انتخابات در ایران

مردم ایران برای اولین بار در واقعه تحریم تنباکو، به‌طور فراگیر وارد مشارکت در صحنه تصمیمات سیاسی شدند و از زمان انقلاب مشروطه تا‌بحال انتخابات در ایران برگزار شده‌است.

این مقاله بخشی از رشته مقالات دربارهٔ سیاست در ایران است
سیاست در ایران
نظام جمهوری اسلامی ایران
رهبری/ولایت فقیه
قوه مجریه
قوه مقننه
قوه قضائیه
شوراهای عالی
استان،شوراهای شهر و روستا
شهرداری‌ها • شوراهای اسلامی شهر و روستا • استانداری
انتخابات
ستاد انتخابات کشور • شورای نگهبان
حزب‌ها
خانه احزاب ایران
اصول‌گرایان • اعتدال‌گرایان • اصلاح‌طلبان

درگاه ایران

در جمهوری اسلامی ایران انتخاب در سطوح مختلف برگزار می‌شود. هم‌اکنون همهٔ قوه‌ها یا با رأی مستقیم یا توسط رهبر جمهوری اسلامی به‌صورت غیرمستقیم تعیین می‌شود.

تاریخچه

پس از انقلاب مشروطه در شاهنشاهی ایران در زمان مظفرالدین‌شاه قاجار، حکومت مشروطه در ایران تشکیل شد و نخستین انتخابات‌ها کمی بعد در ایران آغاز شد.[1]

فرمان مظفرالدین شاه در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ خورشیدی برای آغاز به کار مجلس:

مصصم شدیم که مجلس شورای ملی از منتخبین شاهزادگان قاجاریه، علماء، اعیان، اشراف، ملاکین و تجار و اصناف به انتخاب طبقات مرقومه در دارالخلافه تهران تشکیل و تنظیم شود که در مهام امور دولتی و مملکتی و مصالح عامه مشاوره و مداقه لازمه را به عمل آورده به هیئت وزرای دولت خواه ما در اصلاحاتی که برای سعادت و خوشبختی ایران خواهد شد اعانت و کمک لازم را بنماید.

پس از انقلاب اسلامی ایران نیز انتخابات با نظارت شورای نگهبان ادامه یافت. هم‌اکنون طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی، قوهٔ مجریه و مقننه توسط مردم انتخاب می‌شوند و قوه قضائیه توسط رهبر ایران که خود توسط مجلس خبرگان رهبری انتخاب می‌گردد و اعضای مجلس خبرگان نیز توسط مردم انتخاب می‌شوند.

قاجاریه

نخستین انتخابات در ایران در زمان قاجاریان پیرو پیروزی انقلاب مشروطه برگزار شد.

مجلس عالی (۱۲۸۵)
نوشتار اصلی: مجلس عالی (۱۲۸۵)

پس از انقلاب مشروطه مجلس عالی در ایران تشکیل شد و قانون انتخابات را برای برگزاری انتخابات مجلس اول تدوین کرد و به امضای شاه رساند. مطابق فرمان مظفرالدین شاه مجلس شورای ملی به شرح زیر بود:[1]

  • شرایط نمایندگان: سواد خواندن، نوشتن و توان تکلم به زبان فارسی از شرایط نامزدهای انتخابات بود و فقط طبقه‌های خاصی از اجتماع حق داشتند در مجلس نماینده داشته باشند.
  • شرایط رای‌دهندگان
  • شرط طبقه اجتماعی: شاهزادگان قاجار، روحانیون، اشراف، تجار، زمین‌داران و اصناف طبقه‌هایی بودند که به فرمان شاه می‌توانستند نمایندگان خود را برگزینند و از مردم عادی کسانی حق رأی داشتند که ملکی به ارزش دست کم هزار تومان می‌داشتند یا جزو اصناف شناخته‌شده می‌بودند و اجاره مغازه‌شان حداقل به اندازه متوسط اجاره محل می‌بود و صنف‌هایی کم‌درآمد مانند حمالان و شتربانان نماینده و حق رأی نداشتند.
  • شرط سن:داشتن بیست و پنج سال سن و «رعیت ایران» بودن از شرایط افرادی بود که حق رأی داشتند.
  • شرط جنسیت:زن‌ها حق رأی نداشتند.
  • شیوهٔ انتخابات: در مجلس اول تهران ۶۰ نماینده داشت و سایر ایالت‌ها ۹۶ کرسی داشتند. نمایندگان ایالت‌ها توسط مجلس ایالتی به صورت دو مرحله‌ای انتخاب می‌شدند و نتیجهٔ رأی مجلس ایالتی نمایندگان مجلس شورای ملی برگزیده می‌شدند.
مجلس عالی (۱۲۸۷)
نوشتار اصلی: مجلس عالی (۱۲۸۷)
نوشتار(های) وابسته: استبداد صغیر

