیره‌های نزدیک آن در اقیانوس هند است که اغلب در زنگبار، پمبا و مجمع‌الجزایر قمر زندگی می‌کنند. بر اساس روایاتی گسترش یافته در سواحل شرق قاره آفریقا، شیرازی‌ها از نسل شاهزاده‌های ایرانی نامدار یا گمنامی هستند که با شاهدخت‌هایی سواحیلی وصلت کرده‌اند. پژوهشگران اساس این روایات را ماحصل تجارت گستردهٔ منطقه‌ای مابین سواحیل و بنادر خلیج فارس می‌دانند که به همراه جذابیتِ نَسَبی معتبر در سطح نخبه مسلمان جامعه شکل گرفته‌است. شیرازی‌ها به دلیل کمک به گسترش اسلام در سواحیل و نقشی که در تأسیس سلطنت‌های جنوبی سواحیلی مانند موزامبیک و آنگوچه داشتند، و به دلیل نفوذشان در توسعه زبان سواحیلی و ثروتشان مشهور هستند.[56][57][58] سواحل شرق آفریقا و جزایر نزدیک به آن پایگاه تجاری شیرازی‌ها است.[59][60][61]

مردم آذری

باور غالب دانشمندان بر این است که آذربایجانی‌های امروز از نسل آلبانیای قفقاز[62][63] و اقوام ایرانی تباری هستند که در قفقاز و شمال ایران قبل از ترک سازی می‌زیستند. مورخان از جمله ولادیمیر مینورسکی دربارهٔ ترک‌سازی مردمان قفقاز و ایرانی‌ها می‌نویسد: در اویل قرن یازدهم ورود قبایل اغوز ابتدا به صورت گروه‌های کوچک و سپس در دسته‌های بزرگ در دوران سلجوقیان شروع شد. در نتیجه جمعیت آذربایجان و قفقاز جنوبی ترک شدند و خصوصیاتی همچون ورود اصوات فارسی و عدم رعایت هم آوایی در بعضی کلمات وارد شده غیر ترکی در زبان ترکی آذربایجانی دیده می‌شود.[64]برخی از مردم آذربایجان دارای سابقهٔ اخیر از نسبت قبیله‌ای (به ایل‌های ترک یا کرد) هستند. از گروه‌های عمدهٔ قبایل ترک که هنوز قابل تشخیص هستند، می‌توان به شاهسون‌های مشکین و اردبیل، افشار‌های ارومیه و صائین‌قلعه و بیات‌های ماکو اشاره کرد.[65]

مردمان ترک

برخی گروه‌های قومی از مردمان ترک برخی ویژگی‌های فرهنگی و قومیتی از مردمان ایرانی را در خود دارند. برای نمونه ترکمن‌ها و قزاق‌ها نشانه‌هایی از تبار ایرانی در خود دارند. یکی از مطالعات ژنتیکی بر روی میتوکندری دی‌ان‌ای قزاق‌ها که نسب مادری را نشان می‌دهد، از شیوع تک‌گروه های رایج در اروپای غربی (۵۵٪) و اروپای شرقی (۴۱٪) در این مردم حکایت داشته و همچنین تنوع ژنتیکی بالایی در بین این مردم مشاهده شده‌است. بر اساس یک تحقیق دیگر بر روی میتوکندری دی‌ان‌ای بیش از ۶۴ درصد قزاق‌های به تک‌گروه شایع در آسیا و ۳۵ درصد به تک‌گروه شایع در اروپای غربی تعلق دارند. نسب U7 که در ایران و مدیترانه شرقی معمول است و نسب‌های آسیای شرقی هم در تعداد قابل توجهی از قزاق‌ها دیده شده‌است. تحقیق بر روی کروموزوم ایگرگ که نسب پدری مردان را نشان می‌دهد هم شیوع تک‌گروه را نشان داده که در میان مغول‌ها هم شیوع دارند. این تنوع نشان می‌دهد که گروه‌های قومی مختلف از جمله قبایل مغولی، مردمان ترک‌زبان سیبری و آلتایی، اقوام هندوایرانی خاورمیانه و اسلاوهای اروپای شرقی در سطوح مختلف در تشکیل قزاق‌های امروزین مشارکت داشته‌اند.[66]

ناحیه‌های جغرافیایی مرتبط با مردمان ایرانی
سرزمین سرمت و سکستان در سال ۱۰۰ پ.م. گستره شاهنشاهی پارت نیز در نقشه نشان داده شده‌است.
نوشتار(های) وابسته: جغرافیای ایران و جغرافیای ایران باستان

حکومت‌های تاریخی مرتبط با مردمان ایرانی
شاهنشاهی هخامنشیان در بزرگ‌ترین گسترهٔ خود.
نوشتار(های) وابسته: تاریخ ایران و فهرست کشورها و سلسله‌های ایرانی

ژنتیک
نوشتار(های) وابسته: باستان‌ژنتیک خاور نزدیک و هاپلوگروپ جی-ام۲۸۵
پراکندگی کروموزوم Y هاپلوگروپ جی-ام۲۸۵
خوشه اوراسیا غربی (اروپایی‌ها، خاورمیانه‌ها، هندی‌ها، آفریقای شمالی و آسیای میانه).

