فارسی‌زبانان

فارسی‌زبانان یا پارسی‌زبانان به بخشی از مردمان ایرانی که زبان فارسی زبان مادری‌شان است گفته می‌شود. در زبان‌های غربی به فارسی‌زبانان مردمان پارسی (Persian people) گفته می‌شود. در افغانستان واژهٔ پارسیوان برای فارسی‌زبانان آن کشور متداول است.

پارسی‌زبانان

کل جمعیت
۷۸ میلیون[1]
مناطق با جمعیت چشمگیر
ایران	۴۹٬۳۱۲٬۲۰۰ (۵۷ درصد جمعیت کشور) – ۵۱٬۰۰۰٬۰۰۰ (۶۱ درصد جمعیت کشور)[2][3][4][5]
افغانستان         (تخمین‌های گوناگون)	۱۷٬۰۰۰٬۰۰۰ (۵۴ درصد جمعیت کشور) - ۱۹٬۰۰۰٬۰۰۰ (۵۸ درصد جمعیت کشور)[6][7]
تاجیکستان	۷٬۲۵۰٬۰۰۰ (۸۴ درصد جمعیت کشور)[8][9][10]
ازبکستان     (همچنین گفته شده)	۱٬۴۰۰٬۰۰۰ ۸٬۰۰۰٬۰۰۰[11] [12]
پاکستان     (همچنین گفته شده)	۱٬۳۷۷٬۰۰۰ ۲٬۰۰۰٬۰۰۰[13] [14][15]
روسیه	۱۷۰٬۰۰۰[16][17]
آلمان	۲۰۰٬۰۰۰[18][19]
قطر	۱۶۰٬۰۰۰[20]
ایالات متحده آمریکا	۷۴۳٬۰۰۰[17][21][22]
قرقیزستان	۴۷٬۵۰۰[23]
چین	۴۱٬۰۲۸[24]
کانادا	۱۷۳٬۷۶۰[25][26]
امارات متحده عربی	۴۰۰٬۰۰۰[27]
بریتانیا	۲۷۵٬۰۰۰ + ۲۴٬۳۳۰[28]
اسرائیل	۱۳۵٬۰۰۰[29]
فرانسه	۶۲٬۰۰۰[17]
هند	۶۰٬۰۰۰[17]
بحرین	۴۸٬۰۰۰[30]
هلند	۳۸٬۰۰۰[17]
عمان	۲۵٬۰۰۰[20]
استرالیا	۲۲٬۵۵۰ + ۱۹٬۲۰۰ هزاره[31]
یونان	۲۰٬۰۰۰[17]
کویت	۲۰٬۰۰۰[17]
کره جنوبی،  ژاپن و  فیلیپین	۵۰٬۰۰۰[17]
سوئد	۱۵٬۰۰۰[17]
ترکیه	۳۱٬۳۹۴[32]
نیوزیلند	۱۰٬۰۰۰
بلژیک	۶٬۰۰۰[17]
نروژ	۶٬۰۰۰[17]
ایتالیا	۵٬۹۱۰[33]
آفریقای جنوبی	۵٬۰۰۰[17]
فنلاند	۲٬۰۰۰[17]
زبان‌ها
زبان فارسی
دین
اسلام، مزدیسنا، مسیحیت، یهودیت، بهاییت، بی‌دینی و آتئیسم
قومیت‌های وابسته
لر، لک، کرد، آذری، مازندرانی، گیلک، تالش، اچمی، تات، ارمنی، بلوچ، تاجیک، هزاره

جمعیت و پراکندگی

مناطق فارسی‌زبان ایران

مناطق فارسی‌زبان ازبکستان

فارسی زبان رسمی ایران، افغانستان و تاجیکستان است و البته در تاجیکستان به نام فارسی تاجیکی و در افغانستان به نام فارسی دری شناخته می‌شود. فارسی‌زبانان در ایران و تاجیکستان بزرگ‌ترین گروه زبانی به‌شمار می‌آیند. براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵ دربارهٔ ترکیب قومی ملّت ایران، جمعیت فارس‌ها حدود ۷۳ تا ۷۵ درصد جمعیت ایران است. آمار سرشماری سال ۱۳۷۵ نشان می‌دهد که ۸۲ تا ۸۳ درصد مردم فارسی صحبت می‌کنند و ۸۶ درصد از آن‌ها فقط فارسی را می‌فهمند.[34] فارسی‌زبان در افغانستان ۲۰ میلیون تن، در تاجیکستان ۵ میلیون تن،[35] و در ازبکستان حدود ۷ میلیون تن هستند.[36][37] همچنین زبان فارسی گویش‌ورانی در هند و پاکستان نیز دارد. با توجه به رسمی بودن زبان فارسی در ایران، افغانستان و تاجیکستان و تسلط گویشوران سایر زبان‌ها به زبان فارسی به عنوان زبان دوم، روی هم‌رفته می‌توان شمار فارسی‌گویان جهان را حدود ۱۳۰ میلیون تن برآورد کرد.