مجلس عالی (شورای عالی دربار) پس از استبداد صغیر و به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه قاجار و فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان تشکیل شد و این مجلس محمدعلی شاه قاجار را عزل کرد و احمدشاه قاجار را به جای وی به پادشاهی رساند.[1] اعضای این مجمع منصوب صدر اعظم بودند و برای انتخاب اعضای آن انتخاباتی برگزار نشد.[2]

نمایندگان مجلس عالی:

  • شرط شغل و طبقهٔ اجتماعی را از قانون انتخابات حذف کردند.
  • شرط ثروت را از ۱۰۰۰ تومان به ۲۵۰ تومان تغییر دادند.
  • کرسی‌های تهران را به ۱۵ نماینده کاهش دادند و کرسی ایالت‌های دیگر را به ۱۰۱ کرسی افزایش دادند
  • برای اقلیت‌های مذهبی ۴ کرسی تعیین کردند.
نظامنامه انتخابات ۱۲۸۸

سه ماه پس از فتح تهران مجلس دوم شورای ملی تشکیل شد.[1]

در سال ۱۲۸۸ نظامنامه انتخابات را تصویب کرد و تغییراتی در قانون انتخابات به وجود آورد:

  • شرط سن رای‌دهندگان:اتباع حداقل بیست سال داشته باشند
  • شرط وضعیت اجتماعی: فرد ایران باشد و یکی از شروط زیر را داشته باشد:
    • معروفیت محلی داشته
    • لااقل شش ماه قبل از انتخاب در محل انتخاب یا توابع آن سکنی داشته باشند
    • لااقل دارای دویست و پنجاه تومان علاقه ملکی یا ده تومان مالیات بده باشند یا پنجاه تومان عایدی سالیانه داشته‌باشد
    • تحصیل‌کرده باشند
  • شرط جنسیت: زن‌ها حق رأی نداشتند.
  • افرادی که اجازهٔ رأی نداشتند:
    • افراد خارج از رشد
    • آن‌هایی که در تحت قیمومیت شرعی هستند
    • تبعه خارجه
    • اشخاصی که خروجشان از دین حنیف اسلام در حضور یکی از حکام شرع جامع‌الشرایط به ثبوت رسیده باشد
    • ورشکستگان به تقصیر
    • مرتکبین قتل و سرقت و مقصرینی که مستوجب مجازات قانونی اسلامی شده‌اند.
    • معروفین به ارتکاب قتل و سرقت و غیره که شرعاً برائت خود را ثابت نکرده باشند.
    • اهل نظام بری و بحری (نظامیان) که مشغول خدمتند.
نظامنامه انتخابات ۱۲۹۰

مجلس دوم در سال ۱۲۹۰ نظامنامه انتخابات تغییراتی داد به شرح زیر بود

  • شرط طبقه اجتماعی:شرط مالکیت برای رای‌دهندگان لغو شد.
  • افراد زیر به آن‌هایی که اجازهٔ رأی نداشتند افزوده شد:
    • متکدیان
    • اشخاصی که به وسائل بی‌شرفانه تحصیل معاش می‌نمایند
    • مقصرین سیاسی که ضد اساس حکومت ملی و استقلال مملکت قیام و اقدام کرده‌اند
  • شرط سنی نمایندگان:

سن نامزدهای انتخاباتی باید در محدوده سنی سی تا هفتاد سال باشد

  • شرط مذهب:

نمایندگان باید مسلمان باشند مگر نمایندگان اقلیت‌های مذهبی (مسیحی و زرتشتی و کلیمی)

پهلوی
نوشتار اصلی: تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی ولایتی

در سال ۱۳۴۱ قانون در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی تصویب شد که در آن برای اولین بار به زنان ایرانی حق رأی می‌داد و شرط مسلمانی و قسم خوردن به قرآن را برمی‌داشت.[1]

روحانیون قم مخالفت‌های شدیدی با این قانون نشان دادند و به خشونت نیز کشیده شد ولی در نهایت اجرا شد.

