رئیس مجلس شورای اسلامی
رئیس مجلس شورای اسلامی به وسیلهٔ رأی مستقیم نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای یک دوره یک ساله برگزیده می‌شود و با توجه به آئین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی تکرار دوره ریاست مجلس منع قانونی ندارد.
| رئیس مجلس شورای اسلامی | |
|---|---|
| مجلس شورای اسلامی | |
| اقامت‌گاه | تهران، میدان بهارستان |
| نامزدکننده | نمایندگان مجلس |
| مدت دوره | یک سال، تمدیدپذیر |
| بنیادگذاری | ۷ خرداد ۱۳۵۹ |
| نخستین دارنده | اکبر هاشمی رفسنجانی |
| جانشین | سید امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی (نایب اول) علی نیکزاد (نایب دوم) |
رئیس مجلس همچنین رئیس هیئت رئیسه مجلس نیز هست. رئیس مجلس وظیفهٔ ادارهٔ مجلس را بر عهده دارد و در صورت حضور نداشتن وی در جلسه، به ترتیب نایب اول و نایب دوم، عهده‌دار این سمت خواهند بود.
نخستین رئیس مجلس شورای اسلامی اکبر هاشمی رفسنجانی بود و پس از وی به ترتیب مهدی کروبی، علی‌اکبر ناطق نوری، مهدی کروبی، غلامعلی حداد عادل، علی لاریجانی، و محمدباقر قالیباف برای این جایگاه برگزیده شدند.
وظایف و اختیارات
درون مجلس
بخشی از اختیاراتی که به رئیس مجلس داده شده در قانون اساسی گنجانده شده‌است. این اختیارات البته بیشتر مربوط به ارتباط مجلس با دیگر قوا است و به اختیارات رئیس مجلس که مورد مناقشه نمایندگان است ارتباط ندارد. یکی از اختیارات مهم رئیس مجلس که در برخی از دولت‌ها موضوع مناقشه بوده در اصول ۸۵ و ۱۳۸ قانون اساسی به او داده شده‌است. بر پایه این اصول قانون اساسی، تصویب‌نامه‌های دولت و شوراهای زیر نظر دولت که جنبه قانونگذاری دارد باید به تأیید رئیس مجلس برسد.[1]
وظایف و اختیارات رئیس مجلس (ماده ۲۱):[2]
- اداره جلسات مجلس به‌شرح مواد این آیین‌نامه
- اداره کلیه امور اداری، مالی، استخدامی، و سازمانی مجلس
- امضای کلیه احکام استخدامی بر پایه آیین‌نامه استخدامی کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات
- امضای کلیه نامه‌های مربوط به امور قانونگذاری و پارلمانی مجلس
- حضور در نهادهای قانونی که رئیس مجلس عضو آن‌ها است.
- ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیئت رئیسه در رابطه با مسائل گوناگون مربوط به مجلس و واحدهای تابعه آن هر سه ماه یک‌بار به نمایندگان
- سایر موارد مذکور در قانون اساسی و دیگر مقررات
بیرون از مجلس
یکی از اختیارات دیگر رئیس مجلس، ابلاغ قوانین است و اگر رئیس‌جمهور مصوبات مجلس که به تأیید شورای نگهبان رسیده را نادیده بگیرد رئیس مجلس آن را ابلاغ خواهد کرد. رئیس مجلس همچنین یکی از اعضای شورای موقت ریاست‌جمهوری ایران است که در صورت استعفای رئیس‌جمهور تشکیل می‌شود و تا زمان تعیین جانشین او فعالیت می‌کند.[1]
عضویت رئیس مجلس در شورای عالی امنیت ملی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، و مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز جایگاه او را با دیگر نمایندگان و نایب رئیسان متفاوت می‌کند.[1]
اختیارات فرا قانونی
به جز اختیاراتی که در قانون برای رئیس مجلس پیش‌بینی شده نشست سران قوه در دوره رهبری آیت الله خمینی و همچنین در مقاطعی از رهبری آیت الله خامنه‌ای اختیارات فرا قانونی داشته‌است.[1]
فهرست
| ر | نام | نگاره | آغاز تصدی | پایان تصدی | حزب سیاسی | جناح سیاسی | دوره‌ها | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | اکبر هاشمی رفسنجانی(۱۳۹۵–۱۳۱۳) |  |
۲۹ تیر ۱۳۵۹[3] | ۲۴ مرداد ۱۳۶۸[4] | جمهوری اسلامی | ن/م | نخست | |
| دوم | ||||||||
| روحانیت مبارز | جناح راست | سوم | ||||||
| ۲ | مهدی کروبی(–۱۳۱۶) | .jpg.webp) |