تاریخچه

مردمان پارسی یکی از اقوام آریایی هستند. قبلا زبان این قوم زبان پارسی باستان بود و هم‌اکنون به پارسی نو صحبت می‌کنند. در زبان پارسی باستان «پارسه» (Parsa) نام یکی از اقوام ایرانی اهل ایران بود که مقرشان را نیز پارس نامیده‌اند. از این قوم دو خاندان بزرگ هخامنشیان و ساسانیان به شاهنشاهی ایران رسیده‌اند.

نام قوم پارس برای اولین بار در (سالنامه‌های پادشاهان آشور) در شرح لشکرکشی آنان به حدود کوه‌های زاگرس به میان آمده‌است. آشوریان این قوم را در ۸۴۴ ق.م. شناخته‌اند. با این دلایل قوم پارس قبلاً در شمال غربی ایران کنونی در مغرب و جنوب غربی دریاچه ارومیه مستقر بوده و سپس به تدریج به جنوب متمایل شده و این انتقال در نتیجهٔ فشار اورارتو و آشور بوده‌است. این قوم به احتمال قوی در حدود سال ۷۰۰ ق.م. در مغرب کوهستان زاگرس جایگزین شدند، و مرکز حکومت آن‌ها مطابق نوشتهٔ آشوریان پارسوماش نامیده شد. پارسیان پس از ورود به این سرزمین تحت قیادت هخامنش حکومت کوچک خود را تشکیل دادند. پس از مرگ هخامنش پسرش چیش‌پیش پادشاه شهر انشان نامیده شد و رسماً در قلمرو وسیعتری به فرمانروایی پرداخت و ایالت تازه‌ای را که پارسه نامیده شد (فارس کنونی) به دیگر متصرفات خود پیوست.[38]

بنا به روایات مختلف تاریخ‌نگاران، چیش‌پیش مذکور غیر از چیش‌پیش پدر کورش بزرگ است، به این معنی که پس از مرگ هخامنش به ترتیب چیش‌پیش، کمبوجیه فرزند او و کوروش فرزند کمبوجیه به فرمانروایی رسیدند و سپس فرزند کوروش به نام چیش‌پیش دوم روی کار آمد و این شخص همان پدر کوروش و آریارمنا است که حکومت را میان دو فرزند خود تقسیم کرد و دو شاخه از خاندان هخامنش به وجود آورد. از شاخهٔ آریارمنا به ترتیب پسرش آرشام، نوه‌اش ویشتاسپ (بیست اسب) و پسر ویشتاسپ یعنی داریوش کبیر حکومت کردند. شاخهٔ دوم یعنی نسل کورش را باید شاخهٔ اصلی خاندان هخامنشی شمرد زیرا وسعت شاهنشاهی مربوط به این شاخه است. از این شاخه به ترتیب کورش، پسرش کمبوجیهٔ دوم، کورش سوم پسر کمبوجیه و معروف به کورش بزرگ و کمبوجیهٔ سوم فاتح مصر و سپس فرزندان دیگرشان به شاهنشاهی رسیدند.[39]

منطقهٔ ساخت تمدن

مادها در رشته‌کوه‌های زاگرس مستقر شده و در مادَ (غرب ایران کنونی) تمدن به وجود آورده و در آنجا ماندگار شدند. پارس‌ها تدریجاً رو به جنوب پیشروی کرده و به سرزمینی رسیدند که استان فارس کنونی است؛ و در آنجا ماندگار شدند. پارس‌ها پس از آمدن به آن منطقه به تمدن‌های اطراف آنجا برخوردند.