جمهوری اسلامی

ساختار حقوقی جمهوری اسلامی به ترتیبی تنظیم شد که همه مقام‌های حکومتی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با رأی مردم انتخاب شوند و تنها تغییر قانون رأی در این دوره در مورد شرط سن رای‌دهندگان بود که در ابتدا به ۱۵ سال رسید و دوباره آن را در سال ۱۳۸۵ از ۱۵ سال به ۱۸ سال تغییر دادند.[1]

شاهنشاهی مشروطهٔ ایران

در زمان قاجار تنها انتخابات مجلس شورای ملی برگزار می‌شد. در دوره محمدرضاشاه پهلوی، انتخابات مجلس سنا نیز طبق قانون اساسی مشروطه برگزار می‌شد همچنین دو همه‌پرسی نیز برگزار شد.

جمهوری اسلامی ایران
نوشتار(های) وابسته: انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا، انتخابات مجلس شورای اسلامی و انتخابات مجلس خبرگان رهبری

در ۱۰ و ۱۱ فروردین ۱۳۵۸ همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی با مشارکت و رأی بی‌سابقه تصویب شد. ۱۲ مرداد انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی برگزار شد و پس از نهایی شدن، ۱۲ آذرماه قانون اساسی را به همه‌پرسی گذاشتند و تصویب شد و در سال ۱۳۶۸ نیز همه‌پرسی‌ای برای اصلاح چند بند قانون اساسی برگزار شد که تصویب شد.

طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران چهار دسته انتخابات در ایران برگزار می‌شود