۲۵ مرداد ۱۳۶۸[5] | ۶ خرداد ۱۳۷۱ | روحانیون مبارز | جناح چپ | ||
| ۳ | علی‌اکبر ناطق نوری(–۱۳۲۳) |  |
۱۲ خرداد ۱۳۷۱[6] | ۶ خرداد ۱۳۷۹ | روحانیت مبارز | جناح راست | چهارم | |
| پنجم | ||||||||
| (۲) | مهدی کروبی(–۱۳۱۶) | |
۲۲ خرداد ۱۳۷۹[7] | ۶ خرداد ۱۳۸۳ | روحانیون مبارز | جناح اصلاح‌طلبان | ششم | |
| ۴ | غلامعلی حداد عادل(–۱۳۲۴) |  |
۱۷ خرداد ۱۳۸۳[8] | ۶ خرداد ۱۳۸۷ | ن/م | جناح اصول‌گرایان | هفتم | |
| ۵ | علی لاریجانی(–۱۳۳۶) |  |
۱۲ خرداد ۱۳۸۷[9] | ۶ خرداد ۱۳۹۹ | هشتم | |||
| نهم | ||||||||
| دهم | ||||||||
| ۶ | محمدباقر قالیباف(–۱۳۴۰) | .jpg.webp) |
۸ خرداد ۱۳۹۹ | در حال تصدی | یازدهم | |||
رئیس سِنی مجلس
نخستین بند از مبحث «تشکیلات قانونگذاری» در آیین‌نامه داخلی مجلس به موضوع «هیئت‌های رئیسه مجلس» اشاره دارد که شامل هیئت رئیسه سنی، هیئت رئیسه موقت و هیئت رئیسه دائم می‌شود. براساس ماده ۱۰ این آیین‌نامه، مسن‌ترین فرد از نمایندگان حاضر به عنوان «رئیس سنی» و فرد بعدی به عنوان نایب رئیس و دو نفر از جوان‌ترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر تعیین می‌شوند و در جایگاه هیئت رئیسه قرار می‌گیرند. در صورت تساوی سن، هیئت رئیسه سنی با قید قرعه از بین مسن‌ترین و جوان‌ترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد. وظایف هیئت رئیسه سنی شامل اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، قرعه‌کشی اسامی نمایندگان برای عضویت در شعب و توزیع اعتبارنامه‌ها بین شعب و اجرای انتخابات هیئت رئیسه موقت است.[10]
| دوره | سال | رئیس سنی | نایب رئیس |
|---|---|---|---|
| اول | ۱۳۵۹ | یدالله سحابی | مهدی بازرگان |
| دوم | ۱۳۶۳ | سعید امانی | احمد امیرزاده ایرانی |
| سوم | ۱۳۶۷ | محمدحسین چهرگانی انزایی | سید محمدحسن نبوی |
| چهارم | ۱۳۷۱ | سید محمدباقر مهدوی کرمانی | احمد مرادی |
| پنجم | ۱۳۷۵ | سید محمود نوری‌زاده | غلام‌حیدر ابراهیم بای سلامی |
| ششم | ۱۳۷۹ | محمدعلی شیخ | قاسم معماری |
| هفتم | ۱۳۸۳ | سید عباس پاک‌نژاد | |
| هشتم | ۱۳۸۷ | محمدتقی رهبر | حسین هاشمیان |
| نهم | ۱۳۹۱ | سید علیرضا مرندی | رضا آشتیانی عراقی |
| دهم | ۱۳۹۵ | عبدالرضا هاشم‌زائی | سید مصطفی ذوالقدر |
| یازدهم | ۱۳۹۹ | سید رضا تقوی | سید مصطفی میرسلیم |
منابع
- «رئیس مجلس در ایران چقدر قدرت دارد؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۸ خرداد ۱۳۹۹.
- «قانون آئین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. ۲۰ فروردین ۱۳۷۹.
- «هاشمی رفسنجانی برای یک سال رئیس مجلس شد». کیهان (۱۱۰۵۰): ۱. ۳۰ تیر ۱۳۵۹ – به واسطهٔ کتابخانهٔ دانشگاه منچستر.
- «مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی دوره ۳ جلسه ۱۲۹». کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۵.
- «مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی دوره ۳ جلسه ۱۳۰». کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۵.
- «مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی دوره ۴ جلسه ۵». کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۵.
- «اعضای دائم هیئت رئیسه مجلس انتخاب شدند». ایسنا. ۲۲ خرداد ۱۳۷۹. ۰۲۷۱۳–۷۹۰۳.
- «حداد عادل رئیس، باهنر و ابوترابی‌فرد نواب رئیس». ایسنا. ۱۷ خرداد ۱۳۸۳. ۰۶۹۶۸–۸۳۰۳.
- «لاریجانی رئیس دائمی و ابوترابی نایب رئیس اول مجلس شد». ایسنا. ۱۲ خرداد ۱۳۸۷. ۰۶۶۵۱–۸۷۰۳.
- وزیری، نسرین (۱ خرداد ۱۳۹۵). «اعضای هیئت رئیسه سنی در ۱۰ مجلس شورای اسلامی/چهار رئیس سنی تا کنون درگذشته‌اند». خبر آنلاین. دریافت‌شده در ۲ خرداد ۱۳۹۷.