علی بن حسین مسعودی در التنبیه و الاشراف می‌نویسد پارسیان قومی بودند که سرزمینشان دیار جبال بود از ماهات (ماد) و غیره و آذربایجان تا مجاور ارمنیه و اران و بیلقان تا دربند که باب و الابواب است و ری و طبرستان و مسقط و شابران و گرگان و ابرشهر که نیشابور است و هرات و مرو و دیگر ولایت‌های خراسان و سیستان و کرمان و فارس و اهواز با دیگر سرزمین عجمان که در وقت حاضر به این ولایت‌ها پیوسته‌است، همهٔ این ولایت‌ها یک مملکت بود، پادشاهش یکی بود و زبانش یکی بود، فقط در بعضی کلمات تفاوت داشتند، زیرا وقتی حروفی که زبان را بدان می‌نویسند یکی باشد، زبان یکی است و گرچه در چیزهای دیگر تفاوت داشته باشد، چون پهلوی و دری و دیگر زبان‌های پارسی.[40]

ابن الندیم از عبداﷲبن مقفع حکایت کند که لغات فارسی شش است: فهلویه (پهلوی)، دریه (دری)، فارسیه (زبان مردم فارس)، خوزیه (زبان مردم خوزستان)، و سریانیه. فهلویه منسوب است به فهله (پهله) نامی که بر مجموع شهرهای پنجگانهٔ اصفهان و ری و همدان و ماه نهاوند و آذربایجان دهند.[41]

تشکیل نخستین حکومت پارس

پس از فروپاشی امپراتوری آشور و فتح نینوا توسط دولت ماد در سال ۶۱۲ پیش از میلاد، حکومت ماد تبدیل به شاهنشاهی نیرومندی گردید. هخامنشیان، نخست پادشاهان بومی پارس و سپس انشان بودند ولی با شکستی که کوروش بزرگ بر ایشتوویگو واپسین پادشاه ماد وارد ساخت و سپس فتح لیدیه و بابل ایران تبدیل به شاهنشاهی بزرگی شد. از این رو کوروش بزرگ را بنیان‌گذار شاهنشاهی هخامنشی می‌دانند.

تشکیل دومین حکومت پارس

در پی نارضایتی‌های مردمی از حکومت اشکانیان، اردشیر بابکان که یک مرد پارس بود و از نسل و نسب به هخامنشیان می‌رسید علیه اشکانیان قیام کرد و پس از جنگ‌های بلندمدت آن‌ها را برانداخت و دومین حکومت پارس، یعنی ساسانیان را بنیاد گذاشت. این حکومت یک حکومت دینی و نسبتاً نیرومندتر از اشکانیان بود که توانست پهناوری خود را به اندازه هخامنشیان برساند و به مدت چهارصد سال بر ایران فرمان‌روایی داشته باشد.