  • ملت ایران باستناد قانون اساسی نمایندگان خودرا درمجلس خبرگان رهبری برمی‌گزیند تا رهبری نظام را مشخص نمایند و رهبری درچارچوب قانون اساسی سیاست‌های کلی نظام را با مشورت با مجمع تشخیص مصلحت معین واعلام نمایند.[3]
  • ملت ایران به استناد قانون اساسی نمایندگان خودرا درمجلس شورای اسلامی برمی‌گزیند تا قوانین کشوررا درچارچوب قانون اساسی و سیاست‌های کلی نظام به تصویب برساند.[4]
  • ملت ایران باستناد قانون اساسی فردی را به عنوان رئیس جمهور برمی‌گزیند تا قوانین کشور را از طریق هیئت دولت اجرا نماید.[5]
  • ملت ایران باستناد قانون اساسی در روستاها شهرها استان‌ها به منظور حل مشکلات منطقه خود نمایندگانی برای شوراهای محلی برمی‌گزینند.[6]
انتخابات‌های برگزارشده در سراسر ایران[توضیح 1]
انتخاباتتاریخ برگزاریواجدانرای‌دهندگانمشارکتنام‌نوشتگانگزیدگان
موردنیاز		تعداد
حوزه
۱همه‌پرسی نظام
جمهوری اسلامی		۱۰ و ۱۱ فروردین ۱۳۵۸۲۰٬۸۵۷٬۳۹۱۲۰٬۴۴۰٬۱۰۸۹۸٫۰۰--۱
۲خبرگان بررسی
قانون اساسی		۱۲ مرداد ۱۳۵۸۲۰٬۸۵۷٬۳۹۱۱۰٬۷۸۴٬۹۳۲۵۱٫۷۱۴۲۸۷۳۲۴
۳همه‌پرسی تایید
قانون اساسی		۱۱ و ۱۲ آذر ۱۳۵۸۲۰٬۸۵۷٬۳۹۱۱۵٬۶۹۰٬۱۴۲۷۵٫۲۳--۱
۴ریاست جمهوری ۱۵ بهمن ۱۳۵۸۲۰٬۹۹۳٬۶۴۳۱۴٬۱۵۲٬۸۸۷۶۷٫۴۲۱۲۴۱۱
۵مجلس ۱۲۴ اسفند ۱۳۵۸۲۰٬۸۵۷٬۳۹۱۱۰٬۸۷۵٬۹۶۹۵۲٫۱۴۳۶۹۴۲۷۰۱۹۳
۶ریاست جمهوری ۲۲ مرداد ۱۳۶۰۲۲٬۶۸۷٬۰۱۷۱۴٬۵۷۳٬۴۹۳۶۴٫۲۴۷۱۱۱
۷ریاست جمهوری ۳۱۰ مهر ۱۳۶۰۲۲٬۶۸۷٬۰۱۷۱۶٬۸۴۷٬۷۱۵۷۴٫۲۶۴۶۱۱
۸خبرگان ۱۱۹ آذر ۱۳۶۱۲۳٬۲۷۷٬۸۷۱۱۸٬۰۱۳٬۰۶۱۷۷٫۳۸۱۶۸۸۲۲۴
۹مجلس ۲۲۶ فروردین ۱۳۶۳۲۴٬۱۴۳٬۴۹۸۱۵٬۶۰۷٬۳۰۶۶۴٫۶۴۱۵۹۲۲۷۰۱۹۳
۱۰ریاست جمهوری ۴۲۵ مرداد ۱۳۶۴۲۵٬۹۹۳٬۸۰۲۱۴٬۲۳۸٬۵۸۷۵۴٫۷۸۵۰۱۱
۱۱مجلس ۳۱۹ فروردین ۱۳۶۷۲۷٬۹۸۶٬۷۳۶۱۶٬۷۱۴٬۲۸۱۵۹٫۷۲۱۹۹۹۲۷۰۱۹۳
۱۲ریاست جمهوری ۵۶ مرداد ۱۳۶۸۳۰٬۱۳۹٬۵۹۸۱۶٬۴۵۲٬۵۶۲۵۴٫۵۹۷۹۱۱
۱۳همه‌پرسی بازنگری
قانون اساسی		۳۰٬۱۳۹٬۵۹۸۱۶٬۴۲۸٬۹۷۶۵۴٫۵۱--۱
۱۴خبرگان ۲۱۹ مهر ۱۳۶۹۳۱٬۲۸۰٬۰۸۴۱۱٬۶۰۲٬۶۱۳۳۷٫۰۹۱۸۰۸۳۲۴
۱۵مجلس ۴۲۱ فروردین ۱۳۷۱۳۲٬۴۶۵٬۵۵۸۱۸٬۷۶۷٬۰۴۲۵۷٫۸۱۳۲۳۳۲۷۰۱۹۶
۱۶ریاست جمهوری ۶۲۱ خرداد ۱۳۷۲۳۳٬۱۵۶٬۰۵۵۱۶٬۷۹۶٬۷۵۵۵۰٫۶۶۱۲۸۱۱
۱۷مجلس ۵۱۸ اسفند ۱۳۷۴۳۴٬۷۱۶٬۰۰۰۲۴٬۶۸۲٬۳۸۶۷۱٫۱۰۸۳۶۵۲۷۰۱۹۶
۱۸ریاست جمهوری ۷۲ خرداد ۱۳۷۶۳۶٬۴۶۶٬۴۸۷۲۹٬۱۴۵٬۷۵۴۷۹٫۹۳۲۸۳۱۱
۱۹خبرگان ۳۱ آبان ۱۳۷۷۳۸٬۵۵۰٬۵۹۷۱۷٬۸۵۷٬۸۶۹۴۶٫۳۲۳۹۶۸۶۲۸
۲۰شوراهای شهر ۱۷ اسفند ۱۳۷۷۳۶٬۷۳۹٬۹۸۲۲۳٬۶۶۸٬۷۳۹۶۴٫۴۲۳۳۶٬۱۳۸۳۳٬۴۱۹
۲۱مجلس ۶۲۹ بهمن ۱۳۷۸۳۸٬۷۲۶٬۴۳۱۲۶٬۰۸۲٬۱۵۷۶۷٫۳۵۶۸۵۳۲۹۰۲۰۷
۲۲ریاست جمهوری ۸۱۸ خرداد ۱۳۸۰۴۲٬۱۷۰٬۲۳۰۲۸٬۱۵۵٬۹۶۹۶۶٫۷۷۸۱۴۱۱
۲۳شوراهای شهر ۲۹ اسفند ۱۳۸۱۴۰٬۵۰۱٬۷۸۳۲۰٬۲۳۵٬۸۹۸۴۹٫۹۶۲۱۸٬۹۵۷۱۰۹٬۵۸۸
۲۴مجلس ۷۱ اسفند ۱۳۸۲۴۶٬۳۵۱٬۰۳۲۲۳٬۷۳۴٬۶۷۷۵۱٫۲۱۸۱۷۲۲۹۰۲۰۷
۲۵ ریاست جمهوری ۹ ۲۷ خرداد ۱۳۸۴۴۶٬۷۸۶٬۴۱۸۲۹٬۴۰۰٬۸۵۷۶۲٫۸۴۱۰۱۴۲۱
۳ تیر ۱۳۸۴۴۶٬۷۸۶٬۴۱۸۲۷٬۹۵۸٬۹۳۱۵۹٫۷۶۲۱۱
۲۶خبرگان ۴۲۴ آذر ۱۳۸۵۴۶٬۵۴۹٬۰۴۲۲۸٬۳۲۱٬۲۷۰۶۱٫۰۰۴۹۳۸۶۳۰
۲۷شوراهای شهر ۳۴۳٬۵۰۰٬۰۰۰۲۸٬۱۹۹٬۹۰۳۶۴٫۸۳۲۴۷٬۷۵۹۱۰۹٬۵۳۶
۲۸مجلس ۸۲۴ اسفند ۱۳۸۶۴۳٬۸۲۴٬۲۵۴۲۴٬۲۷۹٬۷۱۷۵۵٫۴۰۷۶۰۰۲۹۰۲۰۷
۲۹ریاست جمهوری ۱۰۲۲ خرداد ۱۳۸۸۴۶٬۱۹۹٬۹۹۷۳۹٬۳۷۱٬۲۱۴۸۴٫۸۳۴۷۶۱۱
۳۰مجلس ۹۱۲ اسفند ۱۳۹۰۴۸٬۲۸۸٬۷۹۹۳۰٬۸۴۴٬۴۶۲۶۳٫۸۷۵۲۸۳۲۹۰۲۰۷
۳۱ریاست جمهوری ۱۱۲۴ خرداد ۱۳۹۲۵۰٬۴۸۳٬۱۹۲۳۶٬۸۲۱٬۵۳۸۷۲٫۹۴۶۸۶۱۱
۳۲شوراهای شهر ۴۵۰٬۴۸۳٬۱۹۲۳۱٬۶۲۷٬۷۰۴۶۲٫۶۵۲۵۹٬۶۶۴۱۹۶٬۹۱۷۳۶٬۳۵۵
۳۳مجلس ۱۰۷ اسفند ۱۳۹۴۵۴٬۹۱۵٬۰۲۴۳۳٬۸۴۷٬۱۱۷۶۱٫۶۴۱۲٬۰۷۲۲۹۰۲۰۷
۳۴خبرگان ۵۵۴٬۹۱۵٬۰۲۴۳۳٬۴۸۰٬۵۴۸۶۰٫۹۷۷۹۶۸۸۳۱
۳۵ریاست جمهوری ۱۲۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۶۵۶٬۴۱۰٬۲۳۴۴۱٬۳۶۶٬۰۸۵ ۷۳٫۰۳ ۱٬۶۳۶۱۱
۳۶شوراهای شهر ۵۵۶٬۴۱۰٬۲۳۴۳۹٬۰۶۹٬۱۶۹۶۹٫۲۶۲۸۹٬۸۸۳۱۹۶٬۹۱۷۳۹٬۲۸۹
۳۷ مجلس ۱۱ ۲ اسفند ۱۳۹۸ ۵۷٬۹۱۸٬۱۵۹ ۲۴٬۶۵۸٬۳۶۰ ۴۲٫۵۷ ۱۶٬۰۳۳ ۲۹۰ ۲۰۸
۳۸ ریاست جمهوری ۱۳ ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ ۱ ۱
۳۹ شوراهای شهر ۶