در ژنتیک انسانی، هاپلوگروپ جی-ام۲۸۵ که به نام هاپلوگروپ جی۱ نیز شناخته می‌شود، هاپلوگروپ کروموزوم Y است. هاپلوگروپ G1 یک زیر گروه اصلی هاپلوگروپ G (Haplogroup G-M201) است. احتمال زیاد اعتقاد بر این است که G1 در ایران سرچشمه گرفته‌است. این فرکانس در جمعیت‌های مدرن به جز (i) ایران و همسایگان غربی آن، و (ii) منطقه ای که از جنوب مرکزی سیبری (روسیه) و شمال قزاقستان متصل است، دارای فرکانس بسیار کمی است. اساسی‌ترین نمونه‌های G1 در افراد زنده شناسایی شده‌است و در سراسر منطقه از شبه جزیره عربستان تا بلاروس یافت شده‌است.

در مقیاس و مقایسه جهانی، جمعیت ایران از لحاظ شباهت کروموزوم Y (نسب پدری) از یک سو به هندوها و پاکستانی‌ها و از سوی دیگر به مردمان آسیای میانه و همچنین کشورهای خاورمیانه نزدیکی و قرابت دارد.[67] بر مبنای یک مقاله منتشر شده در سال ۲۰۱۳، که مقایسه‌ای است در مورد ساختار ژنتیکی ۳۵۲ ایرانی، با وجود اینکه تنوع ژنتیکی کل ایرانیان بسیار بالا است، آذری‌های ایران قرابت ژنتیکی نزدیکتری با مردم گرجی در مقایسه با گروه‌های ایرانی، ترکیه ای و همچین آذری‌های قفقاز دارند. برخلاف تصور موجود که فرض می‌شود که آذربایجانی‌ها (ساکنان امروزی کشور جمهوری آذربایجان) با آذری‌های ایرانی ریشه مشترک دارند، تحقیقات نشان می‌دهد که آذری‌های ناحیه قفقاز ویژگی ژنتیکی متفاوتی از آذری‌های ساکن ایران دارند و موقعیتی میان آذری ها/گرجی‌ها از یک سو و ایرانی ها/ترک‌ها از سوی دیگر دارند.[68]

یک مطالعه ژنتیکی اخیر که در «ژورنال اروپایی ژنتیک بشر» در طبیعت (۲۰۱۹) منتشر شد، نشان داد که جمعیت در غرب آسیا، اروپایی‌ها، آفریقای شمالی، آسیای جنوبی (هندی‌ها) و برخی از آسیایی‌های مرکزی رابطه نزدیکی دارند. آن‌ها بسیار متفاوت از آفریقایی‌های زیر صحرایی یا جمعیت آسیای شرقی هستند.[69]

پراکندگی تک‌گروه در بین اقوام ایران باستان:

قومزبانn[70]R1b[71]nR1anInE1b1bnE1b1anJnGnNnTnL
مردمان ایرانی (شمال ایران) ایرانی غربی ۳۳ ۱۵٫۲[72] ۳۳ ۶٫۱[72] ۳۳ ۰٫۰[72] ۳۳ ۰٫۰[72] ۳۳ ۰٫۰[72] ۳۳ ۳۳٫۳[72] ۳۳ ۱۵٫۲[72] ۳۳ ۶٫۱[72] ۳۳ ۰٫۰[72] ۳۳ ۳٫۰[72]
مردمان ایرانی (جنوب ایران) ایرانی غربی ۱۱۷ ۶٫۰[72] ۱۱۷ ۱۶٫۲[72] ۱۱۷ ۰٫۰[72] ۱۱۷ ۵٫۱[72] ۱۱۷ ۱٫۷[72] ۱۱۷ ۳۵٫۰[72] ۱۱۷ ۱۲٫۸[72] ۱۱۷ ۰٫۹[72] ۱۱۷ ۳٫۴[72] ۱۱۷ ۶٫۰[72]
بلوچ‌ها ایرانی شمال غربی ۲۵ ۸٫۰ ۲۵ ۲۸٫۰ ۲۵ ۰٫۰ ۲۵ ۸٫۰ ۲۵ ۰٫۰ ۲۵ ۱۶٫۰ ۲۵ ۰٫۰ ۲۵ ۰٫۰ ۲۵ ۰٫۰ ۲۵ ۲۴٫۰
پشتون‌ها ایرانی جنوب شرقی ۹۶ ۴٫۲[73] ۹۶ ۴۴٫۸[73] ۹۶ ۰٫۰[73] ۹۶ ۲٫۱[73] — — ۹۶ ۶٫۳[73] ۹۶ ۱۱٫۵[73] ۹۶ ۰٫۰[73] ۹۶ ۱٫۰[73] ۹۶ ۱۲٫۵[73]
کردها ایرانی شمال غربی ۹۵ ۱۶٫۸ ۹۵ ۱۱٫۶ — — ۹۵ ۷٫۴ — — ۹۵ ۴۰٫۰ — — — — — — ۹۵ ۳٫۲
تاجیک‌های افغانستان ایرانی غربی — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
تاجیک‌های تاجیکستان ایرانی غربی — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
تاجیک‌های سمرقند ایرانی غربی — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
تاجیک‌های چین ایرانی غربی — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
یغنابی‌ها ایرانی شمال شرقی ۳۱ ۳۲٫۳ ۳۱ ۱۶٫۱ ۳۱ ۰٫۰ ۳۱ ۰٫۰ — — ۳۱ ۳۲٫۳ ۳۱ ۰٫۰ — — — — ۳۱ ۹٫۷

نگارخانه
  • مردمان ایرانی‌تبار
  • کودکان یغنابی
  • پشتونها در قندهار
  • یک زن تاجیک و کودکش
  • سه کودک کرد ساکن ترکیه
  • دو سرباز پارسی
  • کودکان پامیری
  • زنان تالشی جمهوری آذربایجان
  • ستارخان سردار آذربایجانی جنبش مشروطه ایران
  • فرهنگ‌های باستان‌شناختی مرتبط با مهاجرت هندوایرانی‌ها
  • شاهنشاهی هخامنشی هنگام فرمانروایی داریوش بزرگ