جستارهای وابسته

• زبان فارسی
• فرهنگ ایرانی

پانویس

1. «Persian». اتنولوگ. دریافت‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۹۹.
2. "Iran — The World Factbook". Central Intelligence Agency. Archived from the original on 3 February 2012. Retrieved 13 May 2013.
3. "Country Profile: Iran" (PDF). Library of Congress – Federal Research Division. May 2008. Retrieved 30 April 2019.
4. United States Central Intelligence Agency(CIA) (April 28, 2011). "The World Fact Book – Iran". CIA. Retrieved 15 May 2011.
5. Library of Congress, Library of Congress – Federal Research Division. "Ethnic Groups and Languages of Iran". http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Iran.pdf. Retrieved 2009-12-02.
6. "Afghanistan". The World Factbook. Central Intelligence Agency. December 13, 2007. Retrieved ۲۰۰۷–۱۲–۲۶. Check date values in: |accessdate= (help)
7. Dupree, L. "Afghānistān: (iv.) ethnocgraphy". In Ehsan Yarshater. Encyclopædia Iranica (Online Edition ed.). United States: Columbia University. Retrieved December ۲۹, ۲۰۰۷.
8. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۷.
9. populationpyramid.net/tajikistan/2015/
10. "Tajikistan". The World Factbook. Central Intelligence Agency. December 13, 2007. Retrieved ۲۰۰۷–۱۲–۲۶. Check date values in: |accessdate= (help)
11. "Uzbekistan". The World Factbook. Central Intelligence Agency. December 13, 2007. Retrieved ۲۰۰۷–۱۲–۲۶. Check date values in: |accessdate= (help)
12. Richard Foltz, "The Tajiks of Uzbekistan", Central Asian Survey, ۱۵(۲), ۲۱۳–۲۱۶ (۱۹۹۶).
13. There are ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ Persian-speakers native to Pakistan and ۲۲۰٬۰۰۰ Tajik war-refugees from Afghanistan remain in Pakistan. Ethnologue.com's entry for Languages of Pakistan بایگانی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۰۴ توسط Wayback Machine. Census of Afghans in Pakistan.
14. Farsi, the most widely spoken Persian Language, a Farsi Dictionary, Farsi English Dictionary, The spoken language in Iran, History of Farsi Language, Learn Farsi, Farsi Transl...
15. Persian - LookLex Encyclopaedia
16. 2002 Russian census
17. The Persian Diaspora, List of Persians and Persian Speaking Peoples living outside of Iran, Worldwide Outreach to Persians, Outreach to Muslims around the Globe
18. «Persian World Outreach - Persian-speaking people outside of Iran». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اکتبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۸ آوریل ۲۰۱۱.
19. GTZ: Migration and development – Afghans in Germany بایگانی‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine: estimate for Tajiks based on total of ۱۰۰٬۰۰۰ Afghans in Germany.
20. Ethnologue report for language code:pes
21. THE IRANIAN: Iranian-American stats, Phyllis McIntosh
22. This figure only includes Tajiks from Afghanistan. The population of people from Afghanistan the United States is estimated as ۸۰٬۴۱۴ (۲۰۰۵). Of this number, 65% are estimated Tajiks. United States Census Bureau. «US demographic census». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در 2008-23-01. تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک) Robson, Barbara and Lipson, Juliene (2002) "Chapter 5(B)- The People: The Tajiks and Other Dari-Speaking Groups" بایگانی‌شده در ۴ مه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine The Afghans - their history and culture Cultural Orientation Resource Center, Center for Applied Linguistics, Washington, D.C. , OCLC 56081073.
23. Ethnic composition of the population in Kyrgyzstan 1999-2007
24. «The Tajik ethnic minority Ëþ¼ª¿Ë×å-56¸öÃñ×å-¶«á±ÒÕÊõ». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ مارس ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۸ آوریل ۲۰۱۱.
25. 2006 Canadian Census
26. This figure only includes Tajiks from Afghanistan. The population of people with descent from Afghanistan in Canada is ۴۸٬۰۹۰ according to Canada's 2006 Census.. Tajiks make up an estimated 33% of the population of Afghanistan. The Tajik population in Canada is estimated form these two figures. Ethnic origins, 2006 counts, for Canada.
27. Travel Video Television News - Iranians investing heavily in Dubai
28. "Tension and Transformation" in Move Magazine, Autumn 2005
29. Jews, by country of origin and age
30. Ethnologue 14 report for Bahrain
31. 2054.0 Australian Census Analytic Program: Australians' Ancestries (2001 (Corrigendum))
32. Number Of Foreigners Living In Turkey
33. http://www.caritasroma.it/Prima%20pagina/Download/Dossier2006/scheda%20di%20sintesi%202006.pdf
34. مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی ایران
35. ۸۰٪ از جمعیت ۷ میلیونی این کشور: منبع
36. Carlson, "Uzbekistan: Ethnic Composition and Discriminations", Harvard University, August 2003
37. The Tajiks of Uzbekistan, Central Asian Survey (1996), 15(2), 213-216
38. (کتاب ایران تألیف گیرشمن ترجمهٔ معین صص ۵۹–۱۰۹)
39. (ایران باستان پیرنیا ج ۱ ص ۲۳۱)
40. (به عربی: التنبیه و الاشراف المسعودی :فالفرس أمة حد بلادها الجبال من الماهات وغیرها وآذربیجان إلی ما یلی بلاد أرمینیة وأران والبیلقان إلی دربند وهو الباب والأبواب والری وطبرستن والمسقط والشابران وجرجان وابرشهر، وهی نیسابور، وهراة ومرو وغیر ذلک من بلاد خراسان وسجستان وکرمان وفارس والأهواز، وما اتصل بذلک من أرض الأعاجم فی هذا الوقت وکل هذه البلاد کانت مملکة واحدة ملکها ملک واحد ولسانها واحد، إلا أنهم کانوا یتباینون فی شیء یسیر من اللغات وذلک أن اللغة إنما تکون واحدة بأن تکون حروفها آلتی تکتب واحدة وتألیف حروفها تألیف واحد، وإن اختلفت بعد ذلک فی سائر الأشیاء الأخر کالفهلویة والدریة والآذریة وغیرها من لغات الفرس)
41. لغتنامه دهخدا: فارسی