[7][8][9][10]

جستارهای وابسته

پی‌نوشت
  1. انتخابات‌های میاندوره‌ای و دور دوم مجلس شورای اسلامی و نیز انتخابات شوراهای شهر سال ۱۳۵۸ که تنها در بخشی از کشور برگزار شده‌است در این جدول ذکر نشده‌است

منابع
  1. http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2013/05/130507_l45_ir92_iran_suffrage_history.shtml
  2. ملایی توانی، علیرضا (تابستان ۱۳۹۲). «مجلس عالی دربار حلقهٔ‌گذار به نظام مشروطه». دوفصلنامه جستارهای تاریخی. علمی-پژوهشی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ۴ (۱): ۱۲۱–۱۴۱. شاپا 2251-7766.
  3. اصل 107
  4. اصل 62
  5. اصل114
  6. اصل100
  7. «انتخابات برگزار شده بعد از پیروزی انقلاب اسلامی 2003.pdf». ستاد انتخابات کشور وزارت کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ فوریه ۲۰۱۲.
  8. «انتخابات برگزار شده در جمهوری اسلامی ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۷ مارس ۲۰۱۶. بیش از یک پارامتر |تاریخ دسترسی= و |accessdate= داده‌شده است (کمک)
  9. «انتخابات برگزار شده در جمهوری اسلامی ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ آوریل ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۳۱ مارس ۲۰۱۷. بیش از یک پارامتر |تاریخ دسترسی= و |accessdate= داده‌شده است (کمک)
  10. «انتخابات برگزارشده در جمهوری اسلامی ایران» (PDF). ستاد انتخابات کشور. دریافت‌شده در ۴ خرداد ۱۴۰۰.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.