جستارهای وابسته

پانویس
  1. آسی‌های قفقاز مسیحیان ارتدکس هستند.
  2. R.N Frye, "IRAN v. PEOPLES OF IRAN" in Encyclopædia Iranica. "In the following discussion of “Iranian peoples,” the term “Iranian” may be understood in two ways. It is, first of all, a linguistic classification, intended to designate any society which inherited or adopted, and transmitted, an Iranian language. The set of Iranian-speaking peoples is thus considered a kind of unity, in spite of their distinct lineage identities plus all the factors which may have further differentiated any one group’s sense of self."
  3. The Encyclopedia Americana. 15. 1954. p. 306.
  4. Izady, Mehrdad R. (1992). The Kurds: A Concise Handbook. Taylor & Francis. ISBN 978-0-8448-1727-9.
  5. J. Harmatta in "History of Civilizations of Central Asia", Chapter 14, The Emergence of Indo-Iranians: The Indo-Iranian Languages, ed. by A. H. Dani & V.N. Masson, 1999, p. 357
  6. Frye, Richard Nelson, Greater Iran, ISBN 1-56859-177-2 p.xi: "... Iran means all lands and peoples where Iranian languages were and are spoken, and where in the past, multi-faceted Iranian cultures existed...."
  7. وبگاه دانشنامه ایرانیکا، سرواژه‌های IRANIAN IDENTITY
  8. Iranian languages - Britannica Online Encyclopedia
  9. http://en.wikipedia.org/wiki/Scythia
  10. http://en.wikipedia.org/wiki/Sarmatians
  11. http://en.wikipedia.org/wiki/Amazons
  12. Runciman, Steven (1982). The Medieval Manichee: A Study of the Christian Dualist Heresy. Cambridge University Press. ISBN 0-521-28926-2.
  13. Area handbook for Iran, Harvey Henry Smith, American University (Washington, D.C.), Foreign Area Studies, page 89
  14. Academic American Encyclopedia By Grolier Incorporated, page 294
  15. The World Book Encyclopedia, World Book, Inc, 2000, page 401
  16. http://www.semnanonline.ir/post/1597%5Bپیوند+مرده%5D
  17. Iran is one of the oldest nations in the world, with a history dating back tens of thousands of years. بایگانی‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine kids.nationalgeographic.com
  18. ««زندگی مردم سرزمین ایران در ده هزار سال پیش»». سایت پایگاه خبری و تحلیلی پارسینه.
  19. ««Iran: Early Cultures between Water and Desert ایران فرهنگ و تمدن‌های نخستین میان آب و بیابان»». سایت پایگاه www.firstlife.de.
  20. Farsi, the most widely spoken Persian Language, a Farsi Dictionary, Farsi English Dictionary, The spoken language in Iran, History of Farsi Language, Learn Farsi, Farsi Transl...
  21. «Iran - LoveToKnow 1911». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئیه ۲۰۰۸.
  22. "The World Factbook — Central Intelligence Agency". www.cia.gov. Retrieved 2018-07-27.
  23. "The World Factbook — Central Intelligence Agency". www.cia.gov. Retrieved 2018-07-27.
  24. Area handbook for Iran, Harvey Henry Smith, American University (Washington, D.C.), Foreign Area Studies, page 89
  25. The World Book Encyclopedia, World Book, Inc, 2000, page 401
  26. Middle East Patterns: Places, Peoples, and Politics By Colbert C. Held, John Cummings, Mildred McDonald Held,2005, page 119.
  27. CIA's The World FactBook
  28. دین‌های ایران باستان، هنریک ساموئل نیبرگ، ص ۳۸۸
  29. ««زبان‌های ایرانی»». دانشنامهٔ بریتانیکا (انگلیسی).
  30. ««زبان‌های ایرانی کهن و میانه»». سایت پایگاه تاریخ و فرهنگ ایران.
  31. اشمیت، رودیگر: راهنمای زبان‌های ایرانی (جلد دوم)، تهران: انتشارات ققنوس، ص ۴۰۹
  32. سابقی، علی‌محمد (۱۹ تیر ۱۳۸۸). «جایگاه تاریخی زبان و ادب فارسی در سین کیانگ». تابناک.
  33. https://www.khabaronline.ir/news/1348872/خفاش-موش-سوسک-سگ-قورباغه-را-ژاپنی-ها-وارد-غذای-چینی-ها-کردند
  34. اقوام ایرانی آینو در ژاپن + تصاویر تابناک
  35. http://www.iras.ir/fa/doc/report/2681/اقوام-حاشیه-دریای-خزر
  36. Tatjana Zerjal; et al. (2002). "A Genetic Landscape Reshaped by Recent Events: Y-Chromosomal Insights into Central Asia". The American Journal of Human Genetics. 71 (3): 466–482. doi:10.1086/342096. PMC 419996. PMID 12145751.
  37. Мажитов Н.А., Султанова А.Н. История Башкортостана. Уфа, Китап, 2010, بایگانی‌شده در ۲۶ آوریل ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine С.108 (Смирнов К.Ф. о дахо-массагетских корнях башкир). بایگانی‌شده در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
  38. Зинуров Р.Н. Башкирские восстания и индейские войны - феномен в мировой истории. Уфа, Гилем, 2001, بایگانی‌شده در ۲۶ آوریل ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine С.11 (прабашкиры - потомки отделившихся скифов). بایگانی‌شده در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
  39. Галлямов С. А. Башкорды от Гильгамеша до Заратустры. Уфа, РИО РУНМЦ Госкомнауки РБ, 1999 بایگانی‌شده در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine (О башкордах из родов Тангаур и Гайна) بایگانی‌شده در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine.
  40. Encyclopaedia Britannica Online
  41. Rasho Rashev, Die Protobulgaren im 5. -7. Jahrhundert, Orbel, Sofia, 2005. (in Bulgarian, German summary)
  42. The New Cambridge medieval history, Volume 4, Part 2, Cambridge University Press, 1995, p. 229.
  43. Proto-Bulgarians - 2a
  44. https://www.karnaval.ir/blog/croatian-iranian-people
  45. https://vista.ir/w/a/16/zancp/کرواتها-ایرانی-هستند
  46. https://www.bbc.com/persian/iran/2015/09/150904_l45_coratia_cyrus
  47. https://www.mehrnews.com/news/4051385/صربستان-از-نگاه-یک-مدرس-زبان-فارسی-علت-علاقه-صرب-ها-به-ایران
  48. Hungarians and Europe in the Middle Ages. CEU press
  49. Florin Curta. The Slavic Lingua Franca. Quotation: "There is very little evidence that speakers of Slavic had any significant contact with Turkic. As a consequence, and since the latest stratum of loan words in Common Slavic is Iranian in origin, Johanna Nicols advanced the theory that the Avars spoke Iranian, not Turkic."
  50. کتاب «دستور زبان لهجه‌های تاتی جنوبی»، احسان یارشاطر، لاهه - پاریس ١٩٦٩
  51. Bell, Imogen (2003). Eastern Europe, Russia and Central Asia. London: Taylor & Francis. p. 200.
  52. Mirsky, Georgiy I. (1997). On Ruins of Empire: Ethnicity and Nationalism in the Former Soviet Union. p. 28.
  53. Mastyugina, Tatiana. An Ethnic History of Russia: Pre-revolutionary Times to the Present. p. 80.
  54. https://persiadigest.com/en/news/6966/jászberény-–-a-european-city-with-citizens-of-iranian-origin%5Bپیوند+مرده%5D
  55. http://www.yazd.com/features/Jaszbereny/Jaszberenyyazd.htm
  56. Horton, Mark and Middleton, John. "The Swahili: The Social Landscape of a Mercantile Society." Wiley-Blackwell. 2001.
  57. Glassman, Jonathan. "Feasts and Riot: Revelry, Rebellion, & Popular Consciousness on the Swahili Coast, 1856-1888." Heinemann. 1996.
  58. Stephanie Wynne-Jones and Adria LaViolette. "The Swahili World." Routledge. 2018
  59. Ari Nave (2010). Anthony Appiah; Henry Louis Gates, eds. Encyclopedia of Africa. Oxford University Press. p. 379. ISBN 978-0-19-533770-9.
  60. August H. Nimtz (1980). Islam and Politics in East Africa. University of Minnesota Press. pp. 3–11, 30–33, 39–47. ISBN 978-0-8166-0963-5.
  61. Per O. Hernæs; Tore Iversen, eds. (2002). Slavery Across Time and Space: Studies in Slavery in Medieval Europe and Africa. University of Virginia. p. 23. ISBN 8277650418. Retrieved 28 November 2016.
  62. Kobishchanov, Yuri et al. Axum. Pennsylvania State University Press, 1979; p. 89
  63. Ronald G. Suny: What Happened in Soviet Armenia? Middle East Report, No. 153, Islam and the State. (Jul.  – Aug. , 1988), pp. 37–40.
  64. Minorsky, V. ; Minorsky, V. "(Azarbaijan). Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill
  65. «AZERBAIJAN vi. Population and its Occupations and Culture». Iranica.
  66. Kazakh Genetics: Abstracts and Summaries
  67. "پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران". ganj-old.irandoc.ac.ir. Retrieved 2018-06-17.
  68. Derenko, M. , Malyarchuk, B. , Bahmanimehr, A. , Denisova, G. , Perkova, M. , Farjadian, S. , & Yepiskoposyan, L. (2013). Complete Mitochondrial DNA Diversity in Iranians. PloS one, 8(11), e80673.
  69. Pakstis، Andrew J.؛ Gurkan، Cemal؛ Dogan، Mustafa؛ Balkaya، Hasan Emin؛ Dogan، Serkan؛ Neophytou، Pavlos I.؛ Cherni، Lotfi؛ Boussetta، Sami؛ Khodjet-El-Khil، Houssein (۲۰۱۹-۰۷-۰۸). «Genetic relationships of European, Mediterranean, and SW Asian populations using a panel of 55 AISNPs». European Journal of Human Genetics. ۲۷ (۱۲): ۱۸۸۵–۱۸۹۳. doi:10.1038/s41431-019-0466-6. PMC 6871633 مقدار |pmc= را بررسی کنید (کمک). PMID 31285530. شاپا 1018-4813.
  70. ستون اولی مقدار کل نمونه مطالعه شده را نشان می‌دهد
  71. ستون دومی درصد یک تک‌گروه را در بین نمونه‌ها نشان می‌دهد
  72. [M. Regueiro et al. (2006), "Iran: Tricontinental Nexus for Y-Chromosome Driven Migration"]
  73. Sadaf Firasat, Shagufta Khaliq, Aisha Mohyuddin, Myrto Papaioannou, Chris Tyler-Smith, Peter A Underhill and Qasim Ayub, "Y-chromosomal evidence for a limited Greek contribution to the Pathan population of Pakistan," European Journal of Human Genetics (2007) 15, 121–126.

منابع
  • Tracing European Founder Lineages in the Near Eastern mtDNA Pool

The American Journal of Human Genetics, Volume 67, Issue 5, November 2000, Pages 1251-1276 Martin Richards, Vincent Macaulay, Eileen Hickey, Emilce Vega, Bryan Sykes, Valentina Guida, Chiara Rengo, Daniele Sellitto, Fulvio Cruciani, Toomas Kivisild, Richard Villems, Mark Thomas, Serge Rychkov, Oksana Rychkov, Yuri Rychkov, Mukaddes Gölge, Dimitar Dimitrov, Emmeline Hill, Dan Bradley, Valentino Romano, et al.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.